Diyabet ve Koroner Kalp Hastalıkları

Diyet ve Ko r o n er Kaib Hastalıkları

T e m m u z 1972 de Am erika Birleşik D evletleri’ nde, Ulusal Bilim ler

Akadem isine bağlı Ulusal Araştırm a K onseyi Besin ve Beslenme G u ru ­

b u ile Am erikan T ıp Birliği Besinler ve Beslenme K onseyi K oron er

K a lb Hastalıkları ile diyet arasındaki ilişkiler konusunda ortaklaşa

bir bildiri yayınlam ışlardır.* Bu bildiride A m erika Birleşik D evlet­

le r in d e koroner kalb hastalıklarının en önem li halk sağlığı sorunu

olduğu bu hastalığın özellikle, nispeten gen ç yaşlarda ve verim li ça ğ ­

larında birçok insanın ölüm üne veya çalışam az d u ru m a gelm esine

yol açtığı anlatılmaktadır.

Bildiride, bugüne kadar yapılan epidem iyolojik, deneysel ve kli­

nik araştırma bulgularının koroner kalb hastalıklarına yakalan m ada

ilgisi olan bir kaç risk faktörünü ortaya çıkardığı belirtilm ektedir.

Bildiriye göre bu faktörler; kanlipidlerinin, özellikle kolesterolün y ü k ­

selmesi, hipertansiyon, fazla sigara içm e, şişmanlık ve fiziksel aklivite-

lerin azlığıdır. Bu hususlarda yapılacak ayarlam aların yararlarını kan-

titatif olarak belirleyen veriler henüz yetersiz olsa bile, d u ru m u n c id ­

diyeti koroner kalp hastalıklarının oluşum unda katkısı ola n bu fak tör­

lerin düzeltilm esi için m üm kün olan yolların kullanılm asını zoru n lu

kılm aktadır.

K o ro n e r kalb hastalıklarına yakalanm a riski ile p la zm a koleste­

rol düzeyi arasında p o zitif korelasyon old u ğu n a dair sayısız veriler

vardır. Plazm a kolesterol düzeyi 220 m g /1 0 0 mİ. o ld u ğ u za m a n bu

faktörün hastalığa etkisi önem sizdir. Fakat plazm a kolesterol dü zeyi

bu m iktarların üzerine çıktıkça risk faktörünün hastalığa katkısı da

gittikçe artm aktadır. Çeşitli araştırm alar, b irçok insanda diyette y a ­

p ılacak uygun ayarlam alarla plazm a kolesterol d ü zeyin in dü şü rü l­

d ü ğü n ü gösterm iştir.

P lazm a kolesterol düzeyi, diyetteki d oym u ş y a ğ asidlerinin bir

kısm ının yerin e doym am ış y a ğ asidlerinin konm ası ve k olesterolden

zen gin yiyeceklerin diyette kısıtlanması ile düşürülebilir. Bu k on u d a

BESLENM E V E D İY E T D E R G İSİ

₅₅

y a p ıla n araştırm alardan sağlanan ön veriler kolesterol düzeyini dü ­

şürücü diyetin uzun süre uygulanm asının orta yaştaki insanlarda

k oron er-k a lb hastalıkları hızını düşürdüğünü göstermektedir. Bek­

len eceği üzere bu g ib i kronik hastalıklarda ön ceden koruyucu ted­

b irler alm ak hastalıktan sonra çare aram aktan daha etkindir. Diğer

p la zm a lipidlerinin örneğin trigliseritlerin yükselmesinin de koroner

kalp hastalıklarında risk faktörü olduğunu işaretleyen veriler vardır.

G enellikle, plazm a trigliseridlerinde ki yükselme, kolesteroldeki yükselme

ile p araleld ir. P lazm a trigliseridlerinin yükselmesi aynı şekilde diyetle

ön len ebilm ek ted ir. H enüz

plazm a trigliseritlerinin

düzeyini

düşü­

rü cü diyetlerin, karoner kalp hastalıkları hızını azaltıcı etkisi konu­

sunda yeterli epidem iyolojik verilerin olm am asına karşın klinik ince

lem eler bu n u n etkisinin kuvvetli olduğunu belirtm ektedirler.

Bu verilerin ışığı altında, bildiride aşağıdaki hususlar salık veril­

m ek ted ir:

1. P lazm a lipidleri özellikle kolesterol ölçülm esi, sağlık m uaye-

yen elerin in rutin bir bölü m ü haline gelmiştir. Bu ölçüm ler, koroner

kalp hastalıklarına henüz az rastlanan erken yaşlarda mutlaka yapıl­

m alı ve belirli devrelerde tekrarlanm alıdır. K oron er kalp hastalıkla­

rın d a etkisi olan diğer risk faktörleri de incelenm elidir.

2. P lazm a lipid düzeyine göre risk katagorisinde sayılan kişiler

b u d u ru m d a n haberdar edilm eli ve alması gerekli uygun diyet tavsiye­

leri ya pılm alıdır. A m erikalıların fiziksel aktiviteleri ile kalori alınım-

larını ayarlayarak b oy a göre arzu edilen ağırlık ölçülerini düzenli

tutm aları salık verilm elidir. Risk katagorisinde olanlara diyetlerinde

d a h a çok doym u ş y a ğ asidlerinden oluşan katı yağları azaltarak ye­

rine d ah a çok doym am ış yağ asidleri kapsayan bitkisel sıvı yağları

kullanm aları ve kolesterolden zengin yiyecekleri az almaları anlatıl­

m alıdır.

3. D iyet tavsiyelerinde kişilerin beslenmesinde elzem olan diğer

besin öğelerini tam olarak sağlam alarına dikkat edilm elidir.

4. D iyet tavsiyelerine uygun kabul edilen yiyeceklerin kolay ve

u cu z olarak bulunm ası ve doğru olarak etiketlenmesi sağlanm alıdır.

Bu g ib i yiyeceklerin satışı için yasal engeller varsa kaldırılm alıdır.

5. D iyette yapılan değişikliklerle plazm a lipidlerinin ayarlanması

ve diğer risk faktörlerinin ortadan kaldırılm asının koroner kalb has­

talıklarına yakalanm a riskini düşürücü etkisi konularında geniş çapta

yap ılacak araştırm alara öncelik tanınm alıdır.

T A B L O I D e ğ iş ik Dü ze yl e rd e Ka lo ri ve K o le s te r o l S a ğ la y a n D iy e tl e r İç in D e ğ iş im Li st el er i ve B u n la r ın P ro te in Ya ğ, K a r b o n h id r a t İN CJ o

3 M)

<U

o

JB

o M bİD 6 O O CM — — I -t* — c m — CM ~ CM — e o c ^ » —' - ^ ^ r - ' - c o c N

—•

cn_ı CO f£ ) -c o c o CN 3

>bo

o CN I

CO —

C V o* o b£ J 2 <D «J c

n

>•

> ı Ö ı in W j«î D

a

w

1/3 «3

u

3 3 >'

-9 3 3 u tn ı_

<-bo

m

fi

< m w

S £

’S5 cm ın 0 t s ı n CT) CM CO 1-0 rh

o m m

CM m CN r-* CM c n o p - o

0

m o c o

-*• io r-»

lO * t CO co m c n m CO CN CO r- m r h 1 CO CN m l o • c o - f i n CM CT) CM - r f CM C i C N CO CN T t" CO ^ CM C N m m m c n o t * ' CM 0 C N CO CM LO CN QJ C/> S 'S-£ 5 - ^ - 6

6 60

C M ^

S

o

P. *$ E >* U Ph

BESLENM E V E D İY E T D E R G İSİ

₅₇

G eçen sayım ızda Arteriyosklerotik kalb hastalıklarında diyet teda­

visinden bahsetmiş ve bu tip hastalarda koruyucu olması yönünden

az kolesterollü ve düşük yağlı diyetler verilmesini önermiştik. Yukarıda

açıklanan b ildirid e görülüleceği üzere bu tip diyetlerin koroner kalp

hastalıklarında da yararlı ola ca ğı kabul edilm ektedir. K oron er ve

arteriyosklerotik kalb hastalıklarının

tek tip olm am ası, hastaların

hepsinde kan lipid ve kolesterol değerlerinin farklılık göstermesi ve

bireylerin besin gereksinim lerinin farklı olm ası herkese aynı tip

diyet salık verm eyi olanaksız kılmaktadır. Bu hususları dikkate ala­

rak bu ya zım ızd a , H acettepe Üniversitesi Hastaneleri diyetisyenle­

rin ce hazırlanan 100 ve 200 m g. kolesterol kapsayan diyetleri sunu­

yoru z. A y rıca b öy le hastaların diyetlerinde genellikle kalori kısıtlan­

ması d a yapıld ığın d an diyetler değişik düzeylerde kalori sağlıyacak

şekilde düzenlenm iştir. Arteriyosklerotik kalb hastalığı olan kişiler

b u d iyetlerden kendi durum larına en uygun olanı seçmelidirler. Bu

seçim de, d ok tor ve diyetisyenin yardım ı gerekir.

H er yiyeceğin kapsadığı kalori, yağ ve kolesterol farklı olduğun­

dan yiyecekler buna göre guruplandırılm ışlardır. Bunlar, T a b lo I ’ de

g örü ld ü ğ ü gibi, süt veya yoğurt, et ve peynir, A gurubu sebzeler,

B gu ru bu sebzeler, ekmek ve yerine geçenler, m eyvalar, yağ ve

şekerlerdir. A yn ı tabloda bu guruplardan değişik düzeylerde ka­

lori ve kolesterole göre alınması gereken değişim miktarları belirtil­

miştir. Bu m iktarlar sütun altlarında görüldüğü gibi, kişinin yeterli

ve den geli beslenmesini sağlıyacak şekilde ayarlanmıştır. Değişim ke­

lim esi, aynı guruptaki yiyeceklerin karşılarında gösterilen miktar

kadar birbirlerinin yerine geçebileceğini belirtm ektedir. G ruplardaki

yiyeceklerin bir değişim için ortalam a ölçüleri T a b lo II de verilmiştir.

T a b lo I I I de yerilm em esi gereken yiyecekler, T a b lo I V de ise örnek

b ir diyet listesi görülm ektedir.

I. Süt D eğ işim i:

1 süt değişim i, 8 gm protein, 10 gm yağ, 12 gm C H O , 28 m g kolesterol verir. T A B L O II D e ğ i ş i m L is t e le r in d e k i Y iy e c e k le r v e M ik t a r la r ı Süt . . Y oğ u rt O rtalam a Ö lçü 1 su bardağı . 1 su bardağı . M iktar(gm 240 2 4 0

I I . E t D eğişim i:

1 et değişim i, 6 gm protein, 5 gm yağ, 21 m g kolestrol verir.

O rtalam a Ö lçü M iktar (gm )

K ö fte ... 1 adet ... 30

Pirzola (kemiksiz) ... 1 adet ... 30

K ıy m a ... 1 köfte k a d a r ... 30

Kuşbaşı (y a ğ s ız )... 3-4 p a r ç a ... 30

Biftek ... 1 orta büyüklükte ... 30

Balıklar (y a ğ s ız )... 30

Küm es Hayvanları ( y a ğ s ız )... 30

Beyaz p e y n ir ... 1 kibrit kutusu k a d a r... 30

Kaşar peynir ... 20

I I I . Ekmek Değişim i: 1 ekmek değişimi 2 gm protein, 15 gm C H O verir. O rtalam a Ö lçü M ik ta r (gm ) Ekmek (buğday, çavdar,m ısır). . . 1 ince dilim ... 25

Tuzlu bisküvi ... 2 adet ... 25

Buğday, Pirinç, M ercim ek, Bezelye unları, Şehriye ve Tarhana (ç o r b a d a ) ... 1 p o r s iy o n ... 15 çiğ Pirinç ... 1 yem ek kaşığı tepelem e pilav (pişmiş) ... 15 ”

Bulgur ... 2 yem ek kaşığı tepeleme pilav (pişmiş) ... 15 ”

K u s k u s ... 2 Y .K . tepeleme ( p i ş m i ş )... 15 ”

M akarna ... 2 Y .K . tepelem e ( p i ş m i ş ) ... 15 ”

Erişte ... 2 Y .K . tepelem e (pişmiş) ... 15 ”

K u ru fa s u ly e ... 4 yemek kaşığı tepelem e (pişmiş) 25 N o h u t ... 4 yem ek kaşığı tepelem e ” 25 K u ru barbunya ... ” ” ” ” 25

Iç b a k l a ... ” ” ” ” 25

*Y ufk a b ö r e ğ i ... 2 kibrit kutusu büyüklüğünde — Patates ... 1 küçük b o y ... 90

K estane ... 2 orta büyüklükte ... 30

Patlamış mısır ... 1 su bardağı dolusu ... 20

BESLENM E V E D İY E T D ERGİSİ

₅₉

I V S ebze D eğişim leri:

A . G u r u b u : Ortalam a Ö lçü M iktar (gm)

D o m a t e s ... 1 küçük b o y (çiğ) ... 100

Çarliston b i b e r ... 4 adet orta b oy ((çiğ ) ... 100

Y eşil s i v r i b i b e r ... 10 adet orda boy (çiğ) ... 100

Yeşil d olm alık biber ... 2 orta b oy (çiğ) ... 100

K ıvırcık salata ... 15 yaprak (çiğ) ... 100

M a r u l ... 5-6 yaprak (çiğ) ... 100

S a la t a lık ... 1 küçük b oy (çiğ) ... 100

K ırm ızı T u r p ... 5 adet orta b o y (çiğ) ... 100

M a y d a n o z ... 1 orta demet (çiğ) ... 75

Y eşil S o ğ a n ... 3-4 orta b oy (çiğ) ... 75

K u ru S oğan ... 1 orta b o y (ciğ) ... 75

K erev iz ... 1 küçük b oy (çiğ) ... 100

T a z e fasulye ... 3 yemek kaşığı (pişmiş) ... 125

L a h a n a ... 4 yemek kaşığı (pişmiş) ... 100

K a r n ı b a h a r ... 4 yemek kaşığı (pişmiş) ... 100

D om ates s u y u ... 1 su bardağı ( ç i ğ ) ... 240

T a z e k a b a k ... 4 yemek kaşığı (pişmiş) ... 150

P atlıcan ... 4 yemek kaşığı (pişmiş) ... 125

Ispanak ... 4 yemek kaşığı (pişmiş) ... 150

p azl ... 4 yemek kaşığı (pişmiş) ... 150

E b c g ü m e c i... 4 yemek kaşığı (pişmiş) ... 150

B am ya ... 4 yemek kaşığı (pişmiş) ... 150

B. G r u b u : Bir B gurubu sebze değişimi, 2 gm protein, 7 gm C H O verir. Ortalam a Ö lçü M iktar (gm) B e z e ly e ... 4 yem ek kaşığı (pişmiş) ... 100

H a v u ç ... 1 ° rta

b°y

... 100

Bal k a b a ğ ı ... ... 5 yemek kaşığı (pişmiş) ... 150

E nginar ... 1 orta b o V (pİ5mi5 ) ... 100

Bakla ... 4 yemek kaşığı (pişmiş) ... 100

Ş a l g a m ... 1 orta b ° y ... 150

H a v u ç suyu ... 1/2 su baıdağı (çiğ) ... 120

V . M e y v a D eğişim leri: Bir m eyva değişim i 12 gm karbonhidrat verir. O rtalam a Ö lçü M iktar (gm) E lm a ... 1 küçük b o y ... 100

K a y ı s ı ... 3 adet ... 100

T a z e in cir ... 1 adet ... 80 K ira z ... 12 tane ... 75 V işn e ... 14 tane ... 80 G r e y f u r t ... 1/2 orta b o y ... 125 T u r u n ç ... 1 orta b o y ... 100 P o r t a k a l... 1 orta b oy ... 100 M a n d a lin a ... 1 büyük b o y ... 100 L im o n ... 1 orta b oy ... 100 Ü z ü m ... 15 iri tane ... 80 Y en i d ü n y a ... 6 adet ... 125 Erik ... 5 adet ... 100 Ç i l e k ... 12 tane ... 175 Ş e ft a li... 1 orta b o y ... 100 A rm ut ... 1 orta b o y ... 100 A y v a ... 1 /4 orta b o y ... 80 N a r ... 1/2 küçük ... 80 K avu n ... 1/8 orta b o y ... 200 K arpu z ... 1/8 orta b o y ... 200

K uru incir ... 1 adet ... 20

K u ru k a y ıs ı... 4 adet ... 20

K uru erik ... 5 adet ... 20

K uru ü z ü m ... 1 yem ek kaşığı dolusu ... 20

H u r m a ... 5 adet ... 20

Portakal suyu ... 1 çay b a r d a ğ ı ... 100

Elma s u y u ... 1/3 su b a r d a ğ ı ... 80 Greyfurt s u y u ... 1 çay b a r d a ğ ı ... 100 Ü zü m s u y u ... 1 /4 su b a r d a ğ ı ... 60 Vişne suyu ... 1/3 su b a r d a ğ ı ... 80 N ar s u y u ... 1/3 Su b a r d a ğ ı ... 80 V I . Y a ğ D eğişim i: Bir yağ değişimi, 5 gm yağ, O m g kolesterol verir. O rtalam a Ö lçü M ik ta r (g m ) A y ç içeğ i yağı ... 1 tatlı k a ş ı ğ ı ... 5

M ısır y a ğ ı ... 1 tatlı k a ş ı ğ ı ... 5

S oya fasulyesi yağı ... 1 tatlı k a ş ı ğ ı ... 5

Pam uk yağı ... 1 tatlı k a ş ı ğ ı ... 5

V I I . Şeker D eğişim i: O rtalam a Ö lç ü M ik ta r ( g m ) T o z şeker ... 2 tatlı kaşığı (silm e) ... 10

K esm e şeker ... 2 adet ... 10

R e çe l ... 1 tatlı k a ş ı ğ ı ... 10

BESLENM E V E D İY E T D E R G İSİ

₆₁

T A B L O I I I

Y e n i lm e m e s i G e r e k e n Y iy e c e k le r - Y u m u rta sarısı ve yum urta bulunan tatlılar, dondurm a

- Sakatatlar (karaciğer, beyin, böbrek, dil, dalak, işkembe yürek ve benzerleri). - Ç ok yağlı yiyecekler (kaymak, krema, çikolata pasta, kek, kuru yemişler) -- H a yva n i ve katı yağlar (T ereyağı, vita, sana, kuyruk yağı, sade yağ ve benzeri

yağlar)

- Y a ğ d a kızartılmış hertürlü yiyecekler (et, sebze, ham ur işleri). - A lk ollü içkiler, m eşrubatlar

N o t : 1. A lınm ası gerekli kalori düzeyine göre gösterilmiş yiyecek miktarlarından

fazlası alınm am alıdır.

2. 200 m g r kolesterollü diyette çok arzu edilirse haftada bir defa 30 gr et yerine tam yum urta yenebilir.

3. Ç ay, kahve, Ihlam ur gibi içecekler şerbestçe alınabilir. Fakat, bunlar için kullanılacak şekerin günlük alınması belirtilen miktardan fazla olmaması gerekir. Suni tatlandırıcılar (sakarin, dulcaril v.s.) kullanılabilir.

4. D ok tor tarafından özellikle belirtilm ediği sürece yemekler norm al tuzlu olarak hazırlanır. Yem eklere her türlü baharat, salça hardal ilâve edilebilir.

T A B L O I V

Ö rn ek D iyet L istesi (K alori 2000, K olesterol 100 m g)

Ç iğ üzerinden

Y iyecek ler Değişim sayısı O rtalam a ölçü miktar (gr)

1. Süt veya yoğu rt 1 1 su bardağı 240

2. Et veya peynir 3 ' / 2 3 adet köfte veya onun kadar

et ve 1 /2 kibrit kutusu peynir 105

3. Ekm ek 6 6 yenice sigara kutusu kadar 150

4. A g u rubu sebze 1 1 porsiyon 100-200

5. B g u rubu sebze 1 1 porsiyon 100-150

4. Ekm ek yerine geçenler 8 1 porsiyon pilav veya makarna

1 porsiyon kuru nohut veya fasulye

60 40

7. M e y v a 8 Büyüklüğüne göre 4-8 adet 400

8. Y a ğ 4 4 tatlı kaşığı bitkisel sıvı yağ 20

9. Şeker 2 2-3 adet kesme veya

silme 2 tatlı kaşığı toz 10