Arap Dili ve Edebiyatı açısından Es-Suyuti

. .

S.0. Fen·-tdeblyat Fakültesi Edebiyat Oergls.ı 1994 ~ 1995, 9. 10. Sa.Y•.

ARAP

·

oiLİ

VE EDEBIYATI

AÇISINDAN ES-suvorr

.

. . I . . . .·

Arap dUl. ve edebiyatında eser vermiş binlerce edip gelip geçmiştir.

Her-. _. . _.

biri ~ğrendlği .. bllgller üzerln_e.yeni bilgiler ekleyerek bunları kendiler.inden

son-_rakl nesle bırakmışlardır. Kimi tek eserle, kimi. y~lerce eserle dil ve edebiyatın

gellşmesi~e katkıda bulunmuştur

.

·Bunlardan birisi de Arap dili ve ..

edebiyatında

. · belki de en çok eser veren CelAluddtn 'Abdurrah~an es-SuyOtfdir. Yazan ele al .

madan önce ondan önceki donemlerde gramer ve belagat alanında yapılar, ça- .

hşmalara kısaca değinmen:ıtzde yarar ola~ı kan·~tlndeylm. ..

Arap.

edebiyatında

filolojik

çalışmalar; Kur'an'ın yazılm~ı.

kitap

h;.ıline

getirUrr1eslyl.e· başl~mış, gramer de, kıraat ilmine. bağlı olarak doğmuştur. Gra-merle sıkı sıkıya bağlı ilk önemli çalış~a, Ebu'I-Esved ed~Du' elt ( l) .(69/688}

ta-rafından

Kur~an'da kelime

spnlannıı:t

h~rekelenmesi, (yani harf

şeklinde

müstakil:

. . .

karşılıkları bulunmayan· kısa seslilerle kelime sonundaki çekim eklerinin _{. .} ayn-işa-_. -retlerle göst~rilm~l) olmuştur.

Bütünü ile Arap filolojisinin

ku~luşu

{,e

_

bu arada gramer ve lügat

ça-·

. . . ... . . : . '

lışmaları, hicri ilk yüzyılın başlannda ku11Jlan iki yeni .şehirde, önce· Basra'da. sonra rinu.nla

btrİlkte

KOfe1

de

gerçekleşti'.

Bu ·i~ muhitteki

dil

ve edebiyatça~

. .

.Iışmaları, fa'rklı pre~slplerl, meseleleri ken~llerlne rnahşus bir' görüşle ele_ahş v~ ·

. ·

ınceleylş

·

tarzları, dol~yısıyla ihtilafları

.

, müna~ları

olan. iki Hlpioji mekte.binin

' . . ' . . . .

doğması soı:1ucunu .getirdi. Bu .çalış,:nalan sırasında Basral*ula öncelerr

.on-·. lard~n istifade

ede(eİ<.

.

yetişirken,

ikinci ,

yüzyıl

~nlannda ayn bir· grup

teşkil

S.0. Fen-Edebiyat FakOltesl Doğu Dtİleri ve Edebiyattan Bölümü Ar~p Dlll ve Edeblyah Anablllm Dalı Öğretim

llcmanı.

1 Nahiv ilminin kurucusu hakkında değlşlk·görüşler olmalda blrllkt~ kaynaklann çoğu; ~u ilmi Ebu'I-Esved'ln

kurduğunu: onun da 'AiT b. EbT n.llb'den öğrendiğini rlvaret ederler. Ebu'I-Esved .hakkında .geniş bilgi İçin.

bkı. Ebu'Hayylb el~LugaVf,.Merc1tlb, s.6-12: ez.-Zubcydf, Tabakdts. 13-19: Y~kOt, irşjdXII, 34 vd; lslam An

-slklopedısı; iV, 75.vd.

79

,·

eden KOfeliler, hararetli. bir

yarışma

içindeydiler. Basra mektebi ı~ensupları

·

,

leh·

-.·. çesl·

fasih

·

~dev.llercİen

.duydukla~

şe

.

killerl

·esa,s. ~b~l

etmişler,

ancak güç· hal-· · · terde

kıyasa başvurmuşlardır.

· KQfelller ise umumiyetle

kıy~

v~ bu yolla va- . · ·: ·. nlan

kaicİel~re ~ğh

·

kal~ışl~tdır

• . ' . .

. .

Dİi

.

çalışmalarının ~azitl_ık safhaları

bir yana

bırakılırsa

nahve dair kitap . .

yazmış

olmasi gereken ilk ali~

'

Abdullah

b.

Ebi

lshAk

(121/745}'tır. İkJnd

ol~ri,\k · .

··da ~İsA b; 'Umer ~-~ekafi rivayet edilir. Ele aldığı:, mevzuları, hudlltlarını, is_;.

. . . ' . ' . . .

. tılahların·ı . tayin ettiği· ·slstemU dl.slplinler. haline sokan el-Haltt b. Ahmed

el-

.

.

FerAhldt (175/7,91 ), lügat ve gramer

çalış~aiarına

da

yön verdi. Onun nahve

: dair bilgilerini. talebesi

Si~veytı

·

o

ao

? /

°796)'e·. borçluyuz. Slbeveyh, Arap -' .. .

ça'nın .gran:ı.erlnl;

~k

.

defa en '.küçük noktalarına kadar tesblt eden meşhur.

el-Kltib'ında,

Jsa

b. _. 'Umer ~~ekafi'nin bir eserin( esas olarak·

almış, muht~vasııii

. . .

hocası .el-H~m·ın ve ~lr . dereceye kç\d~r .da başkalarının bllglleriyle ge.:.

. . . . . . . .

nlşletmiştir: Bu eser, daha sonrakl eserler ·ıçın öme~ teşkil etmiş ve asırlar bo- .

.. , . . .

· yurica değerini koron:ıuştur.

Daha sonra dil konusunda eser veren. dilcileri şöyle sıralayat:,lllrlz. el- .

Muktadab

adlı

eseriyle .el-.Muberr~d (28.5 / 898); el-UsOI ve· el-Cu~~I

adlı

· . eserleriyle

İbnu

,'

~SerrAc

(316/929), ez-Zec<=;Act ·{337/949), ~s-Slrafi. (~68/979) . .

Basra mektebi. mensuplan arasında Slbeveyh'den -s~n'ra da büyük .alimler bir- .. · birt~i .takip etti..

el-Ahfeş

.(i07 /822),·

EbO

'Ubeyde (210/825},

EbO

Zeyd

el-. el-.

EnsArt

(22.3/837),

sarfla

nahvin hudutlarını· belirli bir. şeklide ayıran el-MAzlnt

. . (249/863):. ib.n Dureyd

.

<3i1/933},

·

ve

yukarıda

·

adı

geçen

·

şahı~Jar~an

ez-· .

. Zeccact hari~ hepsi bu ekoIUn fnensubudutlar:· Umum.lyetle ~r-Ruast (187 /~03) ile başlatılan KOfe mektebi mümesslllerl ·ıse eı.:.KJsat (189/80,5), .. onun tale.besl el-Fe~rA (207 /823),

Eba

'Amr

eş-ŞeybAnt-

(213/829),

·

İbm.:ı's-Slkkit

·

.

(244/8S8), .. ·

~·İeb

ı219/904)

v'.b.'dir. Bu iki kolun ~araretll

~ışi:nal~rının

Arap.dUine büyük. .

katkıs; olm~ştur

:

Bağda~'ta

·

Jeşekkül

eden ·ve_

Ebo

'Alt el~Farist. (377 /987), ·

İbn

. Clnnr (392/19()1) gibi alimlerin temsil ettikleri yeni bir me~tep, b~

çalışmal~ra

.

. \ .

uzlaştı~cı bir yön vermiştir.

·

su

üçü.ncü inektebe·.mensup filologlarla daha: sonra Endü(üs'te; Misır'da teşekkül e.den. mekteplerde dil alimleri ·daha ziyade .hicri dördüncü yüzyılın sonuna· kadar toplanan mal~meyl, yazılan eserleri kaynak

edirımlş

.

ler

ve eski

çalışmal~n

hazan yeni

görüşler

yeni' tasniflerle t~k~a~ ~le al-:

mışlar: özetleme ve şerh etme yoluna. gitmişlerdir. Kurtubalı İbn .MadA (592/ .

. 1196)

~kı

·

dıı~u~rtn natııvıe

₁₁₈₁₁₁

görQştertnı reddetmıştı.

i=akat

bu

·

i~tenen ata- .

kayı

.gönnedl.. Türkçe~e dair eserle~ de

yazmış olan·Kltibu'l-tdrik'ı~

yazan

Gır-80

natalı

EbO Hayy!n (745/1345),

.meşh~r

llflye ·müelllfi lbn" :Malik. (672/1274},·

Endülüs mektebi mensuplarındandır.

Mısır.

mektebin~

·bağlı

olanlar

arasında;

.

meşhu~ el-İ<iııye

sahibi

İbnu'I­

Hacib

(646/124$)),

Mujnl'I-Leblb

yaµn

İbn HişAm

·(761/13«)} ve konumuzu ·. teşkil eden es-S~tt'yl şörmekteylz.. .

Kısaca

·

işaret

edilen

dıi çal~şmalan arasında çağd

_

aş n'lil~

İ

liflerhi

filoloji ·

kar-şılığı

o'iarak

kullandıktan fıkhu

;

I

H

lugaya

dair .olanlar· da

var<:1İr.

lbri

Clnnt'nın

·

el-

.

. . .

~·ıs·~nde

,.

h~susi şeklini

bulan v~ ibn.

fart~

.

(395(1005}'1n es-$ihl~t fi

~ti-.

luga

'

ve

:

Sunenl'l-'Arablyye fi

İ<.elimlhi

_

adlı ki~bıyla

devam eden

bu

rteyi eser

-. l~rde dllln· mahiyeti. el~·

alınmal<ta,

bil

ti~

·

Arapçayla .ilgili. problemler üzerinde

.

durulmaktadır

.'

Daha·. so.nra

değineceğimiz

es-SuyQtt, -bu konuda ke~dl~lnden·

· sorirakl:nesll i~n

kayn~

_. placak·mükemmel eser:i _{. . .}

el-Muzhlr'I

_.

y~ıştır

(.2): .· .

.

.

Belağat

ilini, Arapl_. _arda Cahiliye devrl~de bir ilim

oİaral<

bilinmiyordu.

: . . .

. Fak.at onlardan bize kadar ulaşmış olan ·şur v~ hl~abet gibi .edebi mahsull~re göz

attığımızda

Cahiliye devri

Araplarının

fasih ve

·

beliğ k~nuştuklannı

y~ni'

belağa:t

~natmın

p~atlkt~

uygulad.ıklanriı

görürüz. ·. · · ·

ilk .dön~mlerd.~ bedi v~y~· beyan .

kelİmel~ri,

..

~lağa~

yerine.

l<.ıJI

-

.

tanılıyordu.

Nitekim

İ~nu'l

~

Mu'te

.

zz

·

(296/908)

.

belağat sahasında

telif ettlgl ese- ·

rlne el-8edi ls~lnt·

~ennlştlr. Daıia

sonra _bu islml'er· belağat llmİnin böl~mlerr

_ için kullanıhTiıştır.

. .

Belağat

_ilminde.

ilk

eseri

·

~

yu~nda

a<;tı

geçen bir günlük ·h~llfe

İbn!J

'

l

­

Mu~tezz'e ait <?lduğu rivayet edilmektedir.

Kltibµ'I-Bect:i

adındaki· bu· eseri 274/

..

887

.

yıhnda yazmıştır

..

Daha

~onra bu

konuda

s

·

ırasıyla şu ~şerler

.-

telif edilmiştir.

Ebu'l .. ferec Kudame _

İbn

· ~ ·fer'ln,

~akdu'ş-ş~

·

·,·ı

,

·

EbO

ı:·maı

~l~'Askert'nl~

· Kttabu's-Sma'ateyn'i, lbnu'.r-R.eştk'in Kltibu'l-'Umde'si, nihayet bu ·sahada bir

\ . . . . . .

şaheser

olan

'Abdu'I-KAdlr el-Corcant. (471/1078)'ntri Esranı'I-Beligiısı ile

·

Deii

1

Uu'l ...

i'c:h

'

ı

·

ki

ez-Zefl'.lahşeİi

.(538/i.14~).·

Eshu'l:Belap

'

sını

·y~rke~

özelllkle bu iki eserden. çok ·istifade

etmiştir.

·es-Sekk.aktinfn Mlftihu'l-'UIOm'u,

.

et-Teftezant

;

nln

el-Mııtavveı·ı

·

ve 'Abdu'I-K!dir' el~Bagda~'nin

Hıza,ıetıi'I-

.

Edeb'l.

ı Çetin. N.~ .• A;ab~tan Maddesİ, KOçOk TOık lsıan:ı A.nslklopedlsl •.. ~. Fasikül, M.f..B .. İstanbul, 1978, s. 150- ·

152.

. . .

Özetie hicri döndüncü ve .beşinci-asırdan sonra pek çok arap edibi .bu

konu üzerinde kitaplar yazmışlardır. Bunlardan birisi de yazımıza konu olan

es-SuyOti'dir.

Tam adı Celallıddfn ~bu't-Fadl 'Abdurrahman b .. KemAliddtn Eba Bekr b.

/ .

· Muhamm~d · el-fludayrt es-SuyOtt eş-ŞAfl't'dir. Mısır ve Surlye'de hOkUm süreri

. . MemlOklüler devleti.nln

son

zamanlann_da. Kahlre'de yetişen ve Arap dilinde· en

fazla eser vücuda g~füen mU~l.llflerden biri

v

_

e

~lkJ .de birincisidir.

es-SuyOtt, 1 Recep 849'da Kahlre'de doğİnuş_tur. ~ğdaşlanndan meşhur

~uhammed

b. 'Abdurrahman es-SehAVi'nln

·

belirttiğine

göre

es-SuyOtt'nİn

an-nesi bir T(,jrk cariye idi. (3) Ona Ebu'I-Fadl künyesini babasının dostlarından

KAdı'l..:Kudat

·l~ddfn Ahmed·_b.

İbrAhtm vermiştir

'.

Soyu, Şeyh HumAmuddtn el-Hudayrt ~s-Suy0t1'ye dayanmaktadır. Soy

kütük zincirinde,

başkanla,r.

zenginler ve

'_fıkıh

~llmlerl

buluiım~ktadır.

~endi~i

en .büyük atasının .tran asıllı blduğunu söylemektedir. Bağd~t;ta bir mahallf:'! olan

· el.;Hudc1yrf nlsbesi ise, burada uzun süre 'pturduğuna işaret olduğu _. tahmin

edil-' . . .

mektedlr .. (4) Babası devrin. fakJhler1ndendir. es-SuyOtt, · babasının klşlliğlni

,

H~snu'I-Mıİh

.

idara

·

,r

Ab,bir

M.ısr ve'I-Kihlre adlı kitabında anla~ır. Ayrı~

ata-larının lsımlerinl birer birer.zikreder.

· Heriüz altı y~ındayk~n. babasını kaybeden es-Suy0tt yetlm büyür.

Aile

dostlan

tarafıridan

himaye edilir ve onlann ihtimam ve gayretleriyle tahsilini

ta-mamlar.

:

Anne~İ

onu devrin. büyük

allmlerİnd,;m

olan

Şeyh

Muha_med. el-.

Meczub'a gôtürür. Bu şeyhin teşvikleriyle sekiz yaş!lia girmeden Kur'an'ı'

ez--berter. Bundan sonra ilimle meşgul olur ve Arap e~eblyatına aşağıda ve;.

. . ... .. .

. receğimi~ pek çok değerli eserler kazandırır.

Hl~ri_ 91 ı 'de v~fa,t eden

yazar,

·

Kahlre'nin güney-doğusun~a kendisine

nisbet edilen inezarhğa gömülür.·

·Bulunduğu dönemin en meşhur_ve en çok eser telif eden yazarıdır.

Ken--.. .

dislnde kü.çüklükten dah!lik -emareleri göründQ. Sekiz yaş gibi çok küçük ·bir

yaşta Kur·~·ı ezberle~iş

~irisi

olar~k

-

İbn

·

o~İdk

el-'ld'ln. 'Umd~'~inl, en.-Nevevi

. 'nin Mlnhicui•~fıkh'ını, el-Beyzavt'nin Mlnhic::u'l~UsOl"ünü ve İbn Malik'ln

el-3, Karahan, Abdulkadlr; es-Suy0tr Maddesi, lslam Ansiklopedisi cilt:1 t, M.E.B., İstanbul, 1966, s. 258.

4 es-SuyOtr el-Muz.hır it 'UIOml'I-Luga ve EnvA'lha, Tahkik: Muham~ed Ahmed a.du'I-Me~IA, Alt Mı.ıhammed el-Bec.cM. Muhammed EbJI-Fadı lbrahtm. 1-11 • Dc\ru İhyAl'I-Kutubl'l-'Arabt Kahire (tarihsiz), ~-ı ve sonrası;

Coıd ZeydAn, nrıh AdabıHugatı'l-'Atablyye. Tahkik: Şevkt Dayt. t-4. oaı:ı·ı-Hııaı! · t 967, 111. 239.

82

! .

flye'sinl ezberlemiş~ bunun üzerine 8Q4 yılından itibaren ilim.ile m~şgul ~imaya başlamıştır. Önce· tefsir, hadis ve fıkıh olmak ·üzere dini ilimleri öğrenmek için .

· 'gerekli ~lan nahiv, m~:ant, beyan, Qedt gibi alet. ilimlerini öğrenmiş, daha ~onra

-esas

ilimlere geçmiştir .. Bazı alimlerden fıkıh

ve

nahiv okuduktan sonra nlh~yet

Şeyh Şlhabuddln eş-:-Şa~~ht'den

· ~raiz

öğrenmiş

·ve· '866 .. senesi

başında

.· .-.

Arapça okutmak ü:rere i ~ t

almıştır.

Çok kuvveti\ bir zekay~ ~hlp. olan

es-. SuyOtrnin ikiyüzbin hadisi

ezberl~diği

nakledilmektedir. _(5)

' ·es-S.uyOtt, Husnu1

I-Muhidara adlı kitabında, _sayılan. yüz.elliyi bulan

-sanat ve.-fllm

~allarınd~kl hocalarımn adlannı anlatır.

:su denli ·çok

sayıda-

hocası

olan. es-Suyut'f, henüz ~~yedi

·

yaşmda;ken

il)<. eseri olan

Şerh~.-1

l~tl

1

aza

.

vei,

.

.

Besmele1

yi devrin.Şeyhüllsl_ami.'Al~muddin el-Bulkinfye sundu ve oda ·eserin . · başına bir takriz yazdı.

·

Şeyhullslam

'Alemuddtn el~Bulkint,

876.

yılında

kendisine d~rs ve

fetva

. . . .

görevini verdi. ~yhuniye ve Baybarslye medreselerindeki derslere

çok

sayıd.~ öğ~end ~atılmaktaydı.

Ölünce ŞeyhuUslamlığa Şerefl:ıddtn el-MunWı .geçti.. es-SuyOti .ondan usOI, Şerhu'J-Behce ile haşiyesi· ve Beyzavi tefsiriyle ilgili . dersler aldı. Aynca

meşhur

·bi;

hocası

da· Bizans'ta

doğmuş

·

~nra ~am ve Kudüs'e

gelmiş

daha sonra' da Kahi(e'ye •

ye~leşmiş hicri dokuzuncu

asır

·nahivcllerinden el-KAHyeci

. ·' . .

Muhammed .b. Süley~Arı er~ROmt (h. 879)'dir. Şeyhur:,iye ve .diğer yerlerde . .' ders. aldı.· Felsefe, ~antık. ve_ nahivle ·ilgilendi. Hocaları

arasmda

şunları sa~.

yabillrtz : Şerrısu'l-fenan, İbnu'l-Ferişte, 'i-iafız~ddtn Muhamed el-BezzAzT. Çok ·

geçmeden tefsir hadfs ve . fıkıhta üstad olmuş: lügat. belagat, mantık ve fel~ .

sefede· de ·ye~idll bJr

şahıs

durumuna

gelmişti~

;

.

es-Suy0tr, eH<Mlyecl hakkında şunlan söylüyor:

O,

4lstadlann üstadıydı.

: O~u.

her

zlyaretl~d~,

yeni yeni

şe"er ~jrenlyordiım.

_

BI~ gün

'i4f

#.'

.

+'~~

lba-

·

resinde kaç konu var _{. .} .. diye sonınca şaşırdım._. · 1 t O konu old-.ğunu _{. .}

söyledi.

_.

Ben

de

hepslnfijrenmeden gltmem

·

dedlm.

Bir·çok eseri vardır. es~SuyOti,

kendlslnd.en eserlertnin. ~yısın~ sorun~ ·ben de b .. mİyoruıİı diye cevap-verir. Eserlerlnl~ çoğu muh~rlardan .. oluşmuştür . . En faydalıs~ ve . değerlisi. İbn

Hiş&n'ın Kavi'ldu'l-hib'ına yaptığt

·

şerhdl

·

r:

es-SuyQtf, onun

düşün~elerinl

. eserlerinde

açıklamış~ır:

Örnek ·olarak

şu

cümlede, Slbeveyh'·ln aksine iki amilin ·

değişik

iki mamule atıf yapılmasını

caiz

'

g'?.rmüştür:

.. ,: .. 5 ~rahan, a.g.e.;s. 258.

!' . , _ , . . ..

ı..l"'J

~.;-

.

l.l.J.

.

~l "~

~

•, , ..

· Eserlerinin bazıları şunlardır: Meşhur. tefsir

metodu

ile ilgili. kitabı

Teyslr

..

.

:

n '

_

bml't-Tefsir, -

Şerh

.

Kavi'ldl'l-ldevit,

~ıh

Kellmetey

·

~ş~Şeiıicle,

Mlricu~-. _. Tabakit~_. '·MenhUu'I ... _{. .}

E.rvlh,

Karanı1l~Vec:d _. fi Şerhl'I-Hanıd. _.

:

Diğer

hoc.al~nndan. ö~de gelenler

arasında şunlan

sayabiHriz:

Takiyudc;ıtr:ı

·

.

CŞ-:şıbJt,

Seyfuddtn el-K.lnant el:Hanbelt,

·

şemsuddtn

:·

Muhammed

es--Sahavt

:

·

.

. es-s·uyatt de

·

bir çok

altın

glbl

seyahatlar yap~rak ~ilgisini ~artırma yollarını

aradı

.

Bunun

tçtn

:

Şam,

Hicaz,

Yemeli,

·

Hindl~tan,

F~

.

·

ve

tekrOr (6)

gibi

İnem-

·

leketlerl geimlştır. (7) Aynca Mi.sır'ın Dlmy~t, FeyyOm ve İske~d~riye gibt.'yer-. ·

lerlıii -d~

zlyar~t

etmiştir. . . . . : . .

' .

Kısa umanda şöhreti yayılan es-Suy0t1'h_ln derslerini · müderrisler bile:

ta~p etmiştir. O, cteyti~

-

bazı

il_mi ve ·fikri

İnünakaşalarina

da

katılmıştir. M~selA

875 ·yılında· İbnu'I-Fartd _t:,akkinda · cereyan _eden · hararetli münakaşalarda .. · Kam;u'I-Mu3nd fi

.

Nus

_

ret'

lbiıl'l

:-

find adlı

eseriyle onun

·

taraftarları

arasinda

yer almıştır.

.

.

es-SuyQtt, h. 901 yılında halife· el-Mutevekkil 'AlellAh'ın emriyle. o za ..

. mantar

Kahİre

'.

nin

en büyük

hankahı

61ar'i'Baybarsiye

şeyhilğlne

.

geçmiştir.

Uzuri

bl~

miltjdet: Kaytbay

zamanının sonıanna

.kadar bu hankah

şe;hıığını~ sagladıği

.

imkanlar sayeslnd~. refah içinde

yaşadığı

g_lbl bir çok ese~lnl

rahatça

'

yazmak

l~n .

de vakit bulmuştur. Bununla· beraber bu durumunu·

kıskananlar

da

·

ol

.

muştur.

Kaytbay'ın y~

-

ına ahşılag~lmlşİn dışında

Taylesan IIE(glrmesl

sultanın kızmasına

•

. . . . sebep

9l~~ştur

.. Bu hareketten sonra

s~tanı

zfyarette·n

k.açınrriış;

· hatta alimleri~ .

sultanları ziyarette

·

bulunmamalannın

sünnet

olduğunu

Ueri

sürmüştür.

Bu

mev--:

zuda Mi Ravihu'J-Asitfn fi 'Ademl'I-Macl' lle's-Selitôı Onvanh bir·rıs:aic de -.

ya.zmıştır.

Daha

s;nra. Baypa~iye

~ftlği

görevinden· el

çektlril~lş

. olan -~

..-SuyOtt halife el-Mutevekkil 'AleHah ile münasebetlerini sıklaştırarak ondan ken- . ·

dlsinl bütün

Mısır; Şam

ve

komşu

~üsJüman ·devletleri~

~dılıkl~rının

üstünde·.

bir göreve tayin· etmesini istedi. Sultanın bu :vazifeyi vennest kadılar ve bir . .

kısım

hal~

tarafından

.

engellendi. Çok g'ururlu

oı~

:

as,

on_u blrçc;k

kişinin

ten- .

· ki·c.une

maruz

bırakmış

.

ve

çağctaşıart~ın doşmantığını kazartmıştır.

Medrese

va- .

.

kıflarint talebeden' z:lyade _. kendisine hasr etmesi genelde tepkiye yol _{. . .} açmıştır_. :

6 Bab Sudan;ın bir bölümü. Gô~ylnde Fas, doğusunda Senegal >'er alinaktad_ır.

' . ' .

7 Ahmed chls!tend~ıt. Mustaf! 'AnAnl, cl-V~tt li'l~Edebl'l'Arabf v~ T!Jttlı: Matbaatu'I-Ma'Arlf, Mısır •. 1927. s ..

306; Cord Zeydan. a.g.~ .• ı ı ı. 244.

r • .

"Bütün' görevl~rlnden

soyutİandınlan es-Suy0tt

'

ntrı

. ma~evlyatl

kınl~iş

ve

ln-sa~Jara olan. güveni·

tamamıyla

.

sarsılmıştır.

Kahtre'de Nil nehri

ortasındaki

.

ada-. ~kJardan biti 9lan ~r-R.ivda'dakJ evine .çekildi·. Yalmz

bİr

-

~ayat yaşayıp

·kendi_si~i ·

. eser yazmaya ad~dı.

Daha önçe geçtiği üzere es-SuyOrl, Araplar arasında geçerll .. olduğu -gibl

önce tefsir," hadis,.

fıkıh

,

.nahiv, _me'A~I, ·~y~ ve bedf'.I

öğren

·

miş,

so~ra

fıkıh

·

·.

:

.

usOIO, hadis

tartışması

!

sarf,

inşa, metuplaşma,

feraid,

kıraat

ve

tıbbı

_'

seç~lştlr

•.

. . . . .

.

. . . . . .

Aynca bir ı:nüddet matematikle d~. ilgilenmiş: fakat zor geldiği iç1n·bırak,mıştır .

. Ö'n~

mantık öğreri~ek lşteyen

es-:-s.µyott; ·bunun. har~.

olduğ~na

dair

fetva~ı

duyunca

bıraktı

.

Bunun

·

y~ınısıra

taph

ve

edebly~tta_ da

geniş

bilgi sahlbly~i. · · · .

es-SuyQtt, p~k çok e~r· okuy_up inceleme ft_~tı bulmuştu; fakat· bil

-gt;ind~ ço_k gururlu .idi. ·Bu durum

şi.ı

sözünden de

açıkça

.

~nlaşıl~blllr:

Tefsir,

ftkılı, hadis; ı,ahlv, me

j

inl, beyan v~

bedi'

lllmlertnde

d~ıya oldum. GilcOm

h~wanmm

fevklıİ~

·

çıktı. Y~hıiz Ostadıni

.

şeyhulİs~

'Alemuddin

el-Bulkbıi'nl~ fıkıhtaki

Gsdl~IDjO'

benden

fazladır~

:

ferm ll~lndeld

ils-tünHljOm

dljeıf~rtndeıi ~ğu

ise

de

yine ~e·

çağdaşlanoıdan

.

İlstilnO~

i

.

Her

. · sahadaki

'

kuaJİmtş

'

olduğum

Ulm okyanusa

·

benzer;

fera_lzdeld

U.

1:d

m

ak

-yanıisa

oranla

.

Nil nehrlne benzer;

.

Oysa

·

çaicİAflanmın

feralzd~ld

b·n~3P

NU

. . . .. . . - .

iıeh~nhı

bl! kolu

_

gibidir. Nllln yaninda kollann ne hil~D

·vantır.,

Kur'in'a

. .· . .

-dayalı Ulmleıte

·

ha~ls

ve

Arapçayla

·

ug111

ilimlerde kesin ba.,an elde ~m

•

.

Bu

Oç

konuda kefln başarı

cince .Taldyuclin

s-Subkry~

.

sonr~·

d~

y~nl%CA

bana ~ır.-(8)

., ..

Kendisini tamamen ilmi

·

ça.J

_

ışmalara vermiş

olan ·es-SuyOtt,

şiirle

de

uğ­

~~ıştir. Yazdığı

.

bazİ şiirler

varsa-da bu :konuda -~k

başanh ~l~amıştır

:

' . · Mezheb

·

~kım~n.dan Ş~fü

olan ·es--SuyQti', lllmlerdeld

üstilnlilğünü gun.ıriu

biri l~deyle dile

getİrmiş,

kendisini devrin en büyük_ ~ilmi

hatta

dokuzuncu

asnn mOc~dçtldl 9larak _. ilan etmiştir. Peyg~berle rüyasında veya uyanıkken

·- . . . . . . .

birçok defalar görilştüğU.nü de iddia ~ttlği görülmüştür.

. . .

e~SuyQtt

_.

,

bu

.gurU~ndan

dQl~yı

.klmseden·th~n. hediye

~

.

lep

·

v~

·

kab~l

..

,•

.

. . .

.etmediği, lllm haysiyetini ~ üstün. tµttuğu bilinmektedir. Nadir olrytakla be- .

~aber

g~m

-

s

·

ıkintısı çektiği

günierde ~ile ÇQk -zengin

olduğu

.

peli.rtil~n kü;..

tOphaneslndekl kitaplarin~a~

:

.

·

bazıl~nnı

·

satmayı

te~ih

ederek·

çağının

·

bü

-

·

8

G~naltay. M.Ş., lsıam.da Tarih ve MOVerrihler, lstanbul,. 1339-1342, s. 408 .

yükİerlnd~n

gelen hediyeleri kabul

etmemiştir.

·

Vefatından

.. sonra· sultan

Kan-suhu'l-~vıfden terekesini kaydetmek üzere Jzjn ~stenildlğl~de şu

cevap

alın­

mıştır: es-SuyOtf,

.

hayatta

iken

.

bizden bir

şey aldı

.

mı ki, biz de onun

.

te-

..

-rek.esiiıe el koyaluıı. (9)

es-SuyOtfnln ·

değişi~

konularda bir çok·· eseri ·.·vard~r.·.

~unların

eks~rlsi . . uz.lin araştırmalardan ziyade çeşitil. k4ynaklardan alıptılar yapılarak derlenmiş

eserl~rdlr. · Bu görüşü kendisinden sonraki alimler ileri sünnektedirler, Fakat ·bona _.

·

rağmen

·es-SuyQtt, fürrt tarihi

bakımından

·önemli bir

şahsiyettir.

Zira kay

-. , . . . . .

balan· bir çok esere _.

aricak

O'nun alınti telifleriyle vakıf _. olunabilmektedir.

.

. . .

Eserleri. kitap ve rl~le olarak_ üç· yüzden fazladır. Bunun hakkında değlşJk

görüşler vardır. ·srockelmann onun 415 adet basılı ve yazma ese.rl olduğunu -.·

. . .

Flugel 560 tane, Cemil Beg (Bey) ise 'lkdıı'l•Cevher _adlı kitabında risale ve

··

küçük

hl.kaye

tarzında

·

576 ~e,

öğrencisi

ed-DavOdt ise 500 kadar eseri .ol-.

.

duğunu

Heri

·surrnektedlr. Kendisine

gelince

1İusn~

1

I-Muhidara adlı kitabında

otobiyografl~J~I verirken_ Oçyüz tane. eserinin

olduğunu

söyJem~ktedlr. Tabiikl

. . ' . . .

bu~dan sonra da-bir çok es~r tellf

etmiştir.

(10)' eserlerlnl yedi 'bölüme

ayır--

~aktadır. Yİ~l~çU

:tefsi~

\ıe

·l!glll kon.ularda,

doksanbeşi

hadisle, otuzblrl

dllİe

( 11),

kırküçO

.

çeşitli

konul~r;

otuzbeşJ

arabi ilimler. ylnnlblri usül,. beyan v~

ta-~vv~fla

.

llgllf. ellisi.' ise'tarih, edebiyat

ve

benzeri

konulardadıt.

. .

. . . .

. .

.

,

.

.

.

DİUE İLGiLi

ESlRLERl

I

:' · - . el:..Muzhlr

fi

1UIÖıııl1I-Luga : es-Suy0t'l'nln di~bllglsi

ile

ilgili ~n önemli kJ-·

. . . .

. tabıdır. Bu kitap dille.ilgili araştinna yapan ve.c;lll felsefesi

n~

·

ilgilenenler içl~

. çok önemlidir. Sahasın.da tek olup iki bölümden oluşmuştur. Birinci böJüm dllle ilglll

laflzlarıye

bu

·

ı~flzlann

etimolojisini,

d

_

oğrularını;

mütevatlrlerlnl,. ke~l~en ve k~ilmeyenlerlrıl, alınma yollarını, fasih, µyıf;· kötU,._çlrkln ve düşük görülenleri, şaz~ garib

ve

nadlrlerinl, terkedllmlş, ·sonradaı:ı Arapça'ya· girmiş ve yabancı·

.·

~l~iannı

l~rtr.

·

Ayrıca

dini olan

laflzJarın

.ö~llikleti, kökler( hakikat,

mecaz,

.

9 Karahan, a.g.e., s. 263; es-St.ıy0tt hakkında detaylı bilgi için bkz.,es~SehAvt ed-Dav'u;I-Uml', iV, 65· 70, 203;

ibnu'l-'imAd, Şczerttu·~ı.eheb, vırı. 50-5 t; ~1-Guzzf, el-Kev.\İ<lbıls-salre, t. 226-231; el-'ldnlst, en~NOru's-·

S.1ftr. s. S4-58: eş-Şevk!nt, ~1-Bedru't-TA!t', 1, 328;:335; !!1-BagdAdt. Hedlyyet~·ı-·Artlln, 1, 534-544; Husnu'l·

Muh.tdara 1, ı~i9~: eş-Şa'rtnf. eHabakAtu'l-KuQrA,

s.

4,:

10 Umer RıdA Kehh&le, Mu'cemu'I-MOelllftn, ı-xv. Mektebetu'l-MiısennA •. Beyrut (tarthsl~).

V.

1.28; YOsufSetkfs, .

.. Mu'cemu'I-Matbu;atl'l-'Arablyye, f-2, Ma~~t.Seıkfs._Mısır, 1928, s .. 1073: Eserleri hakkında bkz. lsmA'.TI 64\

: el-BagdAdt, 'Hedlyyetu'l-'Arllln, 1-1 J, lstanbul, 195

t

;

l. 535-544; Çelebi. l<Atlb; Kcşfu'z .. zunOn, l'-l L Js.

. . \ . . .

tanbul, 1941.

. 1 t Zeydc\n, ytnnlblr.taneslnln dllle llglll olduğunu söylQyor. ZcydAn. a.g.e.,· t ı 1, 245.

, . ·•. .

I

müşterek, -zıt v~ eş anlamlı la~zlar ve bunlar gl~t ~debi sanatlarla kalb, ibdai ve

·natit misal!.

·

fllolc;,Jlk

konuİar

ele

alı~mıştır.

lkiod

.

bölUı:n

ise

ve~ll),er, fiillerin

y~

. . . •·· ', ' ... .

.

. pılan

ve

·

bunlardaki kaideler ve lsttsnalan kapsar. Dildeki metod ve Ar~pc;a1

ntn ·

. . ..

..

. . .

diğer Sami dilleriyle olan ilgisi, dilin edebi yönleri ve rivaye_tln hükümleri ba- .

. .

.

. . ' .

_kımından bu bölümün araştınnacılar için değeri büyüktür~.AY~C:cl

t.apakalar,-

ha-.

fızlar

,

sıka

sahlp_leri: v~

zayiflarını

.içeren

b~r ·b~b. Ar~p

~ir

ve

bilginleriı:ı

dogum

· ve -ölQm tarihlerini; haı:ıgl kabileye mensup. ·olduklarını: ·adlarını ..ve soya_dlannı,.

_nered~n·ve·

ntçl~

·

aldıklan~ı,. eşve

·

çocukla~nın adlan

·

nı, ~yn(adı taşıyar:1ı~n.

bir-den fazla a~ı _.olanları ve·. hepslnlr:ı teker teker.. ~çıklam~ı, lakaplarıı~ın se-bepleriyle ~raber izahı, neseplerlnin _tanıtılması, kabileleri birbirine uyan

ve

uy-mayanlan kapsayan b~r bab vard1r, ( 12)

Onun nahve dair pek çok konuyu içine· alan çok faydalı·

ve

~alumat

ba-kımır:ıdao çok

zengin bu

eseri

defalarca

~ılmıştır; Aync.a

'

Ma

1

a

1

l-

'

~yneytı

ta-:

..

. . ~ .

rafından da !ıminı'I-Muzhlr adıyla_. ·manzum hale gettrtl~iştir.· .

. .

.

.

Bııgyatıı'I-Vu·it

fi'

Tabakitl'I-Liıpvlyyiiı ve·n-Nuhitı

es-SuyOtr,

~ıı

ese

-rini ·h. 868

yılında·

kaleme

aım

'

ıştır.

~eyd&l'a göre bu kitap T~akitU'NAIWlyyin ve'l~Lugavlyyin -adh kitabın kilçü~ . nüshasıdır .. Bu kitabın büyOğO kayoolrnuş

orta. boydaki

nüshası

·ıse

Pa~ls;te h. 13~~'de

basılrnıştır.

{

ı

3)

·

. . . .

. .

_ ~ahasında son···derece mOhlm. bl~ eser .. olan ~u kitap hakkında ,.es-Suy0ti

şunian söylemiştir : .Hen~ yetişme· çağındayken nahiv

konusunda.

-·u.ı;­

manlaşmak

için

bu al~a

Ugllı" bllglleıt

·

kap~y;...

.

bl~

kitap

:

ya.zmayı

_

·

arzu

.·

-

-e~lyordum~ zi

_

ra nahiv

ilk

ujraş~ğım

·_

uım dalıdır.

Bu

kitabı

y ~ e n U~

·

etapta

EbO Sa'id ·es-Slritrnln l~ · elitten oluşmuş Tabakitu'ri-Nuhitl'l ..

~rlyyin-adlı kitabını

ele

aİduİı; peşinden Ebıtt-Ta~b·

'Abdl'I-Vaİıtd

b.

'Ali

.

el-Halebrnln dört

dltl~

Meratİbu'n-Nahvlyyin'lnl

_

~e

'.

ıbo

Bekr

Mulıanımed

.

b. _. el-Haşan ·ez-Zubeydrhln _. bir d~n oluşmuş Tabakitu'n-Nıihit'Uiı _{. '}

·

et.aba .

.

sonra· da

el-Kamus müelllil

·İ<iclı Mecdu~d-Diiı ·eı-FırOdbicli'nln

bir

.

dltllk

·

• • • • • • • • • •. ' • ' . • < '

el-lulp

_. fi

Tabakat

_. ~·lmıiı~'I-L"p'sınr _.

lncele

_

d,m

_.

:ve bOtün b~

_{. . .} ~edeıt kay-. nak

yaparak

s6z

~onus.u

eserimi tellf ettim. '(.1.4) Adı geçen kitaplann yanısıra

.

b~ı

temel tarih kl~aplar,· EbO

.

Bekr

et°-Hattb

'.

in

Tarih··

İsaıdad

.

ve

·

Zeylleri,

İbn

:

·.

'Asaktr'ln TadJ!

Dımeşk

ve benze;, tarih kltaplannd.an

faydalanmış

ve

buoları'.t<i

~

·

. .

12 es-SuyOtt, el-Muzhlr, ş, t ve sonrası; Con::t ZeydAn, a.g,e., 111, 2A8 ..

. .

13 Aynı eser, 111,240.

14 es-Suyotf, Bugyctu'J-Vu'at il Tabal<Atl'I-Lugavıyytn ve'n-Nuhlt: Tahkik: Mu~ıned Ebu'l-fadl lbrahrm, 1-t 1, :oaıu'I-.Flkr, Kahire, ,979, 1, 3.

tabının mukaddimesinde sıraian:ııştır. İklbtnl aşkın biyografiyi içeren. bu eser .. müelliflr:ı

de

işaret ettiği glJ,i kendisinden önce geçen kltaplann özeti ma-·

. hlyetind~ir'. ·Blyograflleri

asırlara

göre

düzenlemiş sıra

olarak da alfabetik

sır~yı

.. . . . .· .. .

.takip etmiştir, Fakat. başlangıcı Muhammedler ve Ahmedlerle yapmıştır. Daha sonrakileri: nonnal alfabeye göre

dl~lştl

r.

Bir

babı anlaşmazİıklarla anlaşmaİaFa

·

ayırmiş,

·

ttığer

bir

b~b

ı

,

b~balar. <7)CUklar.ve ben~ri konulara

ayı

·

rtniştır.

Bir

~üs-hası,

bin sayfa olarak _{. .}

D&ru'

_

l-Kutubl'I-Mısrt'dedir. M~sır

_.

'

da ı

324

;,ııncİ

.

a

463 sayfa _.

olarak basılmıştır. Bu kitabın .bazı el y~aları Berıı~; Köprülü

y.

b

.

yerlerde bu

-lu,:ımak~dır ..

~m'u't~Ceviml': Nahiv .konusunda· kelimenin .tarlft ve

kısim

.

lanna

dair·

. . .

· yazılmış mukaddime· mahiyetindeki .yedi · ayrı bölümd_en . oluşmaktadır.

1-Merfô'lar 2- Mansuplar 3-·Mecrurlar 4- ·Amlll~r 5-T4bl'ler ·(Bu beş bölüm na

-hlvle llgllldlr,) 6- Fillerin blnalan 7- ·Cümlenin öğelerinde · meydana gelen d.e-:

. · ·

ğişikllkler

(B~H<i

kısım

da sarfla ilgilidir.)

·

c1

s} Bu .eser .es-Sln.kftt'nln

notlarıyla

Kahİre'de

1317--1328· tarihlert

arasında

,

lkİ

dit halinde

basılmış~ır.

es-Sinkltl,

aynı

eserin manzum şevahidlne cd_. ,...Dureru'I-Levaml' adlı. bir de

_.

şerh yazmıştır_. .

es-SuyOtt, .bu eserini sonra şerhetfi ve Hem'u'l"".Heviml' adını verdi. ·

Hem'u'I-Heviml' Seıtı

·

Cem'l'I-Ceviınl' _. .: . Dile _. ·.alt konularda kendisinin_{. . . ...} ;

Basra, KOfe, Bağdad, Endülüs ve. Misır ekolleri mensuplu nahlvcllerln gö

-rüşlerini

içe~en.

geniş

hacimli bir

ki

_

~ptır

.

B~ eserini telif ederk~n

y~klaşık

yüz

eserden.faydalanmıştır.· Bunlar arasında. belki ·de en~ önemlisi· EbO HayyAn:ın

iıtışafu'd~Darb adlı eseridir. es-SuyOtt, bu 'kitabında daha çok kendi dön~mlne

. ' .

kadarki_{. .} . görüşerlne katıldığı nahivcileri verir.- Mesela, EbQ Hayyan'ın isimlerin

~ . ' . . .

~ümieıerde ·terkibe ginneden önce. mu'rab veya· mebni olmasını· gerektir.en bir.

şey olmadığından

·

ne mebni ne de mu'rab

olacağı görüşüne katılır:

.

Arapların

müennes nunuyla birlikte 11

,

~ ~ j

II

ibaresini

·

~

~r»:J

'

şek

-

·

· Unq.e de kullandıklan ·.görülmüştür. N~hivcller, " iı'!»t

J: "

deki düşen nun_un müennes nunu · rrıu· yoksa vikaye nunu mu olduğunda görüş ayrılığına düş­

müşlerdir .. Slbeveyh, düşen n~nun, münneslik. ı;ıunu.olduğunu Uerl sürOyor. İbn

· · .Malik de ona katılıyort el-.Muberred, İbn Cinnf ve EbQ HayyAn ise vikaye nunu

oldı,ığ':ıı'iu ileri sürüyor ve delil olarak.da birinci rıunun fail iamttl old~ğunu ~o.,· ·

·ıayısıyla hazfedllemeyeceğin_l gösteriyor. es-SuyOtt · de bu' son görüşü des-teiklemektedlr.

15 Çelebi, a.g.e., 1, 598.

Basra ekolü mensuplan sıla. ile. mevsule muteallak

car

_. ve mecrurun öne

_.

· geçmesini caiz görmezler. _{. . .} ·Fakat es-SuyOti'nin de destekledlgl KOfe _{.. . .} ·ekolO

men-~upları bunu .kesin olarak caiz görürler-. ·

.

.

· :

fıA

.J~ •

"1:

-

••

!

cümlesi~ln

i'rabında

..

_.

4w.~._/

·

örie

geçmiş.

haber "·,,. .J~ 11

. de sonta gelmiş ı:nubtedadır şekilndekl hocası 'KAfiy.ecl'nln görüş~ne ~tılır.

· ·. Mübteda v~ haberin 'birbirlerini ref ettiklerini ileri süren KOfelilerin gö- · . ·

. .

· rO~üne katılmaktadır.

" .. ~~ . " konusunda da şunlar~ söylemektedir. Bazı kimseler " ·

~\S

.

"

nfn olumsuzu _..

haber

bakımından

olumlu, olumlusu

ıse

..

haber

bakıminda~

-

oı~ms~z

. . . ,• . . : . . .

. olduğ~nu ileri sürer ve .bu şekilde. dilden dile yayılır. Gerçekte ise o da diğer

fi-iller. gibidir ..

oı~~s~u

.

olumlu, o)uml~su OIUl'!lSVzdUr. Ancak. ~ylemin

C?l'uşu

değtı C;te

·

yakıntık manasının

olumsuz

şekil

,

ftliın yakınlığınİn oıunisuzluğudur

.

Fi-mn

olması

da bir za~.~ettlr. iira

bir

·

Jşe yaklaş~ayan kİmse

o

işi .

~apmamış

.

de­

rjlektlr. Olu~!usu i~e fiilin

yakınlığının rriüsbetliİiğidlr:

FiiUn

·

yakın oİması

ge-rekmez.

r

~

~.,;

~~cümlesinin

manası

·~alkay~~l; fakat

kalkmadı"

·

ŞekJJndedl

.

r.

Çoğu

gramerci

iıJ

~I 1

ibaresinde "

~

\.," kelimesinin zald

ıJ

'

.

'

harfi c

e-.· Tiyle

mec~r

_olan. kelimeye mu.zMf _

olduğ~~lleri

sürer. ·et-Fanst ise "

l,I "

ke~ . limesi · müfrettlr ve kasr için

getirilmiştir;

·~

J

.

".

ile metrur

kısım

haberdir." der . .

es-SuyQtt ·de bu görüşe katılarak Jöyle der : "Ben, tevil, ziyade ve huf bu~ .

. . .

lunmadıjı için lbO

'Ali

el-Fiilsf~ln göril.fOnO seçtim."

Nida .konusunda da

şöy~e

.diyor: "li,n

Millk hemze

~e

·

yapı.lan nidanın

.

. . .

·çok az olduğunu ileri -sOrilyor; Fakat

ben Gçyilzd.en

fazla hemze. ile. yapdan

: nidaya rastladım. Bunun için bu konuda

·

az:el

bit

kitap

_yazdıİn.'' ·

· SuyOtf, ,i

iJ~

.

1

•

kelimesinin aldığı hareke konusu_nda ·ileri sürüleri·

d~ğlşlk ·görüş.teri .ortaya koyar. · Kendisi de

zarf

olduğu için mansuptur gö-.

.

. .

.

.

,

-

. .. · . . .

rüşünü seçer. lbn Malik'ln 11

•

~,~r "

misalinde muzAAf ileyhin aldığı ha·- ·.

. .

-

-

.

. ·rekeden dolayı muzAAfa hareke verllemeyeceğ~· gör<lşüne katılır. 11

'-!' .J " nin çok kere takl.11 (a~~ık)' bazan da teksir (çokluk) içtı:ı getirilir görüşünde· el

-Farabtyi· ~es tekler ( 16).

16 Şevkt Dayf,'el,MedA~su·n-Nahvlyye: DAnı'I-Ma'Arlf, Beşinci Baskı,· Kahire, 1983, ş. 364-~65.

·.

'şte

·

bu

.

_

şekilde

:

es-SuyQti.

nahivcilerin .

görüşlerinden

keridl

açısindan

.

mantıklı

gördülderinr eserlerinde ele

~lmıştır

.

Bununla daha önçe de temas

edil-. . . . . . .

diği gi~i nahivle ilgili düşüncelerini delillerle ispat yolunu seçerı Mısır ekolünün

bir _,

me

.

nsubu

.

olduğu~u

göstermektedir. Eser

192.7yılinda Misır

'

da

.

basılmıştır.

. . . . ..

.

Kltibu•ı.:.ıktırih

fi

•bm

UsOll;n-Nahv ve Cedellhl: e~SuyQtt, bu

kitabı

önsözün.de de

belirttiği

gibi

f

bn Clnnl'nln el-H~'ls

adlı

_eseri

cİoğrultu~tinda

kaleme

aldı

:

fı~~

-

usOlünü

dİlbUglslne

tatbik

ettiği

bir es~idir.

Nahlv

-

usuİü

ile

il~

.

glH

bir çok

şeyi kısaltmıştı

r

. İbnu'I-EnbArt'nln

Lem'u'I-Edllle ve'l~i'rab_· fi

ee ..

deıı·ı;.ı·...-aı,

a~h

eserıere başvura~ak bıntıci kitabın özunu

··

.

aıdı

.

tkincısının

.

özeti~ı

.· · , de konula~da --~beplei1 verirken

kullandı

'

.

·Moemf.· ese.rih birinci.·

böiüm~rıü

nah

-vin an_a l_<ay~aklanridan olan. sem_a, ·m~eleslrie

tahs

!

s

etmiş.

ikinci' bölümde lcma, üçüncü

bölümde

kıyas

~

çtördüncO

böİümde

kelimeyi,

başka

bir delil

bu-.

lunm~dıgı

sür~ce •.

bul~nduğu şekild~ bırakıp

kullanmak

anlamın~

.

gelen . is- . . .

tishAb,

beşinci

bölü~de istidlal, istit)~

ve

lstikrA,

altıncı

.

bölUmd~ et-Ta'Arud

ve't·,:TerAdh

başlığı altında! deliUeı1

.

n

ayn~ keli~ede

ka~ılaşmaları

halinde ôrt~ya .

.

çıkan m~ı~ıert

ele

·

almıştır

.

Yedi~ci

ve

son bölümde ise nahv.Jn

kuruluşunda

. hlZfr1.efi ·geçen .dil allmleri~le,· bu sah_ada çahşacak· olanların. öğrenmesi gereken .

. bilgileri zikretmekt~cllr. (17) · · · ·

.. ·.· Haydarabat'ta · 102 sayfa olarak 131 O

yılında

·

b~ılmrşt;r.

Nahyin ka

y-. . .

nal<lan hususunda derli fopl~ çalışmalardan olan ve ·çeşJtl! baskıları bulunan el- ·

.

'

lktırah,

_Ahmet Suphl. Furat'

tarafından

da tihklk edilerek,

i

975-1978

yılında İs-

·

·

tanbul'da neşredilmiştir'. : .

-·

·

. · .. .

el-Esblh

ve'n~Nad'lr : Dilbllg~slne ait .değlştk· problemlerin. fıkıh.

nio-

·

na~İan

usôlünde kal~rne

·

almış oİduğu

.bir _kitapt!r,

es-Suycıt( ~ynı

'

Unvanla

· bir

de

.

fıkıh muhtasarı yazmıştır.

Metod. ~tarak

fıkıh

alimle~inln

kullandığı

.me~

· . todu

kullanır.

Bu~ll -önsözünde

·

açıklamak~dır

.

Bu

kitabını baş

·

kışİnı

hariç KAdt

··:. TAcu'd-Dtn es~Slibkt'nin-·

kitabını

_

n ışığınd~

-

~azdığı

sö~lenm~kt~dlt.

Baş

.

kismını

. . . . . ' :· . '

Is~ ·ez-Zerkeşi'nlh kitabından esinlenerek yazmıştır. ez-Zerkeşfnln olsun· es

-Subkt'nln ·blsun her iki klt~pta.·da 'bllbllgisi kurallan

_

fıkıh

.

~ünakaşası

lçerisi~de ·

ele

alıhhuştir.

Herbhi

bağımsız

bir

önsözü buJunan sankJ

yedi

kitap

imiş

·

gibi yedi dalda .

d~rilenmiş

-bir eserdir. Hutbe lakap gibi lçonulan içerir. Bu

yedı'konuyu

·ma~· .

. l7 ·Çöğenli,

M.

5adl, Demlrayak. Kenan. Arap Edeblyatıl)da Kaynaklar, ~tafürk Ünlversıtesl .. fen-f;deblyat fa

-kült«::51.Yayını, Erzurum, 1994, s. 149 ... ·.

· 90 · ·

dele~ halinde şöyle sıralayabiliriz: 1-Kaideler ve bunda kullaıııl~ usOI.

z ...

Bağ­

laçlar, istisnalar. 3- Morfolojiyle ilgll~ konular.

+

Cem ve farklar bölümil. 5-·

. .

LuğAz ve Mutarahat (18) 6- MU~akaşa. münazara ·ve. fetvalar.

7-

EfrAd ve

garA'lb sanatı. ilk ol~rak dört dit halinde 1317'de. Haydarabat'ta basılan eser,

'Abdul 'Al Salim. Mukerrem

tarafından

.

tahkik edilerek dokuz cÜt halinde, · 19a5

. . .

yılında ·Beyrut'ta neşredllmlştir. { 19)

. .

el-Muhezzeb : Kur'An"da geçeri muarrab kelimeleri açıklamaktadır.

Ke-limeler alfebetlk olarak tertip

edilmiş

eserde

}'aklaşık

124

~uarrab

.

kelimenin

·

izahı

yer

almaktadır.

E.ser, 1980

.

yıİında

Kahire'de lbrahtm. Muhammed EbO

Slkktn tarafından tahkikli olaral< yayırtılanmıştır. (20)

el-Behcetu·'I-Merzlyye:

ibn

M3lik'in Elflye'sinln şerhinden lbarett.ır.

$erh~1-Mugni ı lbn HlşAm'ın el-fv1ugnt'slnin şerhidir.

·

Şerh Şevihld

Mupl'I-Lebtb veya fethu'I-Kanb bi

Şevaiıld

Musnl'I.;

·

Leb1b:

İbn HlşAm'ın

el~Mugn!

ac;tlı kltab~ı:ıdakl

.

şevahld

.

ln ş~rhidlr

:'

·

~~uyOtt,

yal-nı~ şiirleri şer~etmekle kalmamış, şiirin kAilir:ıi, .şahid olarak kullaml~n beytin .

geçtiği şilr!n tamamını veya önemli gördÜ$Ü kısımlarını zikretmeye de özen

. .

.

.

gestermiştlr. Aynca, şlllrlerln rivayetinde farklılıklar varsa· farklı bütün rivayetleri

· ve ravllertn'i

cİe zikretmiştir

.. Eser; Muham~ed Emt~ es-S~nkttt

tarafından

tashih

. . .

· edi!erek · 1322 yılında K_ahire'de basılmış, ·bu baskı ·Ahmed Zafir KOc:An

ta-. .

rafından tekrar g~zden geçirilip tashih ve talikler Ozerindekl hatalar.izale ve

tah-.klki edldlkten sonra, iki cilt olarak Beyrµt'ta neşredilmiştir. (21)

· eş-Şahda f11

_{n-Nahv :}

_{Nahivle ilgili} yetmiş _{beyitten ibaret}

bir kasldedir.

el-Ahbiru'I-Mervlyye fi Sebeb Vad'l'l-'Uml'l-'Arablyye: Arap

dil-bilgisinin doğuşu hakkındaki rivayetleri ihtiva eden bir risaledlr.

. .

Tiıihu'l-Farida ft'n-Nahv ve't-Tasıff ve'l-Hatt: Arap dilbilgisine ait

de-ğişik proble"!)ler üzerinde d~rulan bir eser<:flr. ·Muhammed b. 'Abdu'r-RahmAn

. .

el-Fası tarafından şerh edllmJştir.

18 Bazı konularda karşılıklı tartışma ve düşüncelerin aız edilmesi.

19 Çelebi, a.g.e., 100-101; ŞevklDayf, a.ge .. s. 363.

20 Çöğenli, a.g.e., s. 150.

21 Aynı eser, s. 150.

EDEBiYATLA iLGiLi

ESERLERİ

Rasfu"l-la1

I

fi

Vasft1

I-Hllil ·: Ayın nitelenmesi ile ilgili bir şllr mec-.

muasıdır. istanbul'da 130Z'de basılmıştır:

· · . Ma.kimatu's-Suy0d': _. Yirmi _{. .} dokuz. risaleden ·

oiuşmuş

yüzotuz makame

. .

· (küçük hikaye) dlr. En önemli iki inakamesl: {{avda adasını vasfettiğl

BOlbilHl'r-Ravda ve Makamat

sın'dlslyye

'

dlr

.

lstanbul'da· 1297

y

.

ılında basılmıştır.

·Daha

sonra Ahmed et-Tuv~ylt

tarafından

tahkik edilerek 1988

yıltnda

Tunus'ta

neş­

. redilmlştlr. ·

. ' . .

'UkOdu'l;.Cumin

fi

_

'llml'I-Me'in~:ve'I-Beyan: Müellif, betagatla ilgili bu .

· ~erini, meant,

~yAn

ve bedt'

şeklinde

üç

~lüıiıe ayırmıştır

.

Eserin ~onunda

· ise edebi hırsızlıkl~r ve bazJ edebi sanatlar hakkında btlgl _vermektedir.· 1987 yı-.

lında.Mısır'da basılmıştır.

· . ORTAK KONULARDAKi

ESERLER

en-Nefhatu'l-:Mlsklyye

ve

Tuhfetu~l~Meleklyye: Nahiv, bedi' ve me'Ani ·

ile ıtgllİ 166 satırlık şemalardan oluşmuştur. (22) . ·

. . . . .

. .

MOştehe'l-

'

Uldll

fi

Muntehe'I-Ma~ldıl:

Her konudaki

söylen~lş

·güzel

sözleri içeren bir ri~h~dlr. _{. . . .} DAru'I-Kutubi'I-Mısri'de buh.İnmaktadir_{. .} ~

j

1276'da.Mısır'da basılmıştır.

· el-Vesi'II

ili

Ma'rlfetl'I-Evi1

II: el-'Askarfnin kitabını alıp çeşitti

dü-zenl~n:ıelerde

bulunduktan sonra

yazmıştır.

Kitapta, ilk hOtbe söyleyen;

ıİk

.

şöyle

giyinen ve ilk

şiir

söyleyen gibi .her .konudaki ilkleri ele

a

'

ımıştır.

116

say-

.

.

fadan

oluşmuştur~

Hıisnu'.1-Muhidara

fi

Ahbir Mısr ve'I-İ<ahlre: İki ciltlik. bu eseri

_ver-memizdeki gaye,

muhtevasında

dil

ve· .ede~iyatla

igfll

konuların bulunmasıd

ı

r

·

.

.

Mısırda gelmiş

.

geçmiş şairl~r,

nahivdler ve emlrle~ln .

katİpİ~rlnl

ele.

alır.

1968

· yılında iki cilt olarak Kahlre'd~ basılan eserin· çeşitli baskı lan vardır. Eserin bir

kısmı ~tınce tercümesiyle birli~te 1834 yıiinda neşredllmiş~ir. (23)

. '

.. Lubbu'l-lublb fi. Tahıtıt'I-Ensib: Ensab hakkında özet bir kitaptır.

ibnu;l-E~ir'i~ ~i-,Lub&b

ac:Uı

~erinin

düzenlenmiş

bir

kısaltmasıdır

_.

Şair,

edip ve

.

katıpıerın ne$eplerinfrı bulunması bakımından. önemlidir.

22 · Nl'mehıll!h, el-'And!rt, Taıfh Adabl'I-Lugatı'l-'Arablyye; Matbaat Mursllln, 1933, s. 263.

23 Çöğenli, M. Sadi, De~lrayak, Kenan,· a.g.e., s. 258. ·