GUneydogu Anadolu' Projesi icerisinde yer alan iller; Ad1yaman, Diyarbak1r, Gaziantep, Mardin, Siirt, ve Sanl1urfa iken; Batman ve Slrnak ilcelerinin de ile o lma siyla bu sayi sekize ciknretir . Anc a k , iI'sayisr+ n1n artmasl proje alanlnl etkilememi$tir. Zaten bu il t.opr-ak lar-r n rn bir kismi daha once proje a la ni i-ceri-sinde yer almakta idi. Bo lge nIn yUzoicUmU 76.4.61 km2 ~lup. TUrkiye yUzolCUmUnUn %9.5'ini kapsamaktadlr. BeIge, yUzolcUmUnUn onemli bir bolUmO 12° egimden daha
(., Dicla Universitesi HUkuk FakOltesi tkt isat Anabi-lim Dall Ogretim Uyesi
GUneydogu Anadolu Projesini kapsayan illerin olu$turdugu alan y~hut beige az geli$mi$ bir Ulkenin, nisbeten geri ka lmis bir. bo lge sLn I ot us t.ur-makt ad r r , Ulkeler aras1nda gorUle~ geli$mi$fik farklnln bir Ulkenin degi$ik belgeleri araslnda bu!unmasl da gayet tabiidir. Bu belgeler ekonomik ve sosyal $artlarln etkisiyle d1ger bolgelerden daha az bir geli$me gosterehilmektedir. An~ak, belgenin sahip oldugu zengin kaynaklar degerlendirilerek bolge geli$mi$ bir ku~up haline getirilebilir. .
GUneydagu Anadolu Bolgesi denilince GUneydogu Anadolu Projesi (GAP) akla gelmektedir. BugUn GAP Ulkemiz iein hayati enem ta$lyan bir projedir. Bu pro-je tam olarak tamamlanlp faaliyete geetiginde Ulkemi-zin eehresi degi$ecektir. Bu sebeple bu eal1$mada bo lge nin turizm potansiyel i ince le nmeye caLa ei lec a k-: tlr. Once GAP la ilgili genel bii bilgi verilecek da-ha sonra da turiz~ sahaslndaki geli$meler ince!ener~k, sorunlar ve oneril~r dile getirilecektir.
1. G I R IS:
Y. DoC. Dr. ~urban UNLUONEN
r*,
Y. DoC. Dr. Selim ERDOGAN (.) GUNEYDOGU ANADOLU BOLGESININ TURIZM POTANSIYELI .JUla~lm bUtOn ekonomik fa~liyetlerin her safhasln-d a katkisi bulunan bir hizmet se kt o r-udu r . Bu sebeple u 1a st Irma. sektorUntin ka r si Ia stIg I d.ar-boga z Ia r ve so-r~nlar ekonomiyi olumsuz yande ektileyecektir. Ula$lm, U ret im vet 0 ke tim a ra SIn d a 0 ne m 1 i b irk apr U gar e vi·11i Ustlenir. Ta sima hizmet le r Lnin yerine getirilmesinde, i$letmelerin kurulu$ yerlerinin seoiminde ve UrUnlerin tUketiciye Ula$tlrllmaslnda onemli gorevler Ustlenir.
Bol'gede kara ikl imi hakimdir. Genell ik le yazt a r-ook sio a k ve kurak; kis lar- s o g u k geoer. Arica k proje tamamlandlglnda bolgede iklimin degi$erek, kl$larln daha.Illman geomesi beklenmektedir.
Inceleme konumuz bolge turizmi olmaSI dolaYlslyla b a 1g e n in ik lim, dog a 1 yap lSI, U1a s Imi , 'ene rJIV. b . ozellikleri gibi turizmi ya kinda n ilgilendirmesi ve etkilemesi bakImIndan bolgenin bu ozelliklerini klsa-ca $oyle slralayabiliriz.
Bolge; konum, dogal yapl ve ula9lm imkAnlarl yo-ntinden slnIrlamalarl~ etkisiyle tilke oaplnda
yatlrlm-larin d agi laminda geri ka lmis o lma sina ragmen GAP'la onemli yatlrlm imkAnlarlna kavu:;;acaktIr. Planll donem-den once, bo lg e nin merkezlerinde sinir li aay i ve
09-:;;itlUlikte yatIrlmda bulunulmu:;;; azellikle tarIm UrUn-~erine dayall sanayi tesisleri genellikle Gaziantep ve Diyarbaklr'da geroekle:;;tirilmi:;;tir.
Gaziantep drernd a ki b o lg e i lleri genel gel i:;;mi:;;-lik dUzeyi yonUnden Ulke artalamasInIn altlnda kal~ak-tactIr.
Bolgede sanayile9me or~nlnl~ dU9tiklUgU ve tarImIn hAkim ekonomik faaliyet oimasl dikkat oeker.
Bolge illeri ~raslnda ekonomik ili9kiler bakImln-dan gUOIU baglantIlar bulnmakta. ayrIca kaynak daglll-ml da belli oloUde homojehlik gostermektedir.
a z egiinU oldugundan bitkisel tiretime elveri:;;li o lma+ sinin y anisir-aj :;;ehiI7sel ve endtistriyel yerle:;;me ioin de uygundur.
Bblgede nUfus1..1nart,l$ hlZl Ulke ortajamaslnln Us-tUndedir. Bu durum do g r-uga nLr k o ra ninin yUksek
olma-sind a n kay na k la nma ktad ir . Bolg e bu durumda go c veren '(
Bo l'gede, UI ke nU fusunun %8' i y as ama ktad 1r , 1990 Genel Ntiius SaYlmlna gere b61ge nUfusunun %56'Sl
kent-lerde %44'U ise ~lrsal yerelerde ya$amaktadlr"NUfusun btiytik eogunl~gunun kentlerde ya,amaslna ragmen b6lge-nin k r rs a I nitel igi agir- ba sa r. Beige net goe veren
nLt e l Lgt ni sUrdUrmektedir. Bolg ed e kendi Ic Lnd e de klrsal y6relerden k~ntsel y6rele~e dogru bir goe sozkonusudur.
Belgenin toplumsal yaplsl, TUrkiye'nin diger boi-g~lerinden farkllilk gbsterir.
Bo lge n i n enerji tiretimi GAP',in devreye girmesiyle eneml i olc ud e artac a ktir . $1..1and a ki ene r
a
i tUketimi Ulkenin toplam enerji ttiketiminde az bir pay allr.Beige Ula$lm baklmlndan be$ merkez bulunmaktadlr. Petrol tesislerinin meydana g~tirdigi trafik aelslndan Batman, endtistri ve ticari f'aa l iyetlerin yogun la strgi Diyarbaklr, Gaziantep ve Sanilurfa; '.IeOrtadoguya gi-ri$ kapIsl tizerinde bulunan Mardin illeri.
Gerek Ortadogu tilkelerine ihracatj gerekse belge-nin ta rim '.Ie sanayi tirtinleri, bo lg ed e ula sim aginin enemini arttlrmaktadlr.
Bo Ig ed e ta simac r lik hizmeti ka r-ayo lu ," demiryolu ve havayoluyla gereekle$tirilmektedir. Gazi~ntep '.Ie Diyarbaklr'da buy u k uca k la rin inebilecegi hava a la n la-: rl, Batman '.Ie$anllurfa'da ise kUeUk kapasiteli
ueak-Iarln inebilecegi havaalaniarl bulunmaktadlr. Bolge gUneyden geeen bir demiryolu ile Suriye '.Ielrak'a bag-lanml$tlr. Ulkeyi Ortadogu Ulkelerine baglayan demir-yolu Gaziantep'ten sonra Suriye Slnlrl boyunca dtiz
arazid e n geeer. Ayr ica b o lge Ddy a r-ba krr+Ku rta la n de-, miryolu ile bolgenin dogusuna baglanml$tlr. B61genin demiryolu ile baglantlGl karayoluna gore zaYlftlr. Bu durumda demiryollarl yolcu ta$lmaSlndan eok, dti$Uk ka-pasitede tarlmsal ta$lmada bulunmaktadlr.
2.1. B61ge Illerinde Turiza AClslndan Deger
Ta~l-yan Varllklar:
Bolge,- Lnsan lrk tarihinin ba sindan beri yerle~im
yeri olan tarihi bir eografya pareasIdlr. Bircok mede-niyetlere be~iklik etmie boyle uzun bir tarihi geemi$e sahip olan bolgede,turizm aelslndan onem arzeden
eser-lerin bulunmasl gayet tabiidir. Bolgenin turistik de-gerlerinin ba~lnda tarihi yerle$im yerleri ve bu ye~ te$im yerlerindeki tarihi deger ta$lyan eserler,-ozel-likle dini turizm aelslndan onem arzeden eserler- soz-konusudur.
Bir bo lgenf n turizm potansiyelinden sozedilmek
ictn 0 bolgede turizm acisi nda n onem t a siyan tarihi,
ktiltUrel Vb. varllklarln olmasl, 0 bolgeye
ula~llabil-mesi ve bolgede konaklama Lmka n la rrnrn yeteri kadar bulunmasl gerekir. Bu baklmlndan biz once bolge ille-rinin turizm acr s r ndan o nem t.asryan tar Lh L, ktiltUrel vb. var-Lr k la rinin bir envanterini cika r-acagi z . En van-: ter diyoruz cun ku bu ve r lak la r hakkinda uzun u zadiya bilgi vermek bu eall~manl~ slnlrlarl oldukca a~ar. Daha sOnra ise konaklama imkanlardaki geli~meyi gozden gecirecegiz.
2. BOLGENIN
ruRIZrI POTANSlYELI:
Bolgede toplam'konut icinde apartman tipine geci~ g~li~mekte, betorname tarz in~aat da giderek yaygIn
-Ilk ~azanmaktadir.
Mesela, Ccukurova bolgesine yaz aylarlnda 200.000
_civarlnda gecic~ i~ci gitmektedir. GAP alanlnda suia-nacak arazi Cukurova Inin 8 kat1 kadard 1r, Bu durumda
gecici i~Ci ihtiyacl 1.600.000 ki~i olarak tahmin edi-Iebilir. Bunun yan1nda yeni aClIacak endUstriler onem-Ii olcUde i~gticUne ihtiyaC duyacaglndan, Ulkenin diger bolgelerinderi buraya gocler olacaktlr. Bolgede iktisa-den faal nUfusun bUytik cogunlugu tarIm kesiminde
c a l aema k.tad rr ,
bolge durumunda olmaslna ragmen, belgede yaplm halinde olan yatiram la ri n devreye girmesiyle, goc alan beige durumuna gelecektir.
Ba,.tman tlinde:
Has a nkeyf Ka l esr , Ha.zo Kalesi,' KandiI Ka l e s I ,
Adlyaman ilinde:
Nemrut' [lagl (Dogu Teras, Bati Teras, Kuzey
Te-ras), ~-:ahta Kaleleri ( Ye n i ve Eski Kale), Cendere
KbprUsU, Karaku~ Tepesi, Derik (Direk) Kalesi, Gerger Kalesi, Pirin kaya Mezarlarl 1208 adet), Palanll Maga-ras 1, Haydara n Kaya. Mezar I ar-1. Karadag TUrnUIUsU, Zey,
Be$tepeler, Malplnar1, Ad~yaman Kalesi, Dikilita$
(Se-sbnk), G6ksu K6prtisti, Samsat H6yUgU, OturakOl Pazarl, Car91 Camii, Ul,..! Carnii. Musalla Camii, Eek i sa r-ay Ca-mi I , At.a t u r k Ba raii . Go l ba sr Go l u VEl <;;evresi. Abdul-harap GbIU, Celikhan Ic;:rnesi, Besri tc;:mesi, Nemrut Dagl Mil Ii Par~l ve_ Adlyaman MUzesi.
..
Bunlarln dl~lnda tarihi ve turistik deger ta~lyan ba~llca eserler iller itibariyle ~tiyledir:
Vine Gaziantep iii Islahiye ilcesinin 27 km.
gUneydogusunda
k
iYASEMEK,
yaklndogunun
enbuy
ukac
1 k-hava h eyke l mOzesidir. M.D. 12. yu zyi Ld an M.O.7.yUz-yi l a k ad ar b u b ol ge heykel a to lyesi ol ar-a k ku l t a n r
l+-m
istir . BI_l eserlerde BUyUk Hitit lmpar-at o r l uguu
s l ub u g6zlenmektedir.Diyarbaklr'da Cin Settinden sonra gelen d u ny a nin en u z u n s u r l ar i bu l u nmaktadir . Anc a k b u au r l a r Cin Setti gibi yigma bir du var- nitel i g Lnd e degi I, sanat degeri o l an b u r c l ar- ve bu bu r-c Lar daki tarihi
kitabe-lerle su s l e nmLs tt r , Dolayisiyl a Dunyada esinin bulun-maSl sbzkonusu degildir.
Ad 1yaman' 1n Nemrut Da g 1.ndab u I una n ve M• 0 • I.
yuzy rld a Kommag-ene Devleti' nin Krall I. Antiokhas
taraf1ndan-yaptlrllan anlt mezarlar da aOlk hava mUze-si Kadar g6rtilmege degerdir.
B6lgedeki tarihi yerle.i~ alanlar1nrn ba.1nda
Batman iline bag t r tarihi Hasankeyf i Jc e s i gelmekte-dir. Bu tarihi i l c e magaraiarla dolu b ir-
ac
ik hava mUze5i nit eli gin de d i r , Anc ak but a r i h i ye r le s i m ye r i GAP tamamland1g1 takdirde iular alt1nda kalacaktlr.Diyarbaklr llinde:
Diyarbaklr'da hie ku:;;kusuz Diyarbaklr surlarl tarihi eserlerin basinda gelmektedir. Surlar Lc i nde
Ickale, Keei Bufcu, Nur Burcu, Akrep Burcu, Evti Beden Burcu, Yedi Karde9 Burcu, Melik9ah Burcu, Flndlk Bur-cu,' Kral KIZI Burcu, Dag Kapl (Harput Kapisr I , Urfa Kapl, Mardin Ka~l (Tell Kaplsl), Yeni Kapl(Dicle Kapl-Sl ya da Su Kapr s r ) , Hindibaba Kapis r , l c Kale'de Fa-tih, Ogrun, Saraylar Kopeli Kapllarl mevcuttur. Silvan Kalesi, Cermik Kalesi, Hazroda Tercil Kalesi, Licede Ceper Kalesi, Antak Kalesi, Egi I Kalesi,Clnarda Kale-i Zerzevan (A9
agl
Konak K6yU)CtingU:;;Kalesi, Dicla Kale-si, Ergani'de Ergani Surl arr v-e Hilar Kalesi rHi l a r-Koyti), Hani'de Ztilkarneyn Kalesi, Kulp'ta Kafrum Kale-si, Kale-i UIga; Tarihi CalDileri: Ulu Camii, Hz.SUyel-man Camii, Nebi Camii, Seyh Mutahhar Camii, Safa Ca-mii, 1bn-i Si n Camii, Hoca Ahmet Camii, Omer $edda.t Camii, Lalebey Camii, Fa.tih Pasa Camii, Husr ev Paaa Camii, Ali Pasa Camii. Iskender Pasa Camii, Behram Pa:;;a Camii, Melek Ahmed Pa:;;atamii, Nasuh Pa9a Camii, Kurt Ismail Pa:;;aCamii, Cermik'te Ulu Camii, CtingU9'te Camii Kebir, Ali Bey Camii, Ulya Camii, Hani'de BUytik Camii, Hazro'da BUyyk Camii. Lice'de Vakif Ahmet Bey Camii, Silvan'da Ulu Camii, Eyyubiler Camii; Medre-seier: Mesudi ye Medreses I , MusJi hi ddin Lar i Medrese-si , Zinciriye (Senceriye Medresesi) Cermik'te Ceteci Abdullah Pasa Medresesi; Hanlar: Hasan Paaa Hani , Deliller Hani , K6pruler: Malabadi Kopr-usu , On Goz l u K6prO, IV. Murat Koprtisti, Devegecidi Kopr-usu , Habur-man K9prtisiJ, Kemok K6prtisU; r1uzeler: Diyarbaklr Ar ke+loji Mtizesi, Ziya Gokalp Mtizesi, Komutan AtatUrk Mtizesi, KUlttir Mtizesi;
Ko
9kler ve Eski Driyarbaklr Evleri: Atattirk Ko:;;kti (Seman K09kti), Erdebil Kosku , Cihannuna Ko:;;kU, Cahit Sltkl Tarancl ve Cemil Pa9a Konagi : Turbeler: .Harun Peyg amber- Ttirbesi, ZUIkefi I(ZtilkUfUI) Peygamber Makamve TUrbesi, Hz. Stileyman ve Sahabe TUrbesi, S~rl Saltuk TUrbesi, Muslihiddin Lari
Rabat Kalesi, PertUkan Kalesi, Bozikan Kalesi, Beksi Kalesi, Car:;;1 Camii, Ibrahim Bey Camii, Hrzir- Bey Camii, Zeynel Bey Ktimb~ti, Hasankeyf SaraYl, Sason'da Meleto Dagl Manast~rl, Turanll, Herrut ve Gtirgenl i koylerindeki kili~elerr Hasankeyf K6prtisti.
Mardin t 1 inde:
Mardin, Rabbat, Derik. Derametinah, Samuchisacane Gaziantep llinde:
Yasemek Ar;1k Ha va MUzes i , Ti Imen Hbyugi~, Karga-ml$, Belkls ve Esenbek Harabeleri: DUIUkbaba, Ayizli-tepe, DUIUk, Halilba$ Kaya Mezarlarl; Gaziantep Kale-si, Rumkale, Ravanda Kaiesi, Kiris (Horoz) Kalesi, Ragben, Kendirl i, ve Gregeor' Ki Iiseleri; Henisl ik ve Remah Manastlrlarl; Hasanoglu. Elif ve Hisar Kbylefin-deki gbzetleme kuleleri: KbrkUn ve UIDmen kbylerindeki su yo lla ri j Sultan, Paz a r , Eski, Pas a (La la Mustafa
Pa$a Hamaml), Seyh, Naip, Tabak, HUseyi~ Pa$a ve Key-van hamam la ri r Zincirl i tKar-a Bas.amak) ve Kemikl i bad est en Ie r i; S1I'a , K urnI'u Iu , Ye n i, Kij I'kr;ij , A nado 11..1r
t ncLog lu , Tu z ve Haci Orner Ha n la rr ; Sultan Murat ve
Habe$ kbprUleri; Boyacl, Seyh, (Seyh Fethul.lah Camii), C;~lebi, Ha ndanb ey , Tahtani, Bo st a nci , Al inacar,
Karatarla, HUseyin Pa.a, KIIlQOglu ve Tekke Camiileri; YU$a Peygamber, Pill'Sefa, Karababa, Ayd inbab a , Sait
Ibn-i Ebu Va kke s , Mura.t HbyUgU, Dermanlldede, SaYlp Al i Efendi, Sem Seyni, Davut Ejder, Ka r-acoma k , Seyh Fatullah, Surahbil tbn-i Hasene, Oke$iye Hazretleri ve Haclbaba TUrbeleri; Hisar, Elif ve Hasanoglu anlt mezarlarl; Gaziantep Mtizesi ve Hasan Silzer Etnografy~ MUzesi; Ti Imen HbyUgU, Sehitler Abidesi, Du lGk 8aba, Ka r-pu zata n ve Ka va klrk mesire yerleri; Hi nzir-Li (Huzurlu) ve Sof Dagl Yaylalarl.
Mezar 1, Ozdem ir og Iu Osm~.n TUrbes i , Su Itan SUca.eddin TUrbesi, Zf ncLr kira n TUrbesi, Erius Peygamber TUrbesi;
Kiliseler: SUryani Kadim Meryem Ana Kilisesi, Surgir-gos Keldani Kilisesi, Mor-Kozma Rum Kilisesi, Protes-ton Kilisesi, Katolik Kilisesi, Saint Corc Kilisesi; bunlarln dl$lnda Hilar Harabeleri ve ilk yerle$me kbyU, Dakyanus. ·Harabeleri, Eshabe-l Kehf Magarasl, Birklleyn Magarasl, Hasun Magaralarl tarihi ve turis-tik degerleri olan eserler olara k degerlendirilmekte-dir. Diyarbaklr ilinin Hani ilcesinde Ankaris, Sifali suy u il.e C;ermik t lce sinde birinci dere_ce bnemli ve onee It k li ka p I1cab u Iun ma ktad1r . Bud a son y1IIa rda
geli$mekte olan sagllk turizmi iein oldukca bnem arzetmekted ir .
Yaylak, Ceylanplnar,
Sanl1ur~a
Ilinde:
Urfa. Bireeik, Siverek, Siirt llinde:
Derzin (Adakale) Kiver (Ha.tem-i Ta
yy ) ,
Beykent, KUfre, Kornas, tr-un, Ayvallbag t Te nnu r ), Dolu Salklm (Mektis), Go lge li t De ste le n ) Kaleleri; Deylemi ve Bazuki Ba hc e sf , Erzen Sehri, Tanzi tarihi yerl e sIm yerleri ve kallntllarl; Ulu, Car~l(Asakir), Cumhuriyet(Hld r-u I Ahdar) ve Mazoran Cam iIeri; Veyse I Karan i , .Fakirullah, Ibrahim Ha kki Hz., Sultan Memduh, Seyh
Eb'UI Ve'fa, Seyh Musa, Seyh Ut-TUrki,· Zeyneb Bint-til Muhaddise, Seyh Hasan,- Seyh Hattab, Bileyli, Seyh Muhammed Mtinkedir, Seyh Halef, Seyh Mtieahid, Seyh Hamza-I-Kebir, Seyh Hasan-til Ferd, Molla Ka sim , Seyh Mustafa Ktird!, Seyh Ismail Garib ttirbe ve z~yaretleri;
Kav v en Hamam 1 , SOkut-Ayn ce9mes i , earp iran tDo rt
U 11..11ar ) KoprtisU; Asmadere (Hop), Tut Iumt as (Ceffan_), Cukurlu (Belekmer) ve Beykent Koylerindeki kilise kallntliarl~ Saglarea (Billoris) ve Lif Kapllcalarl. -Kal 'ayl Zarzavan, Savur, Alaaddin, Rhabdium-Hafem-tay~ Merdis-Marln, Aznavur-Daras-Anostasiu~olis-Dara, Lon~a-J~relcm-Klz Kaleleri; Neemettin (Sarl, Maris-tan), Htisamiye, C~mii Kebir, Sltrlziya (Hatuniye), Sehidiye, Nizameddin Begaz, Muzafferiye, Latifiye, Emintittin, Cihangir, Hamidiye, Stileyman Pa~a, Seyh Sal ih, Seyhl ile, Musaip, Ha li'fe, Kasvetl i, Seyh Lib-ben. Seyh'Saran, Muhammed Gazi, Seyh Ka sim Halveti, Silsal Camlleri; Klzlltepe'd~ Ulueami ve Midyat'ta Midyat Camileri; Sultan Seyhmus, Cihangir, Seyh Salih, Seyhl ite ve Karahan Ttirbeleri; Ayn Ka.pca k , Ka simiye , Ferdevs, Ayn Ierun, Fahriye, Sultan Isa, Cevheriye ve Ayn Saray ce~meleri; Dara, Nisibis-Antioehis-Mygdo-nise-Nusaybin, Merd,is-Mariis-Marin, Ramanus~Campus-Kas rI Belak, Isfis, Thil lbisme-Tel I Besme-Telbisi m-Tepebag, Fittar, Hafi ve ?orava, Selah ve Harem, Hidtriphtum-Dara Ka sr.i , Kasriganeo gibi tarihi ~ehir
ka lr nt a la r r j Deyr-ulaafe r-an , Mar Ya kup , Mar lzo zoiI ve Deyr EI'umur ma na star la ri j Meyrem Ana, Mol' Saba, Mol' Sarkis-Bahos, Meedelli Meryem Sen Mari, Mol' Mihayel ve Mor_ ke~;i~ ki Iiseleri Cag Cag Sela.lesi ve Ba kirkirr
(Bagrlkara) mesire yerleri~ .
top Iam 6990 adet te~is turizm
yatl-Yine 1990 y i la nd a t s letme si belge1 i B61ge illerinde 1990 yi Irnd a
yat.a k ka p as ites i,ne sethip 59 a.det
r r mi belgesi almis bulunma kt ad ir . bolge illerinde toplam 30 turizm
Bolg e illerinde_mevcut turizm yati rim va turizm i~letmesi belgeli tesisler, ada ve yatak kapasiteleri TobIa: 1'6e gorUlmektedir. 1990 YIllnda 18 adet turizm yatlrlm belgeli konaklama tesisle Batman iii ba~ta
ge-lirken, Siirt iLinde turizm yatIrlm belgeli kanaklama tesis say isi 2 i Ie en dO~Uk i1 01 must u r . Bu rakamlar ki~ileri yaniftabilir. CUnkU bu sayl sadece turizm yatlrlm belgesi alml:;; olan teseslerin saYlsldlr.Halbu-ki' 1990 Ylllnda i:;;letmeye aCIlml$ ve turizm i~letmesi be lge s I almis tesis say isi en fazla 10 tesis fie D'i yar-ba krrvdir-. 81.1 10 tesiste toplam 754 belgeli yatak
turiz~ sekt6rUntin hizmetindedir. Turizm i:;;letmesi beI-geli enaz il ise Siirt ve Bat man t dir . Bu Siirt'te 44.
Bat ma nt d a ise 109 belgeli yatak se kto ru n hizmetinde-d ir . B\J y.t\ta.ksay rle rina belediye belgeli yatakla.r dahil degildir.
2.2. Bolge lllerindeki Konakla.a Tesisler ve· Bol-gedeki Tesislerin Turk·iye i Ie Mukayesesi:
Berber ve Kaiehisarl (Cimdinli Kalel Kaleleri; Harran, Hz. Suayip Sehri, Sumatar, Sumtantepe, Menkellihan Tepe, Ganik, Kafa han, TUlman, harabeleri; Ulu Camii
(KIZll kf le si ) , Degah ve MeviUt Halit, Ri z va ni ye (Zu-lumiyel, Su Meydanl, Hasan Pa.dLs a h , Ak , Karameydan Peygamber, Yusuf Pa sa ve Pazar Camiileri; Selahaddin Medresesi, Veli Bey ve Mevlahane hanlarl, GUmrUk Hanl, Hanel bag rur ve Carme I ik kervansaray Iar I; Ci rc is Neb i·,
Lbrahim Halil, Nebi Efendi, Hekimdede, Seyh Ebubekir, Nimetullah, Seyh Seffet, Seyh Abdulkadir, Kutup HafIZ Mehmet Efendi, Sultanbey, Seyh Cenabettin. Hacl Kerma,
Hac I HafIZ MUs 1Urn, Hac I Ha IiI, Seyh $ev!-:et ve Seyh Maksut tUrbeleri; Der-gah (Hz. Ibrahim'in dagdugu yer) veya Maka.m Magara.sl, Hz. Eyyup Magara.sl, KIrk Ma: ga-ralar ve Sari Magaralar; HalilUlrahman ve Ayn-I Zeliha go l lerLj Der-Yakup ve Deyr-i Mesih (Dir-i Mesih vaya 15a) Kiliseleri; $anllurfa, Muzesi ile Mesire yeri alarak AtatUrk Baraj galU.
TABLO:
1-BOLGE ILLERINDEKI BELGELI KONAKLAMA TESISLERI (1986-1990)
TURIZ(1 YATIRI(1I BELGELI TURlZ(1 ISLETf'JESIBELGELI Tesis Oda Ya tak Tesis Oda Yatak Yl11ar SaY1Sl SaYlsl SaYlsl SaYlsl SaYlsl SaYlsl
A D I Y A (1 A N I L 1986 6 258 483 3 58 87 1988 6 285 546 7 204 373 1989 5 216 408 8 250 466 1990 7 314 625 8 277 543 D I Y A R B A K I R J L 1986 8 342 613 1988 2 81 153 8 342 613 1989 3 129 259 8 340 627 1990 6 406 814 10 409 754 G A Z I A N T E
P
L 1986 1 20 40 6 279 543 1988 4 165 329 ,4 200 403 1989 5 263 525 4 200 403 1990 9 728 1519 4 200 403 (1A R D I N I L J 1986 4 146 292 1 32 64 1988 8 259 500 1 68 136 1989 7 208 414 2 116 222 1990 12 430 883 2 116 222 S I I RT I L I 1986 1 16 32 1 '30 44 1988 4 154 311 1 30 44 1989 6 260 539 2 83 153 1990 2 36 72 1 30 44 S A N L I U R F A I L 1 1986 4 132 262 2 109 225-
262 109 225 1988 4 132 2 1989 5 174 348 3 1-27 261 1990 5 357 738 - 4 181 369 B A T (1 A N 1 L I 1990 18 1098 2339.
1 53 109TURIZM YATIRIMI BELGELI TURIZM ISLETMESI BELGELI
Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak
Yll Iar %
"
%"
"
% 1986 2,!:,1 1,18 1,09 2,87 1,92 1,71 1988 2.21 1,02 0,96 2,40 1,62 1,47 1989 1,87 0,90 q,86 2,45 1,58 1,46 1990 3,07 2,15 2, 15 2,38 1,51 1,41 TABLO: 4.BOLGE ILLERINDEKI BELGELI KONAKALMA TESISLERININ
TORI<lYE 1C INDEK I PA Y I.(S )
(1986- 1990 )
TABLO: 3.
TURI<lYE'DEKl BELGELI KONAKLAMA TESISLERI
(1986-1990~
TURIZM YATIRIMI BELGELI TURIZM ISLETMESI BELGELI
,Tesi S Oda Yatak Tesis ada Yatak
Y11 Iar Sa::ilsl Sa.::i1S1 Sa}!lSl Sa}!lSl Sa::ilSl Sa.::ilS1
1986 638 48615 101383 731 44342 92129
1988 1268 105736 218445 957 58914 122306
1989 1662 139497 288896 1102 70603 146086
1990 1921 156702 325515 1260 83953 173227
TURIZM YATIRIMI BELGELI TURIZM ISLETMESI BELGELI Tesis ada Yatak Tesis -, ada Yatak
Yi I lar Sa::ilsl Sa::ilSl Sa::i1sl Sa::ilsl Sa}!lSl Sa}!lSl
1986 16 572 1109 21 850 1576
1988 28 1076 2101 23 953 1794
1989 31 1250 2493 27 1116 2132
1990 59 3369 6990 30 1266 2444
TABLO: 2.
BOLGE lLLERlNDEKI TOPLAM BELGELI KONAKLAMA TESISLERI (1986-1990)
TGrkiye genelinde turizm sektortine verilen te$vik
belgeleri ieinde bo l ge illerinin pay r 1988',den 1991
yi lana kadar ar t mie , anc.ak 1992 yi Li nda bu pay azalr-:
mist r r- •. 1988 y r l r nda "1,29 o l an bu or an, 1991 y r.l r nda
"12,76'ya yuk sel mt s , 1992 y r l rnda ise tekrar "3,47
oranlna dGqmG$tti~. Aynl qekilde yatlrlm tutarl ve
is-tihdam ieindski paylar da 1991 Ylilna kadar yGkselmi$,
1992 y rlrnda ise bu pay dti$mUqttir. Bu pay la rin 1992
yi l r nda aaal masr nda' bolgedeki t_eror ve anar s i nLn
o~emli roIU oImuqtur.
Bol ge illerine verilen Turizm tesvik belgeleri.
bu belgelerle yatlrlmlarln turarl ve olul;'turacagl
istihdam imkanlarl Tabla: 5'de verilmil;'tir. Bolge
illerinde 1988..,..1992y rll ar r ar as r nda toplam 56 adet
turizm yatrr iml ar r nr t esv t k r c Ln beIge ver-t t mt st.t r .
Yatarim tutarr 376.099 .mtl y on TL.dir. Bu ya tirr ml
ar-gereekle~tiii takdirde Adlyaman'da 238, Batman'da 871,
Diyarbaklr'da 718, Gaziantep'te 441, Mardin'de 418,
Siirtlte 80 ve $anllurfa'da' 140 olmak tizere 2906
ki-li?iye,i$ i mkanr saglanml$ ol acakti r , Vine bu y atr r r m-r:
lar gereekle$tigi takdirde 1989-1992 y r l l ari 'a.raslnda
bolge r c Ln topiam. 6331 yatak daha sektortin hizmetine
girmi$ ol acaktir . Ancak yatak aayr si ndakI gel ili?meler
yatir r m
ta
r r n zamanr nda yapr l madigr konusunda bizlerebilgi vermektedir. 1988-1992 y r l l Lari ar-asinda bolge'
illerinde enfazla tel;'vik olan il 16 adetle Batman
olurken, en az te~vik alan il ise Siirt olmu$tur.
2.2.1. Tu~izai Te~vik lein Beige Illerine Verilen
Yatlr1l1 Te~vik Belgeleri ve Turkiye ile
,Mukayesesi :
tesiste 2444 yatagln turizm sektorUne hizmet vermekte
-o l d ug u gortilmektedir (Tab l o s 2 ). Beige illerindeki
Turizm tstetmes t belgel i tesislerin gel I simI Ttirkiye
genelindeki tesisl~rin geli$imine ayak uyduramaml$tlr.
1986 ylllnda bolge illerindeki tesislerin Ttirkiye
gene1i ne or anr "2,87 i ken, '1990 y I II nda bu oran "
2,38'e dti$mti$tGr. Aynl ~ekilde belgeli yatak saYIslnda
da "1,71 olan oran 1990 Ylllnda "1,41'e dG~mUli?tUr
(Tab10: 3 ve 4).
TABLO; 5
BOLGE ILLERINE
TUR
IZM SEKTORUlelN
·
VERt LEN
YATIRIM TESVtK BELGELERI, BU YATIRIMLARIN TOPLAMI,.
o
LUSTURACAG
I
ISTIHDAM VE YATAK KAPASITESlBeIge Yatlrlm Toplaml t s tLh dam Yatak
Yi Ilar Sa:X:1s1 (Mil~on TL) (Ki;i'i) K2I.Qasitesi
A
D I YA
MA
N I L 1 1988 1 250 35 1989 1990 1991 4 20342 123 449 1992 ,..,c: 10501 80 192 8A
T M A N I L I 1988 1989..,
"-' 9417 60 256 1990 8 44897 450 1207 1991 6 28172 361 607 D 1 Y A R BA
K I R L t 1988 ,..,c: 892 37 1989 4 27332 _289 649 1990 2 17261 100 277 1991 4 43380 292 549 1992 G A Z A N TE
P L I 1988 1989 3 55928 276 700 1990 1 31839 110 283 1991 1 4850 30 60 19.92 2 21110 25 165 M A R D 1 N L I 1988 2 2108 100 1989 4 4404 264 255 1990 1 3606 20 108 1991..,
....
7772 34 168 1992 S I I R T L 1988 1- 830 20 1989 1990 1 7200 60 100 1991 1992.2.3. Balge Illerinde Konaklayanlar ve Bolgede
Konaklayanlarln Turkiye ile Mukayesesi:
Bo lg e i llerinde konaklayan yerl i ve yaba nci lar an
i986-1990 Ylilarl araslndaki daglllmi Tablo: 9'da
Beige Yatlrlm Toplaml tstihdam
Yillar Sa:llisl (Mil:ll0n TL> (Ki~i)
1988 463 1.956.702 1989 593 3.584.597 1990 138 2.667.730 11.782 1991 141 1.505.495 10.747 1992 115 1.725.286 6.997 TABLO; 7
TURK tYE GELEN ILDE TUR IZM SEKTORU IC INVER ILEN
YATIRIMTESVIK BELGELERl, BU YATIRIMLARIN TOPLAMI
VE OLUSTURACACI ISTIHDAM KAPASITESI
6331 2046 1975 1953 357 Yat ak Ka.pasi tesi
Bel.ge Ya t1r im Toplaml lstihdam
Yr Ll a r Sa:lllSl (Mil
zzn
TL> (Ki~i)1988 6 4080 192 1989 15 109569 954 1990 13 104803 ~ 740 1991 18 126036 915 1992 4 31611 105 TOPLAM 56 376099 2906 TABLO; 6
BOLGE ILLER I TOPLAMINA TURIZM SEKTORU lCIN
VERILEN YATIRIM TESVIK BELGELERI, BU YATIRIMLARIN
TOPLAMI,
o
LUSTURACACI tSTtHDAM VE YATAK KAPASITESIS
A N L I U R F A L I 1988 1989 2, .2488 65 186 1990 1991· 1 21520 75 120 1992Ylll ar Yabancl Yerl i Toplam
-
--
-
-A D I Y A PI A N t L I 1986 4.933 1.781 6.714 1987 3.789 368 4.157 1988 8.678 2.487 11. 165 1989 21.220 10.774 31.994 1990 12.968 15.366 28.334TOBLO: 9
BOLGE lLLERINDE KONAKLAYAN VERLt VE YABANCI
.
SAYILARI
(1986-1990)g or u lmekte dir-. Bo l ge illerinde 1990 y r l and a 17.216'51 yabanc1, 47.114'U yerli olmak Uzere toplam 64330 ki~i
ile en Qok konaklama Diyarbaklr'da olmu,tur. 1990
yr l r nd a en a z ko nak l ama d a 139 yaba nc i 4.383 yerl i topla~ 4~522 ki,i i!e Siirt ilind~ o!mu,tur. 1990
yr lind e b o l ge illerinde 63.962 yaba nci , 118.900 yerli o Lmak Uzere toplam 182.862 k f si ko na k l amis t r r . 1986
yr l r nd a b c l ge d e ko ne k l avanl a ri "TUrkiye genel ine o r a ni y ab a nc 11 ar d a "1,72, yerl il erde "3,66 ,v8 t.op 1 amda "2.79 iken; 1990 yi Linda bu o r a n y ab a nc r I a r-da "1,65'a yerlilerde %3.32'ye ve toplam da ise %2,45'a dU:;;mU,tUr. 16,76 18,17 5,10 I stihdam
"
Beige Yatlrlm ToplamlYi liar
"
"
1988 1,29 0.20 19c;9 2,52 3,05 1990 9,42 6,24 1991 12,76 8;37 .1992 3,47 1,83 TABLO: 8BOLGE ILLERINE TURIZM SEKTORU.ICtN VERtLEN YATIRIM TESVIK BELGELERt, BU,YATIRIMLARIN TOPLAMI VE
o
LUSTURACACI ISTIHD,AMKAPAStTELERINtN TURKtYE
GENELtNE ORANI (~)
Bo lge illerinde geceleyen yerli ve y abanci
say)larl Toblo:13'de g5rtilmektedir. 851ge il1erinde 1990 y 111nda en co k gece 1eme 28.233 yaba nc1, 59.149 yerli topiam 87.233 ile Diyarbaklr ilinde geroekle~-mi.tir. Enaz geceleme ise 2.581 yabancl, 6.070 yerli,
2.4. Bolge 111erinde Geceleyenler ve Bolgede . 'Geceleyenlerin Turkiye ile f'lukayesesi:
D I Y ARB A K I R t L 1986 10.779 46.389 57.168 1987 12.694 56.768 6.9;462 '1988 14.463 , 48.652 63.115 1989 13.344 41.589 54.930 1990 17.216 47.114 64.330 G A Z I ANT E P 1 L 1 1986 12.673 33.457 46. 130 1987 .10.028 ,33.557 43.585 1988 7.695 31.053 38.748 ·1989 7.424 25.560 32.984 1990 5.477 23.504 28.981 ..A R D 1,N I L I 1986 2.115 2.700 4.815 1987 807 2.768 3.575 1988 2.172 2.517 4.689 1989 3.066 2.733 5.799 1990 4.151 7.924 12.075 S I I R T I L I 1986 269 4.495 4.764 1987 269 4.550 4.819 1988 217 3.811 4.028 1989 136 3.616 3.752 1990 139 4.383 4.522 B A T M A N I L t 1990 2.183 5.470 7.653
S
A N L I U R F A I L I 1986 4.981 6.226 11.207 1987 13.114 13.134 26.248 1988 16.129 11.168 27.297 1989 15.462 9.909 25.371 1990 21.828 15.1~9 36.967toplam 8.561 ill!' Batman ilinde ge r-cek le emiet ir-, 1990
yr lrnda bo lge ilLerInde'85.123 yabanci , 158.979
gece-leme o lmu st.ur , 1986 y rltnda bo-lgede geceleyenlerin
YIllar YabancI
"
Yerli"
Toplam"
1986 1,72 3,66 2,79 1981 1.42 3,60 2,55 1988 1,45 3,29 2,31 1989 1,60 3,05 2,25 1990 1,65 3,32 2,45TABLO:..12
BOLGE
lLLERINDE
KONAKLAYAN
VERLt
VE
YABANCILARIN
TURK IVE GENEL
tNE ORAN I (")
i( 1986-1990)
Ylll ar- YabancI Yerli Toplam
1966 2.082.522 2.598.474 4.680.996 ' 1987 2.869.469 3.091. 219 5 ~960.688 1988 '3.411.983 3.032.343 6.444.326 1989 3.783.941 3.081.269 6.871.210 ,1990 3.669.166 3.584.287 7.453.453
TOBLO:
11
TURKIVE
GENELtNDE
KONAKLAYAN
VERLI
VE YABANcI
SAYILARI
(1986'-1990) 130.798 151.846 149.042 154.833 182.862 95.048 111.145 99.688 94.181 118.900 35.750 40.701 49 .354. 60.652 63.962 1986 1987 1988 1989 1990 Toplam Yerli Yabancl YIllar iOBLO: 10
BtilLGE tLLERINDE KONAKLAYAN YERLt VE YABANCI SAYILARI (~986-1990)
TABLO: 1~
BOLGE lLLERlNDEKI GECELEMELER
.
~
(1986-1990)Yll Iar Yabancl Yer Ii Toplam
A D I Y A M A N 1986 8.467 3.628 12.095 19.87 4.003 378 4.381 1988 8.848 2.673 11.521 1989 26.051 12.158 38.209 1990 15.570 20.033 35.603 D I' y ARB A K I R 1986 18.007 63. 173 el.180 1987 27.780 76.653 104.433 1988· 29.705 65.765 95.470 1989 25.743 55.335 81,.078 1990 28.233 59. 149 87.382 G A Z I ANT E P 1986 21.928 49.857 71.785. 1987 16. 138 51. 544 - 67.682 1988 11.302 46. 131 57.433 1989 8.553 34.022 42.575 1990 8.515 37.749 46.264 M A R D I N 1986 2.247 2.700 4.947 1987 928 2.834 3.762 1988 2.405 3.205 5.610 1989 3.542 3.282 6.824 1990 4.887 8.501 13.388
BeIge illerinde geceleyen yerli ve yab a nc
Ll
a rr ribeIge ekonomisine katkll~rlnln hesabl mtimkting6rUlme-mekle birl ikte inkar edilemez bir katkida n so aetme k
mUmkUndUr.
TUrkiye geneline oranl yabancllarda %0,94, yerlilerde %2,74 ve toplamda %1,74 iken; 1990 yr la nda bu or-an yaba ncr la r-da "0,64'e, yerlilerde %2,31'e ve toplamda
ise "1,21'e dti~mp~ttir. .
Yl 1I ar Ya.banc1 VerI i Toplam 1986 6.126.786 4.950.485 11.077.271 1987 8.899. 132 5.786.961 14.686.093 1988 11.655.182 5.577.660 17.232.842 1989 11.864.746 5.565.564 17 .430 .3,10 1990 13.270.641 6~878.368 20.149.009 TABLO: 15
TURKtYE GENELI NDE TOPLAM GECELEMELER
(1986-1990) S t I R T 1986 476 7.039 7.515 1987 320 6.719 7.039 1988 565 7.374 7.939. 1989 158 6.667 6.825 1990 141 8.863 9.004 B A T
MAN
1990 2.581 6.070 8.651S
A N L....
U R FA
1986 6.246 9.007 15.253 1987 15.966 19.082 35.048 1988 17.928 16.559 34.487 1989 17.229 12.610 29.839 1990 25,196 18.491 43.687 TABLO: 14BOLGE ILLERINDE TOPLAM GECELEMELER
(1986-1990) Yr l Lar Ya b a nc i Yerli Toplam 1986 57.371 135.404 192.775 1987 65.135 157.210 222.345 1988 70.753 141.707 212.460 1989 81.276 124.074 205.350 1990 85..123 158.856 243.979
TAB
.
LO:
17BOLGE ILLERINDE ORTALAftA KALIS SURELERI
( 1986:- 1990 )
Ylilar YabancI Yerli Toplam
1986 1,6Q 1,42 1.47
198:7 1.60 1,41 1,46
1988 1,43 1,42 1,43
1989 1,34 1,32 1,33
,1990 1,33 1,34 1,33
YI lIar Yabancl Yer 1i I Toplam
(
"
) ("
) ("
) 1986 0.94 2.74 1,74 1987 0,73 2,72 1.51 1988 0,61' 2,54 1,.23" 1989 0,69 2,23 1,18 1~90 0,64 2,31 1.21TABLO: 16
ILl.ERINDEK I
GECELEMELER IN
TURK lYE'DEK I
GEc;.ELEMELERICINDEKI PAY I (.,
(1986-1990)
BOLGE
1990 yi Ii sonu itibariyle bol gede- konaklama
k
apas i t es i 2.444 belgel i yataktir , TUrkiye genel inde belgeli yatak saYlsl ise 173.227 dire B6lgedekikonakl ama: kapasitesinin TUrkiye geneline or ani %1,41
dire Konak l amal ar r n TUrkiye genel ine or ani "2,45
o l mas r na ragmen yatak kapasite.sinin %1,41 o l masi
konaklama kapasitesinin yetersizligini g6stermektedir.
Dol aysi ile ortalama ka lie sUreleri de TUrkiye
gene-linden dU9UktQr (Tablo 17 ve 18). 1990 YllInda TUrkiye
genelinde ortalama kall9 sUresi yabancIlar iein 3,43,
yerliler t c i n 1,92 ve toplam .da 2,70 gUndtir. B61ge
t t ter t nde ortalaina ka l ie sUresi yab anci t ar i c Ln 1,33
yerliler iein 1.34 va toplam da 1.33 gUndtir.
Turizm ~mek-yogun bir sekter oldugu iein bu
sek-tor-de cal iaan .personel in ol dukca iyi egitilmesi gere-k i r , Ozell ik!e belgede rehberl ik yapacak personel in hem gelen turistlerin ve hem de beige insaninin ouem verdigi degerleri cok iyi egrenip ona gere davranmasl gerekir.- Son yr l l ar-da Diyarbaklr'da aci l an Otelcil ik ve Turizm Meslek Lisesi bu sahadaki egetilmi$ eleman acigini kapatmasi acrsrndan o l dukoa enemlidir. Vine Dicle Universitesi Ine bagli Cermik Meslek Yuksekoku+
I uI nda do. Ote I c i Ij.k ve .Tur i zm program1nin faa I iyete
geemesi olumlu bir geli$me olarak degerlendirilebilir.
Yeni aci lan bu ogretim kur-uml ar inda turizm sahasinda yeti smLs ogr-ettm e l emani sikint isi cekilebi I ir, Ancak bu Elklntl giderildigi takdirde belgede turizm sekt6rU .19in eleman slklntls1 or-tadan kaikacakt1~.
BeIge turistik deger ta$lyan tarihi eserler!e do-ludur. Medeniy~tin be$igi olan bu belgede her medeni
-yetten bir iz butmak mGmktindUr.Ozel l1kle tarihi eser
-lerin eogu dini turizm aelSlndan eok en~mlidir. Gerek Islamiyet, gerekse diger dinler 19in enem ta$lyan eserlerin cok l ugu dLk kati ceker . Bunun yaninda beige
halkl da oldukea dindardlr. Bu sebeple' bu belgede o l usjur u l a.cak turizm pol itLka l ar r nda mut l aka dini bir hasasiyet gesterilmelidir. Aksi takdirde beige halki tepkisel bir davr-aniel a , turizmden istenilenin elde edilmesine katkida bul unmadigi gibi bu sektere dar-be
verilebilecek h~reketlerde de bulunabilir.
Ylilar- Ya ba nci Yerl i Toplam
1986 2,94 1,91 2,37 1987 3,10 1,87 2,46 1988 3,42 1,84 2,67 1989 3,14 1,80 2,54 1990 3,43 1,92 2,70 3. S
o
N UC
: TABLO~ 18TURKIYE GENELINDE ORTALAMA KALIS SURELERI
(1986-1990)Bo lg e ilierinde turizm geli:;;tirilmek ve bundan ekonomik olarak faydalanmak isteniliyorsa, bolgede ya say a n herkesin ~zerine buy uk g o re v ler- d u sme kted ir . Hep birlikte bolgenin tarihi ve kOlttirel varllklarlna sahip cika r-ak , gelen yerl i ve yaba ncr turistlere iyi davranarak ve mutlaka bu sektorde egitilmi$ insangUcD
i Ie hizmet vererek btitUn· bun t a rin u st e s Lno e n g e lme k mUmkUndUr.
Turizm aelSlndan on$m arzeden btittin eserlerin mutlaka iyi ko r-uriar-ak , bizden sonraki nesillerin de istifadesine s unu lme si gerekir. Aksi takdirde bolge-deki tarihi ve ktilttiral varllklar tamamen yok o lma tehlikesi ile ka r si ka r sr ya ka.labilir. Bu baglamda Hasankeyf il¢esinin durumu yeniden gozden geeirilmeli ve ilee korunmaya aiinmaiidir.
Bolgede sadece dini ve ktilttirel turizm degil. diger turizm alanlarInln da iyi degerlendirilmesi gerekir. Dzell ikJe sag'llk turizmi b o lg e icin o nernli bir gelir kaynagi olabilir. Bu aOldan Dfyarbakir iii Cermik iloesinde ve Siir/t ilindeki ka p lac a lar- mut la ka
iyi bir gekilde degerlendirilmelidir.
Bo lg e illerinde turizm ,~ektortinde b a s lati Ia n turizm ya t r rim la ri mutlaka t amam le nma la dir . Bu tak-dirde hem yatirim yap rl rr-ken , hem de yatirim
tamam-la ndigind a b o lg e icin bUyUk bir problem o la n i:;;5iz-lige onemli bir katki sagianacaktir.
Bo lge t ur-izm i son y1I 1arda artarak deva.m eden anar:;;i ve terorden onemii bloUde etkilenmektedir. CUnkU turizmde esnek bir talep s o z ko riusud u r , Tu rizm
vazgecilmez bir ihtiyae oimadigi gibi. daima aiterna-tifleri de bulunabi 1ir . Borge i llerinde deva.m eden anar:;;i ve teror problemi eoztildtigU takdirde hem yarim kalan yatirr m la r- hiz la tamamlanacak, hem de b o lg eye d~ha fazla yerli ve yabanci turist gelerek, bolge eko-nomisine onemli oleUde katkilar saglayacaktlr.
Bolge de GAP-ile birlikte agaeiandirma call$mala-rr da· hiz la devam etmektedir. Bu c a lrsma lar- sonunda bolgede yeeil bir kueak olu:;;acaktir. Dzellikle yaz
ay-larinda sicaklardan bunalarak beIge dl$lna giden yore
In sa nr , bolgede kala c a k ve b o lg e ekonomisine k at kid a bulunacaktir. Bu durumda beIge dl$lna akan kaynak bolgede degerl~ndirilmi. oiacaktir.
Adlyaman Val i1igi 11 Turizm Mtidtirltigti,1992 Adlyaman Iii Tatil Danl~.a Rehberi.
Ayttirk, Ni hatl A1tan, Bayram, Turkiye'de Dini Ziyaret Yerleri. Altlnkalem yaYlnlarl, Ankara: 1990. Batman Valiligi Turizm Mtidtirltigti,Tatil Danl~.a
ReHberi 1992.
Beysanoglu~ 'Sevket, An'ltlar ve Kitabeleri ile Diyarba-klI' Ta r-LhI , 2. Ci1t Ankara: 1990.
Ceylan, Ali/lpekytiz, Ahmet, TUl'izmin Turkiye ve Bursa Ekonomisindeki Veri. Bursa Ticaret va Sana.yi Odasl Yayinl, Bursa: 1985.
Cumhu riyet t n 50. Yr linda Urfa 1973 11 Yr lt igi .
Diyarbaklr II Y1I~lgl 1967, Ankara: 1967.
Endog a n , Sel im, Bolgesel Kalklnma AClslndan Guneydogu Anadolu Projesi (GAP). Yayrn la nmamis Doktora
Tezi. Marmara Universitesi Sosyal Bilimler EnstitUsU 1990.
Gaziantep Valiligi II Turizm MUdUrlUgU, Gaziantep Turizm ve Tanltma Rehberi 1991.
Gaziantep Valiligi 11 Turizm MUdUrIOgU, Gaziantep 1992 Turizm Evnanteri, Gaziantep: 1992.
GUney Emrull ah , Diyarbaklr ve Yoresinde Doga-Kul tur Turizlli. Dicle llniversit.esi Yay i ni ,
Diyarbaklr: 1991.
Klrcail, R. Ozcan, Diyarbaklr IIi Turizm Envanteri ve . Geli~tir.e Planl, Ankara: 1991.
Ma~din IIi YiI Irgi 1967.
R~smi Gazete, muhte Iif say 11ar1.
Siirt II Turi=m MtidUrlUgO. 1992 Turizm Envanteri.
Ta.n191k, Halil Refet, Ur'fa IIi Yak rn Cevre Inceleme-leri, MEB. Devlet Kitaplar1, Ankara: 1974. Turizm Ba..k3nlq~1 t91etmeler ~enel' MUdUrltigU, Belgeli
TurizlI Tesisleri Raporu 1966-1986-1989-1990. Turizm Bakanl~gl Turizm Planlama ve y~tlr1mlar Dairesi
Ba9kanllgl,'Konaklama Istatistikleri Bulteni, 1~86-1987-1968~1989-1990.
Turkiye'de Beldeler, Turizm. Diyarbak1r,Yll:5 SaYl:56.
Ol ke r , lsme t , Turkiya'de Sagllk Turizmi va Kapllca Planlamasl, KUltUr ve Tur~zm Bakani1gl YaYln13.r1. Ankara: EylUl 1988.
,
KAY N A K L A R
DJCLE UN1VERSlTESI HUKUK FAKULTESI DERGISI SAY I:6/1993