Ankara/Haymana Ko
ş
ullar
ı
nda Ye
ş
il Alan Çim Türlerinin Baz
ı
Morfolojik ve Fenolojik Karakterleri
Erol KARAKURT' Geliş Tarihi : 24.06.2003
Özet: Bu araştırma, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü İkizce/ Haymana Araştırma-Uygulama Çiftliği deneme tarlasında Mayısı 999-Eylül 2000 tarihleri arasında yürütülmüştür. Araştırmada, Ankara-Haymana koşullarında yeşil alan tesisinde kullanılabilecek çim türlerinin bazı morfolojik ve fenolojik karakterlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma materyali yabancı kökenli 15 çim türü varyetesi oluşturmuş, köklenme yoğunluğu, çıkış gücü, kışa dayanıklılık, kurağa dayanıklılık, yaprak eni, yaprak rengi ve dip kaplama gibi fenolojik özellikler ile fide yaş ve kuru ağırlığı, fide boyu, fide sap kalınlığı, drn`'deki kardeş sayısı, yeniden büyüme kabiliyeti, biçim olgunluğu gün sayısı ve 1000 tane ağırlığı gibi morfolojik özellikler incelenmiştir. Incelenen çeşitler Ankara/Haymana şartlarında olumlu performans göstermişler, sulu koşullarda yeşil alan tesisi için uygun oldukları görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: çim bitkileri, köklenme, çıkış gücü, dip kaplama, kardeş sayısı, yeniden büyüme
Some Morphological and Phenological Characteristics of Turfgrass Varieties in
Grown Ankara/Haymana Conditions
Abstract: This research was carried out between May 1999- September 2000 at Research farm, Central
Research Institü for Field Crops in Ankara. During this research, turf species for lawn seedings were studied in order to establish some morphological and phonological traits under Haymana/Ankara conditions. 15 lawn species and varieties were used as the material in the research. In the research, root density, seedling emergence, resistance to winter, drought tolerance, leaf width, leaf color, basal cover and seedling fresh and dry weight, seedling height, stern tickness, tiller number per dm2, regeneration capability, number of days for cutting maturity and 1000 seeds weight were determined. The species performed well in Haymana/Ankara conditions and were successful for lawn seedings under Irrigated conditions.
Key Words: turfgrasses, rooting, seedling emergence, basal cover, tiller number, regeneration
Giriş
Çim alanlar; toprak yüzeyini örten, sık bir halde
gelişen, homojen bir görünüşe sahip ve devamlı biçilerek
kısa tutulan, genellikle buğdaygiller familyasına dahil olan bitki veya bitki topluluklarının bulunduğu, yapay şekilde tesis edilmiş alanlardır. Yeşil alan tesislerinde çimin özel
bir yeri ve önemi vardır. Çim alanlar işlevsel ve estetik
yönden birçok faydalar sağlamaktadırlar. Çim alanlarının
oluşturulmasında kullanılacak karışımlara girecek çim
bitkisi türlerinin seçiminde, iklim , toprak, ışık koşulları ve
çim alanlarından yararlanma şeklini de göz önünde
tutulması gerekir. Yeşil alan düzenlenmesinde kullanılan
çim bitkilerinde renk, ilk gelişme döneminde çabuk daha
sonra yavaş gelişme, kuraklığa dayanıklılık, basılmaya dayanıklılık, uzun ömürlülük, sık biçime dayanıklılık, toprak
üzerine yayılma stolon veya rihzom oluşturarak toprak
içinde ve üzerinde köklenme, kuvvetli kök gelişmesi, ince
yapıya sahip olma ve hastalıklara dayanıklılık gibi
özellikler aranmaktadır (Açıkgöz 1994, Avcıoğlu ve ark.
1996).
Tosun (1966), Lolium perenne 'nin ilk yıl çok hızlı bir büyüme gösterdiğini, çim bitkilerinde rn2.ye atılacak tohum miktarının 5-30 g arasında değiştiğini ifade etmektedir.
Orçun (1979), Lolium perenne'nin Festuca sp. ve
Agrostis sp. den daha süratli bir gelişme gösterdiğini
belirtmektedir. Çim bitkilerinde yaprakların koyu yeşil ve
gri yeşilden kırmızı-yeşile kadar yeşilin çeşitli tonlarında
olduğunu, çim bitkilerinde aranan en uygun rengin taze
yeşil olduğunu, bu rengin yaz-kış muhafaza edilmesinin
ise söz konusu çim tür veya çeşidinde önemli tercih
sebeplerinden birini oluşturduğunu belirtmektedir. Lolium
perenne'nin hızlı bir gelişme kabiliyeti olduğunu, Festuca
rubra ve Festuca ovina'nın ise yavaş bir gelişme
gösterdiğini bildirmektedir.
Erdem (1986), çim; yeşil alanlar, kırsal alanlar ve spor alanları bakımından en üstte bulunan, çim taşıyıcı tabaka
yada özel bir toprak tabakasında yaşamını sürdüren,
yoğun bir şekilde köklenen ve saçaklanan sık bir bitki
örtüsü olup, tarımsal bir yararı olmayan yada böyle bir
amaca hizmet etmeyen otsu bitkilerden oluşur. Çim
bitkileri, özellikle yaprak sürgünleri ile yayılarak yoğun bir
şekilde örgün bir yapı oluşturma yeteneğinde olması
gerektiğini belirtmektedir.
Beşkonaklı (1989), 6 çim türünün kuraklığa
dayanımlarını ölçmüş ve yaz aylarında hiç su verilmeyen
parsellerdeki yeşillik durumunu gözlemiştir. Buna göre,
Agrostis tenuis ve Cynosurus cristatus parsellerinde
yabani ot fazlalığından gözlem yapılamamış, gözlem
yapılan parsellerde ise Poa pratensis kuraklıktan tamamen
sararmış, Festuca oyina, Lollum perenne ve Festuca rubra
yeşilliklerini biraz korumuştur. Bununla beraber soğuğa
dayanıklılık ve kışın yeşil rengini koruyabilme ölçümlerinde
en iyi durumda Festuca rubra ve Festuca otdrıa
saptanmış, Lolium perenne de az sararma, Poa pratensis
te ise homojen sararma görüldüğünü; Festuca oyina nın
çim alanlarda sık, Lolium perenne ninde hızlı bir gelişme
gösterdiğini ve yüzey kaplamasının iyi olduğunu
açıklamaktadır.
Uzun (1989), Koyu yeşilden açık yeşile kadar
değişen renk tonlarında birçok çim bitkisi bulunduğunu, bu nedenle çim bitkilerinde rengin önemli bir seçim kriteri
olduğunu, ayrıca mevsimlere ve sıcaklık durumuna göre
de çimlerde renk değişmesi görülebileceğini ifade
etmektedir.
Petersen (1991), çim bitkilerinin çıkış güçlerinin
karşılaştırılmasında Lolium perenne ve Festuca
arundinacea nın en iyi çıkış gösterdiğini, Fe
s
tucaarundinacea ve Lolium perenne nin kaba bir yaprak yapısı
olduğunu, Festuca rubra ve Festuca oyina nın ise daha
ince bir yaprak yapısına sahip olduğunu, Lolium perenne
nin çim bitkileri içinde kışa en dayanıksız bitki türü
olduğunu bildirmektedir.
Yazgan ve ark. (1992), Ankara koşullarında yeşil
saha tesissinde kullanılabilecek önemli çim türlerinin
belirlenmesinde bazı morfolojik ve fenolojik karakterler
üzerinde yaptıkları en yüksek değerler olarak fide
gelişmesi, kuru ağırlık olarak Lolium perenne de 0.74 gr ve fide boyu olarak 37.01 cm olarak, dm2 de kardeş sayısı
Festuca oyina de 437 adet olarak, dip kaplama Lolium
perenne de 5.00 olarak, sap kalınlığı Festuca arundinacea
2.29 mm, rejenerasyon kabiliyeti Lolium perenne de 40.50
mm/15 gün, kıştan çıkış durumu Festıca rubra de 4.75
olarak, biçim olgunluğu gün sayısı ise Festuca rubra da 125.00 gün olarak tespit edilirken yaprak rengi tüm çeşitlerde donuk yeşil olarak tespit etmişlerdir.
Ekiz ve Kendir (1994), çim alanlarında karışım
halinde kullanılan çim bitkileri incelendiğinde bunların
genellikle Festuca, Agrostis, Poa, Lollum türleri ile bu
türlerin bazı alt türleri veya ıslah çeşitlerinden ibaret olduğunu ifade etmektedirler.
Ekiz ve ark. (1995), Ankara koşullarında yeşil saha
tesisinde kullanılabilecek önemli çim türlerinin
belirlenmesinde bazı morfolojik ve fenolojik karakterler
üzerinde yaptıkları araştırmada, en yüksek değerler olarak
dm2 de kardeş sayısı Festuca rubra (TAMARA) da 666.25
adet olarak, dip kaplama Festuca arundinacea
(FINELAWN) ve Lolium perenne (TAYA) da 5.00 olarak,
sap kalınlığı Festuca arundinacea (FINELAWN) 2.66 mm,
rejenerasyon kabiliyeti Festuca arundinacea (FINELAWN)
de 83.98 mm/15 gün, kıştan çıkış durumu Festuca rubra
(IVALO) de 4.25 olarak, yaprak eni ise Festuca
arundinacea (FINELAWN) 6.58 mm tespit edilirken,
yaprak rengi tüm çeşitlerde donuk yeşil (value x chroma:
4.5x3 ile 5x5 arası) olarak tespit etmişlerdir.
Bu araştırmada, Ankara-Haymana koşullarında yeşil alan tesisinde kullanılabilecek çim türlerinin bazı morfolojik ve fenolojik karakterlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Materyal ve Yöntem
Deneme, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü
Müdürlüğü Haymana Araştırma-Uygulama Çiftliği'nde
Mayıs 1999-Eylül 2000 tarihleri arasıda yürütülmüştür. Araştırmanın yapıldığı alana ait uzun yıllar, 1999 ve 2000 yılları sıcaklık, yağış ve nisbi nem değerleri iklim verileri Çizelge 1'de verilmiştir.
Çizelge 1'de görüldüğü üzere, araştırma
dönemindeki sıcaklık ve nisbi nem değerleri çim bitkileri
için elverişli durumdadır. Aylar bazında uzun yıllar ve
araştırma dönemi karşılaştırıldığında sıcaklık, yağış ve
nisbi nem değerleri arasında büyük bir farklılık
görülmemektedir.
Araştırma alanından alınan toprak örnekleri Köy
Hizmetleri Genel Müdürlüğü Toprak-Gübre Araştırma
Enstitüsü Müdürlüğü Laboratuarlarında analiz edilmiş ve
analiz değerleri Çizelge 2'de verilmiştir.
Çizelge 2.'de görüldüğü gibi, araştırma alanı toprağı killi-tınlı yapıda, hafif alkali, orta-yüksek kireçli ve elverişli
fosfor ile değişebilir potasyum yönünden yeterli olup,
organik madde yönünden fakir durumdadır. Tuzluluk
problemi bulunmamaktadır.
Araştırma materyalini yabancı kökenli 15 çim
varyetesi oluşturmaktadır. Bu tür ve varyeteler;
1.Lolium perenne cv. BARPORTIVA
2.Lolium perenne cv. BARRAGE
3.Lolium perenne cv. NUI
4.Lolium perenne cv. BARLUXE
5 Lolium perenne cv. SABOR
6.Festuca ovina cv. BAROK
7.Festuca rubra cv. BARGENA
8.Festuca rubra cv. BARCROWN
9.Festuca rubra cv. BARNIGA
10.Festuca rubra cv. BARGREEN
11.Festuca rubra cv. RUBINA
12.Poa pratensis cv. BARBLUE
13.Poa pratensis cv. BARON
14.Agrostis tenuis cv. HIGHLAND
15.Cynodon dactylon'dur.
Araştırma tesadüf parseller deneme desenine göre 2
tekrarlama]ı olarak kurulmuştur. Parsel büyüklüğü 3.0 m X 1.0 m = 3.0 m2'dir. Ekim öncesi iyi bir toprak hazırlığı ve tesviye yapılarak parseller oluşturulmuştur. Oluşturulan parsellere ekim öncesi hafif merdane çekilerek toprak bastırılmıştır. 1000 tane ağırlıkları tespit edilen çim bitkilerinden ekim oranı 50.000 adet/m2 olacak şekilde her
parsele atılacak tohum miktarı her çeşit için tespit
edilmiştir (Tosun 1966 ve Beşkonaklı 1989). Ekim
03.05.1999 tarihinde yapılmıştır. Ekimle birlikte dekara 10
kg DAP gübresi verilmiş, ekimde çim tohumlarının üzeri
12 cm kalınlıkta yanmış ve elenmiş ahır gübresi ile kapatılmıştır. Sulama, ekimden itibaren çıkış tamamlanana
kadar her gün, 1.biçime kadar gün aşırı ve 1. biçim
sonrası haftada 2 kez sulama yapılmıştır. 1. biçim tırpan
ile, daha sonraki biçimler çim biçme makinası ile
Çizelge 1. Araştırma yerine ait uzun yıllar, 1999 ve 2000 yılları sıcaklık, yağış ve nisbi nem değerleri
Aylar
Uzun yıllar (23 yıl)
Sıcaklık(°C) Yağış(mm) Nisbi nem (%)
Sıcaklık(°C)
1999 yılı Yağış (mm)
Nisbi nem Sıcaklık (°C) 2000 yılı Yağış (mm) Nisbi nem (%) Ocak -2.2 38.9 78.3 -9.1 43.5 91.3 Şubat -0.5 24.6 76.2 -8.6 12.0 89.3 Mart 3.4 31.7 73.0 -3.5 38.5 76.9 Nisan 8.8 39.6 70.3 9.3 44.5 76.0 Mayıs 12.9 45.0 67.2 14.8 23.0 62.6 11.4 12.5 63.0 Haziran 17.6 25.5 62.4 18.0 26.4 90.5 15.9 32.5 59.0 Temmuz 20.9 11.0 56.2 22.1 45.5 64.1 21.0 0.0 37.0 Ağustos 20.1 10.5 55.6 21.6 43.1 61.7 18.0 4.8 43.0 Eylül 17.4 11.2 57.9 17.1 23.3 67.5 14.0 5.5 48.0 Ekim 11.2 29.5 67.4 9.5 42.0 72.8 Kasım 4.5 37.3 77.2 0.8 25.6 74.3 Aralık 0.2 40.1 78.7 -1.9 22.0 79.3 Ortalama 9.5 68.4 12.8 71.6 7.6 72.9 Toplam 344.9 250.9 193.8
Çizelge 2. Deneme yerine ait toprak analizi değerleri
Derinlik (cm) Su ile doymuşluk (%) Top. tuz (%) pH (%) CaCO3 (%) Organik madde (%) (P205) (K20)
0-20 68 0.074 8.0 29.7 1.76 7.1 155.5
0-20 58 0.061 7.9 34.1 1.91 9.0 107.4
Ort. 63 0.068 7.95 31.9 1.835 8.05 131.45
toplam 3 kez biçim yapılmıştır. Yabancı ot alımı yaz boyunca 2 kez yapılmıştır. Silindirleme, ekim sonrası ve 1. biçim öncesi olmak üzere 2 kez yapılmıştır.
Bu denemede; çıkış gücü (1-5), köklenme yoğunluğu (1-5), kurağa dayanıklılık (1-5), kışa dayanıklılık (1-5),
yaprak eni (1-9), yaprak rengi ve dip kaplama (1-5)' gibi
fenolojik özellikler ile fide yaş ve kuru ağırlığı (15 fide/ g),
fide boyu (cm), fide sap kalınlığı (mm), dm2'deki kardeş
sayısı (adet), rejenerasyon kabiliyeti (mm/15 gün), biçim
olgunluğu gün sayısı (gün) ve 1000 tane ağırlığı (g) gibi morfolojik özellikler belirlenmiştir.
Fide gelişimi, ekimden 8 hafta sonra her parselden
alınan 15 bitki toprak seviyesinden biçilerek, boyları
ölçülmüş ve fide örnekleri kurutma dolabında 70 °C
sıcaklıkta 48 saat süreyle kurutulmuş, dolaptan çıkartılan
örnekler 24 saat oda sıcaklığında bekletilmiştir. Daha
sonra örnekler hassas terazide tartılarak fide kuru
ağırlıkları bulunmuştur (Tekeli 1977). Fide boyu, ekim
tarihinden itibaren 8 hafta sonra 15 fıdede topraktan
yaprak ucuna kadar olan uzunluğun cm olarak ölçülmesi
ile belirlenmiştir. Dm2'de kardeş sayısı, her parselden iç alanı 1 dm2'lik toprak parçası bitki ve kökleriyle birlikte çıkartılmış ve daha sonra bitkiler sayılmak suretiyle kardeş sayısı, köklerin yoğunluğu ve çim kapağı durumuna göre köklenme yoğunluğu tespit ve ifade edilmiştir.
Yaprak renginin belirlenmesinde yaprak renk [skalas ı
kullanılmıştır. Bu amaçla biçim öncesi her parselden bir
tutam bitki örneği alınarak gölge bir yerde renk numaraları
value x chroma olarak belirlenmiştir. Sap kalınlığı, her
parselden alınan 15 adet bitkide birinci boğUmun
üzerinden kompas yardımıyla ölçülerek sap kalınlıkları mm
olarak tespit edilmiştir. Rejenerasyon kabiliyetinin
bulunması amacıyla 2. biçim sonrası deneme alanı aynı yükseklikten biçilerek, biçimden itibaren 15 gün sonra bitki
boyu uzaması mm olarak bulunmuştur (Beşkonaklı 1989).
Biçim olgunluğu gün sayısı, denemenin 2.yılında erken
ilkbaharda parsellerin tamamı aynı yükseklikten biçilmiş,
her parselin başaklanma başlangıcı biçim olgunluğuna
ulaşma olarak kabul edilmiş ve gün olarak ifade edilmiştir. 1000 tane ağırlığı, orijinal tohumdan alınan 100 adet ve 4
tekerrür ortalaması 10 ile çarpılmak suretiyle gram (g)
olarak tespit edilmiştir.
Bulgular ve Tartışma
Biçim olgunluğu gün sayısı, köklenme yoğunluğu, çıkış gücü, kışa dayanıklılık, yaprak eni, dip kaplama ve kurağa dayanıklılık: Denemeye alınan
çeşitlerde tespit edilen biçime dayanıklılık, köklenme
yoğunluğu, çıkış gücü, kışa dayanıklılık, yaprak eni, dip kaplama ve kurağa dayanıklılık özelliklerine ait değerler Çizelge 3'de verilmiştir.
Çizelge 3'de görüldüğü üzere; çim türlerinde biçim
olgunluğu gün sayısı yönünden 78-120 gün arasında
değişim gösteren değerler elde edilmiştir. Poa türleri 78-
80, Lolium türleri 87-90, Festuca türleri 116-120, Agrostis
tenuis türü 105 ve Cynodon dactylon türü ise 90 günde
biçim olgunluğuna gelmişlerdir. Araştırma sonucu bulunan değerler ile Yazgan ve ark. (1992)'nin bildirdiği değerler arasında paralellik bulunmaktadır.
Köklenme yoğunluğu bakımından Lolium perenne ve
Festuca rubra türü çeşitleri 1-5 skalasına göre 5 (çok iyi),
diğer çeşitler ise 4 (iyi) ve 3 (orta) değerlerini, Cynodon dactylon ise 2 (zayıf) değerini almışlardır.
Çıkış gücü olarak Lolium perenne türü çeşitleri ilk çıkış gücü ve yeşil doku oluşturma yönünden 5 (çok iyi)
grubuna girerken, Cynodon dactylon ise 2 (zayıf), diğer
çeşitler ise 4 (iyi) ve 3 (orta) değerlerini almışlardır.
Çizelge 3. Yeşil alan tesisinde kullanılan farklı çim türlerinde tespit edilen bazı fenolojik gözlem değerleri
Çeşitler Biç. olg.
(gün) Kök.yoğ. (1-5) Çıkış gücü (1-5) Özellikler Kış.day. (1-5) Yap. eni (1-9) Dip kap. (1-5) Kurağa day. (1-5)
1.Lolium perenne BARPORTİVA 90 Çok iyi(5) Çok iyi(5) Orta(3) Geniş(7) Çok iyi(5) Orta(3)
2.Lolium perenne BARRAGE 90 Çok iyi(5) Çok iyi(5) Çokiyi(5) Geniş(7) Çok iyi(5) lyi(4)
3.Lolium perenne NUI 90 Çok iyi(5) Çok iyi(5) Çokiyi(5) Geniş(7) lyi(4) İyi(4)
4.Lolium perenne BARLUXE 90 lyi(4) Çok iyi(5) Orta(3) Geniş(7) Çok iyi(5) Orta(3)
5.Lolium perenne SABOR 87 lyi(4) Çok iyi(5) Orta(3) Geniş(7) Çok iyi(5) Zayıf(2)
6.Festuca ovirıa BAROK 120 Orta(3) Orta(3) Çok iyi(5) Dar(3) Zayıf(2) lyi(4)
7.Festuca rubra BARGENA 116 lyi(4) lyi(4) Çok iyi(5) Dar(3) İyi(4) İyi(4)
8.Festuca rubra BARCROWN 115 Çok iyi(5) lyi(4) Çok iyi(5) Dar(3) Çok iyi(5) Çok iyi(5)
9.Festuca rubra BARNIGA 120 Çok iyi(5) lyi(4) Çok iyi(5) Dar(3) lyi(4) lyi(4)
10.Festuca rubra BARGREEN 119 Çok iyi(5) Çok iyi(5) Çok iyi(5) Dar(3) Çok iyi(5) İyi(4)
11.Festuca rubra RUBINA 120 Çok iyi(5) iyi(4) Çok iyi(5) Orta(5) lyi(4) Çokiyi(5)
12.Poa pratensis BARBLUE 80 İyi(4) iyi(4) İyi(4) Orta(5) İyi(4) İyi(4)
13.Poa pratensis BARON 78 Orta(3) lyi(4) lyi(4) Geniş(7) Orta(3) İyi(4)
14.Agrostis tenuis HIGHLAND 105 Orta(3) Orta(3) Orta(3) Orta(5) Orta(3) Orta(3)
15.Cynodon dactlyon 90 Zayıf(2) Zayıf(2) Zayıf(2) Geniş(7) İyi(4) Orta(3)
Beşkonaklı (1989) ve Petersen (1991)'in bildirdiği değerler
arasında uyum bulunmaktadır.
Kışa dayanıklılık yönünden 2. yılda yapılan gözleme göre Lolium çeşitleri ve Agrostis tenuis türü 1-5 skalasına
göre 3 (orta), Poa pratensis türüne ait çeşitler 4 (iyi) ve
Festuca türüne ait çeşitler 4 (iyi) ve 5 (çokiyi) değerlerini
almışlardır. Araştırma sonucu bulunan değerler ile
Beşkonaklı (1989), Petersen (1991), Yazgan ve ark.(1992)
ve Ekiz ve ark.(1995)'in bildirdiği değerler arasında
paralellik bulunmaktadır.
Yaprak eni olarak denemeye alınan çeşitler
sınıflandırıldığında 1-9 skalasına göre Lolium perenne ve
Poa pratensis türüne ait çeşitler 7(geniş), Festuca rubra
türüne ait çeşitler 3 (dar) ve 5 (orta) sınıfa, Agrostis tenuis türüne ait çeşitler ise 5 (orta) sınıfa dahil olmuşlardır.
Araştırma sonucu bulunan değerler ile Petersen (1991) ve
Ekiz ve ark. (1995)'in bildirdiği değerler arasında paralellik bulunmaktadır.
Dip kaplama yönünden 1-5 skalasına göre en yüksek
değeri Lolium perenne türüne ait çeşitler elde etmişlerdir.
Dip kaplama yönünden en düşük değeri ise Festuca qvina
BAROK çeşidinde 2 (zayıf) olarak tespit edilmiştir.
Cynodon dactylon ise 4 (iyi) değerini almıştır. Araştırma
sonucu bulunan değerler ile Beşkonaklı (1989), Yazgan ve
ark. (1992) ve Ekiz ve ark. (1995)'in bildirdiği değerler
arasında paralellik bulunmaktadır.
Denemeye alınan çeşitlerde 2. yılda 1. biçimden
sonra kurağa dayanıklılık durumu sulamanın kesilerek
bitkilerde solma ve sararmanın görülmesine bağlı olarak
1-5 skalasına göre yapılmıştır. Buna göre Lolium perenne
SABOR zayıf (2) değeri alırken, diğer Lolium çeşitleri orta
(3) değerini almıştır. Festuca rubra RUBİNA ve
BARCROWN çeşitleri çok iyi (5), diğer Festuca ve Poa
çeşitleri ise iyi (4) değerlerini almışlardır. Agrostis tenuis türü ise orta (3) değerini almıştır.
Fide yaş ağırlığı ve fide kuru ağırlığı: Denemeye alınan çeşitlerde tespit edilen fide yaş ağırlığı ve fide kuru ağırlığına ait ortalama değerleri Çizelge 4'de sunulmuştur.
Çizelge 4'de görüldüğü gibi, fide yaş ağırlığı ortalama
değerleri en yüksek Lolium perenne NUI çeşidinde 2.50 g,
en düşük değer 0.10 g ile Festuca rubra BARGREEN,
BARNIGA, BARCROWN ve Festuca ovina BAROK çeşitlerinden elde edilmiştir. Fide yaş ağırlığı ortalama
değeri Cynodon dactylon türünde 0.65 g olarak elde
edilmiştir
Denemeye alınan çeşitler içinde fide kuru ağırlığı
bakımından ortalama değerleri en yüksek Lolium. perenne
NUI çeşidinde 0.64 g, en düşük değer 0.04 g ile Festuca
rubra BARGREEN ve BARNIGA, çeşitlerinden elde
edilmiştir. Fide kuru ağırlığı ortalama değeri Cynodon
dactylon türünde 0.19 g olarak elde edilmiştir. Araştırma
sonucu bulunan değerler ile Yazgan ve ark. (1992)'nin
bildirdiği değerler arasında uyum bulunmaktadır.
Fide boyu ve sap kalınlığı: Yeşil alan tesisinde kullanılan çim bitkisi çeşitlerinde elde edilen fide boyu ve sap kalınlığı özelliklere ait ortalama değerleri Çizelge 4'de verilmiştir.
Çizelge 4.'de görüldüğü üzere, fide boyu ölçümleri
toplam 30 fidede yapılmıştır. Ölçümlerde en yüksek fide
boyu 21.9 mm ile Lolium perenne NUI çeşidinde, en düşük
ortalama değer 4.2 cm ile Poa pratensis BARON
çeşidinden elde edilmiştir. Araştırma sonucu bulunan
değerler ile Yazgan ve ark. (1992)'nin bildirdiği değerler
arasında uyum bulunmaktadır.
Sap kalınlığı yönünden her çeşitte ayrı olarak toplam
30 fidede yapılan ölçümlerde en düşük ortalama değer 0.6
mm ile Festuca rubra BARGREEN çeşidinden elde
edilirken, en yüksek sap kalınlığı ise 1.5 mm ile Poa
pratensis BARON ve Cynodon dactylon türünde elde
edilmiştir. Araştırma sonucu bulunan değerler ile Yazgan ve ark. (1992) ve Ekiz ve ark. (1995)'in bildirdiği değerler
arasında uyum bulunmaktadır.
Yeniden büyüme kabiliyeti ve 1000 tane ağırlığı:
Yeşil alan tesisinde kullanılan çim bitkisi çeşitlerinde elde
edilen yeniden büyüme kabiliyeti ve 1000 tane ağırlığı
Çizelge 4. Yeşil alan tesisinde kullanılan çim bitkisi çeşitlerinde elde edilen fide yaş ve kuru ağırlığı, fide boyu ve sap kalınlığına ait değerler
Çeşitler Fide Yaş ağ. (15 fide/g) Fide kuru ağ. (15 fide/g) Fide boyu (cm) Sap kal. (mm)
1. L. perenne cv BARPORTİVA 0.65 0.20 8.6 1.1 2. L. perenne cv BARRAGE 0.65 0.19 8.0 1.2 3. L. perenne cv NUI 2.50 0.64 21.9 1.3 4. L. perenne cv BARLUXE 0.75 0.25 9.6 1.2 5. L. perenne cv SABOR 0.80 0.25 10.2 1.2 6. F. Ovina cv BAROK 0.10 0.06 4.5 0.7 7. F. Rubra cv BARGENA 0.45 0.15 11.8 0.7 8. F. Rubra cv BARCROWN 0.10 0.06 5.3 0.7 9. F. Rubra cv BARNIGA 0.10 0.05 5.1 0.7 10. F. rubra cv BARGREEN 0.10 0.05 5.2 0.6 11. F. rubra cv RUBINA 0.65 0.20 13.9 0.8 12. P. pratensis cv BARBLUE 0.65 0.20 5.4 1.3 13. P. pratensis cv BARON 0.55 0.20 4.2 1.5 14. A. tenuis cv HIGHLAND 0.50 0.20 7.4 0.8 15. Cynodon dactylon 0.70 0.23 6.4 1.5
Çizelge 5. Yeşil alan tesisinde kullanılan çim bitkisi çeşitlerinde elde edilen yeniden büyüme kabiliyeti, 1000 tane ağırlığı, dm2'deki kardeş sayısı ve yaprak rengine ait değerler
Çeşitler Yeni. Büy. Kab. 1000 tane Dm2'deki kardeş Yaprak rengi (mm/15 gün) ağırlığı sayısı Value x chroma sınıfı
(n=20) (9) (adet)
1. L. perenne cv BARPORTIVA 47 2.0 344.0 5x6 Yeşil(orta)(5)
2. L. perenne cv BARRAGE 5.5 1.3 328.0 5x6 Yeşil(orta)(5)
3. L. perenne cv NUI 11.9 1.9 276.0 5x6 Yeşil(orta)(5)
4. L. perenne cv BARLUXE 76 1.3 346.0 5x6 Yeşil(koyu)(7)
5. L. perenne cv SABOR 91 1.3 367.5 4x4 Yeşil(orta)(5)
6. F. ovina cv BAROK 35 0.2 264.0 3x4 Yeşil(koyu)(7)
7. F. rubra cv BARGENA 62 1.0 381.5 5x6 Yeşil(orta)(5)
8. F. rubra cv BARCROWN 41 1.1 667.5 4x4 Yeşil(orta)(5)
9. F. rubra cv BARNIGA 48 1.0 631.0 4x4 Yeşil(koyu)(7)
10. F. rubra cv BARGREEN 38 0.8 647.0 4x4 Yeşil(koyu)(7)
11. F. rubra cv RUBINA 64 1.2 425.0 5x6 Yeşil(orta)(5)
12. P. pratensis cv BARBLUE 44 0.2 303.5 4x4 Yeşil(orta)(5)
13. P. pratensis cv BARON 31 0.4 260.5 4x4 Yeşil(koyu)(7)
14. A. tenuis cv HIGHLAND 47 0.1 311.0 4x4 Mavimsi yeşil(9)
15. Cynodon dactylon 4.8 0.3 157.0 3x4 Yeşil(koyu)(7)
Çizelge 5'de görüldüğü gibi, yeniden büyüme
kabiliyeti ölçümleri toplam 20 bitkide yapılmıştır. Ortalama
değerler olarak en düşük Rejenerasyon kabiliyeti 31 mm/I5
gün ile Poa pratensis BARON çeşidinde elde edilmiş, en
yüksek ortalama değer ise 119 mm/15 gün ile Lolium
perenne NUI çeşidinde elde edilmiştir. Araştırma sonucu
bulunan değerler ile Yazgan ve ark. (1992) ve Ekiz ve
ark.(1995)'in bildirdiği değerler arasında uyum
bulunmaktadır.
Denemeye alınan çeşitlerde en yüksek 1000 tane
ağırlığı 2.0 g ile Lolium perenne BARPORTIVA çeşidinde
bulunurken, en düşük 1000 tane ağırlığı ise 0.1 g ile
Agrostis tenuis HIGHLAND çeşidinde elde edilmiştir.
Kardeş sayısı ve yaprak rengi: Denemeye alınan çeşitlerde tespit edilen dm`'deki kardeş sayısı ve yaprak rengine ait değerler Çizelge 5'de verilmiştir.
Denemeye alınan çeşitlerde en yüksek dm2'deki
kardeş sayısı 667.5 adet ile Festuca rubra BARCROWN
çeşidinde bulunurken, en düşük dm2'deki kardeş sayısı
157.0 adet ile Cynodon dactylon türünden elde edilmiştir.
Araştırma sonucu bulunan değerler ile Yazgan ve ark.
(1992) ve Ekiz ve ark. (1995)'in bildirdiği değerler arasında
uyum bulunmaktadır.
Denemeye alınan çeşitlerin value x chroma değerleri
3x4, 4x4 ve 5x6 arasında değişmektedir. Buna göre
yaprak rengi 'donuk yeşil' sınıfına dahil olmuşlardır.
Bununla birlikte 1-9 skalasına göre ise çeşitler orta ve
koyu yeşil renk grubuna girmiştir. Araştırma sonucu
bulunan değerler ile Orçun (1979), Yazgan ve ark. (1992)
ve Ekiz ve ark.(1995) nın bildirdiği değerler arasında uyum bulunmaktadır.
Sonuç
Mayıs 1999-Eylül 2000 tarihleri arasında yürütülen
bu çalışmada, Cynodon dactylon hariç diğer çeşitler
incelenen özellikler bakımından Ankara/Haymana sulu
koşullarında yeşil alan tesisi için uygun oldukları ve
karışımlara girebilecekleri görülmüştür. Cynodon dactylon
dayanıklılık özellikleri bakımından kıştan fazla zarar görmüş ve sararmıştır.
Bu gibi çalışmaların uzun süreli, farklı koşullarda ve bölgelerde yürütülmesi daha sağlıklı ve sağlam sonuçların elde edilmesi yönünden faydalı olacaktır.
Kaynaklar
Açıkgöz, E. 1994. Çim alanlar yapım ve bakım tekniği. Çevre peyzaj mimarlığı yayınları: 4, Bursa.
Avcıoğlu, A., H. Soya, M. Birant ve H. Geren, 1996. Yeşil alan buğdaygillerin seçiminde temel ilkeler ve Türkiye'deki uygulamalar. Türkiye 3. Çayır-mera ve yem bitkileri Kongresi 17-19 Haziran 1996, s: 782-788, Erzurum. Beşkonaklı, F. 1989. Ankara koşullarında çim alanların başarı
durumu ve TBMM parkı örneği. Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enst. Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Ekiz, H. ve H. Kendir, 1994. Bakım imkanlarının kısıtlı olduğu çim alanlarında önerilebilecek bazı çim bitkileri. Çağdaş yaşamda çim alanlar sempozyumu Il. ve III. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları No:2, Sayfa:89-98, Ankara.
Ekiz, H., M. E. Yazgan, H. Kendir ve N. Karadeniz, 1995. Danimarka kökenli bazı ithal çim tohumlarından Ankara koşullarında yeşil saha tesislerinde kullanılabilecek türlerin belirlenmesinde bazı morfolojik ve fenolojik karakterler üzerinde bir araştırma. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları:1401, Bilimsel Araştırmalar ve İncelemeler:781, Ankara.
Erdem, Ü. 1986. Çim bitkileri, çim alanlar, çim alan planlama ve uygulama tekniği, MEB. Beden Terbiyesi ve Spor il Müd. Izmir.
Petersen, M. 1991. Management of Turf and Football Fields. DLF Trifolium, Roskilde, Denmark.
Orçun, E. 1979. Özel bahçe mimarisi (Çim sahaları tesis ve bakım tekniği). Ege Üniv. Zirrat Fak. yayınları No:152. Izmir. Tekeli, S. 1977. Orta Anadolu Koşullarında Suni Mera Tohum
Karışımlarının Ekim Metotları Üzerine Araştırmalar. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü Doktora Tezi (yayınlanmamış), Ankara.
Tosun, F. 1966. Yeşil saha tesisinin teknik esasları ve bu maksatla kullanılan çim bitkileri. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Zirai Araş. Enst. Teknik Bülten no:7, Ankara Üniv. Basımevi, Ankara.
Uzun, G. 1989. Peyzaj mimarlığı çim ve spor alanları yapımı, Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Yardımcı Ders kitabı No: 20, Adana.
Yazgan, M. E., H. Ekiz, N. Karadeniz ve H. Kendir, 1992. Ankara koşullarında yeşil saha tesisinde kullanılabilecek önemli çim türlerinin belirlenmesinde bazı morfolojik ve fenolojik karakterler üzerinde bir araştırma. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları:1277, Bilimsel Araştırma ve incelemeler:710, Ankara.
İletişim adresi: Erol KARAKURT
Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü P.K. 226 Ulus-Ankara
Tel: 0-312-287 33 34 / 151 E.mail: erol_karakurt©hotmail.com
