ELIZABETH A. ZACHARIADOU,
Romania and the Turks, (c. 1300-c.1500),
London, 1985. Variorum reprints, XXVII 304 S.
Onbirinci yüzy~l~n hemen ba~lar~ nda, Anadolu'yu yurt edinmeye ba~layan Türkler, kar~~lar~ nda sürekli gerilemek durumunda kalan Bizans'~~ bulmu~lard~r. Türkiye Selçuklular~, Beylikler ve nihayet Osmanl~lar kimi zaman sava~~ yoluyla, kimi zaman da müttefikleri olarak Bizans topraklar~n~~ ele geçirmi~lerdir. 1453 y~l~ nda Fatih Sultan Mehmed taraf~ndan Istanbul'un feth edilmesiyle Bizans son bulurken, Osmanl~lar~n Balkanlar'daki ve Anadolu'daki topraklar~~ merkezi bir yönetim alt~ nda birle~tirilerek Imparatorlu~un kurulu~~ dönemi tamamlanm~~~ oluyordu.
Ondördüncü yüzy~l~n ba~~nda Türklerin kar~~s~na Bizans'tan ba~ka Venedik ve Ceneviz gibi Latin Devletleri ç~km~~lard~r. Anadolu'da Ilhanl~~ egemenli~inin çökmeye ba~lamas~~ ve Bizans'~ n da zaafindan yararlanan Türkmen uç Beyleri fethettikleri bölgelerde birer Beylik kurmu~lard~r. Bat~~ Anadolu'da Mente~e ve Ayd~n-o~ullar~~ Beylikleri'nin kurulmas~ndan sonra, bu Beyliklerden gaziler Romania'ya (Ege havzas~ ndaki topraklar) ak~nlarda bulunmaya ba~lad~lar. Romania'n~n büyük ölçüde görünümünü de~i~tirecek olan bu ak~nlar, Venedik ve Ceneviz'in tepkisi ile kar~~ la~t~. Bir yandan Türklere kar~~~ Haçl~~ Seferleri düzenlenirken di~er yandan-zaman zaman kesintiye u~ramakla beraber-ticari ili~kiler sürdürüldü.
Türklerin Anadolu, Balkanlar ve Romania'da yay~lmalar~~ incelenirken, ili~kide bulundu~u Bizans ve Lâtin Devletlerin kaynaklar~na ba~vurmak kaç~n~lmazd~r. Burada tan~ tmaya çal~~aca~~m~z kitap, ba~l~ca bu iki kaynak grubuna dayan~larak haz~rlanm~~t~ r. "Romania and the Turks" ba~l~k= ta~~yan eser, E. Zachariadou'nun çe~itli makalelerinin
Variorum yay~nevi taraf~ndan bir araya getirilmesiyle meydana gelmi~tir.
Girit üniversitesi ö~retim üyelerinden olan Prof. Dr. E. Zachariadou, daha önce yay~ mlam~~~ oldu~u, "Ta Chroniko ton Tourkon Soultanon" ve "Trade and Crusade" ad~ n~~ ta~~yan kitaplanyla Türk tarihine önemli katk~larda bulunmu~ tu 2. ~imdi de "Romanie and the
Turks"de, Beylikler dönemi ile Osmanl~lar~ n Beylik'ten Imparatorlu~a geçi~~ sürecinde çe~itli problemler ele al~ nmakta ve ayd~nlat~lmaktad~ r.
"Variorum" taraf~ ndan, Türk tarihi ile ilgili ara~t~ rmalar~ n bir araya getirilmesiyle yay~mlanm~~~ olan di~er eserler ~unlard~r: H. Inalc~ k, The Ottoman Empire: Conquest, Organization and Economy, reprint, 1978; H. Inalc~k, Studies in Ottoman Social and Economic History, reprint, 1985; P. Wittek, La Formation de l'Empire Ottoman, reprinted, 1982; R. Mantran, L' Empire Ottoman du XVI au XVIII e siecle reprint, 1984; N. Beldiceanu, Le monde ottoman des Balkans ( 4o2-1566) Institutions, Societe, Economie, reprint, 1976; F. Thiriet, Etudes sur la Romanie greco-venitienne, reprint, ~~ 977; G. T. Dennis, Byzantium and the Franks (1350-142o), reprint, 1982; P. Topping, Studies on Latin Greece (1205-1715), reprint, ~~ 977.
2 E. Zachariadou, To Chronikon to Tourkon Soultanon kai to Italiko tou Protupo,
Thesessaloniki, 196o; Trade and Crusade. Venetian Crete and the Emirates of Menteshe and Ayd~n (1300-14.15), Venice, 1983.
698 BIBLIYOGRAFYA
Yazar~n önsözünden sonra kitapta yer alan makaleler ~unlard~r: 1- Pachymeres'de geçen baz~~ Türkçe kelimelere ili~kin Gözlemler (Ingilizce); 2- Pachymeres'de Kastamonu'lu "Amourioi"ler
(Ingilizce); 3- Trabzon ve Türkler (1352-1402) (Ingilizce); 4- Bayezid ile Kad~~ Burhan al-Din Alunad aras~ndaki mücadele hakk~nda Manuel ~~~ Palaeologus (~ngilizce); 5- Atina Katalanlan ve Ege Bölgesinde Türk Yay~lmas~n~n Ba~lang~c~~ (Ingilizce); 6- Atina A~~t~'~nn Tarihlendirilmesi Hakk~nda (1329) (Grekçe); 7- Ayd~n-o~lu Ihd~r'ut Grekçe Antla~mas~~ (Grekçe); 8- Efes Hükümdan Ertu~rul Bey (Italyanca); g- Romania'da Hububat Pazarlan (1343-1405) (Frans~zca); ~~ o- John VII (alias Andronicus) Palaeologus (Ingilizce); ~~ ~~ - Bizans l~nparatoru'nun Yeniçerilen (Frans~zca);
12-Edirninin Türkler taraf~ndan Fethi (Ingilizce); 13- IL Mehmed'in Ilk S~rbistan Seferleri (Ingilizce) ( 1 454-1455); 14- Onbe~inci Yüzy~lda Kefe Met~opolii i~in (Grekçe); 15- Prodromos Manast~r~ndaki (Serez) Erken Osmanl~~ Belgeleri (Ingilizce); 16- Dionysiou Ar~ivinde (Athos Da~~ ) Osmanl~~ Belgeleri (1495-1520) (Ingilizce); 17- Kuzeydo~u Ege Tarihine Katk~~ (Grekçe). Kitab~n sonuna bir dizin eklenmi~tir.
E. Zachariadou, ara~t~rmalar~nda daha çok Venedik ve Yunanistan ar~ivlerinde buldu~u yeni malzemeden yararlanm~~t~r. Pachymeres'de geçen Türkçe isimlerin aç~klamalanndan, Romania ve Balkanlarda Türk fetihleriyle ilgili çok çe~itli konular~n i~lendi~i kitapta, son üç makale ise Yunanistan ar~ivlerindeki Türkçe belgelere dayan~larak yaz~lm~~t~r. Bilindi~i üzere Yunanistantan'da, özellikle manast~r ar~ivlerinde, Türk ve Balkan Devletleri tarihi ile ilgili son derece zengin malzeme bulunmaktad~r. Ara~t~rmac~, Serez yak~nlar~nda bulunan Prodromos Manast~nt~da I. Murad (1372), Musa Çelebi (1412), I. Mehmed (141g) ve!!. Mehmed'e (1461) ait fermanlan incelemi~; Athos (Aynaroz) Manast~nnda Dionystou Ar~ivinde 1495- [514 y~llar~~ aras~nda II. Bayezid ve I. Selim'e ait fermanlarla t~mar defterlerini ele alarak, konuya ili~kin belgeleri yarmlam~~t~r. Patmos Adas~~ Ar~ivinde bulunan 1454-1522 y~llar~na ait ~~ o ferman~n yarmland~~~~ sonucu makalede, bu tarihler aras~nda Osmanl~lar~n Rodos ~övalyeleriyle mücadeleleri ve 14.53'ten sonra Osmanl~~ egemenli~ine geçen Patmos Adas~~ hakk~nda ilginç bilgiler verilmi~tir.
Ara~t~rmac~~ tarafindan yay~mlanan Türkçe belgeler, Osmanl~~ yönetiminde manast~r mülkleri ve Osmanl~lar~n Müslüman olmayan toplumlara kar~~~ izlemi~~ olduklar~~ politikaya ili~kin ayd~nlat~c~~ bilgiler vermektedir. Yazar, Türkçe kaynaklar~~ Bat~~ kaynaklar~yla kar~~la~t~rarak de~erlendirmelerini yaparken, Balkanlarda Osmanl~~ yay~lmas~~ s~ras~nda manast~rlann elde ettikleri imtiyazlarla varl~klar~n~~ artt~rd~klar~n~~ ve önemli e~itim merkezleri olduklar~n~~ da vurgulamaktad~r.
Sonuç olarak, E. Zachariadou taraf~ndan tam bir tarafs~zl~kla ve bilimsel yöntemlerle yaz~lm~~~ olan 17 ara~t~rman~n bir araya getirildi~i bu eserin, ilgi ile okunacak de~erli bilgileri içeren bir kitap oldu~u kan~s~nday~z.