H LM KIBRIS EFEND N N D VANÇE S NDEN YANSIYAN
ATASÖZLER VE DEY MLER*
Proverbs and Idioms as Reflected by Hilm K br s Efendi s Divançe Öğr. Gör. İkbal ÖKSÜZOĞLU**
ÖZ
Osmanl De leti K br s fethettikten sonra adan n enlendirilmesi i in Anadol dan e itli meslek gr p-lar ndan insanp-lar se ip ada a g ndermi tir. Ada a isk n edilen T rkler beraberlerinde k lt r e edebi atp-lar n da getirmi lerdir. Ada a gelen ilmi e mens plar e 1593 l nda k r lan Me le ih ne, XIII. lda Osmanl topraklar nda ba la an Di an edebi at n n K br s ta da de am etmesine esile olm t r. ellikle Lefko a Me le ih nesi nde, Me le i e hleri d enledikleri sema g sterilerinden sonra, Me lana dan iirler ok arak edeb bir e renin ol mas n sa lam lard r. XIX. lda b edebi ortamda fe alarak eti en, lim Hilm K br s Efendi de b l nmaktad r. e itli ka naklardan, Hilm K br s Efendi nin 1783 l nda K br s ta do -d , ok i i bir e itim ald , lim e fa iletli bir ki i old renilmektedir. airin, K br s ta e itim, netim, sosyal ve edeb alanlarda etkin faali etlerinin old g r lmektedir. K br s Efendi nin apt g re ler ara-s nda; m ft l k, m derriara-slik, k t phane na rl e e h ara-seb l k da b l nmaktad r. K br ara-s Efendi, a d bir kaside le II. Mahm t n be enisi ka an p da et ere stanb l a gitmi , padi ah n fes e k afetler kon -s nda ger ekle tirdi i eniliklerine irticalen -s ledi i bir ka-side le de S lt n - ar an n alm t r. T rk edebi at nda, ellikle s l edebi at m da daha ok g r len atas leri e de imler, aln s l edebi atta kalma arak d a e iirde de er b l p g n m e kadar la m t r. Ya l edebi atta ilk rneklerini G kt rk Kitabeleri nde g rd m atas leri e de imler, T rk edebi at n n e itli d nemlerindeki eserlerde llar bo nca k llan lm lard r. XV. l Di an airlerinin iirlerinde, atas leri e de imlerin s kl kla k llan l-mas , bir gelenek halini alm t r. XVI. e XIX. llar aras nda da Di an airleri, b ak ma ba l kalarak
iirlerinde anlam s slemek, ifadelerini daha inand r c k lmak e daha kola anla lmak i in, halk s le i le-rinden, atas lerinden e de imlerden ararlanma ol n se mi lerdir. B al ma, genelde Di an edebi at n-daki iirlerde atas leri e de imlerin k llan lar hakk nda bilgi erirken, elde ise K br s T rk edebi at n n en nemli Di an airlerinden Hilm K br s Efendi nin Di an e sindeki iirlerde, a ad l n iir
gelene-ini s rd rerek k lland atas leri e de imler ara t rmam n temel kon s n te kil etmektedir. Ankara Milli K t phanesi nde b ld m Di an e de er alan iirlerdeki, atas leri e de imlerin b g ne kadar incelen-memi olmas n n eksikli ini gidermek al man n genel problemini ol t rmaktad r. Hilm K br s Efendi nin Di an e sindeki iirlerde er alan atas leri e de imlerdeki dil e sl p incelenerek, ap sal elliklerine e farkl l klar na g re e itli ba l klar alt nda tasnif edilmi tir. B nlar alfabetik olarak s ralanm , sonra da be itler i erisinde k llan ld klar ekilde a lm lard r. T rk Dil K r m n n Atas e De imler S l nde er alan anlamlar ise, parante i erisinde erilmi tir. B ba lamda, Hilm K br s Efendi nin K br s T rk edebiya-t ndaki eri, Di an e sindeki iirlerde ge en aedebiya-tas leri ile de imleri, T rk edebi aedebiya-t d n as n n oredebiya-tak ge mi ine paralel olarak K br s T rk edebi at nda da k llan lmas , hangi ba l k alt nda daha ok er ald klar , b n n ne-denleri sorg lanm e tespit edilmi tir.
Anahtar Kelimeler
K br s T rk Edebi at , Hilm K br s Efendi, iir, atas , de im. ABSTRACT
Following the conquest of Cyprus by the Ottomans in 1571, Anatolian Turks were settled in the Island, aiming at achieving its economic, social and cultural development. The poets and literary figures, who were among those settlers, carried their cultures and literature to Cyprus. The Mevlevihane in Nicosia which was founded in 1593 played effective role in the development of Divan literature in the island. Mevlevi Sheiks were organizing whirling dervishes performances at Mevlevihane, after hich Me lana s poems ere recited. Hilm * B makale Hilm K br s Efendi Di an e si Anali i isimli doktora te inden retilmi tir.
Geli tarihi: 1 Kas m 2019 - Kabul tarihi: 27 Ma s 2020
ks o l , kbal. Hilm K br s Efendi nin Di an e sinden Yans an Atas leri ve Deyimler M
Folklor 127 (G 2020): 223-243
** Yak n Do ni ersitesi, Fen- Edebi at Fak ltesi, T rk Dili e Edebi at B l m , Lefko a/KKTC, ikbal.oksuzoglu@neu.edu.tr, ORCID ID: 0000-0002-2852-0820.
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
224 http://www.millifolklor.com
K br s Efendi was among the poets who attended those performances. According to various literary sources Hilm K br s Efendi as born in C pr s in 1783. He had a er good ed cation and ser ed his people as a m derris, sheik seba, librar minister and as the m fti of Cyprus. On the occasion of the Sultan Mahmoud Librar s ina g ration, Hilmi K br si Efendi had composed an ode praising the S ltan. Being delighted ith this ode, the S ltan in ited him to stanb l, here he follo ed the S ltan s reforms. He composed poems prais-ing the Sultan for his achievements. One of those poems was recited extemporaneously durprais-ing a parade of the Ottoman soldiers in their modern uniforms. Being delighted with this poem, Sultan Mahmoud II, had declared Hilm K br s Efendi as the S lt n - ar . The pro erbs and idioms ere contin o sl sed b the Di an poets in the Turkish literature. The first examples of proverbs and idioms were discovered on the G kt rk inscriptions in the 15th century. The use of proverbs and idioms by the Divan poets considerably increased during the 15th century. Between the 16th and 19th centuries, Divan poets remained loyal to the tradition of using proverbs and idioms in order to make their poems meaningful, convincing and easy to be understood. In this work, we have studied the proverbs and idioms in the Turkish literature in general. However, our main aim is to sho Hilm K br s Efendi s lo alt to the abo e mentioned tradition of Di an poets. The pro erbs and idioms in Hilm K br s Efendi s Di an e have been studied and classified under different headings according to their structural features and differences. They are given in their original forms as used in the couplets. Finally, their meanings, as gi en in the TDK s A a e De e S , are gi en in brackets. In this conte t, Hilm K br s Efendi s place in the T rkish C priot Di an literat re and the sing of pro erbs and idioms in his
Di-an e, in parallel ith the common past of the T rkish literat re are st died. The gro pings of Hilm K br s Efendi s pro erbs and idioms nder different headings, ith the reasons h the had been in majorit nder certanin headings, have been questioned and the results are reflected in this study.
Key Words
C pr s T rkish Literat re, Hilm K br s Efendi, poem, proverb, idiom. Giri
K br s, Osmanl lar taraf ndan fethedilir edilme Anadol n n e itli b lgelerinden e e itli meslek gr plar ndan n f s aktar larak K br s n enlendirildi i bilgilerine rast-lanmaktad r ( nalc k 1954: 122-129). Ada a isk n edilen T rkler, K br s a erle tikten sonra kendi dil e k lt rlerini de ta arak, K br s ta T rk k lt r e edebi at n n de am n sa laam lard r. 1593 l nda Arap Ahamet Pa a taraf ndan in a edilen Lefko a Me -le ihanesi ne ( nder 1993: 101) Kon a dan g nderilen Me le i der i leri, K br s ta din , sos al e k lt rel ha at n an s ra, Di an edebi at n n geli imine nemli katk lar sa lam lard r. B e hler, K br s taki Me le ihane deki sema g sterilerinden sonra ok -d klar Me lana iirleri le, K br s ta Di an e-debi at n n toh mlar n atm lar-d r (Gen 1998: 28). K br s ta Di an airleri aras nda; Mis l (1607), Zek (1648), Si h (1710), Na' b (1717), Arif Efendi (1725), H r Dede (1727), M s b (1754), M ft Hasan Hilm Efendi (Hilm K br s 1847), Hac Hasan Tahsin Be (1861), Y s f Zi (1869). XIX. ldan itibaren ise: Eski Za ral Handi, em , Se , Hakk , Hatif, N dir , Salim, ffet, Kerim , Tek , M fti R ci Efendi gibi airleri rnek ermek m mk nd r (Dilek 2009: 2). B airler aras nda g sterilen Hilm K br s Efendi e on n D e sindeki
iirlerde k lland atas leri e de imler b al man n ana kon s n te kil etmektedir. Hilm K br s Efendi nin Di an edebi at ndaki erinin tespiti e on n D e sindeki
iirlerde er alan atas leri e de imler erine bir al man n b g ne kadar ap lmam ol , b al man n temel problemini ol t rmaktad r.
Hilmî Kıbrısî Efendi
Hilm K br s Efendi, 1783 te K br s ta do m t r. K br s n tan nm ailelerinden Mente adelerin Anadol k kenli Mente e Be li i nin O T rk o maklar ndan Kara-e li Bo mKara-ens b old orta a km t r (Erdo an 2017: 739). Hilm K br s Efendi nin ad n n, resm ka tlarda bir birinden farkl ekillerde ge ti ini g rmekte i ( k l 2013: 469-470). Hilm K br s Efendi, nl Mente adelere mens p old ndan,
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
belgelerde isminin Mente -zade Es-Se id Hilm K br s Efendi, Mente -zade Es-Seyyid Efendi olarak ge mesi do ald r.
De i ik isimlerle an lan b airi, Milli K t phanede er alan D a e nin m ellifi olarak ka dedilen Hilm K br s Efendi i, b ismi le ikretme i g n g rd k. B g ne kadar, Fatin Tezkiresi, Ka -Alam, Sicil-i Osmani, O a M e f e II, Resimli
Yeni Lugat ve Ansiklopedi ile K b T e isimli eserlerde on n hakk nda bilgiler
e-rilmi tir. Ara t rmalar m da Mehmet Te fik in Kafile- a a Te e nde Hilm K
b-r s Efendi e ait eni bilgileb-re la t k.
K br s m ftisi Hilm Efendi dir. Bin doksan edi senesi K br s da te ell d edip tahsil-i l ma sa er i ile tekmil-i ulum- ali e e ledikden sonra ce ire-i me b re m ftili ine ta in ol nm iken bin iki altm d rt senesi a im-i
berin olm d r. Asar ndan ga el-i ati rengin olma la tahrir k l nd . (K tlar 2017: 252).
Osmanl De leti nde m derrisler padi ahlara hocal k apmak, medreselerde ders ermek, imaml k, m neccimba l k, hekimba l k, h r dersi hocal , ders ek leti, der-siaml k, m ft l k, naiblik, m fetti lik, kassaml k, m se idlik, mir k tipli i, kapan na-ibli i e ar halcilik g re lerini de ifa etmekle k ml d ler (G ld ren 2013: 251). Hilm K br s Efendi de, m ft l k, m derrislik, k t phane na rl e e h sebal k g -re lerinde b l nm , 1849 l nda efat etmi tir.
Hilmî Kıbrısî Efendi’nin D v n e’sindeki Atasözleri:
U n deneme e g lemlere da an larak s lenmi e halka mal olm , t erici nitelikli s (T e S 2005: 140); D r b- emsal ki hikmet l a amd r, lisan ndan sad r old bir milletin mahi et-i efk r na delalet eder. ( inasi 1871: 1268). inasi, atas lerini tan mlarken; halk n dilinde k llan lan bir l s n arl na, benli ine e d
-ncelerine tan kl k eden s ler olarak nitelemi tir. nceleri mahalli ellikler g steren, amanla ekillenip olg nla an atas leri halk n a ad klar ndan ola karak topl m n ha ata bak n ans tan ifadelerdir (Sertka a 1968: 101); atalar n, n llar son nda dene imlerinden kar lan d ncelerin, arg lar n e tlerin kal pla an halk n k llan-d l s ler olllan-d belirtilmi tir (Akso , 1993: 16).
T rklerin ilk a l eseri olan G kt rk Kitabeleri nde, g n m deki atas lerine ben er ellikler g steren t erici l s lerin arl bilinmektedir (Ergin 1992: 48). K garl Mahm t, D L ga ' -T te k lland atas lerini sa da dahi gelmi -tir. ibaresini k lland ktan sonra Arap a anlam n ererek destekle ici s olarak k llan-m t r (O 1991: 44). Man llan-m atas lerillan-mi de ba lar n n e inli old klar dikkat ek-mektedir. B da bi e atas lerinin ilk k llan lar n n e inli e kafi eli old ger e ini kan tlamaktad r (Dil in 2000: XIX-XX). Kutadgu Bilig, atas leri bak m ndan edebi a-t m n ilk e en engin ka naklar ndand r. Edebi aa-t m da nasihaa-tname nia-telikli didaka-tik mahi etli olmas a s ndan Y s f Has Hacip in atas lerinden ok istifade etti i g r lmektedir. Bu nedenle Kutadgu Bilig, edebi at m da atas lerinin ka na olm t r (Y -s f Ha-s Hacip 1998: 19); Dede Kork t De-stan nda da mill de erlerimi in, gelenekleri-mi in e g reneklerini in i lerini ta an atas leri b l nmaktad r (Ergin 2007: 8-9). Di-an edebi at nda, T rk-i Basit ak m n n ba lad XV. lda Nec t Be en o n ekilde atas e de imleri k llanm e kendisinden sonra gelen airlerce de b tar n k llan m artarak de am ettirilmi tir ( sen 1988: XXXV). XV. e XVI. lda Di an edebi at nda ra bet ka anan atas e de imler di anlarda a g n olarak k llan lm t r. Di an edebi at gelene inde iirlerde anlam s slemek, s lenileni inand r c k lmak e enginle tirmek, ahengi sa lamak i in atas e de im k llanmak bir gelenek h lini
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
226 http://www.millifolklor.com
alm t r (Arat 1991: 271). Ahenkli kon ma; ok c etkilemek hem de ak lda kalma-s n kola la t rmak amac la atakalma-s lerine man m ellikler erilmi tir (O 1972: 53-55). Di an iirinin ap s na g n olmas a s ndan di an airleri, atas e de imleri a s le ok e anlatmak i in eserlerinde k llanm lard r. Edeb sanatlar i inde atas k llanma a r d- mesel denmi tir (Mengi 1986: 50). nk atas leri belirli ekilleri olan, belirli kelimelerle s lenmi e kal pla m ifadelerdir. B kal pla m s c klerin erleri de i tirileme e erine ba ka s c kler k llan lama , s di imin ekli bo la-maz (Aksoy 1988: 132). Aksoy n tan m na ters d en atas lerini Hilm K br s Efendi nin D a e sindeki iirlerde g rmekte i . On n iirlerinde, kal plar n k r ld e kelimelerin er de i tirdi i, hatta atas lerinde er alan T rk e kelimelerin erine Fars a kelimelerin k llan ld g r lm t r. D a e de sadece 3 tane atas ne rastlan-m t r.
Hilm K br s Efendi, Hamama giren terler atas n germabe e girmi gibi ter-ler olarak k llanm t r. Atas ndeki hamam kelimesi erine Fars a germabe kelimesini tercih etmi tir:
kd ma m nlar pek ar - a r
imdi germ beye girmi gibi terler s nb l (3/7)
iirlerde atas lerinin al lagelmi ekilleri, e in kal plar na g n olabilmesi i in amanla de i tirilmi tir. Atas leri ilk s lendiklerindeki ekillerinden, g n m e kadar ge en amanda de i imlere ram e farkl ekillerde k llan lm t r (Mengi 1986: 53). Hilm K br s Efendi de e in endi esi le D n d n ine b. kt r i in atas ndeki ikileme e er erme erek ine b. kt r i in eklinde k saltarak iirini vezne uygun h le getirmi tir:
O lan illet-i ish li s rerse b le
Sen e L - i re yine b. dur i üñ (16/1)
Di an airleri, iirlerinde genellikle: b meseld r, me h r meseld r, meseld r ev-elden b. ifadelerinden sonra, atas lerini a g n ekilde k llanm t r. Hilm K br s Efendi de, b gelene e ba l kalarak meseld r s lenir s kal b ndan sonra atas ne er ermi tir. Ki i, ararl bir e lemin s n etmekle kendisini arara sokm olma , anlam na gelen Ate demekle a anma atas nde, a kelimesi erine e in ge-re i dil kelimesini k llanm t r:
Meseld r s lenir te demekle gerçi dil yanmaz Yanar dil te -i la l-i leb d i lesem c n (19/1) Hilmî Kıbrısî Efendi’nin D v n e’deki Deyimler:
Genellikle ger ek anlam ndan a ok a r , ilgi ekici bir anlam ta an kal pla m s be i, tabir (T e S 2005: 517). o nl kla iki e a daha fa la kelimenin tam e a eksik c mlelerle derdini aktarma a ara an; te bih, istiare, meca , kina e sanatla-r la bisanatla-r ola anlatmak i in gesanatla-r ek anlamlasanatla-r n n d nda k llan lasanatla-rak de imlesanatla-r ol t sanatla-r l-m t r. (Yelten 1989: 180). Atas leri, s lel-mlerde de i l-meler oll-mas na ra l-men o
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
ke anlamlar n kor m t r. Di an edebi at nda tabir di e adland r lan de imler, mille-timi in inanc n , sos al a ant s n , d g e d ncelerini bi lere la t ran s lerdir. Mahalli ellikler ta an b s lerin o , amanla de i ime ram t r. Ba lar de i ik b lgelerdeki a larda er alm , ba lar n t lm , ba lar ise dilde ger ekle tiren e-niliklerle eni ekillerde k llan lm t r (Be adeo l 1999: 30). De imlerin amanla dei deimdeine ek olarak, adeirler edeb sanatlarla, e deinle, keldeimelere endei eklemeler e a karmalar aparak, ilk k llan mlar n de i tirerek de imleri g elle tirmek ra ermi -lerdir (Karahan 1980: 52-53).
Atas leri e de imler e itici, retici nleri dola s la di anlarda er alm t r. De imler, atas leri kadar n olmad ndan, iirlerde daha ok tercih edilmi tir.
De-imlerin miktar , atas lerinden ok fa la old ndan, airler taraf ndan daha ok k lla-n lm t r (A demir 2007: 39). Di alla-nlar illa-ncelella-ndi illa-nde b ger ek g r lmektedir. Atas
e de im k llanma sa lar , airden aire farkl l klar g stermektedir. Hilm K br s Efendi nin D a e sinde 115 tane de im b l nmaktad r. D a e deki iirlerde k llan -lan de imler, ap sal ellikleri bak m ndan incelenip a a daki ba l klar alt nda top-lan- toplan-m t r:
1) Türkiye Türkçesi’ndeki Kullanıldığı ekliyle Deği tirilmeden Aynen Kullanı-lan Deyimler:
Ah et-: 1) Ac ile i ini ekmek. 2) nlemek. K a- i hicr n al p e bere
O uyayum h iderek dil-bere Belki ni m ge er ol ser ere
Ol g l-i g li r m kerem-pervere (33/16)
Akl-ı evvel: En do r d n r, her e i ok i i bilir ge inen. sen-i e k l-i te s s re b n n i lemi
A l-ı evvel h-i Fel n- red Y s f-li (29/2)
Allah’a emanet: Tanr esirgesin anlam nda birini erken s lenen bir s . ehr-i g l ende i itd m ki i ek itdi h r
Hem n Allaha emanet seni e ter s nb l (3/11) Arab saçı gibi: Arap sa gibi karmakar k.
Arab saçı gibi pi i -pe r olm id lem
Bi- amdillah ni ma ko d a r h- dindar (37/5) Ardından ayrıl- (ard n b rakmamak): Pe ini b rakmamak.
S e- e ardından ayrılmaz ra b-i r -si h Cennet-i k in dir c -i e n itdi h (52/2)
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
228 http://www.millifolklor.com
Ayak bas-:1) Bir ere armak, la mak, 2) Girmek, gelmek, ramak, 3) Mesle e gir-mek, 4) Bir ere ba lanmak.
Ta ge her-r ol r topra anber-b ol r
ol ma m kim aya basd d -i k m-k r (32/10)
Bıyık altında tebessüm et-: Birinin d r m na belli etmeme e al arak g l msemek. Bıyı altında tebessümler ider i r-i bes m
nde-r l lar ile al a ider ar -i cemal (69/2)
Cesaret ver-: Birinin lg nl n gidermek, birini reklendirmek. Vel ab -i a -p -i a ba na ma r rem
Ces ret virdi ab a ol seb le l f-i bis r (37/104) Cihana gel-: 1) Do mak, 2) Me dana gelmek.
F r -i Mente den hir A a ol kerem-k r Cih na geldi p r necl-i neciyyi lu f-i dirden (53/1) Dört gözle bekle-: ok iste erek e a le erek beklemek.
Cih n dört gözle beklerdi o m h-i lem- r h r id M r d anca dil-i edn l da (67/5)
Etek silküp dü ür-: 1) El etek ekmek, 2) ekilmek, art k kar mamak. ar ld m r- e d m n-i i s ne gel p ilm
Etek silküp dü ürme l in et Res l ll h (75/32) Far olun-: 1) Se ilip a rt edilmek, 2) Anla lmak, 3) Se ilmek.
Far olınma ne le m erb b-i i l nif Andel b gerd n b le si itdi h (52/3) Farz ol-: Yap lmas ka n lma olmak.
Ehl-i s nnet re cibd r d -yi devleti
Far ol rsa er a m f emre itmek in i d (70/8) Feda et-: K mak, g den karmak.
Ul derg h na ler s r p n ret rec itd k A p dest-i ni b b-i Me l a d itd k Teni can b d n de let r nda fed itd k
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
Cen b-i a bi e imd d ider kim iltic itd k
Li n-na r-i fa r l-enbi a ekd r All h ek (60/2) Gark ol-: G m lmek, batmak.
Hi b n gibi b k ni met ol r m mmete Ma demiyle ar ola herkes bu nice ra mete (38/6)
Göz kama tır-: 1) K etli k e a parlakl k, k sa bir aman i in g r b land rmak, 2) Bir niteli i le ha ran b rakmak.
Di atle ba up urde-i sn g rd m did m
h g n ine ba ama dem göz ama durur (66/2) Gün gör-: Boll k, esenlik i inde h rl g nler ge irmek.
Sa a g be m irel den e per gün görmed m a la Bu fir atle ge en demler deg l g n bil ki ebd r hep (54/3) kine yüz sür-: A r se gi g stermek i in ere e ilmek.
kine yüz sürmede af af a a bir r eb Ol adar Be lerbe i old cel l p e-d r (32/27) Halka ol-: Bir ember bi iminde di ilmek.
Biz al a olup h ekel m derd-i a ile ed o m h be me erenler la d r r (66/3)
Hayran it-: Ha ranl k d g s and rmak, ok be enmek. snini mu la ta a r demi ayr n ider
Nitekim br sda old m gibi ben b - ar r (32/25)
Hazır ol-: 1) Bir erde ar olmak, 2) Bir e i hemen apabilecek d r mda olmak. Man - ayr o r oncelere ce he r
Meclise ır ol p dersini di ler s nb l (3/21) İdrak et-: Ak l erdirmek, anlamak, ka ramak.
B t r i dil- r g ren idr k ider anca
Ne b n kteler d r ol rm ab -i irden (53/6) İki de bir: S k s k.
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
230 http://www.millifolklor.com
B se- i la l e leb-te ne deg ld r de ned r İki de bir de o ru s re ne ar ar s nb l (3/29) İntik m al-: almak.
Ad dan inti m als n m r d nca lemde
Ric l 1- a b ol p her dem an a n en r (37/111) Kadem bas-: Bir ere armak, la mak.
Meger ilm imi b m ra t r id p a m
li tif adem ba d bu kevne- i r hirden (53/7) Kıl üstünde yürü-: ok dikkatli hareket etmek.
ıl üstünde yürür na t a arken me-i ir D er r dan olma sa i n et Res l llah (75/14) Kılı kırk yar-: Titi e a r nt l bir bi imde incelemek.
ılı ır yarsa da bir ir -i p k e-g b lma Sen bir m ta fe dret Res l llah (75/16) Kül ol-: 1) B t n le anmak, 2) Var n o n itirmek.
Gir e h old ben m reh- en m L le gibi and der n m ben m De t-i c n n old ben m mesken m N r-i ma abbetle kül old ten m
h ani l- addi e an lihi (33/9) Ne gam: lme e gerek ok.
Ne m ol t-i p ke a r T f n-i a disden
Neci ll h ol nca f lk-i de letde d men-d r (37/92) Revan ol-: Yola kmak.
a ret-i Abd lmec d cennet- b-i k m- b Kim rik b nda rev n olsa de r-i k m- b (70/1) Revnak vir-: Ho l k, g ellik, renklilik katmak.
Ken r-i a -i dil-c re g p r per -peyker Ba p ine e her revna virir lf-i semans a (4/7)
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
S at gibi: Tam bir d g nl kte, t k r t k r al mak. Tam s at gibid r erre adar eksi i o Art eksik ne ise b le ol r i te kemal (69/8) Safa sür-: Rahat, sakin e e lenceli a amak.
B b g l en-i s il-ser da mr de letle
Nice l af lar süre ma d-i cih nd r b (59/35) Sefer eyle-:Yolculuk etmek.
D elim ard na hep a m-i sefer iyleyelim Her ne semte a l r ise li - Te f (11/5) Sır vir-: Bir s rr a a rmak, ba kas na s lemek.
g list nda a n kimselere sır virme Olma istersen eger g l ene ser er s nb l (3/14) Sürme çek-: G leri s rme ile bo amak.
G el a la a lm n s aya me r tmekd r O e m-i s rme-d ra sürme çekmek i ti itme (18/1) Dem-i -i ub n i leme ne her l d
O dretden m kemmel e me lim sürmeler çekme (22/1) an ver-: n salmak.
Ni n- m n n virmi ni n-D r n-i sl m a
Hem n f i les n na ardan a ret-i B r (37/68) Yol bul-: are bulmak.
dsi n kesretinden yol bulunmaz seyrine ekmede R n cennet asretiyle inti r(32/26) Yüz bul-: lgi e ak nl k g rmek.
E er yüz bulsa bir binba a n olsa r t- b Var p bir ba na tes r ider bir nice em r (37/63) Yüz sür-: A r se gi g stermek i in ere e ilmek.
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
232 http://www.millifolklor.com
A p dest-i ni b b-i Me l a d itd k Teni c n b d n de let r nda fed itd k Cen b-i a bi e imd d ider kim iltic itd k
Li n-na r-i fa r l-enbiy a ekd r All h ek (60/2) Yüzüm sürdüm bi amdi ll h gel p k-i m all a M r d m l old g rd m ol r d-i en r (37/113) Yüz ver-: lgi, alaka g stermek.
Mu af- r n ta m ile ta b l idelim Yüz virirse bi e ol m h-li - Te f (11/3)
Zabt it-: 1) Zorla almak, 2) T tmak, 3) Bir e i g k llanarak nlemek. Tekne s b n St nb l abt id p t r ini
tdiler b -i anber mu addemin ne r-i bil d (70/20)
2) Fiil veya Yardımcı Fiillerin Deği tirilmesi ile Olu an Deyimler:
T rk e de k llan lan, olmak, e lemek, k lmak, etmek, almak, ekmek, b lmak gibi ard mc fillerin, de imlerde ba en farkl ard mc fillerle er de i tirdi i g r lm t r. Aferin ol- (aferin al-): De erli g r l p be enilmek.
Hid t mden olan erb b-i a a fer n olsun Ki Te f il h anlar ma m ider her b r (12/1)
Els. k. yle gerdek olmaz (El s. k. yle gerdeğe girilmez): Ba kas n n olanaklar na g e-nip gelecek i in giri imler tasarlanma .
Eller i ri le irlik at lma herkese
El s. k. yle gerdek olmaz kend s. k. le gerek (25/6) Halka et- (halka ol-): Bir ember bi iminde di ilmek.
B alt nda tebess mler ider i r-i bes m nde-r l lar ile al a ider ar -i cem l (69/2) Hatime ol- (hatime çek-): Son vermek.
F ti a olsa se time old meclis
Ola er -i selef hem-c m a ar s nb l (3/38)
Havale eyle- (havale et-): Bir e in al nmas n , ap lmas n bir kimse e b rakmak, s-marlamak, devretmek.
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
Uzun bir ad r r -i d r hid ursun av le iyleri bir g n a a mi r -i g ft r (37/60)
Hu çek- (hu de-): Tekkelerde, der i ler a in s ras nda s rekli olarak h demek. Biz al a olup h çekel m derd-i a ile
ed o m h be me erenler la d r r (66/3) L l ol- (lal et-): Kon ama d r ma sokmak, s st rmak.
Bu ma m t nsen s nda ar r l l olur
Nesc-i d b s nda ger i b lm i tih r (32/22) Temam ol- (tamam bul-): Bitmek, sona ermek.
Erba n oldı tem m gel alum alvetden B le emr itdi bi e p r-i ma har s nb l (3/39)
3) Türkçe Kelimelerin Yerlerinin Deği tirilmesiyle Olu turulan Deyimler: Hilm K br s Efendi nin D a e sindeki de imlerin nemli elliklerinden biri de, de imlerin kal pla m ap lar n n di an airlerinin o n n k lland gibi, e in e ka-fi e e g n olabilmesi i in er de i tirmesidir. De imler de rik c mle eklinde d en-lenmi tir.
Açup yelken (yelken aç-): Yola kmak i in hareket etmek. Usand k Akdeni den ke t - i r m kald rsak
Açup yelkenleri Ba r- Si h ne o r sald rsak (10/1) Alsun murad (murat al-): Dile ine ka mak.
Ad dan inti m alsun mur d nca lemde
Ric l 1- a b ol p her dem an a n en r (37/110) Dü di gönül (gönlü dü -): k olmak, se dalanmak.
Ya d beni le-yi ru s resi Ald dil m o g in aresi
imdi ol p -i resi Dü di göñül s le ned r resi
h ani l- addi e an lihi (33/13)
Dü elim ardına (ardına dü -): Arkas ndan gitmek. Dü elim ardına hep a m-i sefer iyleyelim Her ne semte a l r ise li - Te f (11/5)
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
234 http://www.millifolklor.com
Geçer a rdan (hatırdan geçir-): Hat rlamak, akl na gelmek. A a b lma i n bir m ra -i p k e-i t r
Geçerem bir niced r temenn silk-i a rdan (53/4) İdeyüm hayr-ı du (hayır dua et-): i dileklerde b l nmak.
nki an ahr l- a b ma b l ol r ayr-i d Ben de ilm ide m ayr-ı du ya ibtid r (32/35) İdüp evk u safa (zevk u safa et-): E lenmek.
B sar -i dil-g i re idüp ev u af les n t la e l d la lem ifti r (32/38)
Virdi kol kola (kol kola ver-): Kol n birinin kolt alt ndan ge irmek. S i -i h i ler isem ben n ola
Virdi ra b ile o meh ol ola T -i fig n m ile urdum yola
steme em once-yi addi sola h ani l- addi e an lihi (33/8)
Virse ma n (mana ver-): Kendince bir arg a armak, yorumlamak. Se di n-i Ba af a d re na olsa
Bu a r-i s bit l-erk na S bit virse ma n (74/10) Yanmı can (canı yan-): ok ac d mak.
Bel yanm d ben m kesver c num ilm Yanmayan dil bilemem a m a dil mi (55/26)
4) Türkçe Kelimeler Arasına Farklı Kelimelerin Girmesiyle Olu turulan Deyim-ler:
Gönül vir-: Se mek, k olmak, d k n olmak. Bir göñül n m nda ce her ar sa a vird m did m Did bi n ile ol ser -i r m olma bana (36/7)
Kanlı gözya ı dök-: A r derecede l p a lamak. Bir l mden, bir afetten, bir s k n-t dan, b k nt d p ak nmak, derin ac e nt d mak, i i anmakt r.
S ba a bir b de ana Ma ola t dildeki fikr tel
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
retini c n id p inti
Dökmede m bh mes anlı ya h ani l- addi e an lihi (33/15) Lezzetal-: Ho lanmak.
Mil d r ma ide-i beldem k-i deri
Le eti bundan al r ub mes a m (73/16)
5) Türkçe Kelimelerdeki Eksiltmelerle Olu turulan Deyimler:
Gözlerdi (yol): 1) Bir e in olmas n mmak, 2) bir kimsenin gelmesini beklemek. ki c nibde g nice bir ser -i r m nd r
Di ilmi Asker-i Man re gözlerlerdi nk r (37/86) ne-i e- i h de ol p per erde
Resm-i d b-i m l k ne i gözler s nb l (3/15)
ızır (gibi) imd de iri -: 1) K l s k ma nca H r eti me , 2) Yard m hep en or anda gelir.
İri di hem-c ı ır imd de bir t-i ker md r Ki her dem me reb-i b-i a t fe -i mecr d r (61/9)
Kare sür- (alnına): Bir kimsenin haks ere k t tan nmas na ol a mak. Z lf l r -i dil-d re tola ma a er it
a f m old r sa a bir kare sürerler s nb l (3/30)
Kılık kıyafetle adam olmaz (bir ıy fetle hem n dem ): K l k k afet, de eri ol-ma an ki i e de er ka and rol-ma .
Bir ıy fetle hem n dem olur mı dem
S nb l ols n m k dda m a er s nb l (3/36)
Ni an (al-): 1) Bir hedefi rmak i in ate li silahlara gerekli do r lt ermek, ge le-mek.
Ol per k rm t feng-i cevrin
Dir ki a r lma ni numdan a n (65/6)
Su ver- (çeliğe): eli i el bir bi imde h la so tarak daha ok sertle mesini sa lamak. t-i m slim n far o imdi a ar udan
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
236 http://www.millifolklor.com
N ol r R s al nam nda n ir n bed- dan A n i ler t em c-i der gibi her udan Mac rist n-i k fir m cer a ekd r All h ek (60/5)
Yüzü suyu hürmetine (birinin veya bir eyin): Birinin e a bir e in hat r na e a ar-l na de er eriar-ldi i i in anar-lam nda k ar-lar-lan ar-lan bir s .
Mu ammed ürmetine l m e ed n-i Ma m d Mu affer i le her dem d men s hib- in d re (41/6)
b-i r -yi sal anat-i n-i Ma m d - i em Yapd b ne e me-yi zemzem-i sermet-i har (48/1)
6) Türkçe Kelimelerin Deği tirilmesiyle Olu turulan Deyimler:
De imlerde T rk e kelimelerin e anlaml s a da ak n anlaml s n n k llan ld da g r lmektedir.
Ağzımuza bal bula tırdur- (ağzına bir parmak bal çal-): Birini tatl s lerle e a e-itli hedi elerle bir s re kand rmak, o alamak.
b n bi i sanma i le ana d r r
Bir b se ile a zımuza bal bula durur (66/1)
Kol kola ver- (el ele ver-): 1) El t t mak, 2) Birlikte da ranmak. S i -i h i ler isem ben n ola
Virdi ra b ile o meh ol ola T -i fig n m ile urdum yola steme em once-yi addi sola
h ani l- addi e an lihi (33/8)
Murad hasıl ol- (maksat hasıl ol-): Amaca la lmak. Y m s rd m bi amdi ll h gel p k-i m all a Mur dım ıl old g rd m ol r d-i en r (37/113) Takar takı dır- (takıp takı tır-): enerek s slenmek.
a ld di -i b - re a l na
l t-i cevri o mest-i n a ar a ı durur (66/9)
7) Kalıpla mı Deyimlerdeki Kelimeler Arasına Eklenen Kelimelerle Olu turulan Deyimler:
D a e sindeki de imlerde g r len bir ba ka h s s ise de imi me dana getiren
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
Ayak (bir) bas-: 1) Bir ere armak, la mak, 2) Girmek, gelmek, ramak, 3) Mesle e girmek, 4) Bir ere ba lanmak.
Aya ı bir ba ar m ol B r -i berk-reft r
R k b la b l nca fe -i et Res l ll h (75/4) Ciğerini yak- (ate ): Bir kimse e b k bir ac ektirmek.
Yine te bıra up bu ci eri p r r e Ba lad n - a ce r le dili end e (55/2)
Okuyup üfür- (virde ): Din inanca g re bir d a ok d ktan sonra, fle erek r hlara yollamak.
Her se er vird okuyup virde üfürsün b lb l Sihr id p onceleri k ld m sa ar s nb l (3/23)
8) Türkçe Kelimeler Yerine Farsça Kelimeler Kullanılarak Olu turulan Deyim-ler:
D a e nin dikkate de er bir di er elli i de de imlerdeki T rk e kelimeler
e-rine Fars a kelimelerin tercih edilmi olmas d r. Hilm K br s Efendi, de imlerin b k bir k sm nda Fars a kelimeler k llanm t r.
Ab-ı r (yüzü suyu hürmetine): Birinin e a bir e in hat r na e a arl na de er erildi i i in anlam nda k llan lan bir s .
b-ı r -yi sal anat-i n-i Ma m d - i em Yapd b ne e me-yi zemzem-i sermet-i har (48/1) A iy n iyle- (yuva yap-): Y a ha rlamak, a ol t rmak.
M m sil-i ra a- i r ne bir s il-ser apd H m lar iy n iyler ser-i b m nda ba-icl l (57/2)
Ate demekle gerçi dil yanmaz (ate demekle ağız yanmaz): Ki i bir e lemin s n etmekle kendisini arara sokm olmaz.
Meseld r s lenir te demekle gerçi dil yanmaz Yanar dil te -i la l-i leb d i lesem c n (19/1) Bal aç- (kanat aç-) : Birini korumak, himaye etmek.
Old bir a t-i m b rekde eref-ba -i vu l Geldi manende hem n açdı il et re b l (62/40) Bar ol- (ağırlık ol-): 1) S k nt ermek, 2) Birine k olmak.
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
238 http://www.millifolklor.com
a -i nev- i irme af a-i ru s r na siklet
b r g l en berg-i g l-i nd na b r olmaz (14/1)
Bimar it- (hasta it-): 1) Hasta olmas na ol a mak, 2) Be dirmek, b kt rmak. B le her birer dil-i dile b m r itd
Herkesin t r n asta id p r itd (55/9)
B s idüp d men (etek öp-): Yaltaklanmak, dalkavukluk etmek. En evvel a ret-i Fet -pen h b s idüp d men
Me li-i i m ard nca i lerlerdi reft r (37/79) Öp d menini p r-i m n ni le
Ol once ile ma la at apar ak d r r (66/6) Ta i ek eter be h de oldan dest ile p
Olur olmaz ile b s itmeden d m n- fet (63/22)
Ciğeri suz ol- (ciğeri yan-): B k bir ac a ramak, re i anmak. Pek ci er-s z ola or hicr n-i e l d l
Ki er-i r m i ler ra ne- b-i i til l (38/22)
Cih n turdukça tursun (dünya durdukça durasın): ok a a, Tanr sana sons bir m r ersin! anlam nda k llan lan bir i i dilek s .
Cih n urdu ça ursun t-i p ki ta t-i e ketde b d-i m min ne dergeh-i kehf l- m nd r b (59/34) Cih na gel- (dünyaya gel-): nsan n do mas .
F r -i Mente den hir A a ol kerem-k r Cih na geldi p r necil neci i l f-i dirden (53/1) Daman sarıl- (eteğine sarıl-): Yal ar p akarmak.
arıld m r- e d m n-i i s ne gel p ilm
Etek silk p d rme l in et Res l ll h (73/32) Dest aç- (el aç-): M hta olmak, ard m istemek
Ul derg h na ler s r p n ret rec itd k Açup dest-i ni b b-i Me l a d itd k Teni c n b d n de let r nda fed itd k
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
Cen b-i a bi e imd d ider kim iltic itd k
Li n-na r-i fa r l-enbi a ekd r All h ek (60/2) Dest ile payı çek- (el ayak çek-): U akla mak, ka bolmak.
Ned r b bd mr bikr ile etd rme a Hem e s il olma ll-i il-c h-i b -c Ta i çek eter be h de oldan dest ile p yı Ol r olma ile b s itmeden d m n-i fet
azal-i ar itme e ilm alem o in d itme (63/9) Destüme geç- (ele geç-): Yakalamak.
k-i p inde b l r iks r-i ma s d cih n h geçse destüme ol kden c in d (32/34)
Dil al- (gönül al-): 1) Se indirmek, 2) K r lan bir kimse i g el bir da ran la ho n t etmek.
Ya d beni le-yi ru s resi Aldı dil m o g in aresi
imdi ol p -i resi D di g l s le ned r resi
h ani l- addi e an lihi (33/13)
Dilim kır-, hatır sınık- (kalp kır-): G n l k rmak. Vir p r at dilüm ırdurma a erb b-i a r e Ra b n o meh-r Ka be e A b-i ayl iyler (6/4) Sını dur tır ft desini ol penbe-end ma
Kem n ebr s t r-end ol p -i n -k ma (7/4)
D v ne et- (deli et-): 1) lg na e irmek, 2) Sinirlendirmek, 3) Sa l kl d nme ecek duruma getirmek.
Beni c m-i fir ol adar d v ne itmi kim Reh-i mey ne b lma a dil-i hi del l i ler (6/2) E iğin b s it- (e iği öp-): Bir b n n ne e ilmek.
E i in b s idüp ilm did t r -i itm m n K d old ine ehl-i met be ka bet l-i b l (56/3)
H me yürüt- (kalem oynat-): 1) Ya a mak, 2) Bir a d eltmek, 3) Bir a da de i iklik apmak.
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
240 http://www.millifolklor.com
G el a la a lm n s aya me yürütmekd r O e m-i s rme-d ra s rme ekmek i ti itme (18/1)
Hınna eyle- (kına yak-): K na s ile kar t r p b lama k am na getirerek bo anacak ere s rmek.
R bi a fa r ile gis s na ınn iyler
k-i p k-i adem-i ismetini b -ikr m (73/15) Ke de iyle- (sıraya diz-): S ralamak.
Alup dest-i a le ri te-yi zer-t r-i g ft r
Ke de iyleyem silk-i be ne d rr-i mu t r (37/1) P y bas- (ayak bas-): Bir ere armak, la mak.
Ya bir ta t-i re nd r er d -i em n olm de be h de p yı ba ar-i k l a r (74/6)
em r çek- (kılıç çek-): Sald rmak e a selamlamak amac la k l c k n ndan karmak. A met i led k semt-i a e ekd r All h ek
ayandu nu ret- s bir a a ekd r All h ek Çek p em ri gird k b ara a ekd r All h ek
m n Rabb de du a a ekd r All h ek Te ekk l i led k a n d a ekd r All h ek (60/1)
a ı gevher-r z olur opra ı (ta ı toprağı altınol-): Ara isi ok de erli olmak. a ı gevher-r z olur opra ı anber-b olur
ol ma m kim a a ba d d -i k m-k r (32/10)
Yandı der num (içi yan-): 1) B k bir ac , s k nt b. nedenlerle ok lmek, 2) Bir e e kar b k bir lem d mak.
Gir e h old ben m reh- en m L le gibi yandı der num ben m De t-i c n n old ben m mesken m N r-i ma abbetle k l old ten m
h ani l- addi e an lihi (33/9)
Yeti di ı ır-ve (Hızır gibi yeti -): Yard m hep en or anda gelir. usuzlukdan ser- -ser s te olm id s kk n
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
9) Türkçe Kelimeler Yerine Arapça Kelimeler Kullanılarak Olu turulan Deyim-ler:
D a e deki de imlerde Arap a kelimelere de rastlanmaktad r.
Akdü l-lis n (ağız birliği et-): Bir kon da anla arak a n bi imde kon mak, s birli i etmek.
Bu firdevs meger Firdevsini uvsi ide tav f Ve ill snle a dü l-lis n-i ir nd r b (59/14)
B b aç- (kapı aç-): Bir e in s n etmek e a i e ba lamak. Yapd b l dil-c sar -i zer-nig r-i b - ad l
B bını nu retle açsun a ret-i Rabb l-felek (31/2)
Gün gibi me h d (gün gibi a ikâr): 1) ok belli, a k, 2) Kapal hi bir eri olma an. Od r pir e-yi -e reng mes d-i ad let d n
Ki s r-i ker met-i cephesinde gün gibi me h d (51/3) Ha re dek (kıyamete kadar): D n a d rd k a, n s re.
D im ma m r ol p erk n-i d n de leti a re dek ols n ser r-i sal anatda p -d r (32/40) a re dek d- b ola g l r-i n e ket le p e c r-i adl leme bas -i l l (62/21) Havf ol- (korkuya kapıl-): Korkmak.
Z lf l r -i dil-d re ola ma a er it avfum old r sa a bir are s rerler s nb l (3/30) Iydet- (bayramet-): ok se inmek.
A n n ebr s a n-i rre- i e ld r
Iyd ider far -i meserretle g ren ehl-i kem l (62/10) Iydyap- (bayram yap-): ok se inmek.
Her g n ıyd iyle p her m n adr i les n
a ret-i Ma m d n a p k-i 1-cel l (62/48)
Münfekk olamaz d de (gözünü ayırma-): Bir e e s rekli olarak bakmaktan kendini alamamak.
Hi münfekk olamaz d deleri lf nden
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
242 http://www.millifolklor.com
Seyf çek- (kılıç çek-): Sald rmak e a selamlamak amac la k l c k n ndan karmak. L len g rdi k l ba l g l ende
st ne seyf-i Acem çekdi mu affer s nb l (3/20)
Sün it- (içine doğ-): Bir i in olaca n e a old n hi bir belirti e da anmadan n-ceden sezinlemek, malum olmak.
Sün itdi dile t r i ilm r h-i ds den
B d ni -g h-i dil-ke old a a ki fera - b d (68/11) Virüp na d-i ay t (hayat ver-): Canl l k ermek, canland rmak.
A ld g list nda ha li reng -miz nev-s nb l Hem e- r efg n-i he re m nta rd r g l Virüp na d-i ay t olmadan bir dem gele l Eger e b b n a l den m irir b lb l
d m-i nev-neh r bekler amm ber-m r d itme (63/4) Zerre mikdarı (zerre kadar): Bir par a, ok a .
Ra bete n deg ld r zerre mi d r meger Ma -i l fundan ab l ide ehen h-i ce d (70/23) Sonuç
S - a n an na la k g r len Hilm K br s Efendi nin D a e si,
ede-bi at e k lt r alanlar nda enilikler ans tmaktad r. Hilm K br s Efendi den nceki a-irlerin o Me le i old klar ndan daha ok tasa f i erikli iirler kaleme alm lard . Hilm K br s Efendi, XV. da Necati Be le ba la an, XVIII. da Sabit e S mb l-zade Vehbi le de am eden mahallile me ak m na g n olarak, iirlerinde 3 atas ne
e 115 de ime er ererek, Di an edebi at gelene ine ba l kald g r lmektedir. Ara -t rmalar m ne-ticesinde e i-tli ba l klar al-t nda -tasnifledi imi Hilm K br s Efendi - ta-raf ndan k llan lan de imlerin 77 tanesinin T rk e old g r lm t r. B d r m, on n mahallile me e nem erdi ini orta a ko maktad r. air, atas e de imlerde kal p-la m ekillerinin d na karak, iirlerinde edeb sanat e e ne i in kelimelerle oyna-arak kendine has bir sl p geli tirmi tir. Hilm K br s Efendi, D a e sinde 26 de-imde T rk e kelimeler erine Fars a kelimeler, 12 de de-imde ise T rk e kelimeler erine Arap a kelimeler k lland tespit edilmi tir. M ft l k e m derrislik g re lerinde de b l nd bilinen Hilm K br s Efendi, T rk e, Arap a e Fars a dillerine iir a acak kadar ak ft . B elli i, iirlerindeki atas leri e de imlerde T rk e kelimeler erine, Fars a e Arap a kar l klar n k llanmas la da orta a kmaktad r. Hilm K br s Efendi nin D a e sindeki iirlerinin b k bir k sm tarih man melerden ol makta-d r. B man meler pamakta-di aha hitaben a lmakta-d klar nmakta-dan, o nl kla Fars a e Arap a ke-limelerden ol t r lm t r. Hilm K br s Efendi, padi ah i in a d manzumelerde yer
erdi i atas leri e de imlerde, Fars a e Arap a kelimeleri staca k llanarak, her iki dile de h kim old n orta a ko m t r. D a e deki atas leri e de imlerin b k
Mi F k , 2020, Y 32, Ci 16, Sa 127
o nl n n g n m de de k llan l or olmas , atas leri e de imlerin ge mi ten g -n m e a-na-n s reklili i-ni, de i imi-ni e farkl k lla-n mlar -n a-ns tmas bak m -nda-n
nemli bir edeb ka nak olarak de erlendirilebilir. KAYNAKÇA
Akso , mer As m. Atas leri, De imler . Belleten. Ankara: T rk Dil K r m Ya nlar , (1988): 131-166. Ankara Milli K t phanesi, Ya malar Koleksi on 06 Mil Y B 158 n maral D e.
Arat, Re id Rahmeti. E T iiri. Ankara: T rk Tarih K r m Ya nlar , 1991.
A demir, Ya ar. Ra D . Ankara: Birle ik Kitabe i, 2007.
Be adeo l , S re a Ali e di er. D n iirinde Atas leri e De imler Ed e Ah ed B d Efe d A -a -a , C-ambridge: H-ar -ard ni ersitesi Y-ak ndo Dilleri e Medeni etleri B l m Y-a nl-ar , 2004.
De ellio l , Ferit. O a ca - T e A ed L ga . Ankara: A d n Kitabe i, 2006.
Dilek, brahim. K br s e T rk Edebi at , T. C. K e T Ba a T e K P a P e ,
Ankara: 2009.
Erdo an, Mer em Ka an. Osmanl K br s nda Mente ade Ailesi Taraf ndan K r lan Vak flar Ta h e K b-, C. 2b-, (Ed. Osman K se)b-, 2017:739-784.
Ergin, Muharrem. O h b de e , stanb l: Bo a i i Ya nlar , 1992.
Gen , lhan. Lefko a Me le ihanesi nde Yeti mi Me le i Di an airleri II. U a a a K b A a a-a K g e , Ga-a ima-a sa-a: (24-27 Ka-as m 1998):24-27.
G ld ren, Ar . II. Mah D e O a U e , Ya mlanmam Doktora Te i. stanb l: Marmara ni ersitesi, 2013.
Hacib, Yusuf Has. Kutadgu Bilig, ( e . Re id Rahmeti Arat), Ankara: T rk Tarih K r m Ya nlar , 1998. nalc k, Halil. Ottoman Methods of Conq est , Studia Islamica, C. 2, 1954.
sen, M stafa. U : Ha a , Sa a e D , Er r m: Atat rk ni ersitesi FeEdebi at Fak ltesi Ya
n-lar , 1988.
Karahan, Abd lkadir. Trab onl Fig n de Atas leri e De imler , E T Edeb a ce e e e ,
stan-b l: stanstan-b l ni ersitesi Edestan-bi at Fak ltesi Matstan-baas , 1980: 43-53.
Ka garl Mahm d. D a L ga -it-T , C. 1, ( e . Besim Atala ), 5. Bask , Ankara: T rk Dil K r m Ya-nlar , 2006.
Mengi, Mine. Nec t nin iirlerinde Atas lerinin K llan m , E de A a A a a Me e De g , C.
II, (4): 1986: 47-56.
O , A d n. Ta h B ca T A a e , stanb l: Bankas Ya nlar , 1972.
k l, Ali Eftal. Osmanl daresinde K br s ta G re Yapan M ft ler e Faali etleri (1571-1878) Journal of
Turkish Studies C. 8, (2013): 459-485.
nder, Hasan. K br s ta Me le ilik e Me le ihaneler , VI. Milli Mevlana Kongresi Teb e , Konya:
1993: 108-117.
Sertka a, Osman F. k ro a da Derlenmi Mahall Atas leri e De imler , a b e e Edeb a Fa e T D e Edeb a De g , c. XVI, 1968: 101-131.
inasi. Durub- E a -i Osmaniye, stanb l: Tas ir-i Efk r Matbaas , 1871.
Tevfik, Mehmet. Mehmet TevfikKafile- a a, (Ha . O , Fatma Sabiha K tlar e di er), Ankara: T. C. K lt r e T r im Bakanl Ya nlar , 2017.
T A a e e De e , I-II, Mill K t phane Genel M d rl , stanb l: Milli E itim Bas me i, 1992.
T e S , T rk Dil K r m , Ankara: 2005.
Yelten, M hammet. Ne i- de At nin Sohbet l-Ebk r e indeki Atas leri le De imler , T D A a a a Y Be e e , Ankara, 1985: 171-191.
