ĐSTABUL TEKĐK ÜĐVERSĐTESĐ FE BĐLĐMLERĐ ESTĐTÜSÜ
YÜKSEK LĐSAS TEZĐ Müge ERDOĞA
Anabilim Dalı : Peyzaj Mimarlığı Programı : Peyzaj Mimarlığı
EKĐM 2009
DÜYADA VE TÜRKĐYE’DE ÜĐVERSĐTE YERLEŞKELERĐĐ PEYZAJ PLALAMA VE TASARIMIDA, “ÜĐVERSĐTE BAŞARIMI
EKĐM 2009
ĐSTABUL TEKĐK ÜĐVERSĐTESĐ FE BĐLĐMLERĐ ESTĐTÜSÜ
YÜKSEK LĐSAS TEZĐ Müge ERDOĞA
(502051757)
Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 07 Eylül 2009 Tezin Savunulduğu Tarih : 12 Ekim 2009
Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Yüksel DEMĐR (ĐTÜ) Diğer Jüri Üyeleri : Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali YÜZER (ĐTÜ)
Yrd. Doç. Dr. Y. Çağatay SEÇKĐ (ĐTÜ)
DÜYADA VE TÜRKĐYE’DE ÜĐVERSĐTE YERLEŞKELERĐĐ PEYZAJ PLALAMA VE TASARIMIDA, “ÜĐVERSĐTE BAŞARIMI
ÖSÖZ
Tez çalışmamda emeği geçen; değerli danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr Yüksel Demir’e, ilgi ve destekleri için sevgili aileme, tez sürecini beraber paylaştığımız arkadaşlarım Seyhan Aktaş, Elif Gürbüz ve Serpil Eroğlu’na ve sonsuz desteği için nişanlım Burak Sarıoğlu’na teşekkürlerimle.
Ekim 2009 Müge Erdoğan
ĐÇĐDEKĐLER Sayfa KISALTMALAR ...xiii ÇĐZELGE LĐSTESĐ ... ix ŞEKĐL LĐSTESĐ ... xi ÖZET...xiii SUMMARY ... xv 1. GĐRĐŞ ... 1 1.1 Tezin Amacı ... 1 1.2 Tezin Kapsamı... 1 1.3 Tezin Yöntemi... 1
2. PEYZAJ TASARIMI VE SÜRDÜRÜLEBĐLĐRLĐK... 3
2.1 Peyzaj Tasarımı Kavramı ... 3
2.1.1 Peyzaj tasarımı ve doğa... 3
2.1.2 Peyzaj tasarımı ve insan ... 4
2.2 Sürdürülebilirlik Kavramı ... 5
3. ÜĐVERSĐTE YERLEŞKELERĐDE SÜRDÜRÜLEBĐLĐRLĐK ... 7
3.1 Peyzaj Planlama Alanı Olarak Üniversite Yerleşkeleri ... 7
3.2 Peyzaj Planlama ve Tasarımı Çerçevesinde Üniversite Yerleşkelerinde Sürdürülebilirlik ... 7
3.2.1 Arazinin sürdürülebilirliği... 9
3.2.2 Su verimliliği... 10
3.2.3 Enerji ve atmosfer ... 11
3.2.4 Malzeme ve kaynaklar ... 11
3.2.5 Đç mekan hava kalitesi... 12
3.2.6 Yenilik ve tasarım süreci... 13
4. DÜYADA VE TÜRKĐYE’DE ÜĐVERSĐTE YERLEŞKELERĐDE SÜRDÜRÜLEBĐLĐRLĐK UYGULAMALARII ĐRDELEMESĐ ... 15
4.1 Üniversitelerin Seçimi... 15
4.1.1 Dünyadaki başarılı üniversitelerin seçim yöntemi... 15
4.1.1.1 THE-QS üniversite başarı sıralaması değerlendirme metodu 16 4.1.1.2 SU-ARWU üniversite başarı sıralaması değerlendirme metodu 16 4.1.1.3 WEBO üniversite başarı sıralaması değerlendirme metodu 16 4.1.1.4 MPPR üniversite başarı sıralaması değerlendirme metodu 16 4.1.1.5 PRSP üniversite başarı sıralaması değerlendirme metodu 17 4.1.2 Türkiye’deki başarılı üniversitelerin seçim yöntemi ... 17
4.1.2.1 Üniversite sayısal bölümlerinin taban puan ortalamaları sıralaması 17 4.1.2.2 Yükseköğretim kurumu üniversite yayın sayıları sıralaması 18 4.2 Üniversite Yerleşkelerinin Đrdelenmesi... 18
4.2.1 Dünyadaki üniversite yerleşke örneklerinin irdelenmesi... 19
4.2.1.1 Harvard Üniversitesi Yerleşkesi 19
4.2.1.2 Stanford Üniversitesi Yerleşkesi 21
4.2.1.4 Pennyslvania Üniversitesi Yerleşkesi 27
4.2.1.5 Oxford Üniversitesi Yerleşkesi 31
4.2.1.6 Cambridge Üniversitesi Yerleşkesi 32
4.2.1.7 Tokyo Üniversitesi Yerleşkesi 33
4.2.1.8 Kyoto Üniversitesi Yerleşkesi 35
4.2.1.9 Manchester Üniversitesi Yerleşkesi 35
4.2.1.10 London College Üniversitesi Yerleşkesi 37
4.2.1.11 Osaka Üniversitesi Yerleşkesi 39
4.2.1.12 Australian National Üniversitesi Yerleşkesi 39 4.2.2 Türkiye’deki üniversite yerleşke örneklerinin irdelenmesi... 41
4.2.2.1 Ortadoğu Teknik Üniversitesi Yerleşkesi 41
4.2.2.2 Koç Üniversitesi Yerleşkesi 43
4.2.2.3 Hacettepe Üniversitesi Yerleşkesi 44
4.2.2.4 Bilkent Üniversitesi Yerleşkesi 45
4.2.2.5 Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Yerleşkesi 47
4.2.2.6 Boğaziçi Üniversitesi Yerleşkesi 49
4.2.2.7 Sabancı Üniversitesi Yerleşkesi 51
4.2.2.8 Đstanbul Teknik Üniversitesi Yerleşkesi 53 4.2.2.9 Đzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Yerleşkesi 55
4.2.2.10 Erciyes Üniversitesi Yerleşkesi 57
4.2.2.11 Başkent Üniversitesi Yerleşkesi 59
4.2.2.12 Ankara Üniversitesi Yerleşkesi 60 5. SOUÇ... 61
KAYAKLAR... 69 EKLER... 75
KISALTMALAR
AHCI : Arts Humanities Citiation Index AFV : Alternative Fuel Vehicles AU : Australian National University
BREEAM : Building Research Establishment Environmental Assesment Method BÜÇEK : Boğaziçi Üniversitesi Çevre Kulübü
CFC : Cloroflorocarbon
Coll : College
ÇED : Çevresel Etki Değerlendirmesi EA : Energy and Atmosfere
EQ : Environmental Quality
GYTE : Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü
HVAC : Heating Vanitilation and Air Conditioning ID : Innovation in Design
ĐTÜ : Đstanbul Teknik Üniversitesi ĐYTE : Đzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü
LEED : Leadership in Energy and Environmental Design
LEED-C : Leadership in Energy and Environmental Design-New Construction LOW-E : Low Emitting
MIT : Massachusetts Institute of Technology MPPR : Mines Paristech Professional Ranking MR : Materials and Resources
ODTÜ : Ortadoğu Teknik Üniversitesi
Ort : Ortalama
PRSP : Performance Ranking of Scientific Papers
REET : Renewable Energy Network Between Turkish and European Universities
SCI : Science Citiation Index
SCI-E : Science Citiation Index-Expanded SS : Sustainable Sites
SSCI : Social Science Citiation Index
SU-ARWU : Shangai Jiao Tong University Academic Ranking of World Universities
THE-QS : Times Higher Education-Quacquarelli Symonds TUGĐAD : Türk Genç Đşadamları Derneği
UCL : University College London
USGBC : United States Green Building Council Üniv : Universite
WE : Water Efficiency WEBO : Webometrics
ÇĐZELGE LĐSTESĐ
Sayfa
Çizelge 3.1 : Arazinin sürdürülebilirliği ... 9
Çizelge 3.2 : Su verimliliği. ... 10
Çizelge 3.3 : Enerji ve atmosfer. ... 11
Çizelge 3.4 : Malzeme ve kaynaklar... 12
Çizelge 3.5 : Đç mekan hava kalitesi. ... 12
Çizelge 3.6 : Yenilik ve tasarım süreci ... 13
Çizelge 4.1 : Dünya üniversiteleri başarı sıralaması ... 15
Çizelge 4.2 : Türk üniversiteleri başarı sıralaması ... 17
Çizelge 4.3 : Kriter listesi ... 18
Çizelge 5.1 : Türk üniversiteleri puanları / web araştırması... 62
Çizelge 5.2 : Türk üniversiteleri puaları /anket sonuçları... 63
Çizelge 5.3 : Türk üniversiteleri puan karşılaştırması...64
Çizelge 5.4 : Türk üniversiteleri karşılaştırmalı sıralaması ... 64
Çizelge 5.5 : Yabancı üniversiteleri puanları / web araştırması ... 65
Çizelge 5.6 : Yabancı üniversiteleri puanları / anket çalışması... 66
Çizelge 5.7 : Yabancı üniversiteleri puan karşılaştırması ... 67
Çizelge 5.8 : Yabancı üniversiteleri karşılaştırmalı sıralaması ... 67
Çizelge A.1 : Đlk 10 Amerika üniversiteleri sıralaması ... 76
Çizelge A.2 : Đlk 10 Avrupa üniversiteleri sıralaması ... 77
Çizelge A.3 : Đlk 10 Asya-pasifik üniversiteleri sıralaması ... 78
Çizelge A.4 : Dünya üniversiteleri başarı sıralaması hesaplama yöntemi... 79
Çizelge A.5 : THE-QS 2008 dünya üniversiteleri başarı sıralaması ... 80
Çizelge A.6 : SU-ARWU 2008 dünya üniversiteleri başarı sıralaması... 82
Çizelge A.7 : WEBO 2009 dünya üniversiteleri başarı sıralaması... 84
Çizelge A.8 : MPPR 2008 dünya üniversiteleri başarı sıralaması... 86
Çizelge A.9 : PRSP 2008 dünya üniversiteleri başarı sıralaması ... 88
Çizelge A.10 : Türk üniversiteleri başarı sıralaması hesaplama yöntemi ... 90
Çizelge A.11: Üniversite sayısal bölümleri 2008 taban puan ortalamaları ... 91
Çizelge A.12 : 2007 yılında tüm üniversitelerde SCI, SSCI, AHCI’ te yayınlanan yayınların öğretim üyesi başına düşen yayın sayılarına göre üniversite sıralamaları ... 93
ŞEKĐL LĐSTESĐ
Sayfa
Şekil 4.1 : Harvard Üniversitesi Yerleşkesi kroki ... 20
Şekil 4.2 : Harvard Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı ... 20
Şekil 4.3 : Harvard Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı... 20
Şekil 4.4 : Stanford Üniversitesi Yerleşkesi kroki... 22
Şekil 4.5 : Stanford Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı ... 22
Şekil 4.6 : Stanford Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı ... 22
Şekil 4.7 : MIT yerleşkesi kroki ... 26
Şekil 4.8 : MIT yerleşkesi hava fotoğrafı. ... 26
Şekil 4.9 : MIT yerleşkesi fotoğrafı... 26
Şekil 4.10 : Pennsylvania Üniversitesi Yerleşkesi kroki. ... 28
Şekil 4.11 : Pennsylvania Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı. ... 28
Şekil 4.12 : Pennsylvania Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı ... 28
Şekil 4.13 : Oxford Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı... 30
Şekil 4.14 : Oxford Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı. ... 30
Şekil 4.15 : Oxford Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı ... 30
Şekil 4.16 : Cambridge Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı. ... 32
Şekil 4.17 : Tokyo Üniversitesi Yerleşkesi kroki... 34
Şekil 4.18 : Tokyo Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı... 34
Şekil 4.19 : Tokyo Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı. ... 34
Şekil 4.20 : Kyoto Üniversitesi Yerleşkesi kroki. ... 36
Şekil 4.21 : Kyoto Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı ... 36
Şekil 4.22 : Kyoto Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı... 36
Şekil 4.23 : UCL Yerleşkesi kroki... 38
Şekil 4.24 : UCL Yerleşkesi hava fotoğrafı ... 38
Şekil 4.25 : UCL Yerleşkesi fotoğrafı ... 38
Şekil 4.26 : ANU Yerleşkesi kroki. ... 40
Şekil 4.27 : ANU Yerleşkesi hava fotoğrafı ... 40
Şekil 4.28 : ANU Yerleşkesi fotoğrafı. ... 40
Şekil 4.29 : ODTÜ Yerleşkesi kroki... 42
Şekil 4.30 : ODTÜ Yerleşkesi hava fotoğrafı ... 42
Şekil 4.31 : ODTÜ Yerleşkesi fotoğrafı. ... 42
Şekil 4.32 : Koç Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı. ... 43
Şekil 4.33 : Hacettepe Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı ... 44
Şekil 4.34 : Hacettepe Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı... 44
Şekil 4.35 : Bilkent Üniversitesi Yerleşkesi kroki... 46
Şekil 4.36 : Bilkent Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı. ... 46
Şekil 4.37 : Bilkent Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı. ... 46
Şekil 4.38 : GYTE Yerleşkesi kroki ... 48
Şekil 4.39 : GYTE Yerleşkesi hava fotoğrafı. ... 48
Sayfa
Şekil 4.41 : Boğaziçi Üniversitesi Yerleşkesi kroki ... 50
Şekil 4.42 : Boğaziçi Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı ... 50
Şekil 4.43 : Boğaziçi Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı... 50
Şekil 4.44 : Sabancı Üniversitesi Yerleşkesi kroki... 52
Şekil 4.45 : Sabancı Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı... 52
Şekil 4.46 : Sabancı Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı ... 52
Şekil 4.47 : ĐTÜ Yerleşkesi kroki ... 54
Şekil 4.48 : ĐTÜ Yerleşkesi fotoğrafı... 54
Şekil 4.49 : ĐTÜ Yerleşkesi hava fotoğrafı ... 54
Şekil 4.50 : ĐYTE Yerleşkesi kroki... 56
Şekil 4.51 : ĐYTE Yerleşkesi hava fotoğrafı... 56
Şekil 4.52 : Erciyes Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı ... 58
Şekil 4.53 : Erciyes Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı ... 58
Şekil 4.54 : Başkent Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı ... 59
DÜYADA VE TÜRKĐYE’DE ÜĐVERSĐTE YERLEŞKELERĐĐ PEYZAJ PLALAMA VE TASARIMIDA “ÜĐVERSĐTE BAŞARIMI VE SÜRDÜRÜLEBĐLĐRLĐK” ĐLĐŞKĐSĐĐ ĐRDELEMESĐ
ÖZET
Tez çalışması, peyzaj planlama ve tasarımı çerçevesinde üniversitelerin sürdürülebilirlik kapsamında yerleşkelerinde uyguladıkları çalışmaların irdelenerek, üniversite başarımı ve sürdürülebilirlik ilişkisinin tespit edilmesini amaçlamaktadır. Öncelikli olarak tez çalışmasının başlığını oluşturan, peyzaj planlama ve sürdürülebilirlik kavramları tanımlanmıştır. Üniversite yerleşkelerinin sürdürülebilir yerleşkeler olarak nitelendirilebilmesi için planlama ve tasarım kararlarında yer alması gereken kriterler, Amerika Yeşil Bina Konseyi (USGBC) tarafından oluşturulan, LEED değerleme sisteminin kampüs ve benzeri çoklu yapılar için hazırladığı kılavuz çerçevesinde belirlenmiştir. Bu kılavuz çerçevesinde incelenen değerleme kriterleri, ‘arazinin sürdürülebilirliği’, ‘su verimliliği’, ‘enerji ve atmosfer’, ‘iç mekan hava kalitesi’ ve ‘yenilik ve tasarım süreci’ başlıklarını kapsar. Tespit edilen değerleme kriterleri Türkiye’de ve dünyada başarılı olarak nitelendirilen üniversite örnekleri üzerinden irdelenmiştir. Bu kapsamda irdelenmek için seçilen başarılı Türk üniversiteleri, yükseköğretim kurumunun yayınlamış olduğu üniversitelerin 2007 yılında, bilimsel atıf endeksi (SCI), sosyal bilimler atıf endeksi (SSCI) ve sanat ve beşeri bilimler endeksinde (AHCI) yayınlanan yayınların, öğretim üyesi başına düşen yayın sayıları sıralaması ve üniversite sayısal bölümlerinin 2008 taban puan ortalamaları sıralamalarının değerlendirilmesi ile tespit edilmiştir. Bu kapsamda irdelenmek için seçilen başarılı yabancı üniversiteler ise, çeşitli kurumlarca yayınlanmış olan dünya üniversiteleri başarı sıralamalarının değerlendirilmesi ile tespit edilmiştir. Tez çalışmasının sonucunda Türkiye’de ve dünyada başarılı üniversitelerin yerleşkelerinin peyzaj planlama ve tasarımlarındaki sürdürülebilirlik uygulamaları karşılaştırılarak değerlendirilmiş, “üniversite başarımı ve sürdürülebilirlik” ilişkisi tespit edilmiştir.
EXPLORIG THE RELATIOSHIP BETWEE “UIVERSITY PERFORMACE AD SUSTAIABILITY” I UIVERSITY CAMPUS’ LADSCAPE DESIG AD PLAIG, I TURKEY AD I THE WORLD SUMMARY
Research study is aimed to determine the relationship between “university performance and sustainability” by exploring the universities’ landscape design and planning strategies about sustainability adopted for their campus sites. Firstly, landscape design and sustainability concepts which underlines the title of the research study are defined. In order to qualify university campus’ sites as sustainable, criterias that need to take place in lanscape design and planning decisions are stated with the contex of LEED aplication guide for multiple buildings and on-campus building projects that is published by United States Green Building Council (USGBC). These criterias are entitled; ‘sustainable sites’, ‘water efficiency’, ‘energy and atmosphere’, ‘indoor air quailty’ and ‘innovation in design”. These settled criterias are examined on examples of universities which is qualified as succesful, in the world and in Turkey. Succesful universities in Turkey are selected by evaluating the number of publications by a research assistant that is published in Science Citiation Index, Social Science Citiation Index, and Arts and Humanities Citiation Index which is a study of Higher Education Council and the ranking of universities 2008 average base points of science departments. Research study is also supported with a questionnaire that has been sent to universities by internet. In the final part of this reserch study, sustainablity strategies in landscape design and planning are compared in the campus site’s of succesful universities, in Turkey and in the world. Finally, the relationship between “university performance and sustainability” is signified.
1. GĐRĐŞ
Tez çalışması, Türkiye’de ve dünyada başarılı olarak nitelendirilen üniversitelerin yerleşkelerinin peyzaj planlama ve tasarımlarında uyguladıkları sürdürülebilirlik kriterlerini irdelemektedir. Başarılı olarak tespit edilen üniversiteler, çalışma kapsamında belirlenen sürdürülebilirlik kriterleri doğrultusunda irdelenerek üniversite başarımı ve sürdürülebilirlik ilişkisi incelenmiştir.
1.1 Tezin Amacı
Peyzaj planlama ve tasarımı çerçevesinde, üniversite yerleşkelerinin belirlenen “değerleme kriterleri” aracılığı ile irdelenerek, üniversite başarımı ve sürdürülebilirlik arasındaki ilişkinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Tez çalışmasında Türkiye’de ve dünyada başarı durumları irdelenen üniversitelerin, sürdürülebilirlik kapsamında yerleşkelerinde uyguladıkları ve prensip olarak edindikleri kriterler tanıtılmıştır. Bu kriterlerin üniversitelerde uygulanış niteliği ve kapsamının incelenmesi ile, Türkiye’deki ve dünyadaki üniversitelerin bu konudaki bakış açılarının karşılaştırmalı olarak irdelenmesi hedeflenmektedir.
1.2 Tezin Kapsamı
Tez çalışmasının kapsamında üniversite yerleşke örnekleri irdelenmiştir. Bu kapsamda seçilen yerleşke örnekleri, dünyada ve Türkiye’de başarılı olarak nitelendirilen üniversitelerden oluşmaktadır. Seçilen üniversitelerin yerleşkeleri, tespit edilen sürdürülebilirlik değerleme kriterleri kapsamında irdelenmiştir.
1.3 Tezin Yöntemi
Tez çalışmasının yönteminde; tez başlığını oluşturan, peyzaj planlama ve sürdürülebilirlik kavramları tanımlanmış, üniversite yerleşkelerinin sürdürülebilir yerleşkeler olarak nitelendirilebilmesi için planlama ve tasarım kararlarında yer alması gereken kriterler belirlenmiş ve tanıtılmıştır.
Belirlenen kriterler üniversite yerleşke örnekleri üzerinden irdelenmiştir. Yerleşkeleri irdelenecek yabancı üniversitelerin seçimi, dünyada yapılmış başarı sıralamaları değerlendirilerek tespit edilmiş ve seçilmiştir.
Türkiye’deki üniversiteler dünyada yapılan bu başarı sıralamalarında ilk sıralarda yer almadıkları için kendi aralarında değerlendirilmiştir.
Bu kapsamda yerleşkeleri irdelenecek Türkiye’deki üniversitelerinin seçimi, üniversite bölümlerinin taban puanlarının ortalamaları ve yükseköğretim kurumunun yapmış olduğu bir çalışma olan, üniversitelerin öğretim üyesi başına düşen yayın sayıları sıralaması değerlendirilerek tespit edilmiş ve seçilmiştir. Seçilen yerleşkelerin irdelenmesi, üniversitelerin web sayfalarında yayınlamış oldukları raporlardan ve yayınlardan yararlanılarak yapılmıştır. Çalışma üniversite yönetimlerine mail yolu ile gönderilen anket çalışması ile desteklenmiştir. Çalışma sonuçları değerlendirilerek üniversite başarımı ve sürdürülebilirlik arasındaki ilişki tespit edilmiştir.
2. PEYZAJ TASARIMI VE SÜRDÜRÜLEBĐLĐRLĐK
2.1 Peyzaj Tasarımı Kavramı
Peyzaj teriminin kelime anlamına baktığımızda, bir yerin doğal görünüşü, kır resmi olarak tanımlanır [1]. Đnsanlara peyzaj nedir diye sorulduğunda da çoğu zaman sadece bitkiler ve çiçeklerle ilgili tanımlamalar yapılır. Fakat bu tanımlamalar kelimenin arkasında barındırdığı anlamları anlatmak için yeterli olmaz. Örneğin, Corner’a göre peyzaj, arazi ve çevre ile eşdeğer bir kavram değil, bir düşüncedir. Etkileşime, dönüşüme ve tasarıma açık bir kültürel bakış açısıdır [2].
Peyzaj mimarlığı mesleği bir asırlık bir meslek olmasına rağmen, insanoğlunun varlığı kadar eski bir sanat olarak tanımlanır [3]. Thompson’a göre ise peyzaj mimarlığının kökleri sanata, bilime dayanan multi disipliner bir oluşumdur [4]. Peyzaj kavramını tam olarak kavrayabilmek için daha üst bir kavram olan doğayı ve onun kurduğu düzeni çözmeye çalışmak gerekir.
2.1.1 Peyzaj tasarımı ve doğa
Doğa, var oluşla birlikte ortaya çıkan ve günümüze kadar gelen bu süreçte, insan eli ile ya da kendi kurduğu dengesi içinde sürekli bir değişime maruz kalır. Đnsan eli değmemiş bir doğada kendi içinde bir denge söz konusudur ve barındırdığı canlı hayatıyla yaşam döngüsünü sürdürür. Bu döngü içinde doğa kendi peyzajını kendisi oluşturur. Bu peyzajın tasarımcısı da yine kendisidir. Doğa insan müdahalesi etkisinde kalmaya başladığında ise, bu durum çoğu zaman doğayı ve oluşturduğu dengeyi bir tehlike ile karşı karşıya bırakır [5].
Doğal çevreye müdahalenin ilk sonucu türlerin azalması ve daha basit bir canlı toplumunun oluşmasıdır. Bu ise stabil bir durum değildir. Her varlığın bir görevi olduğundan, basite indirgenmiş bir toplumda doğal koruma ve denetleme önlemlerinin bazıları ortadan kalkabilir. Bu da hastalık ve zararlı böceklerin rahatça sokulup basit topluluğun varlığını tehdit etmesine; başka deyişle, çevrenin ekolojik dengesinin bozulmasına yol açar [5].
Bu kötü sonuçlar, doğayı incelemeye ve onun kendi dengesi ile ilgili barındırdığı ipuçlarını çözmeye önem verilmemesinin bir sonucudur. McHarg’a göre eğer işe yarar bir değişim yapmak istiyorsak, öncelikle doğanın kendisini incelemeliyiz. Doğanın şeklini, suyla olan ilişkisini, katmanlarını ve diğer bütün doğayı oluşturan elemanları inceleyerek edindiğimiz bilgiler, bizim yapacağımız tasarım için bir altlık niteliğinde olmalıdır [6].
Doğanın potansiyeli ne kadar doğru keşfedilirse, ona yapılacak müdahalenin sonucu da o kadar başarılı olur. Bu başarı hem tasarımcı için bir başarı, hem de doğanın bir tamamlayıcısı niteliğinde doğa için de başarılı bir eklenti olabilir. Louis I. Khan bu durumu şu şekilde tasvir etmiştir: “Diyebilirsiniz ki, doğa Tanrının atölyesidir; testereler, çekiçler ve tüm alet ve edevattır. Ama özel bir şey olma isteği eğer bu alet-edevata dokunursa, örneğin doğa göz kırpıp “evet ben de yapabilirim” derse arkasında mutlak istek vardır ve bu istekle edevatın birleşimi muazzamdır, inanılmazdır. Đşte bu, birleşim tamamen “ölçülemez” olandır. Doğaya doğruya yakın bir şeyleri söyler, ve doğa o derinliklerdeki ruh istemeseydi kesinlikle başaramayacağını böylece başarır. Çünkü doğa yalnızca biteviye düzeninde devam etseydi, yalnızca güneş parlayıp yağmur sepeler ve her şey yerçekiminin istediği, rüzgârın istediği ve “ölçülebilirler” in istediği biçimde ve konumda sürer giderdi.” [5].
2.1.2 Peyzaj tasarımı ve insan
Başlangıçta insan, geniş doğal toplumun eşit bireyiydi ve çoğunu açıklayamadığı doğal güçler ve olaylardan etkilenmekteydi. Doğa karşısındaki aczi ve izah edilemeyenin korkusu, doğayı dinsel düzeye yüceltmek ve doğa güçlerine tapınmak biçiminde kendini göstermiştir. Ancak doğal güçler karşısındaki zayıflığını bir ölçüde yendikten sonradır ki insan-doğa arasındaki ikilem oluşup, “doğa insanın kullanımına sunulmuştur” şeklinde bir anlayış gelişmiştir. Özellikle tek tanrılı dinlerin, Tanrının doğayı insanın kullanımı için yarattığını ileri sürmesi, ikilemi arttırmıştır. Hele teknolojik olanakların gelişimiyle ikilem sertleşmiş; insan, gücünü maalesef daima olumlu yönde kullanmamıştır. Đnsanın ekolojik dengeyi bozan, yer küreyi kemiren bir “hastalık” olarak görülmesine bu sorumsuz tutumu neden olmuştur [5].
Dünyamızın yaşanabilirliğini sürdürebilmek için, teknolojik ilerlemenin verdiği gücü ve gelişmiş zihin gücünü, ekolojik dengenin daha da sarsılmaması yolunda sorumlulukla kullanmak gerektir. Nihayet doğa olanaklarının tükenebileceği bilincinin oluşmasıyla, insan doğayla ilişkisini gözden geçirip, daha ölçülü davranma gereğini giderek duymaktadır [5].
Günümüzde insan nüfusundaki hızlı artış doğal alanların varlığını giderek azaltmış ve doğal dengede bozulmalara yol açmıştır. Bunun sonuçları evrendeki bütün canlı hayatını etkilemektedir. Bunun sorumlusu olarak insanları göstermek yerine, insanı doğanın bir parçası olduğunu kabul ederek onun nasıl insan-doğa ilişkisi içinde faydalı bir pozisyona getirilebileceği düşünülmelidir [7].
Günümüz koşullarında ne doğayı mimariden üstün görmek, ne de mimariyi doğadan üstün görmek, çevre ile ilgili problemleri çözmek için yeterli olmaz. Peyzaj tasarımının fonksiyonu insan ve onu çevreleyen doğa arasındaki en iyi fiziksel ilişkiyi sağlamaktır. Peyzaj mimarı da bütün bu ilişkiyi sağlamakla sorumlu kişidir. Asıl amaç dünyayı çevreleyen bütün elemanlar arasında bir bağ kurarak, total peyzajın sürekliliğinin sağlamasıdır [7].
2.2 Sürdürülebilirlik Kavramı
20. yüzyılın en önemli kavramlarından biri olan sürdürülebilirlik kavramı ilk olarak Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu’nca Brundtland Raporu’nda, “Bugünün gereksinmelerini, gelecek kuşakların gereksinmelerinin karşılanma yeteneğinden ödün vermeden karşılayan kalkınma” olarak tanımlanmıştır [8].
Kelime anlamı olarak “sürdürülebilir” temin edebilme anlamı taşımaktadır. Fakat sürdürülebilir tasarım terminolojisi kelimenin arkasında barındırdığı felsefeyi ifade etmekte yetersiz kalır. McLennan sürdürülebilir tasarımı, inşa edilen çevrenin kalitesini yükseltmeyi amaçlarken, doğal çevreye verilen zararı minimize etmeyi hedefleyen bir felsefe olarak tanımlamaktadır. Bu tanımlama önemli olan bir çok noktanın da altını çizmektedir [9].
Birinci olarak sürdürülebilir tasarım, bir felsefe olarak nitelendirilerek sınırları genişletilmiştir. Böylelikle herhangi bir ölçekte olan her tasarım elemanı bu kapsamda değerlendirilebilmektedir.
Đkincil olarak bahsedilen kalite ise, daha iyi ürünler, daha iyi yapılar ve yaşamak için daha iyi bir çevreyi hedeflemektedir.
Üçüncü ve son olarak amaçlanan ise doğal çevreye verilen zararlı etkileri minimize etmek olarak nitelendirilmektedir [9].
Değişen yaşam koşulları sonucunda insanlar, doğaya ve canlılara hızla zarar vermeye başlamıştır. Doğada yaşayan canlıların, bitkilerin ve hayvanların türlerinin devamlılığı için insanların, sorumlulukları olduklarının bilincinde hareket etmeleri gerekmektedir. Mclennan bu kapsamdaki anahtar kelimeyi “saygı” olarak nitelendirerek, altı başlıkta açıklamaktadır [9].
‘Doğal sistemlerin işleyişine saygı’ başlığında; doğanın kurduğu dengesi, tasarımcılar için bir model olarak nitelendirilerek, doğanın sistemini anlayabilmek, çözümü kolaylaştıran bir adım olarak betimlenmektedir.
‘Đnsana saygı’ başlığında ise; bütün bu yapılan çalışmaların hem yaşayan insanlar, hem de bizlerden sonra yaşayacak insanlar için sağlıklı yaşama alanları oluşturmak amacıyla yapıldığı vurgulanmaktadır.
‘Yere saygı’ başlığında ise; yapılan tasarımların bulunduğu çevre, barındırdığı koşullar göz önünde bulundurularak, bu çerçevede değerlendirilmesi ve bulunduğu bölgeye ve koşullara özel olması gerekliliği belirtilmektedir.
‘Yaşam döngüsüne saygı’ başlığında ise; doğal döngüde bir canlı için atık olan bir ürünün, diğer bir canlı için fayda sağlayıcı bir nitelikte olduğu belirtilerek, insanların yaşam döngüsü içinde zararlı olan atıkların elimine edilerek, çevrenin bütün insanlar için her zaman güvenli bir nitelikte olması gerekliliği vurgulanmaktadır .
‘Enerji ve doğal kaynaklara saygı’ başlığında ise; doğal kaynakların tükenir olduğu bilincinin önemi belirtilmektedir.
‘Sürece saygı’ başlığında ise, sürdürülebilir bir gelecek yaratmak için bir çaba ve sürecin gerekliliği vurgulanmaktadır.
3. ÜĐVERSĐTE YERLEŞKELERĐDE SÜRDÜRÜLEBĐLĐRLĐK
3.1 Peyzaj Planlama Alanı Olarak Üniversite Yerleşkeleri
Üniversiteler, bireylere hayatlarını idame ettirecek misyonları olan mesleklerini kazandıran eğitim kurumlarıdır. Bireyler üniversitelerde sadece meslekleri ile ilgili bilgileri değil, hayata karşı bir bakış açısı da kazanmaktadırlar. Her türlü araştırma imkanlarının bulunduğu bir kurum olmaları sebebiyle kişiler kendilerini geliştirebilmektedir. Kişilerin bu kurumlarda edindiği bilgiler ve deneyimler ilerideki yaşamlarının temellerini oluşturacağı için önemlidir. Bu bağlamda üniversitelerin sorumluluğu büyüktür. Toplum kültürünün oluşturulduğu çekirdek kurum olan üniversiteler belirledikleri hedefler çerçevesinde bir eğitim sistemi verirler. Bu doğrultuda bir yerleşke yaşamı sunarlar. Yerleşke tasarım kararları ve uygulamaları bu sebeple önemlidir. Üniversite yerleşkelerinin sürdürülülebilir bir gelecek yaratabilmek için sorumlulukları büyüktür. Çevre koruma bilincinin hem teorik olarak hem de uygulamalı olarak öğretilebileceği kurumlardır.
Dünyanın önde gelen üniversitelerinden biri olan Stanford Üniversitesi, peyzaj karakterinin korunmasını sadece çevresel nedenlerden dolayı değil, aynı zamanda üniversite karakterini oluşturan bir misyon olarak değerlendirmektedir. Stanford Üniversitesi’nin çevre koruma bilincine karşı duyarlılığı, öğrencilerin bu üniversiteyi seçmeleri için de bir neden olarak açıklanmaktadır [10].
3.2 Peyzaj Planlama ve Tasarımı Çerçevesinde Üniversite Yerleşkelerinde Sürdürülebilirlik
Günümüz dünyasında çevre kirliliği bütün dünya devletlerinin ortak bir sorunu haline gelmiştir. Sürdürülebilir bir gelecek yaratmak için tasarım kararlarında standart bir takım kriterler oluşturarak, çeşitli değerlendirme sistemleri kurulmaya çalışılmaktadır. Genelde bina ölçeği aşamasında olan bu çalışmalar binaların çevreye verdiği zararları minimize ederek doğa dostu hale gelmelerini amaçlamaktadır.
Bu kapsamda LEED Değerleme Sistemi en yaygın olarak kullanılan değerlendirme sistemlerinden biridir. 1993 yılında David Gottfried ve Mike Italiano adlı iki iş adamı, çevre dostu binalara olan ilgileri nedeniyle Amerika Yeşil Bina Konseyi’ni kurmuşlardır (USGBC). LEED ise 1998 yılında, Amerika Yeşil Bina Konseyi tarafından geliştirilmiş olan bir değerlendirme sistemidir. Ana hedef yeşil bina kavramını tanımlamak, standartlaştırmak ve yapı sektöründe teşvik edici hale getirmektir. LEED Sertifikasyon Sistemi toplamda 69 puanı kapsar ve 4 derecesi vardır. 26-32 puan alan bina sertifikalı, 33-38 puan alan bina gümüş sertifikalı, 39-51 puan alan bina altın sertifikalı, 52- 69 puan alan bina da platin sertifikalı çevre dostu bina olarak nitelendirilir. Farklı proje tipleri için farklı sertifikasyon sistemleri geliştirilmiştir [11].
Çoğunluk olarak bina ölçeğinde bir değerleme sistemi olan LEED’in, kampüs ve benzeri çoklu yapılar için kullanılmak üzere deneme aşamasında olan bir sürümü bulunmaktadır. Bu sürüm LEED 2.1 ve 2.2 versiyonlarının kampüs ve benzeri çoklu yapılar için kullanılmak üzere uyarlanmış halidir. Bu derecelendirme sistemi altı ana başlıktan oluşmaktadır. Arazinin sürdürülebilirliği (14 puan), su verimliliği (5 puan), enerji ve atmosfer (17 puan), malzeme ve kaynaklar (13 puan) iç mekan hava kalitesi (15 puan), yenilik ve tasarım süreci (5 puan); bu altı ana başlığı oluşturmaktadır [11]. LEED dışında ‘BREEAM’ ve ‘Green Star’ gibi sertifikasyon sistemleri de kullanılmaktadır. Bunlardan BREEAM, 1990 yılında ofis ve konutların çevresel değerlendirilmesi için Đngiltere’de kullanılmaya başlanmış, daha sonrada Avrupa’da da yaygınlaşmıştır. Bu sistemin ana hedefi; bina bünyesinde çevre dostu çözümlerin uygulanabilirliğini göstermek ve yaratıcı çözüm yolları bulmaya teşvik etmek olarak belirtilmektedir [11].
Bu çalışmada irdelenecek olan üniversite yerleşkeleri, LEED’in kampüs ve benzeri çoklu yapılar için hazırlanan değerleme sistemi başlıkları ve bu başlıkların kapsadığı değerleme kriterleri çerçevesinde oluşturulan kriter listesi doğrultusunda değerlendirilmiştir. Bu çalışma kapsamında LEED, yerleşke ölçeğinde irdeleme imkanı vermesi sebebiyle seçilmiştir.
3.2.1 Arazinin sürdürülebilirliği
Arazinin sürdürülebilirliği mevcut arazi yapısını korumaya yönelik bir kriterdir. Ön şart olarak erozyon kontrol teknikleri kullanılarak, arazi yapısının korunması amaçlanır. Bu başlık altında değerlendirilen diğer değerleme kriterleri;
• Arazi seçimi; yapılacak bütün yapıların ihtiyaçlarını karşılayabilecek iyi bir planlamanın yapılmasını,
• Gelişme yoğunluğu; arazi yapılaşma oranının ve kullanıcı ilişkisinin niteliğini,
• Alternatif ulaşım; arazi içindeki ulaşım rotalarının yeterliliği ve toplu taşıma araçları ile bağlantısını, bisiklet kullanıcıları için yeterli sayıda park yerlerinin ve depolarının bulunmasını, alternatif yakıtlı araçların kullanımını (Ultra düşük kükürtlü dizel (ULSD), oto doğal gaz (CNG), sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG), elektrikli araçlar, yakıt pili, E85, biyodiesel gibi), kullanıcılar için yeterli park alanlarının sağlanması ile birlikte, tek başına araç kullanımın oranını azaltarak, toplu taşım araçlarının ve araç paylaşımının kullanımını özendirmeyi,
• Arazi gelişimi; arazi habitatını korumayı ve doğal türlerin yetiştirilmesini, • Yağış suyu kontrolü; yağışla gelen suyun kontrolünü ve kullanımını,
• Isı adası etkisi; tasarım elemanlarının ısıl özeliklerinin kontrolü ile arazi mikro klimasının korunmasını,
• Işık kirliliğini düşürme; güvenlik koşullarını sağlayacak aydınlatmanın yeterli ve verimli bir şekilde yapılmasını kapsar.
LEED değerleme sistemine göre puanlama dağılımları, Çizelge 3.1’de gösterilmektedir [11].
Çizelge 3.1 : Arazinin sürdürülebilirliği
Kredi no Değerleme Kriterleri Puanlar
Erozyon ve sedimentasyon Şart
SS-1.0 Arazi seçimi 1 puan
SS-2.0 Gelişme yoğunluğu 1 puan
SS-3.0 Brownfield arazi iyileştirme 1 puan SS-4.1 Alternatif ulaşım-Toplu taşım araç. bağlantı 1 puan SS-4.2 Alternatif ulaşım-Bisiklet park ve depo 1 puan
Çizelge 3.1 : Arazinin sürdürülebilirliği(devam)
SS-4.3 Alternatif ulaşım-AFV-ZEV 1 puan
SS-4.4 Alternatif ulaşım-Park kapasitesi 1 puan SS-5.1 Arazi gelişimi-Habitatı korumak 1 puan SS-5.2 Arazi gelişimi-Açık alan miktarını arttırma 1 puan
SS-6.1 Yağış suyu kontrolü 1 puan
SS-6.2 Yağış suyu kontrolü-iyileştirme 1 puan
SS-7.1 Isı adası etkisi-çatısız 1 puan
SS-7.2 Isı adası etkisi-çatılı 1 puan
SS-8.1 Işık kirliliğini düşürme 1 puan
LEED Değerleme Sistemi’ne göre, arazinin sürdürülebilirliği kriterleri, Çizelge 3.1’de gösterildiği şekilde sekiz ana başlıktan oluşmaktadır [11].
3.2.2 Su verimliliği
Su verimliliği suyun verimli kullanılmasına yönelik bir kriterdir. Bu başlık altında değerlendirilen değerleme kriterleri;
• Verimli sulama sistemleri; verimli sulama sistemlerinin kullanımını, yağmur suyunun sulama için kullanımını, atık suyun sulama için kullanımı, az su ihtiyacı olan bitkilendirme çalışmalarını ve yerel bitki türlerin kullanımını, • Yenilikçi atık su sistemleri; yağmur suyunun ve atık suyun dönüşümünü, • Su kullanımını azaltma; su tüketen armatürlerin ve ekipmanların doğru
seçimini kapsar.
LEED Değerleme Sistemi’ne göre puanlama dağılımları aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir [11].
Çizelge 3.2 : Su verimliliği.
Kredi no Değerleme kriterleri Puanlar
WE-1.0 Verimli sulama sistemleri 2 puan
WE-2.0 Yenilikçi atık su sistemleri 1 puan
WE-3.0 Su kullanımını azaltma 2 puan
Su tüm canlılar için hayati derecede önemli olan bir kaynaktır. Öyle ki tükenmesi neticesinde insanların yaşam alanlarını değiştirme kararı almalarına sebep olabilecek önemdedir. Bu sebeple canlı hayatının sürdürülebilirliğinden bahsedebilmek için suyun sürdürülebilirliğinin sağlanması gereklidir. Öncelikli olan bireylerde su kullanım bilincini aşılamak ve su kullanım oranını azaltabilmek ve daha sonraki
Malkina, suyun tekrar kullanılabilir hale getirilmesini bilimsel çalışma ya da teknolojik bir olay olarak değil, bir yönetim tekniği olarak tanımlar [13].
3.2.3 Enerji ve atmosfer
Enerji ve atmosfer, enerjinin verimli kullanılmasına ve atmosferin korunulmasına yönelik bir kriterdir. Ön şart olarak binaların arazide konumlandırılma aşamasından başlayarak binaların minimum enerji tüketir nitelikte tasarlanmasını ve ısıtma havalandırma sistemlerinin atmosfer için zararlı olan kloroflorokarbon gazı üretmemesini hedefler. Bu başlık altında değerlendirilen diğer değerleme kriterleri;
• Optimum enerji performansı; bina sistemlerin optimum performansta çalışmasını,
• Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı; güneş, rüzgar gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını,
• Sistem ekipmanlarının yönetimi; yapı sistemlerini oluşturan ekipmanların çevreye verdiği zararları engellemeyi,
• Sistemlerin ölçümü ve doğrulama; sistemlerin maksimum verimlilikte çalışmasını kapsar.
LEED Değerleme Sistemine göre puanlama dağılımları, Çizelge 3.3’te gösterilmektedir [11].
Çizelge 3.3 : Enerji ve atmosfer.
Kredi no Değerleme Kriterleri Puanlar
Bina sistemlerinin yararlılığı Şart
Minimum enerji performansı Şart
HVAC&R ekipmanlarında CFC azaltımı Şart
EA-1.0 Optimum enerji performansı 10 puan
EA-2.0 Yenilenebilir enerji kaynakları kullanımı 3 puan
EA-3.0 Katılım değerlemesi 1 puan
EA-4.0 Sistem ekipmanlarının yönetimi 1 puan EA-5.0 Sistemlerin ölçümü ve doğrulama 1 puan
EA-6.0 Yeşil güç 1 puan
LEED Değerleme Sistemi’ne göre, enerji ve atmosfer kriterleri, Çizelge 3.3’te gösterildiği şekilde altı ana başlıktan oluşmaktadır [11].
3.2.4 Malzeme ve kaynaklar
Bu başlık çerçevesinde geri dönüştürülebilir malzemelerin toplanması ön şart olarak kabul edilir. Bu başlık altında değerlendirilen diğer değerleme kriterleri;
• Yapının yeniden kullanımı; gerekli işlevler için yapı alanlarının maksimum verimlilikte tasarlanarak kullanılmasını,
• Yapım atıkları yönetimi; bina yapım atıklarının tekrar kullanılmasını,
• Kaynakların yeniden kullanımı; geri dönüştürülmüş malzemelerin kullanımını,
• Geri dönüşüm içeriği; geri dönüştürülmüş malzemelerle yapılmış ürünlerin tekrar kullanılmasını,
• Yerel malzemelerin kullanımı; hem yerel ekonominin güçlenmesini, hem de malzemelerinin nakliyesi esnasındaki ekonomik giderleri düşürmeyi,
• Sertifikalı ahşap; sertifika edilmiş ahşap ürünlerinin kullanımını,
• Hızla yenilenebilir malzemelerin kullanımı; özellikle hızla yenilenebilir doğal malzemelerin kullanımını kapsar.
LEED Değerleme Sistemi’ne göre puanlama dağılımları aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir [11].
Çizelge 3.4 : Malzeme ve kaynaklar.
Kredi no Değerleme Kriterleri Puanlar
Geri dönüştürülebilir malzeme toplanması Şart
MR-1.0 Yapının yeniden kullanımı 3 puan
MR-3.0 Yapım atıkları yönetimi 2 puan
MR-4.0 Kaynakların yeniden kullanımı 2 puan
MR-5.0 Geri dönüşüm içeriği 2 puan
MR-6.0 Yerel malzemelerin kullanımı 2 puan MR-7.0 Hızla yenilenebilir doğal malzemelerin kul. 1 puan
MR-8.0 Sertifikalı ahşap 1 puan
LEED Değerleme Sistemine göre, malzeme ve kaynaklar kriterleri, Çizelge 3.4’de gösterildiği şekilde sekiz ana başlıktan oluşmaktadır [11].
3.2.5 Đç mekan hava kalitesi
LEED Değerleme Sistemine göre puanlama dağılımları aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir [11].
Çizelge 3.5 : Đç mekan hava kalitesi.
Kredi no Değerleme Kriterleri Puanlar
Minimum iç hava kalitesi performansı Şart
Tütün dumanı kontrolü Şart
EQ-1.0 CO2 kontrolü 1 puan
EQ-2.0 Verimli havalandırma 1 puan
EQ-3.0 Yapım aşamasında hava kalitesi yönetimi 2 puan
EQ-4.0 Low-e malzemeler 4 puan
EQ-5.0 Kimyasal ve kirletici kontrolü 1 puan EQ-6.0 Sistemlerin kontrol edilebilirliği 2 puan
EQ-7.0 Isı ve nem kontrolü 2 puan
EQ-8.0 Gün ışığı ve manzara 2 puan
LEED Değerleme Sistemi’ne göre, iç mekan hava kalitesi kriterleri, Çizelge 3.5’te gösterildiği şekilde sekiz ana başlıktan oluşmaktadır [11].
3.2.6 Yenilik ve tasarım süreci
Yenilik ve tasarım süreci kapsamında, yenilikçi tasarım çözümlerini destekler. LEED Değerleme Sistemi’ne göre puanlama dağılımları çizelgede gösterilmiştir [11].
Çizelge 3.6 : Yenilik ve tasarım süreci
Kredi no Değerleme Kriterleri Puanlar
ID-1.0 Tasarımda yaratıcılık 4 puan
ID-2.0 Mevcut Leed Akreditasyonu 1 puan
LEED Değerleme Sistemi’ne göre, yenilik ve tasarım süreci kriterleri, Çizelge 3.6’da gösterildiği şekilde iki ana başlıktan oluşmaktadır [11].
4. DÜYADA VE TÜRKĐYE’DE ÜĐVERSĐTE YERLEŞKELERĐDE SÜRDÜRÜLEBĐLĐRLĐK UYGULAMALARII ĐRDELEMESĐ
4.1 Üniversitelerin Seçimi
Üniversite yerleşkelerinin planlama ve tasarımında sürdürülebilirlik uygulamalarının irdelenmesi için dünyadan ve Türkiye’den başarılı olan üniversiteler seçilmiştir. 4.1.1 Dünyadaki başarılı üniversitelerin seçim yöntemi
Belirledikleri kriterlere göre üniversitelerin başarı sıralamasını yıllık olarak hazırlayıp yayınlayan beş kurumun en güncel çalışmaları seçilmiştir. Bu başarı sıralamasında ilk 100’ e giren üniversitelerden, yapılan beş çalışmanın en az üçünde yer alan üniversitelerin ortalama başarı dereceleri sıralanarak ilk 10 Avrupa üniversitesi, ilk 10 Asya-Pasifik üniversitesi ve ilk 10 Amerika üniversitesi sıralaması tespit edilmiştir. Üç bölgede ilk 4’te yer alan üniversiteler ise kendi aralarında sıralanarak, çalışmanın kapsamında irdelenecek üniversiteler oluşturulmuştur. Bu listeye sadece yerleşke özelliği gösterebilen üniversiteler alınmıştır. Nihai sıralama aşağıda yer alan Çizelge 4.1’de gösterilmiştir. Đlk 10 Amerika, Avrupa ve Asya-Pasifik üniversiteleri sıralaması Ek A.1, Ek A.2 ve Ek A.3’ te, hesaplama yöntemi ile ilgili detaylı çizelge ise Ek A.4’te gösterilmiştir.
Çizelge 4.1 : Dünya üniversiteleri başarı sıralaması.
Sıralama Üniversite Adı Ülke
1 Harvard Üniversitesi Amerika
2 Stanford Üniversitesi Amerika
3 MIT Üniversitesi Amerika
4 Pennysylvania Üniversitesi Amerika
5 Oxford Üniversitesi Avrupa
6 Cambridge Üniversitesi Avrupa
7 Tokyo Üniversitesi Japonya
8 Kyoto Üniversitesi Japonya
9 Manchester Üniversitesi Avrupa
10 College London Üniversitesi Avrupa
11 Osaka Üniversitesi Japonya
4.1.1.1 THE-QS üniversite başarı sıralaması değerlendirme metodu
Times Yüksekeğitim Kurumu tarafından yıllık olarak hazırlanan çalışma akademik bazlı bir başarı değerlendirme metodudur. Değerlendirme kriterleri; %40 oranda eş denetim skoru (peer review skoru), %10 oranda ‘recruiter review’ skoru, %5 oranda ulusal fakülte skoru (international faculty score), %5 oranda ulusal öğrenci skoru (international students score), %20 oranda fakülte/öğrenci skoru (faculty/student score), ve %20 oranda alıntı/fakülte skorunu (cititation/faculty score) içerir. Araştırma kapsamındaki üniversitelerin seçimi için kullanılan ilk 50 üniversite sırası Ek A.5’de verilmiştir [14].
4.1.1.2 SU-ARWU üniversite başarı sıralaması değerlendirme metodu
Shangai Jiao Tong Üniversitesi tarafından yıllık olarak hazırlanan çalışma akademik bazlı bir başarı değerlendirme metotudur. Değerlendirme kriterleri; %10 oranda mezunların aldığı nobel ve başarı ödülleri, %20 oranda üniversite çalışanlarının aldığı nobel ve başarı ödülleri, %20 oranda seçilen yirmi bir konuda araştırma yapan araştırmacıların aldığı ödülleri, %20 oranda doğa ve bilim alanında yayınlanmış makaleleri, %20 oranda bilimler atıf endeksi (SCI-E) ve sosyal bilimler atıf endeksinde (SSCI) yayınlanmış makaleleri ve %10 oranda üniversitenin kişi başına düşen akademik başarısını içermektedir. Araştırma kapsamındaki üniversitelerin seçimi için kullanılan ilk 50 üniversite sırası Ek A.6’da verilmiştir [15].
4.1.1.3 WEBO üniversite başarı sıralaması değerlendirme metodu
Webometrics tarafından yapılan bu çalışma, üniversitelerin web sayfalarında akademik araştırmaların varlığının ve yayınlarının dış kullanıcılara ulaşılabilirliğine dayanan bir değerlendirme metotudur. Araştırma kapsamındaki üniversitelerin seçimi için kullanılan ilk 50 üniversite sırası Ek A.7’de verilmiştir [16].
4.1.1.4 MPPR üniversite başarı sıralaması değerlendirme metodu
Mines Paris Tech tarafından yapılan çalışma, Fortune Dergisi tarafından yapılmış bir araştırmaya göre dünyada önde gelen beş yüz firmanın sahiplerinin mezun oldukları okulların değerlendirilmesine dayanan bir metotdur. Araştırma kapsamındaki üniversitelerin seçimi için kullanılan ilk 50 üniversite sırası Ek A.8’de verilmiştir [17].
4.1.1.5 PRSP üniversite başarı sıralaması değerlendirme metodu
Tayvan Yüksekeğitim Değerlendirme ve Akreditasyon Konseyi tarafından yapılan bu çalışma hem onbir yıllık süre içinde yayınlanmış makaleleri ve yapılmış alıntıları hem de son iki yıl içinde yapılmış çalışmaları içeren bir değerlendirme metodudur. Araştırma kapsamındaki üniversitelerin seçimi için kullanılan ilk elli üniversite sırası Ek A.9’da verilmiştir [18].
4.1.2 Türkiye’deki başarılı üniversitelerin seçim yöntemi
Bu çalışma kapsamında değerlendirilecek Türkiye’deki en iyi üniversitenin seçimi, üniversite bülümlerinin 2008 sayısal taban puan ortalamaların sıralamasının ve yükseköğretim kurumu tarafından yapılan üniversitelerin 2007 yılında yayınladıkları akademik makelelerin öğretim üyesi başına düşen yayın sayısına göre yapılan sıralamanın ortalamaları alınarak yapılmıştır. Bu çalışma sonucunda tespit edilen sıralama aşağıda yer alan Çizelge 4.2’de gösterilmiştir.
Çizelge 4.2 : Türk üniversiteleri başarı sıralaması.
Sıralama Üniversite Adı Şehir
1 Ortadoğu Teknik Üniversitesi Ankara
2 Koç Üniversitesi Đstanbul
3 Hacettepe Üniversitesi Ankara
4 Bilkent Üniversitesi Ankara
5 Gebze Yüksek Teknoloji Enst. Kocaeli
6 Boğaziçi Üniversitesi Đstanbul
7 Sabancı Üniversitesi Đstanbul
8 Đstanbul Teknik Üniversitesi Đstanbul
9 Đzmir Yüksek Teknoloji Enst. Đzmir
10 Erciyes Üniversitesi Kayseri
11 Başkent Üniversitesi Ankara
12 Ankara Üniversitesi Ankara
Çizelge 4.2’de yer alan Türkiye’deki başarılı üniversitelerin hesaplama yöntemi ile ilgili detaylı çizelge Ek A.10’da yer almaktadır.
4.1.2.1 Üniversite sayısal bölümlerinin taban puan ortalamaları sıralaması Üniversitelerin sayısal bölümlerinin 2008 yılı taban puan ortalamaları alınarak sıralanmıştır [19]. Bu sıralamaya on yıldan daha az bir süredir varlığını sürdüren üniversiteler alınmamıştır. Bu kapsamda değerlendirilen üniversite sıralaması Ek A.11’de gösterilmiştir.
4.1.2.2 Yükseköğretim kurumu üniversite yayın sayıları sıralaması
Yükseköğretim kurumu tarafından yapılan araştırmada üniversiteler; 2007 yılında, bilimsel atıf endeksi (SCI), sosyal bilimler atıf endeksi (SSCI) ve sanat ve beşeri bilimler endeksinde (AHCI) yayınlanan yayınların öğretim üyesi başına düşen yayın sayıları göre sıralanmıştır [20]. Bu kapsamda değerlendirilen üniversite sıralaması Ek A.12’de gösterilmiştir.
4.2 Üniversite Yerleşkelerinin Đrdelenmesi
Seçilen üniversite yerleşkeleri 3. bölümde tanıtılan değerleme kriterleri kapsamında oluşturulan kriter listesi doğrultusunda irdelenmiştir. Üniversiteler ile ilgili güncel bilgiler, üniversitelerin resmi internet sitelerinde yayınladıkları bilgilerden ve yayınlanan dokümanlardan alınmıştır. Metin içinde paragraf sonlarında yer alan kodlar, metnin ilgili olduğu kriter başlığına referans vermektedir. Değerleme kapsamını oluşturan kriter listesi Çizelge 4.3’te gösterilmiştir.
Çizelge 4.3 : Kriter Listesi.
Kriter Kodu Kriter
K:1 Erozyon kontrolü
K:2 Düşük yerleşke yoğunluğu
K:3 Sürdürülebilirlik hedefleri
K:4 Bisiklet yolları ve park yerleri K:5 Yakıt tasarruflu araç kullanımı
K:6 Araç paylaşım programı
K:7 Özgün bitki ve hayvan türleri yetiştirme
K:8 Minimum bakım bitkilendirme
K:9 Tarım arazisi
K:10 Yağış suyu kontrolü
K:11 Yağış suyu geri kullanımı
K:12 Isı adası kontrolü
K:13 Çatı bitkilendirmesi
K:14 Verimli sulama sistemleri
K:15 Su arıtma
K:16 Su kullanımını azaltma
K:17 Mevcut yapı iyileştirme
K:18 Güneş enerjisi kullanımı
K:19 Rüzgar enerjisi kullanımı
K:20 Yapım atıkları yönetimi
K:21 Atık dönüşümü
K:22 Yerellik faktörü
K:23 Yerel gıda ürünleri kullanımı
Çizelge 4.3 : Kriter listesi (devam)
K:26 Sertifikalı yapılar
K:27 Akademik araştırmalar
K:28 Sürdürülebilir yerleşke ofisi
Tez çalışması ayrıca kriterler çerçevesinde hazırlanan anket çalışması ile desteklenmiştir. Đnternet ortamından üniversite yönetimlere gönderilen anket çalışması 5. bölüm başlığında değerlendirilmektedir. Đlgili anket formu Ek A.13’te yer almaktadır.
4.2.1 Dünya üniversiteleri yerleşkelerinin irdelenmesi
Çalışmanın bu bölümünde dünyadaki başarılı sıralamaları değerlendirmesi sonucu seçilen üniversitelerin yerleşkeleri, belirlenen sürdürülebilirlik değerleme kriterleri kapsamında irdelenmiştir. Paragraf bitimindeki kriter kodları (örneğin (K:1)), kriter listesindeki ilgili kriter numarasına referans vermektedir.
4.2.1.1 Harvard Üniversitesi Yerleşkesi
Harvard Üniversitesi Amerika Birleşik Devletleri’nin Cambridge Eyaleti’nde 1636 yılından beri faliyet gösteren bir üniversitedir. Üniversitenin öğretim görevlisi sayısının yaklaşık 2.100, öğrenci sayısının ise toplam 20.000’e yakın olduğu belirtilmektedir. Ana yerleşkesi Cambridge merkezindedir [21]. Şekil 4.1-4.3’te yerleşke karakterini belirleyen fotoğraf, hava fotoğrafı ve kroki yer almaktadır. Değerleme kriterleri kapsamında irdelenmesi;
Belirlenen rotalar ve bisiklet kullanıcılarının uyması gereken kurallar çerçevesinde yerleşke içinde bisiklet ile ulaşım sağlanmakta ve cazip hale gelmesi için desteklenmektedir. Bisiklet kullanıcıları için gerekli park yerleri yerleşke alanında planlanmaktadır [22]. (K:4)
Hybrid ve elektrik araçlar gibi alternatif ulaşım sistemleri yerleşke içinde kullanılmaktadır [23]. (K:5)
Yerleşke ekosistemini korumayı geliştirmeyi ve yere özgü türlerin yetiştirilerek çoğaltılmasını sürdürülebilirlik prensiplerinde belirtilmektedir [24]. (K:7)
Yerleşkenin belirli bölgelerde su ihtiyacı az olan bitkilerin kullanımına dikkat edilmektedir. Örnek olarak; “Gleditsia triacanthos inermis” bu bölgede yetiştirilen türler arasındadır [25]. (K:8)
Şekil 4.1 : Harvard Üniversitesi Yerleşke krokisi [21].
Yağmur suyu toplanarak, araç yıkama suyu olarak kullanılmaktadır. Böylelikle yağmur suyunun çevreye vereceği kötü etkilerin önlenmiş olunduğu belirtilmektedir [26]. (K:10,11)
Yerleşke alanında bilgisayar destekli sulama sistemi kullanılmakta ve hava tahmin istasyonlarından bilgiler alınarak kontrollü sulama işlemi gerçekleştirilmektedir. Bu sayede üniversitenin yıllık kazancının 50,756 dolar olduğu belirtilmektedir [27]. (K:14)
Daha az su tüketen ekipmanların kullanımı tercih edilmektedir [28]. (K:16)
Yenilenebilir enerji kaynaklarından güneş enerjisinden yerleşke içindeki yapılarda faydalanılmaktadır. Örnek olarak “Shad Hall” binasında 36 kw, “Science Center” binasında ise 11,9 kw photovoltaic paneller kullanılmıştır [29]. (K:18)
Rüzgar enerjisinin kullanımının uygun olup olmadığının tespiti için fizibilite çalışmaları yapılmaktadır [30]. (K:19)
Bina yapım malzemelerinin tekrar kullanım çalışmaları yapılmaktadır [31]. (K:20) Kompostlama çalışmaları ile atık azaltma çalışmaları yapılmaktadır. Yıllık 240.000 poundluk atığın kompostlanarak kurtarıldığı belirtilmektedir [32]. (K:21)
Harvard Yerleşkesi’nde on yedi tane çeşitli derecelerde LEED sertifikası almış yapı, otuz yedi tane sertifika almayı bekleyen yapı bulunmaktadır [33]. (K:26)
Üniversitenin “yeşil yerleşke” kapsamında yaptığı çalışmalar 1999 yılından itibaren yürütülmektedir. Bu çalışmaların genel bir ofisten yürütülmesi gerekliliğine ihtiyaç duyulması sonucunda 2008 yılından itibaren ayrı bir bölüm olarak faaliyet göstermektedir [34]. (K:28)
4.2.1.2 Stanford Üniversitesi Yerleşkesi
Leland Stanford Junior University, ya da bilinen adıyla Stanford Üniversitesi, ABD'nin California Eyaleti’nde San Fransisko'nun 40 km güneydoğusunda bulunan özel bir üniversitedir [35]. Şekil 4.4-4.6’da yerleşke karakterini belirleyen fotoğraf, hava fotoğrafı ve kroki yer almaktadır.
Değerleme kriterleri kapsamında irdelenmesi;
Doğal kaynakların, yapılaşmamış arazilerin, kampüs karakterinin ve mirasının korunması ünivesitenin tanımlamış olduğu hedefler arasında gösterilmektedir [36].
Şekil 4.4 : Stanford Üniversitesi Yerleşkesi kroki [35].
Şekil 4.5 : Stanford Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı [37].
Bina içlerindeki alanın yeni işlevler için %5-%10 daha kullanılabilir hale gelmesi hedeflenerek, yapı yoğunluğu oranının düşürülmesi amaçlanmaktadır [35]. Stanford arazisinin %60’ı olan 20.154.060 m2 arazisinin ise yapılaşmamış olduğu belirtilmektedir [36]. (K:2)
Alternatif ulaşım araçlarının kullanılması ve tek kişi araç kullanımının azaltılarak ulaşım kaynaklı çevre kirliliğinin azaltılması hedeflenmektedir. 2002-2008 yılları arasında tek kişi araç kullanım oranının %72’den %51’e düşürüldüğü tespit edilmiş. Stanford Üniversitesi’nin toplam araç sayısının 1/3’ü olan 1.021 aracının elektrikli ve hibrid araçlardan oluştuğu ve bu sayının artmakta olduğu belirtilmektedir [35]. (K:5) Araç paylaşım programlarının ilk kullanıldığı üniversitelerden biri Stanford Üniversitesi olarak belirtilmektedir [35]. (K:6)
Üniversite yerleşkesi sınırları içinde 4.856.400 m2 lik bir alanı kapsayan “Jasper ridge biological preserve” koruma alanında özgün türlerin korunması çalışması yürütülmektedir. 25 yıllık bir planlama ile meşe ormanlığının korunması hedeflenmektedir. Stanford Yerleşkesi’nde bölgeye özgü bir kurbağa türü (California red-legged frog), bir alabalık türü (Steelhead trout), ve bir sürüngen türü (California tiger salamander) koruma altına alınmıştır [36]. (K:7)
Kayıp yüzey suyunun kurtarılması hedeflenmektedir [35]. (K:11)
Yeni yapılan yapılar da su tüketiminin geleneksel yapılara göre %25 daha az olması hedeflenmektedir [35]. 2001 yılında başlayan su tasarruf projeleri ile günlük su tüketimi 2.7 milyon galon iken, yerleşkenin büyümesine rağmen 2008 yılında su tüketim miktarının 2.3 milyona gerilediği tespit edilmiştir [36]. (K:16)
Üniversite kayıtlarına göre 2008 yılında 1.300 ton organik atığın kompostlamasının yapıldığı ve yılda 10.000 galon atık yağın biodizel olarak dönüştürüldüğü belirtilmektedir. (K:21)
Toplam atık miktarının %75’inin ise geri kazanılması hedeflenmektedir. 2008 yılında atık dönüşüm programı sayesinde 14.500 ton atığın dönüşümü yapılmıştır [35]. 5.872 ton organik atık kompostlanmış, 2.950 ton kağıt geri dönüştürülmüş ve 202 ton elektronik atık geri kullanılmıştır. 2008 yılında dönüştürülen katı atık oranı %64 (14500 ton) olarak belirtilmekte ve bu oranın %75 olması hedeflenmektedir. [39]. (K:21)
Yeni yapılan yapıların ve yenilenen yapıların %30 daha enerji tasarruflu olması hedef olarak tanımlanmaktadır. Üniversitenin “The Jerry Yang ve Akiko Yamazaki” binası, geleneksel yöntemlerle yapılmış bir binaya göre %56 daha az enerji tüketmekte ve %50 daha az su tüketimi sağlamaktadır. Bina sisteminde yapılan iyileştirme sonucunda “Gates Computer Science” binası %62 daha az buhar kullanır hale getirilmiştir. 1993 yılında başlayan enerji programı neticesinde ise üniversitenin elektrik tasarrufu 240 milyon kilowatt saat olarak tespit edilmiştir. Bu üniversitenin 15 aylık elektrik ihtiyacına karşılık gelmektedir. Böylelikle 72.000 ton emisyonun önlenmiş olduğu belirtilmektedir [35]. Yüksek enerji tüketen yapılarda yapılacak iyileştirme çabaları ile yılda 4.2 milyon dolar (% 28) enerji tasarrufu yapılması beklenmektedir [38]. (K:17)
Üniversite kayıtlarına göre 2008 yılında 4.758 ton inşaat atığı geri kullanılmıştır [39]. (K:20)
Yerleşke içinde yetiştirilen gıda ürününün arttırılması hedeflenmektedir. Yerleşke içinde tüketilen ürünün %40’lık kısımı organik ve yerel olarak üretilmektedir. Öğrencilere de organik tarım teknikleri, uygulamalı olarak öğretilmektedir [35]. (K:23)
Yayınlanan çevre dostu ürün tedariki klavuzu ile ürünün üretim, taşınım, kullanım ve kullanım sonrası safhalarında çevreye zararlı etkilerinin minimize edilmesi amaçlanmaktadır. Çevre için ideal ürün; ürünün yapımında geri dönüşmüş veya geri dönüşülebilir malzemelerin kullanılmış olması ve minimum ambalaj ihtiyacı olarak tanımlanmaktadır [40]. (K:24)
“Sürdürülebilirlik” kavramı bir kültür ve üniversitenin prestijine önemli bir katkı olarak değerlendirilmektedir [41].
Toplum içinde de sürdürülebilir gıda ürünlerinin kullanımı konusunda bilinçlendirilme çalışmaları yürütülmektedir [35].
Tarihi binalarına arkeolojik kalıntılara ve yerel bir kabile olan “Muwekma Ohlone” değerlerine saygı duyduğu belirtilmektedir. Bir çok tarihi yapının renove edilerek tekrar kullanıma açılması sağlanmıştır [36].
4.2.1.3 MIT Üniversitesi Yerleşkesi
MIT, Amerika Birleşik Devletlerinin Massachusetts Eyaletindeki Boston şehrinde yer almaktadır. Öğrenci sayısının yaklaşık 10.000, öğretim görevlisi sayısının ise yaklaşık 1.000 olduğu belirtilmektedir [42]. Şekil 4.7-4.9’da yerleşke karakterini belirleyen fotoğraf, hava fotoğrafı ve kroki yer almaktadır.
Üniversitenin 2008-2009 yılı ve sonrası stratejik hedeflerinde; bütün MIT mensuplarının enerji programlarına katılımı ve sürdürülebilir enerji faaliyetlerini tanıtması, üniversitenin kampüs enerji aktivitelerinde eğitim ve araştırmalarının derinliğinin arttırılması ve bu çalışmaların etkilerinin geniş kitlelere yayılması ana hedef olarak belirtilmektedir. MIT Yerleşkesi’nde yürütülen enerji programının üç ana hedefi; enerji tüketimini düşürmek ve böylelikle karbon emisyon oranını düşürmek, öğrencileri bu konuda bilgilendirmek ve deneyimlerini yerleşke içinde yapılan uygulamalar ile eğitmek ve bu çalışmaları bir model oluşturup bütün dünyada kullanılır bir hale getirmek olarak belirtilmektedir [42].
Değerleme kriterleri kapsamında irdelenmesi;
Yapılan araştırma sonucunda tek kişi araç kullanım oranı %26 olarak tespit edilmiş ve son on yılda park yeri ihtiyacında bir artış yaşanmadığı belirtilmiştir. Yerleşke içi ulaşımda yürüyüş ve bisiklet kullanımı teşvik edilmiştir. Ekoloji dostu araç kullanımı desteklenmekte ve yapılan ölçümler sonucu yeterli puan alan araçlara sertifika verildiği belirtilmektedir [42]. (K:4,5)
Đnsan gücü ulaşım başlığı altında tasarlanan ve üretilen egzersiz bisikleti pedal gücü ile elektrik üreterek diz üstü bilgisayar şarjı yapabilir özelliktedir. Bu proje üniversitede ayrıca bir ders olarak da verilmektedir [42]. (K:5)
Yerleşke içinde en ideal yeşil çatı çözümü çalışmaları yapılmaktadır [42]. (K:13) Üniversitenin su tüketiminin yıllık 27.6 galondan 3.6 milyona indirilmesi ile yıllık 160.000 dolar tasarruf sağlandığı belirtilmektedir [43]. (K:16)
2007-2008 yıllarında bina sistemlerini yenileme çalışmaları ile yıllık 500.000 dolar kar ve %37 tasarruf sağlanmıştır. Aydınlatma ekipmanlarında yapılan yenileme çalışmaları sonucunda ise yapılan yıllık harcama 80.000 dolar, geri dönüşüm karı ise 45.000 dolar olarak tespit edilmiştir. Program tamamlandığında 690.000 dolar harcama yapılması ve yıllık getirisinin ise 323.000 dolar olması beklenmektedir.
Şekil 4.7 : MIT Yerleşkesi krokisi [42].
Şekil 4.8 : MIT Yerleşkesi hava fotoğrafı [37].
Üniversite yapılarında açılır kapı yerine döner kapı kullanımı ise enerji korunumu için uygulanan pilot bir çalışma olarak yürütülmektedir. Seçilen pilot bir binada eğer herkes açılır kapı yerine döner kapı kullanırsa 75.000 kilowat saatten fazla tasarruf sağlanacağı tespit edilmiştir. Böylelikle 14.6 ton karbondioksit emisyonunun engellenmiş olduğu belirtilmektedir. Bu sebeple döner kapının yerleşke içi uygulamalarda arttırılması hedeflenmektedir [42]. (K:17)
Yerleşke içinde yenilenebilir enerji kaynaklarından photovoltaic panellerin, jeotermal enerjinin ve micro rüzgar yöntemlerinin kullanılması hedeflenmektedir [42]. (K:18,19)
Üniversite yapılarından olan E10 ve E20 binasında 4.519 ton yıkıntı atığının geri dönüştürülmüş olduğu belirtilmektedir [42]. (K:20)
Üniversitede geri dönüşüm ve yeniden kullanım programları yürütülmektedir. Yerleşke içinde kullanılan atık yağların dönüşümü ile biodisel üretim çalışmaları yapılmaktadır [42]. (K:21)
Üniversitenin aylık yiyecek kompostlama miktarı 20 ton olarak tespit edilmiştir [42]. (K:21)
Üniversitenin beyin ve bilişsel bilim kompleksi binası LEED gümüş sertifikasına sahiptir. Hala yapımı süren Sloan Okul Binası’nın ise yerleşkenin en enerji verimli yapısı olması planlanmaktadır. Bu yapı LEED altın sertifikası almaya aday olarak gösterilmektedir [42]. (K:26)
4.2.1.4 Pennsylvania Üniversitesi Yerleşkesi
Pennsylvania Üniversitesi Amerika Birleşik Devletleri’nin Philadelphia Eyaleti’nde yer almaktadır. Öğrenci sayısının yaklaşık 24.000 olduğu belirtilmektedir. Üniversitede yeşil yerleşke birimi, 2007 yılında imzalanan iklim bildiriminin imzalaması sonucunda oluşmuştur [45]. Şekil 4.10-4.12’de yerleşke karakterini belirleyen fotoğraf, hava fotoğrafı ve kroki yer almaktadır.
Değerleme kriterleri kapsamında irdelenmesi;
Bisiklet yolları, park yerleri ve yürüyüş yolları yerleşke alanında tasarlanmıştır. Ayrıca araç paylaşım programı ve yerleşke içinde hybrid araçlar kullanılmaktadır [45]. (K:4,5) Hybid araçların kullanılması ile 1.6 milyon gazın tasarruf edildiği belirtilmektedir [46].
Şekil 4.10 : Pennsylvania Üniversitesi Yerleşkesi krokisi [45].
Şekil 4.11 : Pennsylvania Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı [37].
Peyzaj stratejisi yerleşke yeşil alan miktarını artırmak ve yere özgü bitki türlerinin gelişimini sağlamak olarak vurgulanmaktadır [45]. (K:7)
Yerleşke binalarında yeşil çatı oluşumları bulunmaktadır. Böylelikle yağış suyu kontrolü sağlanabilmektedir [45]. (K:13)
Üniversite yapılarının enerji sistemlerinin kontrolünün sağlanması ile yıllık 5 milyon dolar tasarruf sağlandığı belirtilmektedir [45]. (K:17)
Yıkım atığı dönüşümü uygulamaları üniversite içinde yapılmaktadır. Örneğin “Annenberg School of Plaza” binasının yıkım atığı ile başka bir binanın döşemesinin yapılmış olduğu belirtilmiştir [45]. (K:20)
2007 yılında 1.600 ton atık dönüşümü yapılmıştır [45]. (K:21)
Bitkisel atıklar, yapraklar %100 lük bir dönüşümle kompost olarak tekrar kullanılmaktadır. Hayvan veterinerlik yerleşkesinde tarım atığının tamamı dönüştürülerek başka alanlarda kullanılmıştır [45]. (K:21)
Üniversitenin toplam atığının %20’si geri dönüştürülmektedir [47]. (K:21)
Üniversite bünyesindeki satınalma birimi çevresel değerler açısından en uygun ürünün seçimini sağlamaktadır [45].
Yerleşke içinde lokal kaynaklı ve organik ürünler tüketilmektedir [45]. (K:23,24) “Morris Arboretum Horticultural Center” binası LEED platin sertifikası almaya aday bir yapı olarak tasarlanmaktadır [45]. (K:26)
Yapılan bütün yeni yapılarda LEED sertifikasına uygunluk ana prensip olarak belirtilmektedir [47]. (K:26)
Yapımı devam eden nanoteknoloji binası LEED gümüş sertifikası almaya aday bir yapı olarak yapılmaktadır. Yerel kaynaklı maddelerin kullanılması, yeşil çatı uygulaması, düşük debili su ekipmanları ile güneş kaynaklı ısıtılmış su sistemi, doğal havalandırma ve güneş ışığının kullanılması bu binada bulunan özellikler olarak belirtilmektedir [45]. (K:26,22,13,16,18)
Üniversite yerleşkesindeki tarihi yapılar korunuyor ve kullanılıyor. Örneğin “College Hall” (1873) ve “Cohen Hall” (1874) binaları değişen ihtiyaçlar sonucunda yeniden düzenlenerek yeni işlevler için tekrar kullanılmaktadır [45].
Şekil 4.13 : Oxford Üniversitesi Yerleşkesi hava fotoğrafı [37].
Şekil 4.14 : Oxford Üniversitesi Yerleşkesi fotoğrafı [50].
