(¿iıjatromıi£tt
'ifî if ^Bilanço
Nahid S ırrı Örik
Osmanlı imparatorluğu tiyatronun bir memleket davası ve ileri bir memle- ' ket olmanın şartlarından birini teşkil e t tiğini, iyi kötü bir tiyatro vücut bulmadan evvel de sonra da düşünmemişti. Sultan A ziz Tiyatroya bir gün, fakat rnenfi şe kilde, Veliahdının isini etrafında bir kay naşmaya vesile teşkil ettiği için alâka gösterdi. Sultan Hamid, cinsi aşağı olmak şartiyle tiyatroyu seviyordu. Lâkin ona hiç bir iyiliği dokunmadı; Hatta, son za manlarda. oğlunun oyuncularla ahbaplığına sinirlenen bir Şehremininin ricasını kabul ederek, yegâne tiyatro teşkili denebilecek olan Manakyan trupunu birkaç gün kapalı bırakmıştı.
İkinci Meşrutiyetle beraber büyük bir tiyatro iştiyakı kendini gösterdi. Ger çek veya mevhum türlü menfaata oynanan ve bir loca bileti için mütevazı bir aile nin o zamanki geçimine yetecek paralar istenen temsiller verildi. Ayrıca da edebî hey’ eti Recai Zade Ekrem Beyin ve İdarî hey’eti müze müdürü Hamdi Beyin reislik leri altında olmak üzere bir tiyatro hey’eti kuruldu. Fakat bu hey’ etin hiç bir eseri ve hatta ömrü olmayacak, hükümetin ciddi veya hafif bir alâkasını görmeksizin teş kil edip yaşayan tiyatro kumpanyaları ise, bazı hayli para kazansalar dahi, derme çatmalıktan kurtulamıyaçaklardı. Tiyatro, ilk defa olarak, ancak Şehreminliğinde Cemil Paşanın kurduğu Darülbedayile res mî bir makamfn alâkadar olduğu ve alâ- ; kasiyle iftihar edebileceği bir mahiyet ka zandı.
Fakat Millî Mücadelenin zaferi ve Cumhuriyetin ilâniyle harp yıllarını kapa yan ve memleket dertlerini ve davalarını ele alan millî hükümet, bu dert ve dava ların kabarık listesinde tiyatroya lâyik ol duğu yeri maalesef derhal veremedi, vere- bilse ve tiyatroyu da bir hükümet işi ola rak hemen, hattâ az bir müddet sonra ele alabilmiş olsaydı, bugün Türk tiyatrosu şöyle bir manzara arzedebilirdi :
1— Millî Eğitim Bakanlığı Güzel Sa- 1 natlar - Umum Müdürlüğünde - ve hatta l Müsteşarlığında - sayyar truplara kadar bütün memleket tiyatrolarının murakabe sini ifa eden ve dertleriyle meşgul bulu nan ayrı bir müdürlük vardır.
2 — Ankarada bir devlet tiyatrosu, opera, dram ve komedi kısımlarına sahip oİarak mevcuttur. Binası vardır ve bu bi nasında muntazam temsiller vermektedir.
3 — Istanbulda iki resmî tiyatro ça lışır. Bunların biri opera ve dram, diğeri
nisbeten hafif tiyatro eserleri oynar. Birer binaları vardır ve muntazam temsiller vermektedirler,;
4 — Türkiyenin nüfusu yiiz bini aş ğın veya buna yakın olan üç şehrinde, yani İzmir, Adana ve Bursada dram ve komedi oynayan birer Şehir tiyatrosu var dır ve bunlar kendi binalarında muntazam temsiller verirler.
5 — Ankarada büyük bir binaya sa hip bir Konservatuar vardır. İki devlet operasiyle diğer devlet ve şehir tiyatro larının sanatkârlarını bu müessese yetiş tirmiştir. Tiyatro hayatının daimî bir in kişaf arzetmesi konservatuarda seçkin ve kalabalık bir talebe zümresinin okumasını temin eylemektedir.
6 — Nüfusu 20 bini aşmış bütün şehir ve kasabalarımızda birer Belediye tiyatrosu binası vardır. Bu binalarda, hu susî mahiyetteki seyyar kumpanyalardan başka yukariki maddelerde adı geçen res mî hey’ etler dahi turneye çıktıkça tem siller verirler.
7 — Hükümet büyük Arap memle ketlerinde bir takım tiyatro truplarının memlekete gelmeleri işiyle meşgul olmak ta ve bu hususda gerekli teshilatı daima göstermektedir. Ayni zamanda, Türk t i yatrosunun erişmiş bulunduğa seviye, kom şu memleketlere ve daha uzaklara tiyatro teşekküllerimizin gidip temsiller vermesi ni kısmen olsun artık sağlamış bulunmak tadır
8 — Resmî devlet ve şehir tiyatro larının oynamaları için devlet itina ile se çilmiş eski ve yeni garp eserlerini tercü me ettirmiş bulunmaktadır. Ayrıca birçok operalar da tercüme edilmiştir. Fakat ge rek devlet ve gerek belediye tiyatroları telif eserlere de geniş bir yer ayırdıkla rından, keyfiyet memleketteki tiyatro mu harrirlerinin ilerleme ve çoğalmalarını te min etmiştir.
0 — Hükümet tiyatro vergilerini as garî hadlerde tutuğu için halk az para ver mekde ve tiyatroya sık gitmektedir. Hakkı telif kanununun tatbik şeklindeki kolay lıklar, muharrir ve mütercimlerin hakları nı tiyatro kumpanyalarından alabilmeleri ni sağlamaktadır.
10 — Yaşlanmış ve hasta aktörlerin veya ölümleriyle yardıma muhtaç kalmış
ailelerinin himayelerine mahsus teşkilatın i hükümetin yardımıyle tesis edilmiş bulun maları, tiyatronun emin bir meslek haline gelmesini sağlamıştır...
İşte Cumhuriyetin ilâniyle birlikte tiyatronun gelişmesi bir hükümet konusu ve ödevi şeklinde ele alınmış olsaydı, bü tün bunlar şimdi hiç değilse yarı yarıya birer temenni halinde kalmaz, fakat ayrı ayrı birer gerçek mahiyetini haiz olurlar dı :
Çünkü Cumhuriyetimiz artık deli- , kanlılık çağını sürmekte bulunuyor. Fakat j tiyatro ancak on yıllık bir zamandan beri ! devletin meşgul olduğu meseleler sırasına yükseldi ve bu on yıllık • araya giren altı harp senesinin türlü çetinliklerine ve gai lelerine rağmen - hızlaşan bir inkişaf seyri arzetmesi, kendimizce on maddede topla dığımız dilek ve daha doğrusu şartların on yıllık bir yeni çalışma programiyle ta hakkuk edebileceği ümidini vermektedir.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleğ Taha Toros Arşivi
