S A L İ H L İ ' D E YENİ BİR T A R I M Ü R Ü N Ü ;
KEKİK EKİMİ VE ÜRETİMİ
I
A NewAgriculture ProductAt Salihli; the Planting and Harvesting of Thymus
D r . M e h m e t A k i f C E Y L A N *
Ö Z E T
İnceleme sahası, Ege Bölgesi'nin Ege Bölümünde, Salihli ilçe merkezinin 12 km. kadar kuzeyinde Tepecik mevkiinde yer almaktadır. Kekik kültürünün yapıldığı saha yaklaşık 500 dekar genişliğinde olup, deniz seviyesinden or
talama yüksekliği 150-160 m. arasındadır.
Salihli'de kültüre alınan İzmir kekiğinin (Origanum smyrnaeum L. syn. Ori-ganum onites L.) Batı Anadolu ve Akdeniz bölgesinin doğal ortamında oldukça geniş bir yetişme alanı vardır. Yayılış alanlarında, orman alt florasında sık sık görülen İzmir kekiği, step ve garig formasyonları içinde yaygın olarak bu¬ lunmaktadır.
Bu kültür çalışmasıyla, ülkemizin pek çok yöresinde ve bu arada Salihli'nin doğal ortam koşullarında yetişen İzmir kekiğinin kültürünün yapılabileceği ve iyi bir verimin alınabileceği ortaya konulmuştur.
A B S T R A C T
The research area is in Tepecik vvhich is situated 12 kilometers north of Sa¬ lihli. The culture planting of the thymus is nearly 500 acres vvidth and it's height from the sea level is nearly 150-160 meters.
The İzmir thymus (Origanum smyrnaeum L, syn. Origanum onites L), vvhich has been taken into culture planting as the Salihli Sample, has a very large grovving area in the Mediterranean region and the West Anatolia. The İzmir thy-mus, vvhich is seen usually in the under forest flora of it's spreading area can be found in the steppe and garig formations vvidely.
With this sample practice, it has been proved that the culture planting of the thymus plant and a high production as a result is possible vvhich grovvs in the geographical conditions of the Aegean region besides the most parts of our country.
' M a r m a r a Üniv. A t a t ü r k Eğitim Fak. C o ğ r a f y a Eğitimi A n a b i l i m Dalı, İ s t a n b u l .
-G i r i ş D ü n y a m ı z d a ö z e l l i k l e s o n 2 0 - 3 0 yıl i ç i n d e i l a ç , b a h a r a t v e p a r f ü m h a m ¬ m a d d e l e r i n i s a ğ l a y a n b i t k i l e r i n e k o n o m i k ö n e m i n i n a r t t ı ğ ı v e b i r ç o k ü l k e d e b u b i t k i l e r i n k ü l t ü r a l a n l a r ı n ı n g e n i ş l e d i ğ i b i l i n m e k t e d i r . D ü n y a S a ğ l ı k Ö r g ü t ü n ü n v e ¬ r i l e r i n e g ö r e , b u g ü n t ı b b i a m a ç l a k u l l a n ı l a n b i t k i t ü r l e r i n i n s a y ı s ı 2 0 . 0 0 0 c i v a r ı n d a d ı r .1 A n c a k , b u b i t k i t ü r l e r i n d e n y a k l a ş ı k 4 0 0 k a d a r ı b ü y ü k b i r e k o ¬ n o m i k d e ğ e r e s a h i p t i r . T ü r k i y e ' d e i s e y e t i ş m e k t e o l a n 8 5 0 0 t ı b b i b i t k i t ü r ü n d e n y a l n ı z c a 5 0 k a d a r ı n ı n e k o n o m i k b i r ö n e m i b u l u n m a k t a d ı r . D ü n y a d a k i g e l i ş m e l e r e p a r a l e l o l a r a k T ü r k i y e ' d e d e b a z ı ö n e m l i g e l i ş m e l e r o l m u ş t u r . B u b a ğ l a m d a ü l k e m i z i n p e k ç o k y ö r e s i n i n d o ğ a l o r t a m d a y e t i ş e n t ı b b i b i t k i l e r i n k ü l t ü r e a l ı n m a s ı k o n u s u n d a a r a ş t ı r m a l a r v e d e n e m e ü r e t i m l e r i y a p ı l m ı ş t ı r . B u ç a l ı ş m a l a r a ü n i v e r s i t e l e r i n v e ç e ş i t l i k a m u k u r u l u ş l a r ı n ı n y a n ı s ı r a ö z e l s e k t ö r ü n d e k a t ı l d ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r . D i ğ e r y a n d a n , y u k a r ı d a s ö z ü e d i l e n d ö n e m d e T ü r k i y e ' n i n k e k i k ü r ü n l e r i n i n i h ¬ r a c a t ı n d a ö n e m l i a r t ı ş l a r m e y d a n a g e l m i ş t i r . N i t e k i m , 1 9 7 3 y ı l ı n d a 2 0 4 0 8 1 k g k e k i k ü r ü n l e r i i h r a ç e d i l m i ş i k e n , b u d e ğ e r 1 9 9 6 y ı l ı n d a 6 5 5 7 9 3 5 k g y ü k ¬ s e l m i ş t i r . B u s o n y ı l d a , k e k i k ü r ü n l e r i n i n i h r a c a t ı , b a ş t a A B D , F r a n s a , A l m a n y a , K a n a d a v e İ s v e ç o l m a k ü z e r e t o p l a m 4 2 ü l k e y e y a p ı l m ı ş v e k a r ş ı l ı ğ ı n d a 1 5 . 1 5 1 . 6 4 0 $ g e l i r e l d e e d i l m i ş t i r .2 Ü l k e m i z i n ç e ş i t l i y ö r e l e r i n i n d o ğ a l o r t a m ı n d a y e t i ş e n 4 0 ' a y a k ı n k e k i k t ü r ü ( T h y m u s L.) b u l u n m a k t a d ı r . A n c a k , b a z ı m e r c a n k ö ş k ( O r i g a n u m L.) t ü r l e r i d e k e k i k o l a r a k b i l i n m e k t e v e k e k i k y e r i n e k u l l a n ı l m a k t a d ı r . K e k i k o l a r a k b i l i n e n v e k e k i k y e r i n e k u l l a n ı l a n b a z ı m e r c a n k ö ş k t ü r l e r i ş u n l a r d ı r ; İ z m i r k e k i ğ i ( O r i g a n u m s m y r n a e u m L ) , İ s t a n b u l k e k i ğ i ( O r i g a n u m h e r a c l e o t i c u m L.) v e G i r i t k e k i ğ i ( O r i -g a n u m d i c t a m n u s L.) d i r . S a l i h l i ' d e k ü l t ü r e a l ı n a n İ z m i r k e k i ğ i n i n ( O r i g a n u m s m y r n a e u m L , s y n . O r i -g a n u m o n i t e s L.) B a t ı A n a d o l u ( İ z m i r , M a n i s a , A y d ı n , B a l ı k e s i r , U ş a k , D e n i z l i , M u ğ l a ) v e A k d e n i z b ö l g e s i n i n ( İ s p a r t a , A n t a l y a , İ ç e l ) d o ğ a l o r t a m l a r ı n d a o l d u k ç a g e n i ş b i r y e t i ş m e a l a n ı v a r d ı r .3 Yayılış a l a n l a r ı n d a o r m a n a l t f l o r a s ı n d a s ı k s ı k g ö r ü l e n İ z m i r k e k i ğ i , s t e p v e g a r i g f o r m a s y o n l a r ı i ç i n d e y a y g ı n o l a r a k y e r a l ¬ m a k t a d ı r . İ z m i r k e k i ğ i g ü z e l k o k u l u , b e y a z ç i ç e k l i ( ç i ç e k l e n m e d e v r e s i N i s a n - T e m m u z a y l a r ı a r a s ı n a r a s t l a r ) , s ı k t ü y l ü , d i k e y d a l l ı , o d u n s u g ö v d e l i v e ç o k yıllık b i r b i t ¬ k i d i r . Y a p r a k l a r ı k ü ç ü k , o v a l , k e n a r l a r ı a z ç o k d i ş l i d i r . B i t k i n i n g ö r ü n ü m ü g e ¬ n e l l i k l e y a r ı ç a l ı m s ı o l u p , o p t i m u m ş a r t l a r d a b o y u 9 0 - 1 0 0 c m . k a d a r u l a ¬ ş a b i l m e k t e d i r .
' PENSO, G.-1978: I n v e n t o r y of m e d i c i n a l plants a n d a list of t h e m o s t w i d e l y used p l a n t s . VVorld Health Organization (WH0) D o c u m e n t D P M VVP 7 8 2 .
2 Dış Ticaret İstatistikleri 1 9 7 3 - 1 9 9 6 : DİE Bölge M ü d ü r l ü ğ ü , İ s t a n b u l .
3 DAVİS, P. H.-1982: Flora of Turkey a n d t h e East Aegean Islands. Edinburgh University Press,
cilt 7, s.309, E d i n b u r g h .
186-B u m a k a l e y e k o n u o l a n k e k i k k ü l t ü r ü n ü n y a p ı l d ı ğ ı s a h a , E g e b ö l g e s i n i n E g e b ö l ü m ü n d e , S a l i h l i i l ç e m e r k e z i n i n 1 2 k m . k a d a r k u z e y i n d e k i T e p e c i k m e v ¬ k i i n d e d i r ( Ş e k i l : 1 ) . K e k i k k ü l t ü r s a h a s ı n ı n g e n i ş l i ğ i y a k l a ş ı k 5 0 0 d e k a r o l u p , d e n i z s e v i y e s i n d e n y ü k s e k l i ğ i 1 5 0 - 1 6 0 m . a r a s ı n d a d ı r . A - İ n c e l e m e S a h a s ı n ı n D o ğ a l O r t a m Ö z e l l i k l e r i K e k i k g e n e l l i k l e f a r k l ı d o ğ a l o r t a m l a r d a y e t i ş e b i l m e k t e d i r . B u n u n l a b i r l i k t e b i t ¬ k i n i n y e t i ş m e o r t a m ı n d a g ü n u z u n l u ğ u , ışık y o ğ u n l u ğ u , v e j e t a s y o n s ü r e s i , a y l ı k o r t a l a m a s ı c a k l ı k , e r k e n v e g e ç d o n t a r i h l e r i , y a ğ ı ş m i k t a r ı v e r e j i m i g i b i k l i m a t i k u n s u r l a r ı n y a n ı n d a , t o p r a k ö z e l l i k l e r i v e s u l a m a s u y u t e m i n i g i b i f a k t ö r l e r d e ö n e m a r z e t m e k t e d i r . A ş a ğ ı d a b u f a k t ö r l e r i n b a z ı l a r ı a n a h a t l a r ı y l a e l e a l ı n m ı ş t ı r . 1 - B a ş l ı c a K l i m a t i k U n s u r l a r İ n c e l e m e s a h a s ı v e y a k ı n ç e v r e s i n d e k ı ş l a r ı ılık v e y a ğ ı ş l ı , y a z l a r ı s ı c a k v e k u r a k g e ç e n A k d e n i z i k l i m ö z e l l i k l e r i h a k i m d i r . K e k i k k ü l t ü r ü n ü n y a p ı l d ı ğ ı s a h a y a e n y a k ı n m e t e o r o l o j i i s t a s y o n u S a l i h l i ' d e b u l u n m a k t a d ı r . D o l a y ı s ı y l a i k l i m ö z e l l i k l e r i n i n a ç ı k l a n - m a s ı n d a d a h a ç o k b u is¬ t a s y o n u n v e r i l e r i n d e n y a r a r l a n ı l m ı ş t ı r . S a l i h l i m e t e o r o l o j i i s t a s y o n u n u n 3 0 yılı a ş a n r a s a t l a r ı n a g ö r e , y ı l l ı k o r t a l a m a s ı c a k l ı k 1 6 . 7 C°, e n y ü k s e k s ı c a k l ı k 4 0 . 6 C ° ( 1 1 . 8 . 1 9 7 0 g ü n ü ) v e e n d ü ş ü k s ı c a k l ı k t a - 1 0 . 2 C ° ( 0 9 . 0 2 . 1 9 6 5 g ü n ü ) o l a r a k k a y d e d i l m i ş t i r ( T a b l o : 1 ) . A y l ı k o r ¬ t a l a m a s ı c a k l ı k d e ğ e r l e r i , Ş u b a t ' t a n b a ş l a y a r a k T e m m u z ( 2 6 . 8 C°) a y ı n a k a d a r d ü z e n l i b i r ş e k i l d e y ü k s e l m e k t e v e A ğ u s t o s ' t a n i t i b a r e n d e O c a k ( 7 . 0 C°) a y ı n ı n s o n u n a k a d a r y i n e a y n ı ş e k i l d e a z a l m a k t a d ı r . G e n e l l i k l e s ı c a k l ı k d e ğ e r l e r i , M a y ı s - E y l ü l a r a s ı n d a k i b e ş a y l ı k d e v r e d e y ı l l ı k o r t a l a m a d a n d a h a y ü k s e k , d i ğ e r y e d i a y l ı k d e v r e d e i s e d a h a d ü ş ü k b i r s e y i r t a k i p e t m e k t e d i r . İ z m i r k e k i ğ i n i n s ı c a k l ı k v e ışık i h t i y a c ı y ü k s e k , d o n o l a y l a r ı n a k a r ş ı d a n i s ¬ p e t e n h a s s a s t ı r . İ n c e l e m e s a h a s ı n d a y ı l l ı k g ü n e ş l e n m e s ü r e s i o r t a l a m a 2 8 0 0 s a a t i g e ç m e k t e d i r . D o n o l a y l a r ı d a g e n e l l i k l e A r a l ı k ile M a r t a y l a r ı a r a s ı n d a g ö ¬ r ü l m e k t e ( e n e r k e n d o n o l a y ı E k i m ' d e , e n g e ç d e N i s a n a y ı n d a d ı r ) v e yılın y a k ¬ l a ş ı k 3 0 g ü n ü d o n o l a y l ı g e ç m e k t e d i r . A n c a k b u d ö n e m d e , b i t k i s e l a k t i v i t e n i n a z a l m ı ş o l m a s ı v e b i t k i n i n t o p r a k ü s t ü n d e k a l a n k ı s ı m l a r ı n ı n h a s a t e s n a s ı n d a t o p l a n d ı ğ ı n d a n , d o n o l a y l a r ı n ı n ö n e m l i b i r z a r a r o l u ş t u r d u ğ u s ö y l e n e m e z . 1 8 7
-T a b l o : 1 - K e k i k k ü l t ü r ü n ü n y a p ı l d ı ğ ı S a l i h l i y ö r e s i n d e b a z ı « - İ k l i m v e r i l e r i : T a b l e : 1 - S o m e c l i m a t i c d a t u m s i n S a l i h l i r e g i o n i n v v h i c h t h y m u s c u l t u r e p l a n t i n g h a s b e e n d o n e . A y l a r En y ü k s e k sıcaklık CC) En d ü ş ü k sıcaklık (°C) Aylık Ort. sıcaklık (°C) Ortalama nispî nem (°C) Y a ğ ı ş miktarı ( m m ) Ortalama t o p r a k (5 c m . ) sıcaklığı En d ü ş ü k t o p r a k sıcaiklığı (°C) (°C) (°C) O c a k 2 0 . 8 -7.4 7.0 75 8 5 . 4 7.0 -1.0 Ş u b a t 2 2 . 8 - 1 0 . 2 8.5 72 7 2 . 8 9.1 0.6 M a r t 2 7 . 2 -2.5 10.5 69 6 0 . 7 11.8 1.0 N i s a n 3 7 . 2 0.2 15.5 61 3 8 . 6 18.1 3.8 M a y ı s 3 8 . 6 5.5 2 0 . 6 56 3 7 . 0 2 4 . 9 12.2 Haziran 3 9 . 6 10.0 2 4 . 8 50 13.6 2 9 . 2 15.5 T e m m u z 4 0 . 2 12.0 2 6 . 8 4 9 4.3 3 4 . 0 18.9 A ğ u s t o s 4 0 . 6 10.1 2 6 . 2 50 4.3 3 3 . 7 17.5 E y l ü l 3 7 . 0 6.9 2 2 . 4 56 9.3 2 7 . 5 11.0 Ekim 3 2 . 0 0.0 16.3 66 3 2 . 1 19.7 3.8 Kası m 2 6 . 2 -4.3 12.4 71 5 3 . 4 13.2 0.4 A r a l ı k 23.1 -6.0 9.2 76 8 0 . 6 8.8 0.0 Y ı l l ı k O r t . 4 0 . 6 - 1 0 . 2 16.7 62 4 9 2 . 1 19.8 -1.0 D i ğ e r ö n e m l i b i r k l i m a t i k u n s u r d a t o p r a k s ı c a k l ı ğ ı d ı r . T o p r a k s ı c a k l ı ğ ı ö z e l ¬ l i k l e b i t k i n i n k ö k g e l i ş i m i n i e t k i l e m e k t e d i r . 5 c m . d e r i n l i k t e ö l ç ü l e n t o p r a k s ı c a k l ı ğ ı o r t a l a m a 1 9 . 8 C°, e n y ü k s e k 3 4 . 0 C°, e n d ü ş ü k d e 7 . 0 C ° d i r . S a l i h l i ' d e y ı l l ı k o r t a l a m a y a ğ ı ş m i k t a r ı i s e 4 9 2 . 1 m m . d i r . B u y a ğ ı ş ı n a y l a r a v e m e v s i m l e r e d a ğ ı l ı ş ı n d a ö n e m l i f a r k l ı l ı k l a r g ö r ü l ü r . N i t e k i m y a ğ ı ş m i k t a r ı O c a k a y ı n d a 8 5 . 4 m m . ile ( y ı l l ı k y a ğ ı ş ı n % 17) m a k s i m u m d e ğ e r i n e u l a ş m a k t a d ı r . B u n a k a r ş ı l ı k y a ğ ı ş m i k t a r ı T e m m u z v e A ğ u s t o s a y l a r ı n d a m i n i m u m d e ğ e r l e r e ( 4 . 3 m m . y ı l l ı k y a ğ ı ş ı n % 0 . 8 ) i n m e k t e d i r . D i ğ e r y a n d a n y ı l l ı k y a ğ ı ş ı n 2 3 8 . 8 m m . s i ( % 4 8 . 5 ) k ı ş , 1 3 6 . 3 m m . s i ( % 2 7 . 7 ) i l k b a h a r , 2 2 . 2 m m . s i ( % 4 . 5 ) y a z v e 9 4 . 8 m m . s i ( % 1 9 . 3 ) d e s o n b a h a r m e v ¬ s i m i n e r a s t l a r . B u d e ğ e r l e r d e n d e a n l a ş ı l a c a ğ ı g i b i y ö r e n i n y a ğ ı ş r e j i m i n d e b ü y ü k b i r d ü z e n s i z l i k m e v c u t t u r . B u y ö n ü y l e A k d e n i z y a ğ ı ş r e j i m i i ç e r i s i n d e k a l d ı ğ ı a n l a ş ı l m a k t a d ı r . 189
-2 - T o p r a k Ö z e l l i k l e r i L K e k i k k ü l t ü r ü n ü n y a p ı l d ı ğ ı s a h a , b a t ı y a d o ğ r u e ğ i m l i o l a n h a f i f e n g e b e l i t o -p o g r a f i k b i r y ü z e y d e y e r a l m a k t a d ı r ( F o t o : 1 ) . B u y ü z e y i n e ğ i m d e ğ e r l e r i g e ¬ n e l l i k l e % 3 - 6 a r a s ı n d a d e ğ i ş m e k t e d i r . K ü l t ü r s a h a s ı n ı n t o p r a ğ ı , r e n d z i n a t o p r a k l a r ı g r u b u n d a o l u p , k i l l i - t ı n l ı b i r b ü n ¬ y e d e , h a f i f a l k a l i d u r u m d a , t u z o r a n ı a z v e h a f i f k i r e ç l i ö z e l l i k t e d i r . H u m u s b a k ı m ı n d a n f a z l a z e n g i n d e ğ i l d i r . A n c a k İ z m i r k e k i ğ i o r t a a ğ ı r l ı k t a h u m u s l u t o p ¬ r a k l a r ı s e v m e k t e d i r . B u n u n y a n ı n d a k i r e ç o r a n ı n ı n y ü k s e k , t o p r a k r e ¬ a k s i y o n u n u n n ö t r o l m a s ı b i t k i n i n o p t i m u m g e l i ş i m i b a k ı m ı n d a n d a h a u y g u n d u r . K ü l t ü r s a h a s ı n d a t o p r a k d e r i n l i ğ i d e y e r y e r d e ğ i ş m e k l e b i r l i k t e 1-1.5 m . k a ¬ d a r d ı r . T o p r a k ö r t ü s ü n ü n a l t ı n d a i s e N e o j e n ' e a i t l i m n i k k ö k e n l i l i t o l o j i k b i r i m l e r y e r alır. T a b a k a l ı o l a n b u l i t o l o j i k b i r i m l e r , k i l , m a r n v e k a l k e r l e r d e n m e y d a n a g m e k t e o l u p , G e d i z v a d i s i n e d o ğ r u 5 - 1 0 0 k a d a r e ğ i m l e n m i ş h a l d e d i r . 3 - S u l a m a S u y u S a l i h l i y ö r e s i n d e y a z m e v s i m i n i s p e t e n s ı c a k v e k u r a k k a r a k t e r l i g e ç ¬ m e k t e d i r . B u d a b i t k i n i n s u i h t i y a c ı n ı a r t ı r m a k t a v e b u n u n s u l a m a y o l u k a r ş ı l a n m a s ı n ı g e r e k l i k ı l m a k t a d ı r . Ö t e y a n d a n , s u l a m a y a p ı l a r a k b i t k i v e r i m i n i n a r t ı r ı l m a s ı y o l u n a d a g i ¬ d i l m e k t e d i r . B ö y l e l i k l e b i r i n c i h a s a t t a n s o n r a i k i n c i v e b a z e n d e ü ç ü n c ü h a s a d ı n y a p ı l m a s ı m ü m k ü n o l m a k t a d ı r . F o t o : 1 - K e k i k k ü l t ü r s a h a s ı n d a n g e n e l bir g ö r ü n ü m . P h o t o : 1 - A g e n e r a l view f r o m t h e c u l t u r e p l a n t i n g a r e a o f t h y m u s I 9 0
-K ü l t ü r s a h a s ı n ı n s u l a m a s u y u , d e r i n l i ğ i 1 5 0 - 2 0 0 m.yi b u l a n d e r i n s o n d a j k u ¬ y u l a r ı n d a n p o m p a j l a t e m i n e d i l m e k t e d i r . S u l a m a y a ğ m u r l a m a s i s t e m i y l e y a p ı l m a k t a o l u p , k u r a k m e v s i m b o y u n c a 4 - 5 k e z t e k r a r l a n m a k t a d ı r ( F o t o : 2 ) . K e k i k k ü l t ü r ü n ü n y a p ı l d ı ğ ı s a h a n ı n t a b a n s u y u v e d r e n a j g i b i p r o b l e m l e r i d e y o k t u r . B - K e k i ğ i n T a r ı m s a l Ö z e l l i k l e r i K e k i ğ i n t a r ı m ı e n t a n s i f ö z e l l i k l e r t a ş ı r . Ç ü n k ü , b i t k i f i d e s i n i n s e r a d a y e ¬ t i ş t i r i l m e s i v e k ü l t ü r s a h a s ı n a t a ş ı n m a s ı , ç a p a l a n m a s ı , s u l a n m a s ı , b i ç i l m e s i , a y ı k l a n m a s ı , k u r u t u l m a s ı v e b i r i n c i l i ş l e m e e s n a s ı n d a b ü y ü k ö l ç ü d e i ş g ü c ü n e i h t i y a ç g ö s t e r i r . B u n e d e n l e b i t k i n i n t a r ı m ı ö n e m l i b i r i s t i h d a m a l a n ı d a t e ş k i l e t ¬ m e k t e d i r . K e k i ğ i n e k i m i iki ş e k i l d e y a p ı l m a k t a d ı r . B u n l a r d a n b i r i n c i s i k e k i ğ i n d o ğ r u d a n t o h u m o l a r a k t a r l a y a e k i m i d i r . D i ğ e r i i s e , k e k i k ö n c e s e r a o r t a m ı n d a k ü ç ü k ç e ¬ l i k l e r h a l i n d e y e t i ş t i r i l i r v e b u r a d a ö z e l l i k l e b i t k i n i n k ö k s i s t e m i n i n g e l i ş m e s i s a ğ ¬ l a n m a k t a d ı r . D a h a s o n r a d a , k ü l t ü r s a h a s ı n a t a ş ı n m a k t a d ı r . F o t o : 2 - K e k i k k ü l t ü r s a h a s ı n ı n y a ğ m u r l a m a s i s t e m i y l e s u l a n m a s ı . P h o t o : 2 - i r r i g a t i o n o f t h e t h y m u s c u l t u r e a r e a b y t h e s p r i n k l i n g s y s t e m K e k i ğ i n ç o k y ı l l ı k b i r b i t k i o l m a s ı n e d e n i y l e , k ü l t ü r s a h a s ı n ı n ö n c e d e n h a z ı r l a n m a s ı v e t o p r a ğ ı n i ş l e n m e s i d e b ü y ü k ö n e m t a ş ı m a k t a d ı r . K ü l t ü r s a h a s ı , ö z e l l i k l e t a r ı m a r a ç v e g e r e ç l e r i n i n k u l l a n ı m ı n ı k o l a y l a ş t ı r a c a k ö l ç ü l e r d e k ü ç ü k 1 9 1
-p a r s e l l e r e a y r ı l ı r . S a h a n ı n -p a r s e l l e r e a y r ı l m a s ı n d a i s e d a h a ç o k t o -p o g r a f i k ö z e l ¬ l i k l e r ( a r a z i n i n e ğ i m i v b . ) g ö z ö n ü n e a l ı n m a k t a d ı r . K e k i ğ i n g e r e k d o ğ r u d a n t a r ¬ l a y a e k i l m e s i v e y a g e r e k s e ş a ş ı r t m a y o l u y l a t a r l a y a d i k i l m e s i b e l i r l i a r a l ı k l a r l a ( g e n e l l i k l e 3 0 x 1 5 c m . ) o l m a k t a d ı r . K ü l t ü r s a h a s ı n a e k i l e n k e k i k l e r b i r k a ç y ı l l ı k b i r s ü r e d e i s t e n i l e n b o y u t l a r a u l a ¬ ş a b i l m e k t e d i r . . B u n d a n s o n r a k ü l t ü r s a h a s ı n d a h e r yıl t e k r a r l a n a n ç a p a l a m a , z i r a i m ü c a d e l e , s u l a m a v e h a s a t g i b i o l a ğ a n t a r ı m s a l i ş l e m l e r y a p ı l m a k t a d ı r . K ü l t ü r s a h a s ı n d a k e k i ğ i n h a s a d ı ç o ğ u n l u k l a iki d e v r e h a l i n d e y a p ı l ı r . B u n l a r ı n b i r i n c i s i M a y ı s - H a z i r a n a y l a r ı a r a s ı n d a d ı r . B u d e v r e d e b i t k i n i n ilk s ü r g ü n l e r i h a s a t ' e d j l i r . D o l a y ı s ı y l a b i t k i d e n e n k a l i t e l i ü r ü n v e e n y ü k s e k v e r i m d e b i r i n c i h a s a t t a n s a ğ l a n m ı ş o l u r . İ k i n c i h a s a t d e v r e s i T e m m u z - A ğ u s t o s a y l a r ı n d a d ı r . B u h a s a t d e v r e s i n d e k i v e r i m d e y ü k s e k o l m a k t a d ı r . Bazı y ı l l a r d a i s e ü ç ü n c ü h a s a t d a y a p ı l ı r . B u d a E y l ü l - E k i m a y l a r ı n a r a s t l a m a k t a d ı r . K e k i k k ü l t ü r s a h a s ı n d a h a s a t l a r m o d e r n m a k i n e l e r l e y a p ı l m a k t a d ı r ( F o t o : 3 ) . M a k i n e h a s a t e s n a s ı n d a b i t k i n i n s ü r g ü n l e r i n i z e d e l e m e d e n b i ç m e k t e v e a y r ı c a k ö k k ı s m ı n a h e r h a n g i b i r z a r a r d a v e r m e m e k t e d i r . B ö y l e c e , h a s a t l a r d a b i t k i n i n t o p r a k y ü z e y i n d e n 1 0 - 1 5 c m . y ü k s e k l i ğ e k a d a r o l a n k ı s m ı y a n i , k ö k v e g ö v d e k ı s m ı d ı ş ı n d a k i t ü m k ı s ı m l a r ı k o l a y l ı k l a t o p l a n m a k t a d ı r . F o t o : 3 - K e k i k l e r i n m a k i n e y l e hasat e d i l m e s i . P h o t o : 3 - R e a p i n g o f t h y m u s w i t h r e a p e r . D i ğ e r y a n d a n m a k i n e y l e b i r d e v r e l i k h a s a t i ş l e m i , y a k l a ş ı k b i r h a f t a g i b i n i s ¬ p e t e n k ı s a b i r s ü r e d e v e o l d u k ç a e k o n o m i k o l a r a k t a m a m l a n ı r . H a s a t e d i l e n k e k i k l e r d o ğ a l o r t a m l a r d a v e d o ğ a l y o l l a r l a k u r u t u l m a k t a d ı r . -
192-B u n u n i ç i n ö n c e d e n y e t e r l i g e n i ş l i k t e t o p r a k b i r s a h a t e m i z l e n i p , d ü z e l t i l e r e k h a z ı r l a n m a k t a d ı r . B u t o p r a k s a h a ü z e r i n e k e k i k l e r s e r i l e r e k g ü n e ş l e n m e y e b ı r a k ı l ı r . Y a k l a ş ı k 8 - 1 0 g ü n l ü k b i r s ü r e d e k u r u t m a i ş l e m i t a m a m l a n ı r . A n c a k b u s ü r e s o n b a h a r a r a s t l a y a n ü ç ü n c ü h a s a t d e v r e s i n d e b i r a z d a h a u z u n d u r . K u ¬ r u t m a s ü r e s i n c e k e k i k l e r h e r g ü n k a r ı ş t ı r ı l ı r ( F o t o : 4 ) . B u i ş l e m k u r u t m a s ü r e s i n i ö n e m l i , ö l ç ü d e k ı s a l t m a k t a v e k e k i k l e r i n e ş i t ö l ç ü l e r d e k u r u m a s ı n ı s a ğ ¬ l a m a k t a d ı r . K e k i k l e r k u r u t m a i ş l e m i s o n u n d a a ğ ı r l ı k l a r ı n ı n y a k l a ş ı k % 7 5 ' i n i k a y b e d e r l e r . B u d a ü r ü n ü n t a ş ı n m a s ı n ı v e d e p o l a n m a s ı n ı b ü y ü k ö l ç ü d e k o ¬ l a y l a ş t ı r ı r . F o t o : 4 - D o ğ a l o r t a m d a k u r u m a y a b ı r a k ı l a n k e k i k l e r i n k a r ı ş t ı r ı l m a s ı . P h o t o : 4 - M i x i n g o f t h e t h y m u s v v h i c h h a s b e e n left d r y i n g i n t h e n a t u r a l e n v i r o n m e n t . K u r u t u l a n k e k i k l e r , ü r e t i m s a h a s ı n d a m a k i n e l e r l e b i r i n c i l i ş l e m e t a b i t u ¬ t u l a r a k ; b i t k i n i n y a p r a k , d a l v e ç i ç e k u n s u r l a r ı d a h a k ü ç ü k p a r ç a l a r a a y r ı l a r a k p a k e t l e n i r . B ö y l e c e k e k i k l e r i h r a c a t a hazır b i r d u r u m a d a g e t i r i l m i ş o l m a k t a d ı r . S a l i h l i ' d e İ z m i r k e k i ğ i n i n t a r ı m ı n d a n y ü k s e k b i r v e r i m a l ı n m ı ş t ı r . N i t e k i m y ı l d a b i r d e k a r d a n y a k l a ş ı k 2 5 0 0 - 3 5 0 0 k g y e ş i l , 5 0 0 - 7 5 0 k g d a k u r u k e k i k e l d e e d i l — m i ş t i r . B u v e r i m i n d a h a d a a r t ı r ı l m a s ı a m a c ı y l a ç e ş i t l i a r a ş t ı r m a l a r a v e d e ¬ n e m e l e r e d e v a m e d i l m e k t e o l u p , ö z e l l i k l e s u l a m a , z i r a i m ü c a d e l e , o r g a n i k v e k i m y a s a l g ü b r e l e r i n ( A m o n y u m s ü l f a t , a m o n y u m n i t r a t , t r i p l e s ü p e r f o s f a t , po— t a s y u m s ü l f a t v b . ) k u l l a n ı l m a s ı n a ö n c e l i k v e r i l m e k t e d i r . K ü l t ü r s a h a s ı n d a ü r e t i l e n k e k i k l e r i n h e m e n t a m a m ı b a ş t a A l m a n y a o l m a k ü z e r e ç e ş i t l i A v r u p a ü l k e l e r i n e i h r a ç e d i l m e k t e d i r . B ö y l e l i k l e y ö r e v e ü l k e e k o — n o m i s i n e b e l i r l i b i r k a t k ı d a s a ğ l a n m a k t a d ı r . 1 9 3
-C - K e k i ğ i n T a r ı m ı n d a K a r ş ı l a ş ı l a n B a ş l ı c a S o r u n l a r K e k i ğ i n t a r ı m ı n d a ç e ş i t l i s o r u n l a r l a k a r ş ı l a ş ı l m a k t a d ı r . B u s o r u n l a r ı n e n ö n e m l i s i y a b a n i b i t k i l e r l e z i r a i m ü c a d e l e d i r . Ç ü n k ü k e k i k k ü l t ü r s a h a s ı n ı ç e ş i t l i y a b a n i b i t k i l e r i n b a s m a t e h l i k e s i o l d u k ç a k u v v e t l i d i r ( F o t o : 5 ) . K e k i k l e r i n a r a s ı n d a y e t i ş m i ş b u l u n a n y a b a n i b i t k i l e r , k e k i ğ i n g e l i ş i m i n i e n g e l l e y e r e k ve— r i m i n i ö n e m l i ö l ç ü d e a z a l t m a k t a d ı r . B u b a k ı m d a n y a b a n i b i t k i l e r l e h e r yıl d ü z e n l i o l a r a k m ü c a d e l e e d i l m e s i g e r e k m e k t e d i r . Y a b a n i b i t k i l e r l e m ü c a d e l e d e k i m y a s a l i l a ç k u l l a n ı m ı t e r c i h e d i l m e m e k t e d i r . D o l a y ı s ı y l a b u m ü c a d e l e d e ç a p a l a m a v e e l l e a y ı k l a m a y ö n t e m i n i n k u l l a n ı l m a z o r u n l u l u ğ u v a r d ı r ( F o t o : 6 ) . B u d a , i ş g ü c ü n e o l a n i h t i y a c ı a r t ı r a r a k ü r e t i m ma— l i y e t i n i n y ü k s e l m e s i n e n e d e n o l m a k t a d ı r . B u n u n y a n ı n d a , ç a p a l a m a v e e l l e a y ı k l a m a e s n a s ı n d a b i t k i l e r i n k ö k l e r i a z ç o k z a r a r d a g ö r m e k t e d i r . K e k i ğ i n t a r ı m ı n d a k a r ş ı l a ş ı l a n d i ğ e r ö n e m l i b i r p r o b l e m d e s u l a m a s u y u n u n t e m i n i d i r . K u r a k m e v s i m b o y u n c a k e k i ğ i n b e l i r l i a r a l ı k l a r l a b o l m i k t a r d a s u — l a n m a s ı g e r e k m e k t e d i r . O y s a i n c e l e m e s a h a s ı n d a d e r i n s o n d a j k u y u l a r ı n d a n p o m p a j l a t e m i n e d i l e n s u l a m a s u y u n u n m a l i y e t i o l d u k ç a y ü k s e k t i r . B u d a , ke— k i ğ i n ü r e t i m m a l i y e t i n i a r t ı r m a k t a d ı r . A y r ı c a , k e k i k k ü l t ü r s a h a s ı n ı n y a k ı n l a r ı n d a ç o k s a y ı d a s o n d a j k u y u s u n u n b u — l u n m a s ı ç e ş i t l i m ü n a k a ş a l a r a y o l a ç m a k t a d ı r . Ç ü n k ü , T e m m u z v e A ğ u s t o s a y l a r ı n d a f a z l a m i k t a r d a s u y u n p o m p a l a n m a s ı y l a , s o n d a j k u y u l a r ı n d a s u se— v i y e l e r i a l ç a l m a k t a v e s u v e r i m l e r i d e a z a l m a k t a d ı r . B u n l a r ı n y a n ı n d a , y a z m e v s i m i n d e k e k i ğ i n d o ğ a l o r t a m d a k u r u t u l m a s ı e s n a s ı n d a z a m a n z a m a n y a ğ ı ş l a r ı n g ö r ü l m e s i b a z ı s ı k ı n t ı l a r a n e d e n o l m a k t a d ı r . F o t o : 5 - K e k i k l e r i n a r a s ı n d a y e t i ş m i ş y a b a n i b i t k i l e r . P h o t o : 5-Wild p l a n t s vvhich g r e w a r o u n d t h e t h y m u s 1 9 4
-S o n u ç Ü l k e m i z i n p e k ç o k y ö r e s i n d e v e b u a r a d a E g e b ö l g e s i n i n c o ğ r a f i k o ş u l l a r ı n d a y e t i ş e n İ z m i r k e k i ğ i n i n t a r ı m ı n ı n y a p ı l a b i l e c e ğ i v e iyi b i r v e r i m i n a l ı n a b i l e c e ğ i b u u y g u l a m a y l a o r t a y a k o n u l m u ş t u r . D o l a y ı s ı y l a b u u y g u l a m a ü l k e m i z d e y e n i b i t k i t ü r l e r i r f i n k ü l t ü r e a l ı n m a s ı n a b i l g i b i r i k i m i s a ğ l a m a s ı n ı n y a n ı n d a , t e ş v i k e d i c i b i r ö r n e k t e t e ş k i l e t m e k t e d i r . B ö l g e d e d o ğ a l o r t a m d a y e t i ş e n ç e ş i t l i k e k i k t ü r l e r i n i n g e l i ş i g ü z e l t o p l a n m a s ı , b i t k i n i n t a h r i b a t ı n a n e d e n o l m a k t a v e g e l e c e ğ i n e y ö n e l i k ö n e m l i b i r t e h d i t o l u ş — t u r m a k t a d ı r . B u y a n ı n d a b i t k i n i n t a h r i b a t ı e r o z y o n a z e m i n h a z ı r l a m a k t a d ı r . K e k i k t a r ı m ı n ı n b a ş a r ı l ı s o n u ç v e r m e s i y l e b u t e h d i t l e r b i r ö l ç ü d e a z a l m ı ş o l a c a ğ ı g i b i , y e t i ş m e a l a n ı d a n i s p e t e n g e n i ş l e t i l e c e k t i r . F o t o : 6 - Yabani b i t k i l e r i n ç a p a ve elle a y ı k l a n m a s ı . P h o t o : 6 - C l e a n i n g o f t h e w i l d p l a n t s w i t h h o e a n d h a n d s . K e k i k t a r ı m ı y ö r e d e y a y g ı n l a ş a r a k y e n i b i r g e l i r k a y n a ğ ı n ı o l u ş t u r a c a k ö n e m — d e d i r . B u n u n s o n u c u n d a y ö r e n i n z i r a i k a r a k t e r i n d e a z v e y a ç o k b a z ı d e ğ i ş i k l i k l e r o r t a y a ç ı k a c a k t ı r . B ö y l e b i r u y g u l a m a ü l k e m i z i n d i ğ e r c o ğ r a f i b ö l g e l e r i n d e d o ğ a l o l a r a k y e t i ş e n k e k i k t ü r l e r i n i n d e k ü l t ü r e a l ı n a b i l e c e ğ i f i k r i n i g ü ç l e n d i r e c e k t i r . A y r ı c a k e k i k v e b e n z e r i b i t k i l e r , T ü r k i y e i h r a c a t ı n d a h e n ü z f a z l a b i r ö n e m e s a h i p d e ğ i l d i r . O y s a ü l k e m i z i n c o ğ r a f i ş a r t l a r ı , b u t ü r b i t k i l e r i n g e n i ş b i r s a h a d a y e t i ş m e s i i ç i n e l v e r i ş l i ö z e l l i k l e r e s a h i p t i r . B u h u s u s t a T ü r k i y e s a d e c e t ı b b i b i t k i i h r a c a t ı n ı a r t ı r m a k l a k a l m a y ı p , b u n l a r ı i ş l e n m i ş v e y a y a r ı i ş l e n m i ş m a m u l l e r ha— l i n e g e t i r m e k i ç i n i l a ç s a n a y i s i n i v e y a n s a n a y i d a l l a r ı n ı d a g e l i ş t i r m e l i d i r . 1 9 5
-K a y n a k ç a A T ALAY, İ . - 1 9 8 3 : T ü r k i y e v e j e t a s y o n c o ğ r a f y a s ı n a g i r i ş . E g e Ü n i v . E d . Fak. y a y . n o . 1.9, İzmir. B A Ş E R , K . H . C . v e OKTAY, N . - 1 9 8 7 : B i t k i s e l d r o g i h r a c a t ı n ı n d ü n y a d a v e T ü r k i y e ' d e k i d u r u m u . V . B i t k i s e l ilaç h a m m a d d e l e r i t o p l a n t ı s ı b i l d i r i k i t a b ı . S a n e m M a t b a a c ı l ı k , s . 1 9 - 2 7 , A n k a r a . B A Y R A M , E . - 1 9 9 5 : G e l i ş t i r i l m i ş İ z m i r k e k i ğ i h a t l a r ı n d a b a z ı a g r o n o m i k v e k a l i t e ö z e l l i k l e r i n i n b e l i r l e n m e s i . E g e Ü n i v . Z i r a a t Fak. D e r g . s a y ı 3 , s . 4 1 - 4 8 , İzmir.
BAYTOP, T . - 1 9 6 3 : T ü r k i y e ' n i n t ı b b i v e z e h i r l i b i t k i l e r i . İst. Üniv. T ı p Fak. y a y . n o . 5 9 , İ s t a n b u l . , 1 9 8 4 : T ü r k i y e ' d e b i t k i l e r ile t e d a v i ( G e ç m i ş t e v e b u g ü n ) , i s t . Ü n i v . E c z a c ı l ı k Fak. y a y . n o , 4 0 , İ s t a n b u l . CEYLAN, A . - 1 9 8 7 : T ı b b i b i t k i l e r I I ( u ç u c u y a ğ i ç e r e n l e r ) . E g e Üniv. Z i r a a t Fak. y a y . n o . 4 8 1 , İ z m i r . D A V İ S , P . H . - 1 9 8 2 : F l o r a o f T u r k e y a n d t h e E a s t A e g e a n I s l a n d s . E d i n b u r g h U n i v e r s i t y P r e s s , c i l t 7 , s . 3 0 8 - 3 0 9 , E d i n b u r g h . Dış T i c a r e t İ s t a t i s t i k l e r i - D İ E . B ö l g e M ü d ü r l ü ğ ü , İ s t a n b u l , 1 9 7 3 - 1 9 9 6 . D Ö N M E Z , Y . - 1 9 8 5 : B i t k i l e r c o ğ r a f y a s ı . İst. Ü n i v . C o ğ r . E n s t . y a y . n o . 3 2 1 3 , İ s t a n b u l . G e d i z H a v z a s ı T o p r a k l a r ı . K ö y İşleri v e K o o p e r a t i f l e r B a k . T o p r a k s u G e n e l M ü d . y a y . n o . 3 0 2 , A n k a r a , 1 9 7 4 . G Ü N A L , N . - 1 9 9 5 : G e d i z h a v z a s ı n ı n i k l i m i . T ü r k C o ğ r . D e r g . s a y ı 3 0 , s . 6 7 — 9 6 , İ s t a n b u l . İ N A N D I K , H . - 1 9 6 1 : B i t k i l e r c o ğ r a f y a s ı . İst. Üniv. C o ğ r . E n s t . y a y . n o . 3 2 , İs— t a n b u l . K e k i k T S . 3 7 8 6 , T S E . y a y . A n k a r a , 1 9 8 2 . K O Ç M A N , A . - 1 9 9 3 : E g e o v a l a r ı n ı n i k l i m i . E g e Üniv. E d . Fak. y a y . n o . 7 3 , İ z m i r . M E R İ Ç L İ , M . - 1 9 9 1 : Y u k a r ı Fırat b ö l g e s i n d e y e t i ş e n e n d e m i k t h y m u s tür— l e r i n i n u ç u c u y a ğ l a r ı n ı n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i . Fırat H a v z a s ı t ı b b i v e e n d ü s t r i y e l bit— k i l e r i s e m p o z y u m u b i l d i r i l e r i , s . 1 3 7 . Fırat Üniv. Fırat H a v z a s ı A r a ş t ı r m a M e r k e z i y a y . E l a z ı ğ .
M e t e o r o l o j i B ü l t e n i ( O r t a l a m a v e e k s t r e m k ı y m e t l e r ) . D M İ . G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü y a y . A n k a r a , 1 9 7 4 .
Ö Z T I Ğ , F . - 1 9 7 1 : F a y d a l ı B i t k i l e r . İst. Üniv. Fen Fak. y a y . n o . 1 0 7 , İ s t a n b u l . P E N S O , G . - 1 9 7 8 : I n v e n t o r y o f m e d i c i n a l p l a n t s a n d a list o f t h e m o s t w i d e l y u s e d p l a n t s . W o r l d H e a l t h O r g a n i z a t i o n ( W H O ) D o c u m e n t D P M W P 7 8 2 .
VÖVVEL, A . V E CEYLAN, A . - 1 9 7 7 : E g e b ö l g e s i n d e b a z ı t ı b b i b i t k i l e r i n ye— t i ş t i r m e d e n e m e l e r i . D o ğ a B i l i m D e r g . s a y ı 3 , s . 6 9 - 7 3 , A n k a r a .
