Tarih boyunca:İstanbulun kışları

Tarihten bir yaprak:

T A R İ H B O Y U N C A

İstanbul

H

çen günleri hesaba halmaasak &üa leree devam etmiştir.

Yaptığı şiddetli soğuklarla ken­ disini hiç te sevdirmiyen erbaini birkaç gün evvel uğurlarken onun ağabeyt’si olan hamsin yakıcı bir ayazla geldi. Bakalım o neler gös­ terecek.

Yalnız şurasını teslim etmeliyiz kİ gerek bu yi! ve. gerekse son yıl­ ların kışlarından hiçbirisi İstan­ bul un muhtelif tarihlerde geçirdiği çok soğuk ve şiddeti; kışlarının ya­ nında pek hafif kalır.

Vakıa şair Nedim İbrahim Paşa­ ya sunduğu şitaiyesiride:

Donar soğuk tan efendi semender âteşte Bir iki aün dahi böyle eserse bû

'* sarsar

Dediği gibi geçmiş yıllarda İs­ tanbul, ateşte yaşıyan semenderi donduracak kadar soğuklar gör- .rnüş 've buz kesilmiş olan deniz üze ,

rinde halkın Üslcüdardan Galata?»

î a i a w

:

Cemal Yener

yürüyerek geçtiğine şahit olmuş­ tur.

Tarihlerin kaydettiklerine göre İstanbulda ilk şiddetli soğuklara Milâdın 259 yılında rastlıyoruz. Bu. tarihte gerek Karadeniz ve gerek­ se Boğaz. 755 yılında da Üsküdar- Ja Galata arası donmuş, uçamıya- cak hale gelen kuşlar elle tutul­ muştur.

Bizans İmparatorluğu devrinin en şiddetli soğuğu 763 yılma rast­ lamaktadır. İstanbul Boğazının Karadeniz ağzında deniz donarak âdeta şimal kutbu denizlerinde ol­ duğu gibi bir bangiz çekülü atmış, cereyanlarla Boğaza gelen bin; küt­ leleri sebebile Boğaz donduğu gibi buz yığınları Marmarada -toplan? iniş ve İstanbuldan Üsküdar» buz­ ların üzerinden geçilebilmiştir. O zamanın patriği Nikefor yazmış* ol­ duğu hatıratında buzun kalınlığı­ nın 13 metreyi bulduğunu, buzlar üzerine yağan kavın da 9 metreyi geçtiğini kaydetmektedir.

İlkbaharda havaların ısmm&sile Karadenizdeki buzlar birdenbire çözülüp, Boğazdan sürüklenecek şehrin kıyılarına yığılmış ve İstan­ bul surlarından bir kısmının ha­ rap olmasına sebep olmuştur.

Milâdın sekizinci asrından 9(1 yedinci

asra

dondurucu soğuklara rastlanma- j maştır. Vakıa uzun ve karlı kışlar­ da yiyecek ve içecek sıkıntısının çekildiğine dair bazı kayıtlar mev­ cutsa da bunların hiçbirisi 1620 kışındaki soğukların yanında zik­ redilmeğe değmiyecek kadar hafif geçmiştir.

1618 de OsmanlI saltanatının ba­ şına gecen Genç Osmanın bazı ic­ raata girişmek istemesi kendisini istemiyenler arasında dedikodula-' rın çıkmasına sebep olmuş, bilhas­ sa 1620 de şiddetli soğuklar, yiye­ cek sıkıntısı ve hastalık bu hoş­ nutsuzluğu bir kat daha artırmış ve nihayet genç padişahın haya­ tına mal olmuştur.

O yıl havaların birdenbire soğu-' ması ve hele yağan karla yolların kapanması üzerine şehirde her tür iü münakale durmuştur. Günlerce’ yaşan kar ve artan soğuklar, şu­ bat ayı içinde birden fazlalaşmış, hamsin’in on birinci günü yatak­ larından kalkan İstanbullular, Üs- küdarla, Sarayburnu arasının don­ muş olduğunu görmüşlerdir, Gala- tadan İstanbuîa ve Hasbahçeden Kireçkapısına birçok kimseler yü­ rüyerek geçmişlerdir. Donan deniz, gemilerin şehre yiyecek getirmesi­

ne mâni

dlr-

İstanbulin kışları

Baş tarafı 3 üncüde

hem ekmek bir akçeye ve etin ok­ kası da on beş akçeye yükselmiş­ tir.

Devrin şairlerinden Seyit Kaşımı o zamana kadar tesadüf edilmiyeıı bu şiddetli soğuğa ve denizin don­ masına aşağıdaki tarihi düşürmüş­ tür:

İstanbullu Üsküdar arası dondu kıs katı oldu. Geçer her canibe âdem yiirür hav- fetnıeviv buzda. Var ana ibret gözüyle bak siliip ol inayet varsa gözde. Yiirii sur-u giizar ile tazarru evle

M evlâya Umarız kim burudet. def olup tesir ede sözde Dedİih ey Hdşîmi tarihin lâfza ve mâna Yol oldu Üsküdara bin otuzda Ak­ deniz dondu.

Yine devrin şairlerinden olup denizin donmasını görmüş olan Neşatide şöyle tarih düşürmüştür:

Emir hakkıyla İstanbulda olan kıs bu sene Belki dünya duralı olmadı bu res­ me şita Üsküdar ile İstanbul arası dondu

kurun derya Gören kimesne savurdu sahra Bunu kim gördü ki deyada buzun

üstünde Kara yer gibi gezerler niceler bi-

■ / perva

Müncemit oldu delimde nefesi

in-Talihin garip bir cilvesi oîacak Üçüncü Osman zamanında da bir kış günlerce yağan kan şiddetli bir ayaz takip etmiş ve Haiiç don­ muştur. Bir taraftan soğukların diğer taraftan da bir felâket hali­ ni a’ân veba hastaIığ»birçok kim­ senin ölümüne sebep olmuştur.

Müteakip asırlarda da İstanbul oldukça şiddetli kışlar geçirmişse de bun'arın hiçbirisinde deniz don mânâstır.

Yalnız 1920 da İstanbulluların bundan evvelkileri hatırlatacak kadar dondurucu soğuklarla kar- şıîastrğ'm birçoklarımız hatırlarız. O yi’ mütemadiyen yağan kar kırk gün yerde kalmış ve Tunadan ko­ pup akmtılarla sürüklenerek Bo­ ğaza kadar gelen buzlar, Köprü ile Saraybumu arasmı. kaplıyarak de­ niz vasıtalarının seyrüseferine' mâ ni o,muştu. Bu vıl vâki a o drkça şiddetti soğuklarla karşılaştıksa da ne K iradenizden »r-V.n buz ara ve ne d-' denizin donuşum şahit ol­ madık.

Yalnız soğuklarda:, istifadeye kalkışan oduncu, kömürcü ve ka­ san esnafının karsısında, İstanbul halkının yegâne feryadı:

İhtimam evir narha sultanını.

dönek olmuştur.

sanın Nice mahluku helak eyledi berd-i senin. Lâfza ve mânâ ana dedi Nemti tarih Be medet dondu bin otuzda soğuk­ tan derya.

Bu tarihten sonra bir asır kadar İstanbulda şiddetli soğuklara rast lanmamıştır. Karlı geçen günlerde rical konaklarında tertip ediîen kış eğlenceleri ve bilhassa Üçüncü Ahmet zamanındaki helva soh­ betleri Lâle devrini tarihe geçiren Çıı-Rğan eğlencelerinin bir devamı olmuştur.

Üçüncü Ahmet, bu karlı günler­ de her geceyi bir mahbubunun e- rinde:

Biz safa ila nişat abadı ettik çim

makar Sunada ey gavı adem abada lâ­ zımdır sefer.

Deyip zevk ve safa ile geçirirken halk müthiş bir müzayaka içinde İnliyordu. Dışarıdan erzak gelme­ si güçleştiğinden yiyecek ve yaka­ cak çok pahalanmış, bu arada va­ ziyetten istifadeye kalkışan esnaf ta ihtikâra saparak fiyatların fa ­ hiş bir surette yükselmesine sebep ohpuslardır. Lâle devrinin meşhur şairlerinden Osmanzade Taip, ve­ zir Ali Paşaya ithaf ettiği manzu­ mesinde vaziyeti şöyle anlatmak­ ta :

Çıktı âteş bahasın heyzüm Satılır dirhem ile ûd âsa

Ya kömiir şöylekim gubarı dahi Tutya oldu dideye hâlâ

Ve esnafın yaptığı ihtikâr karşı­ sında:

Yolun öğrendi satmanın tüccar

Sorar, izler kimesne yok zira İhtimam evle narha sultanım Def ola ehli beldeden bu gala

Diverek halkın feryadına tercü­ man olmuştur.

- - --- —...—1 Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği