Başlık: MALTIZ KEÇisi VE OGLAKLARıNDA GUVATRYazar(lar):YALÇIN, Erdoğan;ÜNSÜREN, Hikmet;ÖZLEM, Mehmet B.;ŞAHAP, Mehmet;TURGUT, Kürşat;ŞEKER, YaşarCilt: 34 Sayı: 2 DOI: 10.1501/Vetfak_0000001084 Yayın Tarihi: 1987 PDF

A. tl. Vet. Fak. Derg.

34 (2) : 241-250, 1987

MALTIZ KEÇisi VE OGLAKLARıNDA GUVATR

Erdoğan Yalçıni Hikmet Ünsüren4

Mehmet B. Özlem2 Mehmet ŞahaF

Goitre in Malta goats and kids

Kürşat Turgut3

Yaşar Şeker3

Summary: The goitre was determined in four Alalta goats at the age of 4 and their five

ı

5-25 dayold kids that were brought to the elinics of internal medicine of Veterinary Faculty of Ankara University. In the history of Alalta goats, it was understood that they had beenfed with "cabbage". In the clinical examination of the goats, there was a lack of vigour, rough sparse hair-coat and palpable enlarged 'thyroid glands. The rectal temperatures were 38.4. oC,pulse (68 beats Imin) and respiratory rates (ı 2 breaths Imin) dec-reased. The mucous membranes were pale. Goitrous kids had also weakness, retarded growth, dyspnea, eyanosis, hypothermia and m)lxodema in the both masseter area. Their blood serum analyzed by a method of Sopkeia RIA for the values of T3 and T4• /n the mean time, the levels of serum T3 and T4 were

also detected by the same method in healty three Malta goats and three kids. The levels of serum T3 and T4 were

ı. ı

00 n.rtIml and 4.500 [L g

!

dl in goitrous goats, 2.300 ng ımı and 7.020 LJ. g ldl in goitrous kids,

ı.

467 ng Imi and 6.

ı

33 ;ı.gldl in the healty goats, and 3.867 ng Iml and 8.867 [Lgldl in the healthy kids.

The go itre rep,ressed when cabbage was withdrown and food was supp-lemented with iodine. Semm T3 and T4 levels increased to normal volume at the 25 th day of treatment.

Özet: A. O. Veteriner Fakültesi iç Hastalıkları kliniğine getirilmiş olan 4yaşında dört Maltız keçisinde ve bunların

ı

5-25 günlük beş oğlaklarında guvatır saptandı. Anemnezde lv/altız keçilerinin lahana ile beslendiği öğrenildi. Keçilerin klinik muayenelerinde uyuşukluk, kaba, seyrek kıl/ar ve palpe edile-bilen tiroid bezleri saptandı. Rektai ısıları (38.4 OC) nabız (68Idak.) ve

so-i Arş. Gör. A.O. Veteriner Fak. İç Hastalıkları Bilim Dalı-Ankara. 2 Yrd. Doç. Dr. A.O. Veteriner Fak. İç Hastalıkları Bilim Dalı-Ankara. 3 Arş. Gör. S.O. Veteriner Fak. İç Hastalıkları Bilim Dalı-Konya. 4 Doç. Dr. A.Ü. Veteriner Fak. İç Hastalıkları Bilim Dalı-Ankara.

242 E.Yalçın-M .B. Özlem-K. Turguı-H. Ünsüren- M .Şahal- Y.Şckcr

lunum sayıları (12

i

dak.) azalmıştı. Mukaz membranlar solgıındu. Cuvatır' lı oğlaklarda aynı zamanda hareketsizlik, büyüme geriliği, dispne, siyanazis, hipotermi ve her iki masseter bMgesinde miks ö'demler vardı. Bunların kan se-rumları Sopheia RJA metodu ile T.ıve T4 değerleri için anali.':. edildi. Aynı zamanda sallıklı üç Maltız keçisi ve

ür

oğlak ta a)'11lmetodla serum T.\ ve T4 değerleride saptandı. Serum T.\ ve T4 değerleri guuatırlı keçilerde I.100 ng Iml ve 4.500 fLgldl, guvatırlı oğlaklarda 2.300 ng /ml ve 7.020 [J.gldl, sağlıklı keçilerde i.467 np,/ml ve G. 133 iJ.g/dl ve sağlıklı oğlaklarda 3.867 ng/mlve 8.867 fLgldl idi.

Cuvatır, lahana rasyondan çekildiğinde ve iyod verildiğinde geriledi. Sc-mm T.\ ı'e T4 değerleri tedavinin 25. gününde normal seviyqe ulaştı.

Giriş

Guvatır (stroma), mctabolizmayı düzenleyen ve büyürneyi sağ-layan çok yönlü etkiye sahip bir iç salgıbezi olan tİraid'in büyümesi ile karcktcrizedir. Hastalığa başta keçilcr olmak üzere koyun, at, do-muz ve sığırlar duyarlıdır (9).

Tiroid iyodu depolayan, triyodotironin (T.\) ve tiroksin (T4) hormonlarını sentezleyen ve kana veren bir bezdir. Hayvanlarda hastalığın en çok görülen ~ekli, lıipotiroidizmdir. Hipotiroidizmde, başlangıçta serum T.\ ve '1'4 hormon değerlerinden biri azalıp öteki artarken, ilerlemiş hipotiroidizimdc her ikisinin birden düştüğü kay-dedilmiştir (15).

Keçilerde normal serum total '1'.\ ve T4 hormon değerlerini, Malıarajan ve ark. (8), T,: 1.11 :..L 0.03 ng/ml, '1'4: 6.00

==

0.61 fLgldl, Reap ve ark. (I i), T.1: i .1.3 ::..-0.29 ng /ml, '1'4: 3.45

=

0.4.7 fLg/dl, Rijnberk ve ark. (12), '1'.,: 1.24 _._-1.51 ngjml, T4: 5.90-10.20 fLg/dl ve Anderson ve Hernes (I), iki haftalık-altı yaş arasındaki oğ-lak ve keçilerde T4: 6. 30 ~::.0.003 (1.gldlolarak saptamışlardır. Gu-vatır'lı keçilerde ise Rijnberk \T ark. (J 2), serum total '1'3 ve '1'4

hor-mon değerlerinin T3: 0.09-0.36 ng /ml, T4: 0.00-0.40 (1.gjdl'ye düştüğünü, Jaarsveld ve ark. (6), MIT /DIT (MIT: 3-monoiodo-L-tyrosine, DIT: 3.5 -diiodo-L-tyrosine) oranındaki yükselme ve dü-şük tiraksin seviyesi nedeniyle tyroglobulin konsantrasyonunun % 0.3'e düştüğünü ayrıca sağlıklı oğlaklarda 4.49 mg/dı olan PBl (proteine bağlı iod) değerinin guvatır'lı oğlaklarda 1.73 mg /dl'ye düştüğünü bildirmişlerdir. Kok ve ark. (7rda, sağlıklı keçilerin

idrar-MALTIZ KEÇisi VE OGLAKLARıNDA GUVATR 243

-L_

larında LOMWIOM (Düşük molekül ağırlıklı iyot materyali) atılı-mının 5 (J.g;24 saatten az olurken, guvatır'lı keçilerde bunun i5 [Lg124 saat'dan fazla olduğunu saptamışlardır.

Keçilerde guvatır'ın oluşumunda, besinlerdeki iyot eksikliği (I O), besinlerde iyotun kullanılmasını önleyen guvatrojenik bir mad-denin bulunması (5) ve genetik faktörler (6) önemli roloynar. Guvat-rojenik madde içeren gıdalarla beslenen keçilerin oğlaklarında da kon-jenital guvatr oluşumları bildirilmiştir (5, 9, 12), Lahana ve soya fa-sulyesinde "goitrin" adı verilen guvatrojenik bir maddenin bulun-duğu bilinmektedir. Goitrin'ler tiroid lıüçrelerindeki iyot pompası me-kanizmasını bozarak kandan iyotun alınımını engellerler (4).

Kandan iyot alamayan tiroid hücreleri tiroksin ürctcmezler. Adenohipofizden 1'SH (tiroid stimulc eden hormon) salgısı aynı oran-da devam eder ve giderek artar. Fakat onun etkisini frenleyecek Feed-back mekanizması ortadan kalkmıştır. Organizmada hipotiridizim belirtileri başlar. TSH'nın uyarılmasıyla tiroid bezi büyür. Bunun sonucunda oğlak ve keçilerde, klinik olarak; hareketsizlik, gelişme bozukluğu, kaba, seyrek kıllar, allopesi, palpe edilebilir tiroid büyü-mesi, askksi ve miksödem semptomları gözlenir (3, 9, 12).

Guvatr'ın sağaitımında; iyod tentürünün 0.2-0.5 ml günlük dozda i4 gün süreyle içme suyuna katılmasının iyot noksanlığını relatif olarak hızla ortadan kaldırdığı bildirilmiştir (3). Koyun ve keçilerde 142.5 grIton Ki içeren yalama taşları ve 300 mg KI'ün gebclere, gebeliklerinin 4. ve 5. aylarında iki doz halinde verilmesi konjenital guvatr'ın önlenmesinde etkili bulunmuştur (I 4).

1

yodinize edilmiş haş-haş tohumu yağının çiftleşmc öncesi i ml dozda e~eksiyonu da kuzu-larda tiroid bezinin iyot içeriğini önemli oranda yükseltmiştir (I 3).

Yurdumuzda insanlarda guvatr oldukça yaygın olmasına rağmen hayvanlarda tiroid bezi bozuklukları konusuna yeteri kadar eğilin-memiştir. Oğlaklarda ve keçilerdeki guvatr olguları ve serum total 1'3 ve T 4 hormon değerleri araştırılmamıştır.

Bu araştırma A. Ü. Veteriner Fakültesi İç Hastalıklar kliniğine getirilen keçi ve oğlaklarda saptanan guvatr olgularının semptom ve sağıtımlarını, bunların sağıtım öncesi ve sonrası serum total T3 ve

T 4 değerlerini ve sağlıklı keçi ve oğlaklarda saptanan normal serum total '1'3 ve 1'4 değerlerini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır.

244 E.Yalçın-M.B.Özlem-K.Turgut-H. Ünsüren-M.Şahal- Y.Şeker

Materyal ve Metod

Araştırma materyalini A.

C.

Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları kliniğine getirilen guvatr'lı dört adet 4-4.5 yaşlarında :\faItız keçisi (Capra prisca), (K ı - K4), bunların oğlakları beş adet 15-25 günlük

üçü erkek ikisi dişi oğlaklar (Oi - 05) ve özel bir çiftlikteki sağlıklı üç

adet 4--5 yaşlarında Maltız keçisi ve üç adet 15-25 günlük ikisi erkek birisi dişi oğlaklar oluşturmuştur.

Klinik muayeneleri sonucunda Guvatr tanısı konulanıardan ve sağlıklı keçi ve oğlaklardan total serum 1'3 ve 1'4 hormon düzeylerinin tesbiti amacıyla V. Jugularislerinden kan örnekleri, demineralize edilmiş santürfüj tüplerine alındı. Örnekler bekletilmeksizin 3000 devir /dak.'da i5 dakika santürfüje edilerek serumları ayrıldı. Aynı gün A.-c. Tıp Fakültesi Biyokimya Bilim Dalında Sophia RIA meto-duyla total serum 1'3 ve 1'4 hormon düzeyleri belirlendi.

Guvatr'lı keçi ve oğlaklarda labaratuvar muayeneleri sonucunda hipotirodizm olduğu saptandıktan sonra sağaltımlarına başlandı. Keçilerin rasyonlarındaki Lahana (Brassica oleracea var. capitata) tamamen çıkartıldı. K3 ve K/e iyot tedavisi uygulanmadı. Klı K2 ve oğlakların sağaltımlarında iyot tentürü i 5 gün süreyle kullanıldı. oğlaklara ilk 5 gün için 0.2 mi. daha sonraki i O gün için 0.5 mi. doz-da, keçilere ise bütün sağıtım süresince günlük 0.5 ml dozda iyot tentürü, i 50 ml suda seyrcltildikten sonra mide sondasıyla içirildi.

Sağltımın bitmesinden i O gün sonra serum total 1'3 ve 1'4 hor-mon düzeyleri tekrar aynı metodlarla saptandı.

Sağltımın ikinci gününde ölen oğlağın (O ıl otopsisi A. -c. Vete-riner Fakültesi Patoloji Bilim Dalında yapıldı.

Bulgular

Anemnezde; keçilerin gebelik döneınıeri süresince lahana ile beslendikleri, keçilerden ikisinin (K ı-K2) üçüz doğum yaptığı ancak

K i'den olan oğlaklardan birinin doğumdan sonra ikinci günde öl-düğü diğer iki keçide (KrK4) ise gebcliklerinin 2.5 ve 3'üncü

ayların-da ikiz abortlarm oluştuğu ve hayvanların süt verimlerinde geçen yıla oranla belirgin bir azalmanın olduğu öğrenildi.

f

MALTIZ KEÇisi VE O(;LAKLARI~DA GUVATR 24S

Klinik muayenede; keçilerde, durgunluk reflekslerde ya\"a~lama kıllarda seyreklik ve matiık, mukozalarda solgunluk, pulzasyon

(68 fdak), respirasyon (I O(dak) sayılarında, vlIeut ISJlarında (38 . .5 OC) ve rumen hareketlerinde (7

f5

dak) minimal nonnal sayılar ve tiroid bezlerinde palpasyonda hipertrafi tesbit edildi. Oğlaklarda da hareketsizlik, geli~rne gerildiği, dispne, mukozalarda siyanozis, bradik-kardi (80 (dak), hipoterrni (:)7.5 "C), kıllarda matlık \T çabuk

kırı-labilme özelliği ve her iki masseter bölgesinde miksödcrn!cr güzlendi. Tiroid bezleri hipertrofikti (şekil i, 2).

Şekil ı. Guvatl"l, oğlakta Iıipertrarik tiroid bezleri. Eıılarged ılıyroid glands in goiıroııs kid.

Gm'atr'lı keçi ve oğlaklardaki senını total '1'3 ve '1'4 hormon

dü-zeyleri, sağlıklı keçi ve oğlaklardaki normal değerlerden düşüktü (Tablo i, 2).

Guvatr'lı keçilerde sağaltıın öncesi düşük olan serum total 1'3 (1.100 ngfml.) ve T4 (4.500 [Lg/dı) hormon düzeyleri sağltını

sonun-da yükselerek ('1'3: i. :ı00 ng

fml.,

'1'4: 6.585 [Lgfdl) normal değerlere ula~tı (şekil 3, 4).

21(, E. Yalçın-M. B.Özleııı-K .Turgut-H. ÜıiSürcn-M.Şahal- Y.Şeker

Şekil 2, GlIvaır'lı oğlakta otopside ı;ıkarılıııı) tiroid bl"zleri. Tlıyroid glaııus ",lıiclı Iıave been takcıı Olll iıı oıılo!,s)' in goitroııs kid.

Tablo i. -'ormal ve. guvaır'lı kel,:ikrde serum TJ Vi" "1', değerlerinin ortalama ve .',ıandart

sapmaları,

ıvıediam "nd obscn'ed ranges of tlıe serum TJ and r. valııes in normal and goitrous goals,

--i Guvalr'lı keçilcr n:4 x i TJ ngJml 1,100 T.[LgJdl i 4.500 Sx 0.091 0.321 Normal n:3 x 1.4(;7 rı.133

Guvatr'l. oğlaklarda da sağaltım öncesi değerler (1'3: 2.300 ngjml, 1'4: 7.020 fLgjdl) sağaIıım sonucunda artarak (1'.1: 3.275 ngl ml, 1'4: 8.925 fJ.gldl) normal değerlere ulaştı (şekil 3, 'I).

Ölen oğlağın (Oi) otopsisindc; ıiroid fülliküllerinin sayıca artmış oldukları, tiroid folliküllerinin değişik büyüklüklerde yerleşıikleri ve bu foliküllerin kolloidle dolgu il bir durumda oldukları gözlendi.

MALTIZ KEÇisi VE OGLAKLARıNDA GUVATR 247

Tablo 2, 0iorrnal vc gııvatr'lı oğlaklarda serum TJ vcT,dcğerleriııiu ortalama ve sıandart

sapmaları,

Medians and obseryrd raıı~es ol' thc serum Tı vc T. valucs İn umrnal and goiırous kids,

Guvatr'lı oğlaklar n::'J

.::--~=:.:~~_~=====~=.

='=~~ı~;~~=ı~_ı',-

;gE~-'

Sx O OUt O , 3 i2 Normal n:3

i

I-K~I:;I~;:;~~

x Sx

l\lanlı.\\'hitney U testi öuemlilik

3.B(j7 B.U67

--O:~'~~I-~~~=i

* p < 0,0:>

t..

S

.ı

11"

_.

~.

!

•

5O~ hm on c.C. S. ,

OL

._---+---...----Şekil 3, (;lIvatr'lı ke~i1crde (.) ve oğlaklarda (A.l ""Uııı T:~ düzı:yleri, The serıım '1'3 levds iıı goiıroııs goalS (e) aııd kids (A.:',

Tartışma

Guvatr'lı keçi \T oğlaklarda saptanan dü~ük serum total T, ve T4 hormon düzeyleri bu hayvanlarda hipotiroidizm olduğunu gös-termiştir.

Sağlıklı :\1altız keçilerinde saptanan normal serum total T3 (1.467 mg/nıl) ve T" (6.133 1J.g/dl) hormon değerleri literatürlerde bildirilen (I, B, i2) değerler ilc benzerlik gösterirken, Reap ve ark. (II), daha düşük '1'4 (3.45 f-I.g/dl) değeri saptamışlardır. Bu sonuç hormon analizlerinde farklı metodların kullanılmasına bağlı olabilir (2).

•

E. Yalçın-M. B.Özlem-K. T urguı-H. Ünsüren- M.Şahal- Y.Şeker

:

•

NonKal

i

•

•

218 to 9 3 1 (, i) 4 ~ ı

~;ckiı 4. Guvatr'lı oğlaklarda (.) ve kc~-jlerde (e) serum '1'4 düzeyleri. Tlıe serum T., !eve!s in gOitroııS kids CA) and goats (e).

Guvatr'lı kec;ilerde belirlenen serum total 1'3 (1.100 ng/ml) ve 1'4 (4.500 (l.gjdl) değerlerindeki düşüşler istatistik olarak önemliydi (p

<

0.05). Ancak bu değerler Rijnberg ve ark. (12)'larının sapta-dıkları kadar ('1'.]: 0.09-0.36 mg (ml, T4: 0.00-0.4.0 i-lg jdl) düşük değildi.

Sağlıklı \'C guvatr'lı oğlaklardaki serum total '1'3 ve 1'4 hormon değerlerine literatürlerde rastlanmamıştır. Bu çalışmada sağlıklı oğlaklardaki değerler T]: 3.867 ng (ml, 1'4: 8.867 [J.gldl olarak sap-tanmıştır. Guvatr'lı oğlaklarda ise bu değerlerin T3: 2.30 ng /ml, T4: 7.020 f1.gidl'ye düştüğü belirlenmiştir. (p

<

0.05). Dişi ve erkek oğlaklarda saptanan değerlerin üırklı olmaması sonucu, hastalığın oluşumunda cinsiyetiıı bir rolünün olmadığı kanısına varılmıştır.

Maharajan ve ark. (8), sağlıklı 9 aylıktan küçük koyunlarda 2-6 yaşlı koyunlara göre serum total T4 hormon düzeyinin yüksek, serum

total Tıdüzeyinin ise düşük olduğunu bildirmekl'ine rağmen, bu ça-lışmada, sağlıklı oğlaklardaki serum total T.ı ve 1'4 hormon değer-lerinin her ikiside analarına göre yüksek olarak saptanmıştır.

MALTIZ KEÇisi VE OGLAKLARıNDA GLVATR 219

Heras ve ark. (5), sürekli lahana ile beslenen i i keçinin 3 tane-sinde guvatr oluştuğunu ve lahana diyetten çekildiğinde guvatr'ın gerilediğini bildirmişlerdir. Lahananın goitrin (1-5 vinyl -2- thiooxa-zolidone: VTO) denen maddeyi taşıdığı, bu denenlc guvatrojenik etkiye sahip olduğu belirlenmiştir (4). Çalışma ınateryalini oluşturan keçilerde de (K ı-K4) rasyonlarındaki lahananın gm;atr oluşumuna neden olduğu, iyot tedavisine alınmayıp sadece rasyonlarından la-hana çıkartılan iki keçinin (K,-K-ı; tamamen iyileşmeleri sonucu varılmıştır.

Jaarsveld ve ark. (6), Güney Afrikadaki Boer ke<,:ilerinde kon-jenital guvatr'ın ikiz ve üçüz yavrularda sıklıkla görüldüğünü bil-dirmektedirler. Bunun nedenini, yavru sayısının artması ile orantılı olarak anadaki iyot ihtiyacının da artması olabileceği gibi Bot'!" keçi-lerinin hızlı büyümeleri nedeniyl(~ genetik olarak gm;an"a duyarlı olmaları şeklinde açıklamaktadırlar. Genctik özellikleri nedeniyle genelde ikiz ve üçüz yavru yapan Maltız keçilerinde yavru sayısının fazlalığının gm'atr olu~umunda önemli olduğu bu çalışmada da göz-lenmiştir.

Sağaltıın sonucunda keçi ve oğlaklardaki serum total T, ve T4 hormon düzeyleri normal seviyeye çıkmış (~ekil 3-4 )ve klinik semp-tomlar ortadan kalkmıştır.

Sonuç olarak, lahana ve soya fasulyesi gi bi guvatrojenik etkiye sahip bitkilerin ülkemizde yaygın bir şekilde yeti~tirilmesi ve hayvan yemi olarak kullanılması guvatr'a çok duyarlı olan 1\1altız keçilerin-de hastalığın değişik derecelerde olmak üzere aynı yaygınlığa sahip olabileceği düşüncesini ortaya çıkarmaktadır. Hastalıktan korunmak için rasyonlara lahana ve soya fasülyesi gibi guvatr~jenik maddeler içeren bitkiler ya hiç katılmamalı yada az miktarda bulunmalarına özen gösterilmelidir. Ayrıca denizden uzak bölgelerde yetiştirilen hayvanların rasyonlarına iyot tuzları ilave edilmelidir.

Teşekkür

Serum total T3 ve T4 hormon düzeylerinin saptanmasında

yar-dımlarını esirgemeyen A.Ü. Tıp Fakültesi Endokronoloji Bilim Dalına ve guvatr'lı oğlağın otopsisini yapan A.

C.

Veteriner Fakültesi Pa-toloji Ana Bilim Dalı Doçenti Dr. Ayhan Özkul'a teşekkür ederiz.

250 E.Yalçın-M. B.Özlenı-K .Turgut-H. Ünsl'ıren-M .Şalıal- Y.Şeker

Kaynaklar

I. Anderson, R.R., Harness, J.R. (197.i). 7/!yroid lI01IIıoııe ,wfıioıı rales iııgroLViııg aııd ıııalııre gonls ..J. Animal Scienec. 40, 6: 1130.1 13c).

2. Andrewartha, K.A., Caple, I.W., Davies, W.D., Mc. Donaıd, J.W. (1980).

Obser-Da/io1l 011serum 11~l'mxi'le (OIICt'II!raıiOl/J ill lombs 011(1ewl'SLo(ıSse.Hiodint' '1tI11'iıioll. !\lISt. '.cl.

.l. ')G: iII 21.

3. Dedie, K., Bostedt, H. (1913:'»).Sc/ııı/ha,,!;hriıell. Verbg Eııgcn Ulmcı' Sllltlgarı. p: 94-95.

4. Ganong, W.F., (Çc"ircnkr: Andaç, S.O .. Erinç, E., Kandemir, M., Özen, B.,

Tan, G.) (1977). Tıbbi h.~)'oloji, I!acettepe Uni,'. Yayınlan A-21.

:i. Heras, M.D., Gareia, J.A., Goreio. M.j.O., Gallego, M., Badiole, J.J.,

Bas-cuas, J.A' (1911.1). Cemgeniıiol goillf i" goals Ied ({/bbı'.~r. l\ledicina Veıcrinaria. I, i: 41-44.

(i. jaarsveld, P., Theron, C.. Van Der Valt. B., Van Zyl, A. (11)71). Coııgeııiıol goiııe

iııSoıııh A./ii((ııı /Jo", gonlf. .l.S. Afr. Veı. ~1ed. 42, 4: 21:3'ı-303.

7. Kok, K., Dijk, j.E., Fokkens, R.H., Gons, M.H., Vijlder, j.J.M. III)W)':. ['reııelol diogııosi" oL o Ihyınglobııliıı syıııhe,i, de/eri. Acıa Enclocrinologica. i LO: 83-89 ll. Maharajan, G.. Kumeresan, A., Sıngh, A. (I 911i). Semll/ ıl,vmxiııe roııemlralioıı, ııııd

./iN l.'1yo/ıııc iııdex iıı.11ıcrl)oııd gonl.ı iııdi.~flln"s lo ııoıl/ırm '1\"igrrin. inoİan.l. Anim. Sci. :ı2,

(i: 1060.1062.

1). Mason. R. Wilkinson, j.S. 'I 973). The ıh)'foid gittııd. A rcvic\\'. AııSı. Veı..l. 49: 44-49. ıO. Raina, A.K., Pachauri, S.P. (I 984\. SllIdies 011 ıhe Iliniılelice 'if .goilıe iııgoals iıı Tıııni.

Inclian Vet..l. (il: 611'I-(illll.

i I. Reap, M .. Cass, C., Hightower. D. (I 9711). ThVlOxiııe Iıl1d f>iiodoıhlOııilı lerfls iıı IFI/

-'ı)ccic, of 1111iII/ilis. The Soıııhweslerıı Veterİııarİalı 31. i: 31-34.

12. Rijnberk, A., Vijlder, j.J.M., Van Dijk, j.E.Y., jornas, T.J., Tegelaers W.H.H.

(I(77). Coııgeııiınl d~lcrı ii!IodoıhJ"'0lıiıu:~yıııhr:Ji,. Oiııi((ll ııs/)rcl, of iodiııe melnbolisııı iııgoals It'iıh roııgClliıal goiıre oııd h)'/)Olhywidi.5III. Br. \ 'cı. .l. 133: 49';-';03.

13. Setchell, B.P., Dickinson, D.A. (I I)(iG). SllIdies 011ıhe /mutlelllf of goiııe iıısheep. Ausı.

SOl:. !\niın. 1'1'0. 6: 405.

14. Sinclair, D.P., Andrews, E.D. (19Cıll). C/iııiml n,pals oj' iodiııe melabolisııı mıd Imı'rııl

ofg"ilre iııgoal'. N.z. Vrı..l. li: 87.