‘Sanatçı kendi sınıfından kopmuş kişi değildir':Rıfat Ilgaz, 10-12 Temmuz tarihlerindeki 'Cide Rıfat Ilgaz Kültür ve Sanat Festivali'yle anılıyor

SAYFA C UM HURİYET

12

______________

______________

k ü ltü r

Toplumsal gerçekçi yazının tem silcilerinden Rıfat İlgaz aram ızdan ayrılalı beş yıl oluyor

‘Sevdim haklıdan yana olabilmek için’

MEHMET SAYDUR

Rıfat İlgaz özdeksel yokluğuyla yaşa­ m aya başlayalı beş yıl oluyor. G eçen yıllar onu halkından koparam ıyor, unut- turam ıyor; inadına daha çok anım san­ m asına, okunm asına, birlikteliğine ne­ den oluyor. N edir ondaki bu özellik, bu sıcaklık, bu içtenlik?

Onun pek çok özelliği var, am a bun­ lardan biri, toplum cu yanı, halktan ya­ na olm a özelliği en başta geleni. I lgaz’a göre tutulacak bir ta ra f olacaktı, kuşku­ suz. H angi taraf? Sandalyeyi çekenden yana m ı sandalyesi çekilenden yana mı olunm alıydı... Ezenden yana mi, ezilen­ den yana m ı? H alktan yana m ı, söm ü­ renden yana m ı? İlgaz tutacağı tarafı seçtiğinde henüz otuzuna basm am ıştı. A rtık bir öm ür boyu gözü toplum da, ku­ lağı halkta olacaktı. H atta daha da ileri gidecek, ölçüt y ap acak tı, halkı. H ani felsefede “ Doğrunun ölçütü nedir?” tar­ tışm ası vardır ya, olaya, zam ana, kişiye göre değişen. İlgaz’a göre doğrunun öl­ çütü “ halk”tır. H alka ineceksin, halka soracaksın. O “ doğru” derse, onaylar­ sa doğrudur. Yoksa yanlış. O zaman bir

terslik vardır. H alka inilem em iş, aydın- latılam am ış, birlik olunam am ıştır. Bu yöndeki düşüncelerini, uyarılarını sık sık iletecektir.

“ Ezenlerle bir olmuş yaşıyoruz ne güzel Ç izm e onlardan içindeki ayak bizden ne ivi

(•••)

Acımasız bir namlu şakağımızda soğuk Tetikte kendi parm ağım ız yabancının değil

(K örüz B iz/K arakılçık)

İlgaz ölçütünde haklı m ıdır? Kuşa­ ğından aydınlarla birlikte uğraşılarına bakarsanız evet. Ö rneğin M arkopaşa olayı... Sabahattin A li ve A ziz N esin ile birlikte 1946- 1950 arası çıkardıkları M arkopaşa gazetesinin adının altında

“ Halk için haftalık siyasi m izah gazete­ si” yazılıdır. Bu. T ürkiye’nin ilk mizah gazetesidir. “ K ah k ah a” gazetesi değil,

“siyasi” gazetedir. M izahla bilinçlen­ dirme, Türkiye’ye girmeye başlayan em­ p eryalizm e m uhalefet etm e ve halka kendi diliyle olayların yorum unu sunma­ dır hedeflenen. Peki, “ niçin” çıkm ıştır? Halk için. G azete, üç yazarın da ilk m i­

zah denem esidir aynı zam anda. Üç bin satacağı hesaplanarak altı bin basılm ış, bir günde bitmiştir. Sonra on bin. yirmi bin derken tam yetm iş bin tirajına da­ yanm ıştır. O günlerde en çok satan ga­ zetenin tirajı yirmi bindir. Markopaşa ola­ yı da yukarıdaki kuram ı doğru çıkar­ mıştır. N e var ki bunun da bedelleri ol­ muştur. Çat ileri, çat dışarı... Biri içeri­ ye, biri dışarıya... Vardiya usulü ve di­ ğerinin yerine hapse girilerek gazete ya­ yınının sürdürülm esi sağlanm ıştır. İl­ g a z ’ın payına düşen 5 yıl, 5 ay, 25 gün hapisliktir.

M arkopaşa kapatılm ış, M erhum paşa çıkarılmıştır. Bu gazete de kapatılınca M alum paşa çıkarılm ış. O da kapatılın­ ca A hbaba, ondan sonra da Ö küz M eh­ m et Paşa ve H ür M arkopaşa... Sustu­ rulmak için her yol denenecektir. Adı “ya­ s a k l ıy a çıkacaktır. D izgicilik yapacak, adsız yazacak, R a if Işık, stepne olacak­ tır. Son adla H ababam S ınıfı’nda halk çocuklarını işleyecek, eğitim politikamı­ zı yerecektir. Düşündürecek, ağlatacak­ tır. Ya da güldürecektir, ağlanacak hali­ mize...

Kurucuları arasında olduğu “kırk ku­

ş a ğ ın ın toplum cu-gerçekçi çizgisini bir yaşam boyu inatla sürdürecektir. İlki otuz üç yaşında B akanlar K urulu kara­ rıyla kitapları toplatılacaktır. 1944’te ünlü Sansaryan H an’da işkenceyle tanı­ şacak, Tophane A skeri Cezaevleri, Sul- tanahm etler, K astam onu E t Balık Kom­ binaları 1981 ’li yıllara kadartam kırk yıl boyunca sık sık duraklan olacaktır. D u­ rak dışı günlerde sürekli izlenecek, sü­ rekli fişlenecektir. Farkında olduğu son fişlenm esinde tam yetm iş beş yaşında­ dır.

“... 1944’ten beri bu böyle... N e yap- ııııştım da fişlenm iştim . (...) Tam kırk iki yıldır adım ı dosyalardan çıkarm am ış­ lar, adım adım beni izlemişlerdi... (Kırk Y ılÖ .S . s.15)

Önce öğretm enlikten, sonra hastane­ lerden, dergilerden, gazetelerden atıla­ cak. elinde neyi varsa alınacaktır. Yal­ nızca kelepçeleri dışında:

“... Benim çeşitli kelepçelerim vardı. Zincirli, yerli kelepçelerim , sustalı A l­ m an kelepçelerim , yolculuklarda iki baş p arm ağım a iki yüzük gibi geçirilen ke­ lepçelerim ... (Sınıf, s.25)

Bir de tanıkları olacaktır, kuşkusuz...

“G irdiğim çıktığım yerler tanığımdır. K apım ı çalanlar gece yarılarında O kunan kararlar yüzüm e karşı K orkm uyorum duygusal bitişlerden T ükenen kurşunkalem ler tanığım dır

(B ir Sınavsa E ğ e r/ G üvercinim U yur mu)

Tanıklığıyla,''•yazısıyla, şiiriyle ona göre aydın Balkından kopm am alı, k en ­ di sınıfının görevinde, işlevinde ve onun bir üyesi olmalıdır. Durm adan kendisini yenilem ek, toplum u yenilem eyi hedef- lemelidir. B öylece içinden çıktığı to p ­ lum a olan borcunu ödem elidir.

“Sevdim haklıdan vana olabilm ekiçin Çalışıp ezilenden senden yana Sevdim aldığım soluğu hak etm ekiçin A m a sevdim halkunca

(D efneler G ib i/ U zak Değil) Anılarıyla, yapıtlarıyla, düşünceleriy­ le, sıcaklığıyla her gün aram ızda R ıfat İlgaz. B iç e m iy le , ö z le m iy le , h ın z ır gülüşüyle, inatçı tutum u ve tatlı sesiy­ le bir şeyler söylüyor gibi... “T ü rk ay­ dını eski m ahallene, köyüne dön. İçinden çıktığın insanlarla yeniden kay naş. Bugün ülkem izin buna dah a çok gereksinim i var...”

'"I-' T : ' W

R

ıfat İlgaz’ın, pek çak.özelliği

ama bunlardan biri, toplumcu yanı,

halktan yana olma özelliği en başta geleni. İlgaz’a göre tutulacak bir târaf

olacaktı, kuşkusuz* Hangi taraf? Sandalyeyi çekenden yana rru sandalyesi

çeki fen den yana niı olunmalıydı... Ezenden yana mı, ezilenden yanam ı?

Halktan yana mı, sömürenden yana far* İlgaz tutacağıjprafı seçtiğinde henüz

otuzunâ basmamıştı. Artık bir öm ür boyu gözü toplumdaş kujağı halkta

olacaktı. V atta daha da ileri gidecek,Jilçüiyapacaktı, halkı.

■■

' w i ü

•

e . -V A ---- '

V « r f l ' V A

7 & Í

gj’aSÜKt

Rıfat İlgaz, 10-12 Temmuz tarihlerindeki ‘Cide Rıfat İlgaz Kültür ve Sanat Festivali’yle anılıyor

‘Sanatçı kendi sınıfindan kopmuş kişi değildir9

Kültür Servisi - Türk mizah edebiyatı­ nın en büyük ustalarından Rıfat İlgaz ara­ mızdan ayrılalı beş yıl oldu bugün. İl­ gaz’ın sevgi dolu yüreği Sivas olaylarının ardından, acıya dayanamayarak daha faz­ la atmak istememişti. Şair; roman ve öy­ kü yazarı ustanın yapıtlarının sayısı yaşı­ nı aşmıştı. Yaşamı boyunca çok sevdiği, dertlerine ortak olduğu halkı için üretti. A ncak yazın dünyasına atıldığı ilk gün­ den itibaren bir mücadele içinde buldu kendisini. 1944 yılında yayımlanan ‘S ın ıf

adlı ilk şiir kitabının bedelini altı ay ha­ pisle ödedi. •

İlgaz, 1940’!ı yılların toplumsal ger­ çekçi şiir anlaşını benimsedi. Bu anlayı­ şı güldürü öğesiyle harmanlayarak şiiri

bir araç haline getirmişti şair. 1950’ler- den sonra öykü ve roman türünde yoğun­ laşan İlgaz, yapıtlarındaki mizah öğesi sayesinde kısa sürede halkın sevdiği bir yazar oldu. ‘Hababam Sınıfı’ ile kitlele­ rin en çok okuduğu yazar haline geldi. Yapıtlarındaki pek çok söyleyiş ve espri­ ler halk dilindeki kullanıma geçti.

Rıfat İlgaz yapıtlarının yanı sıra yaşam biçimiyle de bir örnek oluşturuyordu hal­ ici için. Yakın dostu İlhan Selçuk, onun ya­ şam çizgisini ‘...İlgaz’ın Türkiye’ye yap­ tığı en büyük iyilik, bir insanın nasıl yaşa­ ması gerektiğini göstermesidir’ sözleriy­ le özetliyordu.

İlgaz’ın 1911 ’de Cide ilçesinde başla­ yan bu örnek yaşamı son olarak M ehmet

Saydur tarafından ‘Dünden Bugüne Rıfat İlgaz’ başlığı altında kitaplaştırıldı. İlgaz, bu kitabın sonunda yer verilen ve örnek yaşamını özetleyen bölümde gençlere şöy­ le sesleniyor:

“Bize kimse öneride bulunmadı. Çağı­ mızın gerçeklerine uygun yazınsal türler gerektiğini bulup çıkardık. Bugünün genç­ liği de kendi yazınsal türlerini, çeşiderini kendisi bulup çıkarırsa daha sağlam bir yere, bir toprağa basmış olur. Yalnız onla­ rın bizim yaşamımız, yaşantımız doğrul­ tusunda davranmalarını isteriz. Yani her şeye karşın, sağlığını yitirme karşılığında bile olsa, dilenebilmek, saptadığı gerçek­ ler karşısında en biçimli uygulamayı, ya­ zınsal uygulamayı başarabilmek. Durma­

dan kendisini yenilemek, böylece toplu­ mu yenilemeyi hedef almak. Özgürlük ve bağımsızlığını yitirmeden adına yakışan bi­ çimde savaşmak. (...) Çevresine güvenmek, çevresindeki kişilere güvenmek, emekçile­ re güvenmek. Üneten kişiye güvenmek. En haklı insan, bence üretendir. Üretenden yana olmak. Biraz daha yüreklice konu­ şacak olursak ki bugün bunu bile sövtemek yüreklilik istiyor, işçi sınıfından yana olmak. Onun sorunlarını sanat yoluyla dile getir­ mek. (...) Ama her zaman dediğimiz gibi sanatçının üzerine düşen en büyük iş, bu sınıfın başında bile olsa, her şeyi değiştir­ mek. yenilemek, daha ilerisi için hazırla­ mak: hatta işçi sındının başı olarak bile üze­ rine düşen iş bu. Onun için sanatçı kendi

sınıfından kopmuş kişi değildir. Kopmuş kişi olmamalıdır. Kendi sınıfının görev in­ de, işlevinde olmalıdır...”

Ünlü usta, ölümünün 5. yılında 10-12 Temmuz tarihleri arasında ‘Cide Rıfat İl­ gaz Kültür ve Sanat Festivali’yle anılacak. Festival kapsam ında 10 Temmuz günü

Hababam Sınıfı ve K arartma Geceleri

adlı film ler gösterilirken 11 Temmuz’da Rıfat İlgaz evinin önünde düzenlenecek bir törenle plaket çakılacak. İlhan Selçuk, Rüştü Asyalı, Tayfun Taliboğlu. Öner Yağ­ cı, M ehmet Saydur’un katılacağı panelin ardından da liftik Karakoç. Turgay Yıldız. Bahadır Tokmak. G rup Tanık ve Rüştü A syalı’nın katılacağı Rıfat İlgaz şöleni gerçekleşecek.

Taha Toros Arşivi