T.C.
DOKUZ EYLÜL ÜN VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
ARKEOLOJ ANAB L M DALI YÜKSEK L SANS TEZ
SOL HÖYÜK ORTA VE GEÇ DEM R ÇA I ( .Ö
IX-VII. YY.)
KONSANTR K DA RE BEZEMEL SERAM KLER
Seçil Canl%er
Dan%'man
Doç. Dr. Remzi YA CI
Yemin Metni
Yüksek Lisans Tezi olarak sundu+um “Soli Höyük Orta ve Geç Demir Ça+4 ( .Ö. IX-VII. yy.) Konsantrik Daire Bezemeli Seramikleri” adl4 çal4;man4n, taraf4mdan, bilimsel ahlak ve geleneklere ayk4r4 dü;ecek bir yard4ma ba;vurmaks4z4n yaz4ld4+4n4 ve yararland4+4m eserlerin bibliyografyada gösterilenlerden olu;tu+unu, bunlara at4f yap4larak yararlan4lm4; oldu+unu belirtir ve bunu onurumla do+rular4m.
Tarih 08/01/2007
Ad Soyad Seçil Canl4er
YÜKSEK L SANS TEZ SINAV TUTANA I
Ö+rencinin
Ad% ve Soyad% :Seçil Canl%er
Anabilim Dal% :Klasik Arkeoloji
Program% :Yüksek Lisans
Tez Konusu :Soli Höyük Orta ve Geç Demir Ça+% ( .Ö. IX-VII. yy.) Konsantrik Daire Bezemeli Seramikleri
S%nav Tarihi ve Saati :
Yukar4da kimlik bilgileri belirtilen ö+renci Sosyal Bilimler Enstitüsü’nün ……….. tarih ve ………. Say4l4 toplant4s4nda olu;turulan jürimiz taraf4ndan Lisansüstü Yönetmeli+inin 18.maddesi gere+ince yüksek lisans tez s4nav4na al4nm4;t4r.
Aday4n ki;isel çal4;maya dayanan tezini ………. dakikal4k süre içinde savunmas4ndan sonra jüri üyelerince gerek tez konusu gerekse tezin dayana+4 olan Anabilim dallar4ndan sorulan sorulara verdi+i cevaplar de+erlendirilerek tezin,
BAIARILI J OY B RL ile J
DÜZELTME J* OY ÇOKLU U J
RED edilmesine J** ile karar verilmi;tir.
Jüri te;kil edilmedi+i için s4nav yap4lamam4;t4r. J***
Ö+renci s4nava gelmemi;tir. J**
* Bu halde adaya 3 ay süre verilir. ** Bu halde aday4n kayd4 silinir.
*** Bu halde s4nav için yeni bir tarih belirlenir.
Evet Tez burs, ödül veya te;vik programlar4na (Tüba, Fullbrightht vb.) aday olabilir. J
Tez mevcut hali ile bas4labilir. J
Tez gözden geçirildikten sonra bas4labilir. J
Tezin bas4m4 gereklili+i yoktur. J
JÜR ÜYELER MZA
……… N Ba;ar4l4 N Düzeltme N Red ………..
……… N Ba;ar4l4 N Düzeltme N Red ………...
Önsöz ve Te;ekkür
Öncelikle Soli Höyük Orta ve Geç Demir Ça+4 ( .Ö. IX.-VII. yy.) konsantrik daire bezemeli seramikleri adl4 tez çal4;mam için bana yol gösteren, cesaret veren, Say4n Hocam Doç. Dr. Remzi Ya+c4’ya te;ekkürü borç bilirim.
Seramik çizimlerinin yap4lmas4nda yard4mc4 olan Arkeolog Esra Kocaba;o+lu’na ve Restoretör Iirin Kaya’a, Türkçe özetin ingilizceye çevrilmesinde Ara;t4rma Görevlisi Burak Yolaçan’a, tezin imla hatalar4n4n düzeltilmesi a;amas4nda Arkeolog Neslihan Kaya’ya, Resim ve çizimlerin bilgisayar ortam4na aktar4lmas4ndaki yard4mlar4ndan dolay4 ba;ta Grafiker Belma Akkargan olmak üzere Begüm O+uz’a ve Ara;t4rma Görevlisi Fatih Hakan Kaya’ya te;ekkür ederim.
ÖZET Yüksek Lisans Tezi
Soli Höyük Orta ve Geç Demir Ça+% ( .Ö. IX-VII. yy.) Konsantrik Daire Bezemeli Seramikleri
Seçil Canl%er Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Klasik Arkeoloji
.Ö. VIII. ve VII. yy. Do+u – Bat% aras%ndaki ticari rotalar üzerinde önemli bir liman kenti olan Soli Höyük’te ele geçen konsantrik daireli seramik parçalar%, bezemenin i'leni'inde ve yap%m tekniklerinde baz% farkl%l%klar bulunmas%na ra+men K%br%s seramikleriyle ili'kili oldu+u görülmektedir. Bu nedenle konsantrik daireli seramik parçalar% Gjerstad’%n hamur, astar renkleri ve boyama türlerini dikkate alarak K%br%s seramikleri için olu'turdu+u s%n%flamaya göre; Beyaz Boyal lar (White Painted), ki Renkliler (Bichrome) ve
K rm z Üzeri Siyah Boyal lar (Black on Red) olarak grupland%rm%'t%r. S%n%flama
d%'%nda yer alan 86 – 92 numaral% parçalar Euboea tipi seramik grubuyla ili'kilendirilmi'tir. nceledi+imiz malzeme içinde 4 adet kase, 1 adet tabak, 1 adet dinos, 2 adet krater a+%z parças% ile testi, krater formlar%na ve kapal% kaplara ait gövde parçalar% bulunmaktad%r.
Soli Höyük’te yamaç e+imi, döküntü toprak, üst seviyelerde yer alan Roma ve Hellenistik Dönemlere ait mimari unsurlar alt tabakalarda yer alan kültür katlar%n% tahrip etmi'tir. Bu nedenle Soli konsantrik daireli seramik parçalar%n%n ço+u Hellenistik, Klasik, Arkaik Dönemlere ait buluntularla birlikte ele geçmi'tir. Ancak D7, E7, E8, F6, F7, F8 ve F9 açmalar%nda 18.20 – 17.30m. seviyeleri aras%nda Geç Demir Dönemi için ortak bir stratigrafi yakalanabilmi'tir.
Soli Höyük konsantrik daireli seramik parçalar%n%n saptanabilen benzer örnekleri özellikle K%br%s’ta, Girit’te, Al – Mina’da, Tarsus’da ve Kilisetepe’de ele geçmi'tir. Bu benzer örnekler do+rultusunda Soli’de ele geçen konsantriik
daireli seramik parçalar% Orta ( .Ö. 850 – 700) ve Geç ( .Ö. 700 – 600) Demir Dönemlerine tarihlendirilmi'tir.
Anahtar Kelimeler: 1) Soli Höyük 2) Konsantrik Daire 3) Kilikia Bölgesi 4) Orta Demir Ça+4 5) Geç Demir Ça+4
ABSTRACT The Master Thesis
Concentric Circle Ceramics at Soli Höyük in The Middle and Late Iron Age ( .Ö. IX – VII. yy.)
Seçil Canl4er Dokuz Eylül University Institute of Social Sciences Departmant of Classical Archaeology
Ceramic fragments with concentric circle motifs found in Soloi/Pompeiopolis which is an important port city located on trade routes between East and West in VIII. and VII. century B.C. are related to Cyprus although they have some differences in decoration and techniques. That’s why these fragments have been identified as White Painted, Biochrome and Black on Red according to classification of Cyprus ceramics made by Gjerstad based on color of clay and slip. Fragments number 86-92 which are not related to these mentioned groups have been identified as Euboea Style ceramics. Fragments that have been worked on include 4 cups, 1 plate, 1 dinos, 2 crater lips and body fragments of craters and jugs.
In Soloi/Pompeiopolis, slope of the hill, pouring soil and Hellenistic and Roman settlement has destroyed older remains. That’s why most of the fragments of concentric circle ceramics have been found within Hellenistic, Classic and Archaic layers. Yet in D7, E7, E8, F6, F7 and F9 trenches in between 18.20 and 17.30 meters stratigraphy could have been observed for Late Iron Age.
Similar examples of concentric circle ceramics of Soloi/Pompeiopolis are seen in Cyprus, Crete, Al-Mina, Tarsus and Kilisetepe. With the help of these examples concentric circle ceramics found in Soloi/Pompeiopolis have been have been dated to Middle (850-700 B.C.) and Late (700-600 B.C.) Iron Ages.
Key Words: 1) Soli / Pompeiopolis 2) Concentric Circle 3) Cilicia Region 4) The Middle Iron Age 5) The Late Iron Age
Ç NDEK LER YEM N METN II TUTANAK III ÖNSÖZ VE TESEKKÜR IV ÖZET V ABSTRACT VII Ç NDEK LER VIII
KISALTMALAR X D ER KISALTMALAR XI
LEVHALAR L STES XII
Ç Z MLER L STES XVIII
G R S XXIII
1.SOL ’N N TAR HÇES VE .Ö. I. B N DO U – BATI T CARET Ç NDE
K L K A BÖLGES N N ÖNEM 1
1.1. Soli’nin Tarihçesi 1 1.2. .Ö. I. Bin Do+u – Bat% Ticareti çinde Kilikia Bölgesinin Önemi 2 2.SOL HÖYÜK ORTA VE GEÇ DEM R ÇA I ( .Ö. IX-VII. yy.)
KONSANTR K DA RE BEZEMEL SERAM KLER 7
2.1. Biçimler 2.1.1. Kase 7
2.1.2. Tabak 8
2.1.3. Krater 8
2.1.4. Dinos 9 2.2. Soli Höyük Konsantrik Daireli Seramik Parçalar%n%n Astar Rengine
2.2.1. Beyaz Boyal%lar 10
2.2.2. ki Renkliler 13
2.2.2.1. K%rm%z% – Aç%k Kahverengi Astarl%lar 13
2.2.2.2 Devetüyü Astarl%lar 15
2.2.3. K%rm%z% Üzeri Siyah Boyal%lar 17
2.2.4. S%n%fland%rma D%'%nda Yer Alan Parçalar 20
2.3. Soli Höyük Konsantrik Daireli Seramiklerin Üretim Merkezi Olabilecek Atölyeler 21
2.4. Soli Höyük’te Bulunan K%br%s Tipi Konsantrik Daire Bezemeli Kaplar%n Ticari ve Kültürel li'kiler Sonucu Yay%l%m% 23 2.5. Soli Höyük Konsantrik Daireli Seramiklerin Tarihlendirilerek De+erlendirilmesi ve Soli Höyük Stratigrafisi 28
2.5.1. Soli Höyük Konsantrik Daireli Seramiklerin Tarihlendirilmesi 28
2.5.2. Soli Höyük Stratigrafisi 30
SONUÇ 37
KAYNAKLAR 46
KATALOG 57
Ç Z MLER 116
KISALTMALAR
AA The Athenian Agora
AJA The American Journal of Archaeology
AS Anatolian Studies
BSA The British School at Athens
CAH Cambridge Ancient History
JHS The Journal of Hellenic Studies
KST Kaz4 Sonuçlar4 Toplant4s4
RDAC Report of the Department of Antiquities Cyprus
D ER KISALTMALAR cm. : Santimetre Fig. : Figür Çiz. : Çizim .Ö. : sa’dan önce Lev. : Levha Pl. : Plan Res. : Resim Iek. : Iekil yy. : Yüzy4l
LEVHALAR L STES
Levha I Resim 1a: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki krater a+4z parças4. Resim 1b: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki krater a+4z parças4n4n dudak bölümü.
Levha II Resim 2a: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kase a+4z parças4. Resim 2b: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kase a+4z parças4n4n iç bölümü.
Levha III Resim 3: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Resim 4: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki 4 numaral4 testiye ait gövde parças4.
Levha IV Resim 5: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parçalar4.
Resim 6: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parçalar4.
Levha V Resim 7: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki testi?-amphora? ait gövde parçalar4.
Resim 8: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki testiye ait gövde parçalar4.
Levha VI Resim 9: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Resim 10: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parçalar4.
Levha VII Resim 11: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parçalar4
Resim 12: ki Renkliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki krater boyun+omuz parças4.
Levha VIII Resim 13: ki Renkliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki boyun+omuz parças4.
Resim 14: ki Renkliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki kratere ait gövde parçalar4.
Levha IX Resim 15: ki Renkliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki kapal4 kaplara ait gövde parçalar4.
Resim 16: ki Renkliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Levha X Resim 17: ki Renkliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki tabak a+4z parças4.
Resim 18: ki Renkliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki testi gövde parças4.
Levha XI Resim 19: ki Renkliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Resim 20: ki Renkliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Levha XII Resim 21: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parçalar4
Resim 22: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parçalar4.
Levha XIII Resim 23: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parçalar4.
Resim 24: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki (testi?) kapal4 kap gövde parçalar4.
Levha XIV Resim 25: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki (testi?) kapal4 kap gövde parçalar4.
Resim 26: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki mataraya ait kar4n parças4.
Levha XV Resim 27: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parçalar4
Resim 28: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parçalar4.
Levha XVI Resim 29: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki kratere ait gövde parçalar4.
Resim 30: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki kratere ait gövde parças4.
Levha XVII Resim 31: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki kratere ait gövde parçalar4.
Resim 32: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki krater a+4z parças4.
Levha XVIII Resim 33: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki kratere ait a+4z parças4
Resim 34a: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki 68 numaral4 kaseye ait a+4z parças4n4n ön yüzü.
Levha XIX Resim 34b: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki 68 numaral4 kaseye ait a+4z parças4n4n iç yüzü.
Resim 35a: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki 69 numaral4 kase a+4z parças4n4n ön yüzü.
Levha XX Resim 35b: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki 69 numaral4 kaseye ait a+4z parças4n4n iç yüzü.
Resim 36: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Levha XXI Resim 37: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki testiye ait gövde parçalar4.
Resim 38: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parçalar4.
Levha XXII Resim 39: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Resim 40: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parçalar4.
Levha XXIII Resim 41: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parçalar4.
Resim 42: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Levha XXIV Resim 43: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Resim 44: S4n4fland4r4lamayan grup içindeki kratere ait gövde parçalar4.
Levha XXV Resim 45: Soli Höyük genel görünü;. Resim 46: Soli Höyük E7-E8 açmalar4.
Levha XXVI Resim 47: Soli Höyük F8 açmas4. Resim 48: Soli Höyük F9 açmas4.
Levha XXVII Resim 49: Soli Höyük G7 – G8 açmalar4.
Plan 1: Soli Höyük F7- G7-G8-G9 açmalar4n4n mimari çizimleri.
Levha XXVIII Plan 2: Soli Höyük mimari çizim.
Levha XXIX Grafik 1: Soli konsantrik daire bezemeli seramik parçalar4n4n ait olduklar4 kap formlar4n4n grafik üzerindeki da+4l4m4. Grafik 2: Soli konsantrik daire bezemeli seramik parçalar4n4n s4n4fland4r4lmas4n4n grafik üzerinde gösterilmesi.
Levha XXX Tablo 1: Soli Höyük K4br4s tipi konsantrik daireli seramik buluntular4n4n yay4l4m4.
Levha XXXI Harita 1: .Ö. I. binde Do+u – Bat4 aras4ndaki deniz ticaretini rotas4.
STAMPOLIDIS 1998 Stampolidis, N., Eastern Mediterranean Cyprus- Dodecanese-Crete 16 th-6th cent B.C., Archaeolog4cal Museum of Heraklion, 1998, s. 154-155.
Levha XXXII Harita 2: .Ö. I. binde K4br4s tipi konsantrik daireli testilerin yay4l4m4.
STAMPOLIDIS 1998 Stampolidis, N., Eastern Mediterranean Cyprus- Dodecanese-Crete 16 th-6th cent B.C., Archaeolog4cal Museum of Heraklion, 1998, s. 86-87.
Levha XXXIII Harita 3: Kilikia bölgesi ile ç Anadolu aras4ndaki ileti;imi sa+layan Gülek Bo+az4 ve Göksu Vadisi.
FRENCH 1965 French, D.H., “ Prehistoric Sites in the Göksu Valley”, A.S., Volume: XV, 1965, s.178.
Harita 4: .Ö. I. bin Do+u-Bat4 ticareti içinde K4br4s ve Yunan seramiklerinin Kilikia bölgesindeki yay4l4m4
ARSLAN 1998 Arslan, N., “Kilikya Boyal4 Seramikleri”, (Yay4nlanmam4; Doktora Tezi), Konya, 1998.
Ç Z MLER L STES
Çizim I Katalog numaras4 1: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki krater a+4z parças4.
Katalog numaras4 2: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kase a+4z parças4
Çizim II Katalog numaras4 35: ki Renkliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) tabak a+4z parças4.
Katalog numaras4 66: K4rm4z4 Üzeri Siyah grubu içindeki krater a+4z parças4.
Katalog numaras4 67: K4rm4z4 Üzeri Siyah grubu içindeki kase a+4z parças4.
Çizim III Katalog numaras4 68: K4rm4z4 Üzeri Siyah grubu içindeki kase a+4z parças4.
Katalog numaras4 69: K4rm4z4 Üzeri Siyah grubu içindeki kase a+4z parças4.
Katalog numaras4 70: K4rm4z4 Üzeri Siyah grubu içindeki dinos a+4z parças4.
Çizim IV Katalog numaras4 3: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 4: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 9: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Çizim V Katalog numaras4 10: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Katalog numaras4 12: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Katalog numaras4 14: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki (testi-amphora?) kapal4 kap gövde parças4.
Çizim VI Katalog numaras4 16: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 18: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 19: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Çizim VII Katalog numaras4 20: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Katalog numaras4 22: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Katalog numaras4 24: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Çizim VIII Katalog numaras4 25: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Katalog numaras4 26: Beyaz Boyal4lar grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Çizim IX Katalog numaras4 27: ki Renliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki krater boyun+omuz parças4.
Katalog numaras4 28: ki Renliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki krater boyun + omuz parças4.
Çizim X Katalog numaras4 29: ki Renliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki krater gövde parças4.
Katalog numaras4 30: ki Renliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki krater gövde parças4.
Katalog numaras4 31: ki Renliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Çizim XI Katalog numaras4 32: ki Renliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki kapal4 kap boyun+ omuz parças4. Katalog numaras4 36: ki Renliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki (testi- amphora?) kapal4 kap gövde parças4.
Katalog numaras4 37: ki Renliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Çizim XII Katalog numaras4 38: ki Renliler (k4rm4z4- kahverengi astarl4lar) grubu içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Katalog numaras4 39: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki (testi- amphora?) kapal4 kap gövde parças4.
Katalog numaras4 40: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki (testi- amphora?) kapal4 kap gövde parças4.
Çizim XIII Katalog numaras4 42: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 43: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 45: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Çizim XIV Katalog numaras4 46: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 48: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 49: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Çizim XV Katalog numaras4 50: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 51: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 53: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Çizim XVI Katalog numaras4 57: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 58: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 59: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki testiye ait gövde parças4.
Çizim XVII Katalog numaras4 60: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki kratere ait gövde parças4.
Katalog numaras4 62: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki kratere ait gövde parças4.
Katalog numaras4 63: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki kratere ait gövde parças4.
Çizim XVIII Katalog numaras4 64: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki kratere ait gövde parças4.
Katalog numaras4 65: ki Renkliler (devetüyü astarl4lar) grubu içindeki kratere ait gövde parças4.
Katalog numaras4 71: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Çizim XIX Katalog numaras4 72: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 73: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar içindeki testiye ait gövde parças4.
Katalog numaras4 82: K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar içindeki kapal4 kap gövde parças4.
Çizim XX Katalog numaras4 84: S4n4fland4r4lamayanlar grubu içindeki kratere ait k4r4k a+4z+omuz parças4.
Katalog numaras4 85: S4n4fland4r4lamayanlar grubu içindeki kratere ait k4r4k a+4z+omuz parças4.
Çizim XXI Katalog numaras4 87: S4n4fland4r4lamayanlar grubu içindeki krater gövde parças4.
Katalog numaras4 89: S4n4fland4r4lamayanlar grubu içindeki krater gövde parças4.
Katalog numaras4 90: S4n4fland4r4lamayanlar grubu içindeki krater gövde parças4.
Katalog numaras4 92: S4n4fland4r4lamayanlar grubu içindeki krater gövde parças4.
G R S
“Soli Höyük Orta ve Geç Demir Ça+4 Konsantrik Daire Bezemeli Seramikleri” adl4 bu tez çal4;mas4nda .Ö. IX.- VII. yüzy4llardaki Do+u – Bat4 aras4ndaki ticari ili;kiler, konsantrik daireli seramik buluntular4 4;4+4nda de+erlendirilmi;tir. Soli’de ele geçen konsantrik daireli kaplara ait seramik parçalar4n4n yap4lan s4n4fland4rma sonucu 92 adeti tez içinde ayr4nt4l4 bir ;ekilde incelenmi;tir. Çal4;4lan malzeme içinde 4 kase, 1 tabak, 1 dinos, 2 krater a+4z parças4 yer almakta; ayr4ca 12 krater, 31 testi ve 41 kapal4 kaba ait amorf gövde parças4 da malzeme içinde bulunmaktad4r.
Soli Höyük konsantrik daire bezemeli seramik parçalar4; .Ö. IX. – VII. yüzy4llar aras4ndaki ticari yay4l4m4n boyutlar4n4 ve özellikle K4br4s’la olan kültürel etkile;imi göstermesi aç4s4ndan önemlidir. K4br4s tipi konsantrik daireli kaplar özellikle .Ö. VIII. ve VII. yüzy4llarda Rhodos ve Girit arac4l4+4yla Do+u’ya ve Bat4’ya yay4lm4;t4r. nceledi+imiz 1- 85 numaral4 konsantrik daire bezemeli seramik parçalar4n4n da bu ticari ili;kiler sonucunda K4br4s ile ili;kili oldu+u görülmektedir. Soli’de ele geçen parçalar4n benzer örneklerininin Girit, K4br4s, Rhodos, Al Mina, Tell Sukas, Kilikia Bögesindeki Tarsus, Kilisetepe, Kinethöyük ve Karatepe’de bulunmu; olmas4 K4br4s tipi konsantrik daireli seramiklerin ticari ve kültürel ili;kiler sonucu geni; bir alana yay4ld4+4n4 göstermektedir. Ayr4ca Euboea tipi seramik grubuyla ili;kilendirilen 86 – 92 numaral4 parçalar da bu ticaretin bat4 s4n4r4n4 belirlemektedir.
Bu tez çal4;mas4nda konu, incelemeye giri; özelli+i ta;4yan .Ö. I. bin ticari ili;kilerin de+erlendirildi+i ve Soli konsantrik daireli seramiklerin s4n4fland4r4ld4+4, tarihlendirildi+i, üretim ve yay4l4m alanlar4n4n saptand4+4 iki ayr4 bölümden olu;turulmu;tur. Bu iki bölümün devam4nda sonuç bölümü, katalog, levha ve çizim listeleri bulunmaktad4r.
Birinci bölümde Soli’de bulunan konsantrik daireli seramiklerin yay4l4m alanlar4 do+rultusunda .Ö. I. binde ya;anan Do+u- Bat4 aras4ndaki ticari ili;kiler
genel hatlar4yla belirtilmi;; Ayr4ca bu ticaret yolu üzerinde bulunan K4br4s’4n Anadolu’nun güney k4y4lar4yla kurdu+u ili;kiye ve Kilikia bölgesinin ticari ili;kiler içindeki önemine de de+inilmi;tir.
kinci bölümde Soli’de bulunan konsantrik daireli seramik parçalar4 öncelikle form olarak tan4mlanm4;t4r. K4br4s seramiklerine olan benzerliklerden yola ç4karak Soli Höyük’te ele geçen konsantrik daireli seramiklerin grupland4r4lmas4; Gjerstad’4n K4br4s serami+i için olu;turdu+u s4n4flama esas al4narak yap4lm4;t4r. Beyaz Boyal lar,
ki Renkliler ve K rm z Üzeri Siyah ba;l4klar4 alt4nda s4n4fland4r4lm4;t4r. ki Renkliler grubu k4rm4z4 - aç4k kahverengi ve devetüyü astarl4lar olmak üzere iki bölüme ayr4larak incelenmi;tir. Bu s4n4fland4rma d4;4nda bulunan parçalar, Euboea tipi seramik grubuyla ili;kilendirilerek ayr4 bir ba;l4k alt4nda grupland4r4lm4;t4r. K4br4s tipi konsantrik daireli seramiklerin, Kilikia bölgesindeki üretim merkezlerini; ticari ve kültürel ili;kiler do+rultusunda yay4l4m4n4 belirtebilmek amac4yla bu bölüm içinde bir alt ba;l4k olu;turularak konuya ayr4nt4l4 bir ;ekilde de+inilmi;tir. Parçalar4n K4br4s, Girit, Al - Mina ve Tarsus’ta paralel örneklerinden yola ç4karak tarihlendirilmesini yapabilmek amac4yla da bu bölümde “Soli Höyük Konsantrik Daireli Seramiklerin Tarihlendirilerek De+erlendirilmesi ve Soli Höyük Stratigrafisi” biçiminde bir alt ba;l4k olu;turulmu;tur. Soli konsantrik daireli seramik parçalar4 ve tarihlenebilir di+er buluntu gruplar4 ile mimari kontekst göz önünde bulundurularak höyükte bir stratigrafi belirlenmi;tir.
Bu çal4;ma s4ras4nda inceledi+imiz parçalar4n tipolojisini, kronolojisini ve yay4l4m alanlar4n4 saptayabilmek amac4yla K4br4s, Girit, Al Mina, Kilisetepe, Tarsus ve Kinethöyük’te bulunan konsantrik daireli seramikler üzerine yap4lan ara;t4rmalar taranm4;t4r. Özellikle Hanfmann’n4n 1963: “Excavations at Gözlü Kule, Tarsus: The Iron Age” ve Gjerstad’4n 1948: “The Cypro - Geometric, Cypro- Archaic and Cypro- Classical Periods” adl4 kaynaklar, Soli’de bulunan konsantrik daireli seramiklerin s4n4fland4r4lmas4 ve tarihlendirilmesinde temel al4nm4;t4r. Ancak inceledi+imiz parçalarda bezemenin sadece bir bölümünün olmas4 ve di+er bezeme ögelerinin korunamam4; olmas4 benzer örneklerin saptanmas4n4 zorla;t4rm4;t4r.
Ayr4ca benzer örneklerin bulundu+u baz4 yay4nlarda örneklerin hamur, astar ve boyama renklerinin verilmemi; olmas4 da bu zorluklar içinde bulunmaktad4r.
Benzer örnekleri saptayabilmek ve ileride yap4lacak çal4;malara kolayl4k sa+layabilmekamac4yla seramik buluntular4n4n ölçüleri, kil, hamur, astar ve boyama renkleri, katk4 maddeleri, bezeme özellikleri katalog içinde ayr4nt4l4 bir ;ekilde verilmi;tir. Hamur, astar ve boyama renklerinin tespitinde “ Munsell Soil Color Charts” renk katalo+undan faydalan4lm4;t4r. Parçalar4n saptanan tarihleri ve benzer örnekleri yay4nlar4yla birlikte katalog içinde yer almaktad4r. Levha listesinde seramiklerin s4n4fland4rma s4ras4 göz önünde bulundurularak haz4rlanm4; olup Resimler içinde katalog numaralar4 belirtilmi;tir. Malzemenin s4n4fland4r4lmas4 ve kap formlar4n4n da+4l4m4 levhalar içinde yer alan grafik üzerinde gösterilmi;tir. Çizimlerde a+4z parçalar4n4n profilleri sa+da, kesitleri solda iken gövde parçalar4n4n kesitleri sa+da gösterilmi;tir. Kap formu tan4mlanabilen ve kompozisyon olarak konsantrik dairelerin farkl4 uygulanm4; oldu+u gövde parçalar4n4n çizimleri verilirken, formu kesin olarak tan4mlanmayan küçük parçalar4n çizimleri çal4;ma içine eklenmemi;tir. Çizimlerde ki Renkli Boyal4lar grubu içindeki seramiklerde siyah ya da kahverenginin yan4nda kullan4lan ikinci renkler, iç içe geçmi; zik zak ;eklinde taranarak gösterilmi;tir. Çizimler ve levhalar 1: 5 ölçe+inde verilmi;tir. Çizimler içinde parçalar4n katalog numaralar4 da belirtilmi;tir. Ayr4ca parçalar4 tan4mlayan çizim ve levha listeleri yap4larak tez içine dahil edilmi;tir.
1. SOL ’N N TAR HÇES VE .Ö. I. B N DO U – BATI T CARET Ç NDE K L K A BÖLGES N N ÖNEM
1.1. Soli’nin Tarihçesi
Mersin’in yakla;4k 12 km bat4s4nda, Mezitli yak4n4ndaki Viran;ehir’in s4n4rlar4 içinde yer alan ve kal4nt4lar4 günümüzde de görülebilen Soli kenti; Kilikia Trakheia (Aspera) ile Kilikia Pedias (Campestris) aras4nda s4n4r olu;turan eski Lamas Çay4’n4n (Limonlu Irma+4) ile Lamos kentinin do+usunda bulunmaktad4r. Strabon antik dönemlerde .Ö. II. binden beri Do+u Akdeniz’in önemli liman kentlerinden birisi olan Soli’nin, Lamos kentinden sonra geldi+ini belirtmektedir. Ayr4ca Strabon’un tan4kl4+4 do+rultusunda Soli ad4n4 ilk kez kullanan Hesiodos’dur. Hesiodos, Troia’n4n dü;mesinden sonra Argos’un kurucusu Amphiaraus’un o+lu kahin Amphilokhos’un, Apollon taraf4ndan Soli’de öldürüldü+ünü ve gömüldü+ünü belirtmektedir. Kentin ba;lang4çta bir Fenike kolonisi oldu+una Heredotos de+inmi;tir. 1
Kentin Fenike’den sonra bir Rhodos kolonisi oldu+u antik kaynaklarda da s4kça vurgulanmaktad4r. Polybios; Soli’nin bir Argos kolonisi oldu+unu söylemi;tir. Livius’un da görü;ü ayn4 do+rultudad4r. Mela’ya göre Soli bir Rhodos ve Argos kolonisidir. Strabon’a göre de kent Akhaioslar ve Rhodos’daki Lindoslular taraf4ndan kurulmu;tur. Periegesis (Periodos Ges) Kilikia ile ilgili olarak, Kharadros, Nagidus, Soli ve Korykos olmak üzere dört kentin ad4n4 vermi;tir.2
Soli, Kyros’un .Ö. 546’da Sardis’i ele geçirmesinden sonra di+er Kilikia kentleri ile birlikte Pers yönetimi alt4na girmi;tir. Büyük skender, .Ö. 333’te Issos’ta Perslere kar;4 kazand4+4 zafer öncesi, Soli’yi hiçbir direni;le kar;4la;madan ele geçirmi; ve Tarsus’ta ölümüne neden olabilecek ate;li bir hastal4ktan kurtuldu+u için Soli’de Asklepios’a kurbanlar sunmu;tur. Ayr4ca ordusuyla kentte geçit düzenleyip, me;ale ko;usu, müzik gösterileri ve spor yar4;malar4 yapt4rm4;t4r.3 1Özbayo+lu 1999, s. 209.
2Özbayo+lu 1999, s. 210. 3Umar 2000, s. 103,104.
skender’in komutan4 ve Seleukos Hanedanl4+4’n4n kurucusu Nikator döneminde, Soli en parlak ça+4n4 ya;am4;t4r. Seleukoslar4n parlak dönemini izleyen dü;ü; y4llar4nda Mithridates’in damad4, Armenia Kral4 Tigranes Soli’yi ya+malatm4;t4r. Aralar4nda Soli’nin de bulundu+u 12 Yunan kenti halk4n4n büyük bir bölümünü, .Ö. 83 de kendisi taraf4ndan in;a edilen ba;kent Tigranocerta’ya nakletmi;tir. Yönetim zay4fl4+4n4n yol açt4+4 korsan faaliyetine son veren Pompeius nüfusu da azalan kente, kurtar4lmaya ve hayatta kalmaya de+er gördü+ü korsanlar4 yerle;tirmi; ve kentin ad4n4 .Ö. 66 y4l4nda Pompeiopolis olarak de+i;tirmi;tir.4H4ristiyanl4k yay4l4nca, Soli kenti piskoposluk merkezi olmu;tur. .S. 525 y4l4ndaki büyük depremle tümüyle y4k4lm4;t4r.5
1.2. .Ö. I. Bin Do+u – Bat% Ticareti çinde Kilikia Bölgesinin Önemi Klasik kaynaklarda co+rafi özellikleri nedeniyle bat4s4 da+l4k (Cilicia Tracheia-Aspera), do+usu oval4k (Cilicia Pedias- Campestris) olarak tan4mlanan ve do+uda Amonos Da+lar4, bat4da Alanya (Korakesion), kuzeyde Toros Da+lar4, güneyde Akdeniz ile s4n4rlanan Kilikia’da ticaretin ba;lang4c4, obsidyen ticareti ile Akeramik Neolitik Dönem’e de+in gitmektedir. Orta Anadolu’da Ac4göl, Çiftlik merkezli bu ticaretin yay4l4m4 Kilikia’y4 da içine alarak en güneyde M4s4r- Beidha’ya de+in uzanmaktad4r.6
Bu ticari faaliyetler sonucu kolonistler ya;ad4klar4 kentin iklim ve topografyas4na yak4n bölgeleri seçmi;lerdir. Bu nedenle kolonileri için, ticaret ve ula;4m amac4yla bir liman; tar4m için alüvyonlu bir alan; akropol için bir tepe ve ormanl4k yerler tercih etmi;lerdir.7 Ticaret noktalar4, öncelikle tabiat4n gemi in;aat4 için lüzumlu keReste, katran, keten ve demir gibi hammaddeleri sa+lad4+4 sahil ;ehirleri olmu;tur. Bu yerle;im limanlar4n4n da+larla hinterland4n4n kapanm4; olmas4, deniz yoluyla iç k4s4mlar4na kadar girilebilmesini zorla;t4rarak d4; sald4r4lara kar;4 do+al bir set olu;turmu;tur. Bu ;artlara en uygun yerle;imler olarak kar;4m4za
4Özbayo+lu 1999, s. 211–212. 5Umar 2000, s.104.
6Ya+c4 1999, s. 17. 7Arslan 2001, s. 8.
Kilikia’daki Soli, Kelenderis, Seleukeia ve Nagidos ç4kmaktad4r.8 Ayr4ca Da+l4k Killikia’da Toros da+lar4nda yeti;en, de+erli a+açlardan elde edilen keReste bölge ekonomisi için önemlidir. Akdeniz boyunca uzanan k4y4lar4 nedeniyle do+uda gerçekle;tirilen kolonizasyon ve ticari faaliyetler s4ras4nda önemli bir konuma sahip olan Kilikia’n4n bu önemine, bölgenin Anadolu’yu Mezopotamya’ya ba+layan önemli kara yolu geçitleri de eklenmelidir. Kilikia’n4n jeopolitik konumu yan4nda madenleri, ormanlar4 ve tar4m alanlar4 da antik ça+4n ekonomisi için büyük önem ta;4yan faktörlerdir. Bu nedenlerle bu bölge, do+uda Asurlular ve Fenikeliler; bat4da Grekler, Ege adalar4 ve Bat4 Anadolu k4y4 kentlerindeki halklar4n ilgisini çekmi;tir (Lev. XXXIII, Harita 4). Kilikia bölgesinde Grekler ile ili;kileri gösteren erken buluntular4n ba;4nda Myken seramikleri gelmektedir.9
Bronz Ça+4’n4n sonlar4nda Yunanistan'da Myken medeniyetini kuran halklar, .Ö. 1450 y4l4ndan itibaren, ticaret ve yerle;me amac4 ile Girit'e, Do+u Ege k4y4lar4na ve adalara yay4lm4;lard4r. Ege d4;4nda, Do+u Akdeniz'de K4br4s'a, Orta Akdeniz'de Sicilya'ya, Lipari adalar4na ve Taranto Körfezine ula;m4;lard4r. Troia sava;4ndan sonra, bir grup insan4n Güney Anadolu'da Pamphilia ve Kilikia'ya göçtü+ünü, Mopsos efsanesi gibi söylenceler ve Kilikia'da yap4lan kaz4larda ç4kan Myken seramikleri ispatlamaktad4r.10 Myken ticaretinin genel rotas4 için; tüccarlar4n, Suriye-Filistin ve K4br4s’tan Bat4 Ege’ye; Anadolu’nun güney k4y4lar4 ve Rhodos’a; Kyklad adalar4 arac4l4+4yla K4ta Yunanistan’a ya da tersi yönde Rhodos’dan ba;layarak Telmessus (Fethiye)’a, oradan da K4br4s’a gittikleri ve K4br4s’tan Suriye-Filistin’in vars4l limanlar4na u+rad4klar4 öne sürülmektedir11 (Lev. XXXI, Harita 1).
.Ö. X. ve IX. yy. da Myken medeniyetinin çökmesinden sonra, Yunanistan ile Ege'nin k4y4lar4 aras4nda ili;kiler devam etmi; ve göç hareketleri h4zlanm4;t4r. Ekonomik ve sosyal nedenlerden dolay4 halklar kendi yerle;imlerini b4rakarak di+er bölgelere ve deniz a;4r4 yerlere göç etmi;lerdir. Göç edenler; Aiol'ler, Ion'lar ve 8Bosch 1957, s. 2.
9Arslan 2001, s. 1. 10Akarca 1998, s. 8.
Dor'lar olmak üzere üç gruba ayr4lm4;lard4r. Aioller Anadolu’nun kuzeyine, onlar orta k4sm4na, Dorlar ise güneyine yerle;mi;lerdir. Dorlar4n Girit'e ve Ege'nin güneyindeki adalara, Anadolu'nun güney bat4s4ndaki yar4madalara ve Levant Bölgesine de yerle;tikleri görülmektedir. Protogeometrik olarak adland4r4lan .Ö. IX. yy. ait Yunan seramiklerinin bu bölgelerde ortaya ç4kmas4, göçler sonucu kültürün buraya ta;4nd4+4n4 göstermesi aç4s4ndan önem ta;4maktad4r.12
Suriye ile Ege aras4ndaki ticaret yolu güney Anadolu k4y4lar4n4 izlemektedir. Bu yol üzerinde K4br4s ve Rodos önemli yerle;imlerdir. K4br4s’ta ilk Yunan ithalleri .Ö. X. yy. sonlar4nda görülmeye ba;lam4; ve .Ö. VIII. yy. sonuna kadar Assur etkilerinin artmas4 sonucu azalarak devaml4l4+4n4 sürdürmü;tür.13 .Ö. VIII. ve VII. yüzy4llarda üretilmi; birçok K4br4s vazosu, Akdeniz üzerinden Rodos ve Girit arac4l4+4yla Do+u ve Bat4ya yay4lm4;t4r. Suriye ve Filistin’le oldu+u gibi Kilikia bölgesiyle de kurulan ili;ki, K4br4s Geometrik ve K4br4s Arkaik Dönem’i boyunca devam etmi;tir14 (Lev. XXXII, Harita 2). Bu deniz yolunun bir ucunda bulunan Al-Mina, Suriye k4y4lar4ndaki en önemli pazar ve liman kentidir. Daha güneyde Tel-Sukas liman4 bulunmaktad4r.15 Seramik buluntular4na dayanarak Yunanl4lar4n ilk giri;imi olarak Euboeal4lar4n .Ö. X. yy. itibaren deniz a;4r4 yerlerle ili;ki kurduklar4 öne sürülmektedir.16 Ancak, Kuzey Suriye'de bulunan Al Mina'da Euboeal4lara ait en eski Yunan serami+i
.Ö. VIII. yy.4n ikinci yar4s4na tarihlenmektedir.17 Grek kolonizasyonun do+u ülkeleriyle olan ili;kilerinin ayd4nlat4lmas4nda bu ithal seramikler önem ta;4maktad4r. Do+uda K4br4s ve Suriye ile ilk ili;ki kuran Euboeal4lar4n, ayn4 zamanda Akdeniz bölgesindeki ticaretin hareketlenmesine ve farkl4 kültürlerin de kayna;mas4na yard4mc4 oldu+u görülmektedir.18 .Ö. VII. yy sonras4nda II. Sargon’nun y4ll4klar4nda geçen Kilikia ayaklanmas4yla ili;kili olarak Al Mina’da kültürel ö+elerin de+i;ti+ini
12 Popham 1994, s. 11-12. 13 Coldstream 1986, s. 321. 14 Stampolidis 1998, s. 141; Fourrier 2003, s. 87. 15 Akarca 1998, s. 12. 16 Snodgrass 1994, s. 2. 17 Boardman 1959, s. 163. 18 Arslan 2001, s. 4.
Rodos ku;lu kaseleri, K4br4s seramikleri, Do+u Yunan ve Korinth seramikleri göstermektedir.19
Yukar4da da belirtildi+i üzere .Ö. VIII. yy. ortas4ndan itibaren Yunanl4lar4n Akdeniz k4y4lar4na yay4lmaya devam ettikleri görülmektedir. Bu yay4l4m .Ö. VII. yüzy4l içlerine kadar sürmü;tür.20 Anadolu’nun güney k4y4lar4 Bronz Ça+4’ndan itibaren korsan gemileri için önemli bir konuma sahip olmu;tur. Tarsus ve Al Mina’da yap4lan kaz4lar Do+u Yunanl4lar4n, Assur hakimiyetinden önce .Ö. VIII. yy. içinde bölgeyle ili;ki içinde olduklar4n4 göstermektedir.21 .Ö. VIII. yy. sonlar4nda Grekler Kilikia’da yeniden ortaya ç4kmaktad4rlar. Ancak Kuzey Suriye’ye aç4lan oval4k Kilikia yerine Assur etkilerinden uzak olan Da+l4k Kilikia’da faaliyet göstermi;lerdir.22 Kilikia Trakheia’da bulunan Kelenderis ve Nagidus Samoslularca; Soli kentinin içinde yer ald4+4 Kilikia Pedias ise Rhodoslularca koloni kenti olarak kullan4ld4+4 dü;ünülmektedir.23 Ancak Rhodos seramiklerinin yerli üretim olabilece+i göz önünde bulundurularak Soli kentinin .Ö. VIII. yy sonu Rhodos Lindos kolonisi olmad4+4 da öneriler aras4nda yer almaktad4r.24
Asur Krallar4 II. Sargon ( .Ö. 715) ve Sanherib ( .Ö. 699) dönemindeki politik olaylar nedeniyle Yunanl4 kolonistlerin Anadolu’nun güney k4y4lar4nda ve Suriye’deki yerle;imlerle kurduklar4 ili;kilerin azald4+4 görülmü;tür. .Ö. 547-333 y4llar4 aras4nda bölgedeki kontrol Perslerin eline geçmi;tir.25
Sonuç olarak; arkeolojik veriler Do+u ile Bat4 aras4ndaki ili;kilerin .Ö. VIII. yy.4n ikinci yar4s4ndan ba;lay4p sonraki dönemlerde giderek yo+unla;t4+4 görülmektedir. Küçük topluluklar halinde Kilikia’ya göç eden kolonistler iyi bir ya;am4, ticaret ve tar4mla sa+lam4;lard4r. Bütün kentlerdeki ithal seramiklerin büyük bir bölümü Ege adalar4 ve Bat4 Anadolu k4y4 kentlerinden gelmi;tir. Ele geçen 19 Braun 1975, s. 10,15. 20 Akarca 1998, s. 23. 21 Braun 1975, s. 211. 22 Arslan 2001, s. 3; Fourrier 2003, s. 88. 23 Braun 1975, s.15. 24 Salmeri 2003, s. 270. 25 Zoro+lu 1990, s. 305.
seramik buluntular4, bu ticari yay4l4m4n boyutlar4 aç4s4ndan ve kültürel etkile;imi göstermesi aç4s4ndan önem ta;4maktad4r.26
2. SOL HÖYÜK ORTA VE GEÇ DEM R ÇA I ( .Ö. IX-VII. yy.) KONSANTR K DA RE BEZEMEL SERAM KLER
2.1 Biçimler 2.1.1. Kase
Soli Höyük’te ele geçen kase formuna ait a+4z parçalar4 Orta ( .Ö. 850- 700) ve Geç Demir ( .Ö. 700- 600 ) Dönemi’ne tarihlenmektedir. Çaplar4 en küçük 14,5cm (Katalog no: 2) ile en büyük 20cm (Katalog no:67) aras4nda de+i;mektedir. 2 numaral4 parça Beyaz; 67, 68, 69 numaral4 parçalar K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubunda yer almaktad4r. Kaseler form olarak iki tür özellik göstermektedir:
2 (Lev. II, Res. 2a-b, Çiz. I-2, çap:14,5) ve 68 (Lev XVIII, Res.34a; Lev. XIX, Res. 34b, Çiz. III-68, çap: 17) numaral4 a+4z parçalar4n4n dudak k4s4mlar4n4n cidar kal4nl4+4nda biraz içe dönük ve gövdeye do+ru yar4m bas4k küre formunda olduklar4 tespit edilmi;tir. Dudak k4s4mlar4 içte ve d4;ta bant biçiminde boyanm4;t4r. Bu formdaki kaselerde bezeme olarak; d4;ta yatay konsantrik daire s4ralar4 ve iç yüzde yatay bantlar4n kullan4ld4+4, inceledi+imiz 2 ve 68 numaral4 parçalarda da görülmektedir.
67 (Lev. XVIII, Res. 33, Çiz. II-67, çap: 20) ve 69 (Lev. XIX, Res. 35a- Lev. XX, Res. 35b, Çiz. III-69, çap 16,5) numaral4 a+4z parçalar4n4n dudak k4s4mlar4 yuvarlak kenarl4 olup hafif d4;a e+imlidir. Gövde bölümleri ise derin olup yar4 oval biçimlidir. 69 numaral4 parçada, kaselerde yayg4n bir süsleme olan yatay bantlar aras4nda konsantrik daire s4ras4 ve iç bölümde yatay ;eritler bulunmaktad4r. 67 numaral4 a+4z parças4nda ise di+er örneklerden farkl4 bir bezeme türü uygulanm4;t4r. Konsantrik daire s4ras4 dikey düzenlemede ayr4 paneller aras4nda yer almaktad4r.
2.1.2. Tabak
ki Renkliler grubu içindeki aç4k kahverengi ve k4rm4z4 astarl4lar s4n4f4nda yer alan 35 numaral4 a+4z parças4 (Lev. X, Res. 17, Çiz. II-35) Soli Höyük konsantrik daire bezemeli seramikler içinde bulunan tabak formuna ait tek örnektir. Çap4 29cm olup dudak, cidar4na göre hafifçe kal4nla;t4r4lm4; ve içe dönüktür. Bezeme olarak a+4z k4sm4nda biri aç4k k4rm4z4ms4 kahverengi di+eri siyah olmak üzere iki yatay bant ve alt4nda iki siyah ;erit ile sadece iki halkas4 korunmu; konsantrik daire bulunmaktad4r. Tabak formuna ait bu a+4z parças4 .Ö.VII. yy. sonuna tarihlenmektedir.
2.1.3. Krater
Soli Höyük konsantrik daire bezemeli seramik buluntular4 içinde 1 ve 66 numaral4 parçalar kratere ait a+4z parçalar4n4 olu;turmaktad4r. 1 numaral4 parçan4n çap4 22cm; 66 numaral4 parçan4n 20cm olup .Ö VII. yy. tarihlenmektedirler. Kraterler form olarak iki tür özellik göstermektedir:
1 (Lev. I, Res. 1a-b, Çiz. I-1) numaral4 parça, Beyaz Boyal4lar grubu içinde yüksek boyunlu kratere ait a+4z parças4d4r. Dudak bölümü d4;a do+ru cidar kal4nl4+4ndan geni;lemektedir. Yüksek boynu içe e+imlidir. çte dudak alt4nda yatay bir bant; d4; yüzde ise iki yatay ;erit alt4nda konsantrik daire bulunmaktad4r. Ayr4ca dudak üst yüzeyi dil motifleriyle bezenmi;tir.
K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içindeki 66 (Lev.XVII, Res. 32, Çiz. II-66) numaral4 kratere ait d4;a çekik a+4z parças4n4n, dudak kenar4 kal4nla;t4r4lm4; olup boyna do+ru daralmaktad4r. A+4zdan omuz bölümüne geçi; iç bükey bir profille verilmi;tir. Dudak bölümü içte ve d4;ta bant ;eklinde boyanm4;t4r. D4; yüzde yatay bant alt4nda konsantrik dairenin bir bölümü korunabilmi;tir.
2.1.4. Dinos
K4rm4z4 üzeri siyah boyal4lar grubu içinde yer alan 70 numaral4 a+4z parças4n4n çap4 23cm olup dinos formuna aittir. (Çiz. III-70) Dudak bölümü geni; ve d4;a do+ru kanca ;eklinde kavislidir. D4;a e+imli bir omuz bölümüne sahip oldu+u tespit edilmi;tir. ç yüzde birbirine paralel yatay bantlar; d4; yüzde a+z4n alt bölümünde yatay bant ve alt4nda konsantrik dairenin bir bölümü korunabilmi;tir. Dinos formuna ait bu a+4z parças4 .Ö. VIII. yy. tarihlenmektedir.
2.2. Soli Höyük Konsantrik Daireli Seramik Parçalar%n%n Astar Rengine ve Boyama Türlerine Göre S%n%fland%r%lmas%
Soli Höyük konsantrik daireli seramiklerde, bezemenin uygulan4;4 K4br4s’ta ele geçen örneklere benzemektedir. Ancak bezemenin i;leni;inde ve yap4m tekniklerinde baz4 farkl4l4klar görülmektedir. K4br4s seramiklerine olan benzerliklerden yola ç4karak Soli Höyük’te ele geçen konsantrik daireli seramiklerin grupland4r4lmas4, hamur ve astar renkleriyle boyama türleri dikkate al4narak Gjerstad’4n K4br4s serami+i için olu;turdu+u s4n4flama esas kabul edilerek yap4lm4;t4r.27 Kilikia’da bulunan K4br4s seramikleri yay4nlarda K br s ithalleri ya da K br s tipi seramikler olarak geçmektedir.28 Buradan yola ç4karak inceledi+imiz seramik parçalar4 s4n4fland4r4ld4klar4 grup içinde, M.Ö. IX. ve VII. yy. olmak üzere kronolojik tarihleme dikkate al4narak Beyaz Boyal lar ( White Painted Ware), ki Renkliler (Bichrome Ware) ve K rm z Üzeri Siyah ( Black on Red Ware ) ;eklinde olu;turulan ba;l4klar alt4nda incelenmi;tir. (Lev. XXIX, Grafik 2) Bu s4n4fland4rma d4;4nda bulunan Lev. XXIV, Res. 44 içinde yer alan parçalar ayr4 bir ba;l4k alt4nda incelenmi;tir.
27 Gjerstad 1948, s. 49 - 72. 28 Fourrier 2003, s. 87.
2.2.1. Beyaz Boyal%lar
Gjerstad taraf4ndan K4br4s’ta tespit edilen Beyaz Boyal4lar grubu, kronolojik s4ra ve özellikleri dikkate al4narak s4n4fland4r4lm4;t4r.29 Soli Höyük’te ele geçen bu s4n4fa ait konsantrik daireli seramik parçalar4n4n benzer örnekleri, Beyaz Boyal4lar IV grubuna aittir. Ancak bezemenin i;leni;inde ve yap4m tekniklerinde baz4 farkl4l4klar görülmektedir.
Gjerstad taraf4ndan yap4lm4; olan .Ö. VIII.- VII. yy. tarihlenen Beyaz Boyal4lar IV grubuna dahil olan K4br4s seramiklerinin hamur ve astar rengi Beyaz Boyal4lar III grubuna benzemektedir. Hamur rengi kahverengi ve ye;ilimsidir. Baz4 durumlarda hamur renginin k4rm4z4 ile kahverengi tonlarda oldu+u da görülmektedir. Astar genellikle devetüyü, bej ve kahverengidir. Süslemede daha çok mat siyah kullan4lm4;t4r. Ancak baz4 örneklerde süsleme kahverengi yap4lm4;t4r. Bu grup alt4nda incelenen malzemenin hepsi çark yap4m4d4r.30
Beyaz Boyal4lar olarak adland4r4lan bu grup içinde 1 – 26 numaral4 seramik parçalar4 bulunmaktad4r (Lev. I – VII). Soli Höyükte Beyaz Boyal4lar IV grubuna dahil seramiklerin hamur renklerinin pembe, aç4k kahve, aç4k sar4, k4rm4z4ms4 kahve ve ye;ilimsi devetüyü; astar renklerinin ise aç4k kahve, aç4k sar4, devetüyü ve bej tonlar4nda oldu+u gözlemlenmi;tir. Bezemenin yap4m4nda siyah nadir olmak üzere genellikle kahverenginin tonlar4 kullan4lm4;t4r. Pi;me durumlar4 iyi ve orta derecededir. Bu grup içinde incelenen parçalar4n tamam4 çark yap4m4d4r. Katk4 maddesi olarak kum ve kireç kullan4lm4;t4r. Konsantrik dairelerin yap4m4nda, kullan4lan pergel ayak izleri görülmektedir.
Beyaz Boyal4lar grubu içinde katalog 3 – 26 numaral4 parçalar, konsantrik daireli kapal4 kaplara ait gövdeleri; krater (Lev. I, Res.1 b) ve kase (Lev. II, Res.2 a-b) a+4z parçalar4 da bu grup içinde yer alan aç4k kaplar4 olu;turmaktad4rlar.
29 Ayr4nt4l4 bilgi için Bkz: Gjerstad 1948, s. 49 - 59; Beyaz Boyal4lara ait s4n4fland4rma içindeki hamur, astar ve boyama renkleri ayr4nt4l4 bir ;ekilde verilmi;tir.
Soli Höyük’te bulunan Beyaz Boyal4lar s4n4f4na ait aç4k kap a+4z parçalar4, kap formlar4 bak4m4ndan K4br4s konsantrik daireli seramikleriyle benzer özellikler gösterse de bezemenin uygulan4; ;eklinde baz4 farkl4l4klar bulunmaktad4r.31 Ancak ana süsleme unsuru olarak yatay konsantrik daire s4ralar4 ve yatay bantlar tercih edilmi;tir. Genellikle a+4z bölümü, inceledi+imiz a+4z parçalar4nda da (Katolog no 1 -2) görüldü+ü gibi bant biçiminde boyanm4;t4r ve iç yüzeyde de bezeme olarak yatay bant ile ;eritlerin kullan4ld4+4 görülmektedir. D4; yüzeyde yatay düzenlemedeki konsantrik daire s4ralar4 a+4z bölümünün hemen alt4ndan ba;lamaktad4r. Kratere ait a+4z parças4nda (Katalog no: 1, Çiz. I-1) konsantrik daire, a+4z alt4nda bulunan yatay banda te+et olarak yap4lm4;t4r. Ayr4ca dudak üzerinde dil motifi yer almaktad4r. Bu tarz bezeme kendi içinde farkl4l4klar gösterse de K4br4s krater ve amphora örneklerinde de benzer uygulaman4n oldu+u bilinmektedir.32
Bu grup içinde testiye ait gövde parçalar4n4n yo+unlukta oldu+u görülmektedir (Lev. III, Res. 3-4, Çiz. IV- 3,4; Lev. V, Res.8). Bunlar4n aras4nda, üzerinde çad4r motifinin ve yan taraf4nda dikey düzenlemedeki konsantrik dairenin bir bölümü korunmu; gövde parças4 yer almaktad4r (Lev. III, Res. 3; Katalog no:3). Bu motif, kab4n omuz bölümünde bulunup K4br4s testilerinde yayg4n olarak kullan4lm4;t4r.33 Süsleme olarak dikey düzenlemede biri tam, di+erinin ise sadece d4; halkas4n4n bir bölümü korunmu; olan konsantrik daire s4ral4 gövde parças4n4n üzerinde kulp ç4k4; yerinin izleri belirgindir (Lev. IV, Res. 4; Katolog no: 4). Bu tarz konsantrik dairelerin benzer uygulan4; ;eklini K4br4s testileri üzerinde görmek mümkündür. Testi gibi kapal4 kaplar4n ön ve arka yüzlerinde dikey düzenlemedeki konsantrik dairelerin, kab4n kar4n k4sm4n4 bir halka olu;turacak ;ekilde çevreledi+i bilinmektedir.34 Testiye ait olabilecek gövde parçalar4 (Lev. V, Res.8; Katalog no:17,18,19) üzerindeki bezemenin uygulan4; biçimi aç4s4ndan, yerel özellikler gösterdi+i dü;ünülmektedir. Bu parçalar üzerinde yer alan dikey düzenlemedeki konsantrik daireler ve testiyi çevreleyen halka s4ralar4n4n K4br4s testilerinde yayg4n süsleme unsuru olarak kullan4ld4+4 bilinse de konsantrik daireye te+et olup etraf4n4
31 Gjerstad 1974, fig. 3, no: 2; Taylor 1959, fig.5, no: 9; Postgate 1999, fig 26. 32 Badre 1998, fig. 7, no:6; Taylor 1959, fig. 3, no: 4.
33 Stampolidis 1998, fig.107,111; Hanfmann 1963, pl. 68, no: 445. 34 Hanfmann 1963, pl. 68, no: 445; Postgate 1996a, s. 456, fig. 11.
çevreledi+i dü;ünülen içi bo; küçük halkalar, K4br4s kaplar4nda farkl4 bir düzenlemede nadir olarak görülmektedir.35
Baz4 kapal4 kap gövde parçalar4 üzerinde, d4; bordürü kal4n; içinde ince ve merkezinde kal4n bordürlü (Lev. IV, Res.5) veya 2’li küçük halkalar4n olu;turdu+u (Lev. IV, Res.6) konsantrik daire bezemelerinin bir bölümü korunabilmi;tir. Bu stilde yap4lan konsantrik dairelerin benzerleri K4br4s seramikleri üzerinde yer almaktad4r.36 24, 25, 26 numaral4 gövde parçalar4nda da iç içe halkalardan olu;an konsantrik dairenin bir bölümü görülmektedir. Bu konsantrik dairelerin d4; bordürü kal4n, içindeki halkalar ise daha ince yap4lm4;t4r (Lev. VII, Res.11). Bu gövde parçalar4ndaki konsantrik dairelerin benzerleri, K4br4s kapal4 kaplar4n omuz ve gövde bölümünde kar;4m4za ç4kmaktad4r.37 Ancak inceledi+imiz bu gövde parçalar4n4n üzerinde yer alan konsantrik dairelerin sadece bir bölümünün korunmu; olmas4 ve yan4nda ba;ka bir süsleme unsurunun olmay4;4; bezemenin uygulan4; tarz4n4n, kap üzerindeki yerinin ve benzer örneklerinin kesin olarak saptanmas4n4 zorla;t4rm4;t4r.
Bu grup içinde di+erlerinden daha büyük kal4n bordürlü konsantrik daireye te+et olan (Katalog no: 14-16) ya da etraf4nda dikey düzenlemede konsantrik dairelerin (Katalog no:16) bir bölümü korunmu; kapal4 kap (testi - amphora?) gövde parçalar4 da yer almaktad4r (Lev. V, Res. 7). Bu tarz bezeme uygulamas4, K4br4s seramikleri içinde Beyaz Boyal4lar38 ve ki Renkliler39 (Bichrome IV) gruplar4na ait kaplar aras4nda yayg4nd4r. nceledi+imiz bu gövde parçalar4nda bezemenin tam olarak korunamam4; olmas4 nedeniyle hamur, astar ve boyama özellikleri dikkate al4narak Beyaz Boyal4lar s4n4f4 içine dahil edilmi;tir.
Yatay ;eritler üzerinde konsantrik dairenin bir bölümü korunmu; olan gövde parçalar4 da Beyaz Boyal4lar grubu içinde yer almaktad4r (Lev. VI, Res.10). K4br4s
35 Taylor 1959, fig.2, no:9.
36 Nicalau 1968, pl.123, fig.5; Hanfmann 1963, pl. 71, no 555; Lund 1986, pl. 19.60, fig. 45. 37 Karageorghis 1987, pl. XXXIX, fig.8, no: 25,37; Karageorghis 1983, pl. LXXV, fig. 81,83; Gjerstad 1948, fig. XXIX, no: 12, 13a
38 Hanfman 1963, pl.65, no: 345
39 Gjerstad 1974, fig.2, res.5-fig. 3, res.5; Taylor 1959, pl.XXII, fig. 3a, ;ek.4; Hanfmann 1963, pl. 65, no: 352; Postgate 1999, s. 118, fig. 28.
tipi amphora ve testi gibi kapal4 kaplar üzerinde bu tarz bezemenin uyguland4+4 görülmektedir.40
2.2.2. ki Renkliler
Soli Höyük’te bulunan konsantrik daire bezemeli seramikler aras4nda bu s4n4fa dahil olan parçalar ki Renkliler (Bichrome) IV grubuna aittir. Gjerstad bu grubun özelliklerini ayr4nt4l4 bir ;ekilde belirtmi;tir. Hamur ve astar özellikleri Beyaz Boyal4lar IV grubuyla ayn4d4r. Boyama, ki Renkli (Bichrome) III özelliklerinde olup k4rm4z4n4n aç4k, koyu tonlar4 mat siyah ile birlikte kullan4lm4;t4r. Bu grup içindeki seramiklerin hepsi çark yap4m4d4r.41 Soli Höyük’te bulunan ve bu grup alt4nda incelenen parçalar4 kendi içinde k4rm4z4- kahverengi ve devetüyü astarl4lar olmak üzere iki bölüme ay4rmak mümkündür.
2.2.2.1. K%rm%z% – Aç%k Kahverengi Astarl%lar
Bu grup alt4nda incelenen parçalar4n (Katalog no: 27- 38) hamur renklerinin k4rm4z4, k4rm4z4ms4 kahve, aç4k k4rm4z4 ve kahverengi; astar renginin ise k4rm4z4, aç4k kahverengi ve k4rm4z4, pembe tonlar4nda oldu+u görülmektedir. Bezeme rengi olarak ;erit ile bantlarda k4rm4z4, k4rm4z4ms4 siyah, k4rm4z4ms4 kahverengi ve siyah; dalga motiflerinde k4rm4z4 ve konsantrik dairelerin yap4m4nda siyah kullan4lm4;t4r. Pi;me durumlar4 genellikle iyi olup çark yap4m4d4r. Katk4 maddesi olarak çekirdekli kireç ve kum kullan4lm4;t4r. 29, 30, 36, 38 numaral4 parçalar gözenekli bir yap4ya sahiptir. Bu s4n4f içinde tabak a+4z parças4 (Katalog no: 35), kratere ait boyun+gövde parçalar4 (Katalog no: 27,28) ve gövde parçalar4 (Katalog no: 29, 30) ile kapal4 kap gövde parçalar4 (Katalog no: 31, 32, 33, 34, 36, 37, 38) yer almaktad4r. Bu grup içinde yatay bant ve ;eritler, dalga motifleri, dikey ve yatay d4; bordürleri kal4n konsantrik daire s4ralar4 ve ortas4ndan ;erit geçen konsantrik daireler yayg4n süsleme unsuru olarak kullan4lm4;t4r. Konsantrik dairelerin merkezinde pergel ayak izi belirgindir. 27 -34 aras4ndaki parçalar .Ö. VIII. yy. tarihlenirken; 35-38 aras4nda yer
40 Swinton 1994, pl LXXXIX, no:5; Karageorghis 1983, pl. CIV, fig 11. 41 Gjerstad 1948, s. 61,62.
alan ortas4ndan ;erit geçen konsantrik daire bezemeli gövde parçalar4 .Ö. VII. yy. tarihlenmektedir.
27 ve 28 numaral4 parçalar kratere ait boyun + gövdeden olu;maktad4r (Lev. VII, Res. 12 – Lev. VIII, Res.13). 29 ve 30 numaral4 parçalar4n da kratere ait gövde oldu+u dü;ünülmektedir. Bu parçalar4n hamur ve astar özellikleri K4br4s örneklerine benzemektedir.42 Kraterlere ait bu parçalar üzerinde, yatay bant ile dalga motifinin alt4nda (Lev. VIII, Res.13; Çiz. IX - 28); yatay 2’li ;erit ve dalga motifleriyle s4n4rlanan (Lev. VIII, Res.14; Çiz. X- 29,30) alan içinde konsantrik daire s4ras4 görülmektedir. Ayr4ca yatay bantlar4n alt4nda dikey ;eritlerden olu;an paneller aras4nda dikey düzenlemede konsantrik daire s4ras4n4n da (Lev. VII, Res. 12; Çiz. IX-27) bezeme olarak kullan4ld4+4 görülmektedir. Ayn4 tarz bezeme unsurlar4n4n K4br4s örneklerinde43 benzerleri bulunsa da kompozisyonun biçimi ve uygulan4;4 farkl4l4k göstermektedir.
Bu grup içinde; yatay bant ve ;eritlerin s4n4rland4rd4+4 alan içinde dikey (Katalog no: 31; Lev. IX, Res. 15) ve yatay düzenlemede (Katalog no: 32-33; Lev. IX, Res. 15) konsantrik daire s4ralar4, kapal4 kap gövde parçalar4nda bezeme olarak kullan4lm4;t4r. Bu malzeme aras4nda yer alan d4;a çekik tabak a+4z parças4 da bu bezeme grubu içinde bulunmaktad4r. A+4z üzerinde ve alt4nda, siyah ve k4rm4z4 olmak üzere iki yatay bant ve siyah ;eritler alt4nda konsantrik dairenin bir bölümü korunmu;tur ( Lev. X, Res. 17; Çiz. II-35). Bu tarz bezeme uygulamas4n4n, K4br4s örneklerinde farkl4 bir biçimde kullan4ld4+4 görülmektedir.44
K4br4s örneklerinde kar;4m4za ç4kan, ortas4ndan ;erit geçen konsantrik daireli 36, 37 ve 38 numaral4 kapal4 kap gövde parçalar4 (Lev. X, Res. 18; Lev. XI, Res. 19,20) bu s4n4f içinde yer alan süsleme grubu aras4ndad4r. Konsantrik dairenin ortas4ndan geçen ;eritler, k4z4l4ms4 ve aç4k kahverengidir. Ayr4ca kahverengimsi siyah da kullan4lm4;t4r. Konsantrik dairede ise k4z4l4ms4 kahve ve kahverengi tercih
42 Flourentzos 2004, pl. XIII, no:124 (20); Gjerstad 1948, fig. LI, no:9; Hanfmann 1963, fig.65 no: 349.
43Hanfmann 1963, pl. 73, no: 574.
edilmi;tir. K4br4s örneklerinde45 benzer uygulaman4n bulundu+u 36 numaral4 kapal4 kap gövde parças4nda, di+er iki örnekten farkl4 olarak ortalar4ndan geçen ;erit dikey düzenlemedeki konsantrik daireleri birle;tirmektedir. (Çiz. XI-36) 37 ve 38 numaral4 parçalarda merkezden geçen ;erit, yatay bant ve ;eritlerin olu;turdu+u metop içinde yer alan yatay düzenlemedeki konsantrik dairelerin üzerinden te+et geçmektedir. (Çiz. XI-37, XII-38) Bu süsleme tarz4n4n K4br4s üretimi kaplarda da kullan4ld4+4 bilinmektedir.46 38 numaral4 parçada yatay düzenlemedeki konsantrik dairelerin birbirlerine biti;ik olarak yap4ld4+4 görülmektedir.
2.2.2.2 Devetüyü Astarl%lar
Bu grup alt4nda incelenen parçalar4n (Katalog no: 39 - 65) genellikle hamur renklerinin aç4k sar4 ve kahverengi, k4rm4z4ms4 sar4; astar renginin ise krem, devetüyü, aç4k kahverengi tonlar4nda oldu+u görülmektedir. Baz4 parçalar4n hamur renklerinin pembe (Katalog no: 41, 62, 63) ve aç4k k4rm4z4 (Katalog no: 45, 46, 47, 48, 65) oldu+u gözlemlenmi;tir. Bezeme rengi olarak genellikle dikey ve yatay halkalar4n yap4m4nda k4rm4z4ms4 kahverengi, koyu ve aç4k kahverengi tercih edilirken; konsantrik dairelerin yap4m4nda siyah, koyu kahverengi ve grimsi siyah kullan4lm4;t4r. Ancak 64, 65 numaral4 örneklerde konsantrik dairelerin aç4k eflatun tonlar4nda oldu+u görülmektedir. Pi;me durumlar4 iyi (Katalog no: 39, 40, 41, 45, 46, 47, 48, 56, 57, 58, 59, 63, 64, 65) ve orta (Katalog no: 42, 43, 44, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 60, 61, 62) olmak üzere de+i;mektedir. ncelenen bütün parçalar çark yap4m4d4r. Katk4 maddesi olarak genellikle kireç ve kum kullan4lm4;t4r. 39, 50, 51, 52 numaral4 parçalar4n ayn4 zamanda küçük ta; katk4l4 oldu+u gözlemlenmi;tir. Ayr4ca 58, 59, 60, 61, 62 numaral4 örnekler gözenekli bir yap4ya sahiptir. 39, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 57, 58, 59 numaral4lar testiye; 56 numaral4 küresel gövdeli mataraya ve 63,64,65 numaral4 parçalar4n da kratere ait oldu+u dü;ünülmektedir. Bezeme olarak genellikle testi gibi küresel gövdeli kapal4 kaplar üzerinde, kab4n kar4n k4sm4n4 çevreleyen halkalar aras4nda konsantrik daire s4ralar4 yayg4n olarak kullan4lm4;t4r. Buna ek olarak yatay bantlar4n olu;turdu+u metoplar aras4nda konsantrik daire s4ralar4 da bezeme olarak kullan4lm4;t4r (Katalog no: 60-63). Ayr4ca 64 -65 numaral4 45 Coldstream 1981, pl. 30, no: 111.
kratere ait gövde parçalar4 üzerinde çift ;eritli kare çerçeve içinde dikey konsantrik daire s4ras4 bezeme olarak görülmektedir. Konsantrik dairelerin yap4m4nda kullan4lan pergel ayak izleri parçalar üzerinde belirgin olup, dairelerin d4; halkalar4 içte yer alanlardan daha kal4n yap4lm4;t4r. Bu grup içindeki parçalar .Ö. VII. yy. tarihlenmektedir.
Kal4n bantlardan olu;an d4; çizgisi koyu kahve, içi k4rm4z4ms4 ve aç4k kahverenginde olan dairesel metoplar aras4ndaki konsantrik daire s4ralar4 (Lev. XII, Res. 21-Lev. XV, Res. 28), K4br4s örneklerinde oldu+u gibi küresel gövdeli testiler üzerinde yayg4n olarak kullan4lm4;t4r.47 Lev. XII, Res. 21 de bu dairesel metoplar aras4nda yer alan konsantrik daire s4ralar4 birbirinden ayr4 yap4lm4;ken (Çiz. XII- 39,40), Lev. XV, Res. 28 de konsantrik daireler daha küçük ve daha s4k olup birbirlerine te+et ;ekildedir48 (Çiz. XVI- 58,59). K4br4s testilerinde benzer örnekleri49 bulunan, dikey ince bant s4ralar4ndan olu;an dairesel metoplar aras4ndaki konsantrik daire s4ralar4n4n da yayg4n olarak kullan4ld4+4 görülmektedir. Bu dairesel metoplar4 olu;turan ince bantlar koyu ve aç4k kahverengi, konsantrik daireler ise koyu kahverengi olarak yap4lm4;t4r (Lev. XII, Res. 22; Lev. XIII, Res. 23,24; Lev. XIV, Res. 25). Yap4m tekni+i olarak Lev. XIII, Res. 23 içinde yer alan parçalar4n di+er örneklerden daha kaliteli yap4lm4; olmas4 bunlar4n ithal oldu+unu dü;ündürmektedir. K4br4s tipi mataralar üzerinde de ayn4 bezeme tarz4n4n uyguland4+4 görülmektedir.50
nceledi+imiz malzemeler aras4nda Lev. XIV, Res. 26; Lev. XV, Res.27’de görülen parçalar, K4br4s tipi mataraya ait en iyi örnekleri olu;turmaktad4r51 (Çiz. XVI- 57) Bu örneklerde konsantrik daireleri olu;turan halkalar4n, di+erlerine göre daha s4k yap4ld4+4 gözlemlenmi;tir. Lev. XIV, Res. 26 numaral4 kar4n parças4 üzerinde dikey ince bantlar4n olu;turdu+u dairesel metoplar aras4nda konsantrik daire s4ralar4 bulunmaktad4r. Göbek k4sm4ndan kar4n bölgesine do+ru ilk iki metop aras4ndaki konsantrik daireler iç içe ve s4k bir ;ekildeyken; yan üçüncü metop aras4ndakiler ise,
47 Gjerstad 1974, fig. 2, res. 7- fig. 3, res. 6; Taylor 1959, pl. XX res.1; Hanfmann 1963, pl72 no: 583. 48 Garstang 1938, pl XLVIII,fig. 2.
49 Hadjisavvas 1989, pl. XVIII, fig. 28; Lund 1986, pl 19.64, fig. 47; Aslan 1998, pl.27,no: 215. 50 Karageorghis 1956, pl. 119, fig.5; Karageorghis 1967, pl. CXLIX, fig. 167; Karageorghis 1978, pl VI, no:3; Hadjicosti 1993, pl XLIX, no: 13, Hanfmann 1963, pl 72, no: 583.
51 Karageorghis 1967, pl.CXLIX, fig. 167; Hadjicosti 1993, pl. XLIX, no: 13; Karageorghis 1956, pl.119, fig.5; Karageorghis 1978, pl.VI, no:3; Hanfmann 1963, pl 72, no: 583.
d4;ta kal4n, içte ince ve merkezinde tek halka bulunan konsantrik daire dizisi, yan yana tek merkezli ve kal4n bordürlü daha küçük iki konsantrik dairelerle bölünmü;tür. Merkezi olu;turan göbek k4sm4nda ise, iç içe ince ve kal4n halkalar4n bir bölümü görülmektedir. Bu örneklerde de görüldü+ü gibi testilerde yayg4n olarak kullan4lan konsantrik daire s4ralar4 bir dizi ;eklinde kab4n etraf4n4 çevrelemektedir. Konsantrik dairelerin d4; bordürlerinin kal4n olmas4 ortak bir özellik olarak görülmektedir.
Testilere ait gövde örnekleri d4;4nda inceledi+imiz bu grup içinde kraterlere ait gövde parçalar4 da bulunmaktad4r. K4br4s örneklerinden52 yola ç4karak bu grup içindeki kraterlerde (Lev. XVI, Res. 29,30 - Lev. XVII, Res. 31) bezeme olarak d4; çizgisi koyu, içi aç4k kahverengi yatay bantlar aras4nda konsantrik daire s4ralar4 (Çiz. XVII- 63) kullan4ld4+4 gözlemlenmi;tir. Lev. XVI, Res. 29 içinde yer alan örneklerde üst metop içinde iç içe dairelerden olu;an di+erlerine göre daha büyük konsantrik daire dizisi bulunurken; alt metop aras4nda kal4n bordürlü, merkezinde ince bir halkadan olu;an konsantrik daire s4ras4 yer almaktad4r (Çiz. XVII- 60,62). Bezemenin uygulan4; ;eklinde farkl4l4klar bulunmas4na ra+men K4br4s’ta benzer uygulaman4n oldu+u ele geçmi; örneklerden bilinmektedir.53 Ayr4ca inceledi+imiz kratere ait gövde parçalar4 aras4nda, çift ;eritten olu;an kare çerçeve içinde dikey konsantrik daire s4ras4n4n da bezeme olarak kullan4ld4+4 görülmektedir (Lev. XVII, Res. 31; Çiz. XVIII- 64,65). Bezemenin i;leni;inde baz4 farkl4l4klar bulunsa da K4br4s’ta benzer örnekler ele geçmi;tir.54
2.2.3. K%rm%z% Üzeri Siyah Boyal%lar
Soli Höyük’te bulunan konsantrik daire bezemeli seramikler aras4nda bu s4n4fa dahil olan parçalar, K4br4s K4rm4z4 Üzeri Siyah (Black on Red ) II (IV) grubuna aittir. Gjerstad bu grubun özelliklerini ayr4nt4l4 bir ;ekilde belirtmi;tir. Hamur k4rm4z4ms4 kahve olup astar k4rm4z4 ya da k4rm4z4ms4 kahvedir. Bezemede mat siyah
52 Hanfmann 1963, pl 71, no: 566 -568; Coldstream 1981, pl 25, no: 70. 53 Taylor 1959, pl XXI, fig. 2, ;ek.6
kullan4lm4;t4r.55 Soli Höyük’te bu gruba ait parçalar4n yap4m tekniklerinde ve bezemenin uygulan4;4nda baz4 farkl4l4klar oldu+u gözlemlenmi;tir.
K4rm4z4 Üzeri Siyah olarak adland4r4lan bu grup içinde 66 - 70 numaral4lar aç4k kaplara ait a+4z; 71 - 83 numaral4lar kapal4 kaplara ait gövde parçalar4n4 olu;turmaktad4r. Hamur renklerinin aç4k kahverengi, pembe, aç4k k4rm4z4, k4rm4z4ms4 kahve; astar renginin ise aç4k kahve, kiremit rengi, k4rm4z4, aç4k k4rm4z4 ve k4rm4z4ms4 kahve tonlar4nda oldu+u gözlemlenmi;tir. Bezemenin yap4m4nda siyah nadir olmak üzere genellikle kahverenginin tonlar4 kullan4lm4;t4r. Pi;me durumlar4 iyi ve orta derecededir. Bu grup içinde incelenen parçalar4n tamam4 çark yap4m4d4r. Katk4 maddesi olarak kum ve kireç kullan4lm4;t4r. Konsantrik dairelerin yap4m4nda kullan4lan pergel ayak izleri görülmektedir. Bu s4n4f içinde incelenen seramik parçalar4 .Ö. VIII. ve VII. yy. tarihlenmektedir.
K4rm4z4 Üzeri Siyah Boyal4lar grubu içinde 66 numaral4 parça kratere, 70 numaral4 olan dinosa, 67, 68, 69 numaral4lar da kase formuna ait a+4z parçalar4d4r. 66 numaral4 krater a+4z parças4, d4;a çekik olup dudak kenar4 kal4nla;t4r4lm4;t4r (Çiz. II-66). Dudaktan omuz bölümüne geçi; iç bükey bir profille verilmi;tir. Dudak kenar4 ile a+4z bölümü iç ve d4; yüzde bant ;eklinde boyal4d4r. A+4z alt4nda yatay bir bant ve alt4nda konsantrik dairenin bir bölümü korunmu;tur (Lev. XVII, Res. 32). Bu tarz bezeme uygulamas4 farkl4 kompozisyonlar içinde K4br4s tipi krater ve amphora formundaki kaplar4n a+4z ve omuz bölümünde görülmektedir.56 Ayn4 tarz süsleme 70 numaral4 dinosa ait a+4z parças4nda da bulunmaktad4r. (Çiz. II:I- 70) A+4z bölümü iç yüzde boyal4 olup yatay bantlar yer almaktad4r. Ön yüzde yatay bir bant ve konsantrik dairenin bir bölümü korunmu;tur. Dudak k4sm4 geni; ve d4;a do+ru kavisli, omuz ise d4;a e+imlidir. Bu grup içinde yer alan kase formuna ait 67 ve 69 numaral4 a+4z parçalar4n4n dudaklar4 yuvarlak kenarl4 ve d4;a e+imli iken 68 numaral4 parçan4n duda+4 cidar kal4nl4+4nda ve biraz içe dönüktür. 68 ve 69 numaral4 kaseler kompozisyonun i;leni;i aç4s4ndan birbirine benzemektedir. 68 numaral4 parça K4br4s örneklerinde57 s4kça görüldü+ü gibi dudak hem içte hem de d4;ta bant biçiminde 55 Gjerstad 1948, s. 68.
56 Badre 1998, fig. 7, ;ek.7
boyanm4;t4r. çte a+4z bölümünün alt4nda yatay bir bant ve d4; yüzde konsantrik dairenin bir bölümü korunmu;tur (Lev XVIII, 34a - Lev. XIX, Res. 34b; Çiz. III-68). K4br4s’ta kase formlar4 üzerinde yayg4n görülen yatay bantlar aras4ndaki konsantrik daire s4ralar458 69 numaral4 a+4z parças4nda da bezeme olarak kullan4lm4;t4r. Ancak bu yatay s4ra içinde iki konsantrik daire birbirine biti;iktir ve iç bölümde a+4z alt4nda yatay bant s4ras4 bulunmaktad4r (Lev. XIX, Res. 35a-b; Çiz. III-69). 67 numaral4 a+4z parças4nda di+er örneklerden farkl4 olarak, dikey düzenlemedeki ayr4 paneller aras4nda konsantrik dairelerin bezeme olarak kullan4ld4+4 görülmektedir (Lev XVIII, Res. 33; Çiz. II-67).
71 numaral4 kapal4 kap gövde parças4 üzerinde i;lenen bezeme, kompozisyon aç4s4ndan Soli Höyük’te ele geçen tek örnektir (Lev. XX, Res. 36). Bezeme olarak dikey ;eritlerden olu;an püsküllü triglif, dikey düzenlemeli konsantrik daire s4ras4n4 s4n4rland4rarak metoplar olu;turmu;tur. Ayr4ca püsküllü triglif, yatay bir bant ile bölünmü; ;ekildedir (Çiz. XVIII-71). Benzer bezeme uygulamas4 Tarsus’ta, Orta Denmir Dönemi’ne tarihli K4br4s ithalleri içindeki amphoraya ait a+4z + boyun parças4nda görülmektedir.59
Bu grup içinde 72, 73 ve 74 numaral4 küresel gövdeli testiye ait olabilece+i dü;ünülen kapal4 kap gövde parçalar4 da önem ta;4maktad4r (Lev. XXI, Res. 37). Bu parçalar üzerinde, K4br4s küresel gövdeli testilerin omuz bölümünde s4kça kullan4lm4; olan çad4r motifi ve iki yan4nda dikey düzenlemeli konsantrik dairelerin60 bir bölümü korunabilmi;tir. 72 numaral4 parça üzerinde çad4r motifinin de+di+i ve omuz bölümünü sard4+4 dü;ünülen yatay ;eritler bulunmaktad4r (Çiz. XIX-72). 75, 76 numaral4 parçalar üzerinde küçük konsantrik dairenin bir bölümü korunabilmi;tir (Lev. XXI, Res. 38). Bu tarz küçük konsatrik daireler, K4br4s tipi kapal4 kaplar4n omuz bölümünde süsleme amac4yla kullan4lm4;t4r.61 Astarlar4n4n k4rm4z4, parlak ve
58 Karageorghis 1983, pl. XLVII, no: 29; Postgate 1996, s. 11. 59 Hanfmann 1963, pl 75, no: 669.
60 Karageorghis 1987, pl XXVII, fig.11,20; Karageorghis 1999, fig.1; Karageorghis 1983, pl. CIV, fig. 2 - pl CXXVIII, fig. 102; Hadjisavvas 1989, fig. 3. ;ek.49; Hanfmann 1963, pl 74, no: 648-649; Coldstream 1984, fig. 12; Deshayes 1963, pl 48, no: 7-9
61 Karageorghis 1983, pl XCVI, fig. 39; Karageorghis 1983, pl. CXXVIII, fig.15- pl CLXI, fig.133; Hadjisavvas 2001, fig. 6, no: 63.
daha kaliteli yap4lm4; olmalar4 nedeniyle bu parçalar4n K4br4s’tan ithal oldu+u dü;ünülmektedir.
77, 78 numaral4 kapal4 kap gövde parçalar4nda (Lev. XXII, Res. 39, 40) dikey konsantrik daire s4ras4; 79, 80, 81 (Lev XXIII, Res. 41) numaral4lar üzerinde ise tek konsantrik dairenin bir bölümü korunabilmi;tir. Bu parçalar4n küçük ve korunan bezeme kompozisyonun yetersiz olmas4 ait olduklar4 kap formlar4n4n tan4mlanmas4n4 zorla;t4rmaktad4r.
82 numaral4 kapal4 kap gövde parças4 üzerinde, yatay ;eritler aras4nda d4; bordürlü kal4n bir dairenin merkezinde küçük ve yine kal4n bordürlü daire bulunmaktad4r (Lev.XXIII, Res. 42; Çiz. XIX-82). K4br4s örneklerinde kapal4 kaplarda yer alan omuz süslemelerinde, yatay bantlar aras4nda iç içe halkalardan olu;an konsantrik daire s4ralar462 görülse de inceledi+imiz parçada yer alan konsantrik daire biçim olarak farkl4l4k göstermektedir. 83 numaral4 kapal4 kap gövde parças4 üzerinde ise, kal4n bordürlü iki halkadan olu;an konsantrik daire ile iç içe halkalarla daha küçük yap4lm4; konsantrik daire dikey düzenlemede olup bir bölümü korunabilmi;tir. Bu bezeme de K4br4s tipi kapal4 kaplar4n omuz bölümünde yer alan bir süsleme olarak kar;4m4za ç4kmaktad4r.63
2.2.4. S%n%fland%rma D%'%nda Yer Alan Parçalar
Gjerstad’4n K4br4s seramikleri için yapt4+4 s4n4fland4rma d4;4nda kalan parçalar 84 - 92 numaral4 (Lev. XXIV, Res. 44) seramik buluntular4yla temsil edilmektedir. Bu grup içinde 84 ve 85 numaral4lar kratere ait k4r4k a+4z ve omuz parçalar4n4 olu;tururken, 86 - 92 numaralar aras4ndakiler de gövde parçalar4na aittirler. Hamur renkleri aç4k kahve ve k4rm4z4ms4 pembe iken astar aç4k kahverengidir. Boyama rengi olarak k4rm4z4n4n tonlar4 ve k4rm4z4ms4 kahverengi kullan4lm4;t4r. Katk4 maddesi olarak kireç, kum ve küçük ta; kullan4lan parçalar çark yap4m4d4r. Pi;me durumlar4 genellikle orta derecededir. Bu grup içinde yer alan örneklerin s4k4 dokulu ve gözenekli bir yap4ya sahip oldu+u gözlemlenmi;tir. Bezeme olarak da 84 ve 85 62 Coldstream 1984, fig. 1, ;ek 7; fig. 2, ;ek 40, 42.
