Safkan arap kısraklarında östrüs ve ovulasyon günlerindeki endometrial ödem derecesi

(1)

ve

t.

UiI.IJffR. (2005).LL.J-ı :65-68

SAFKAN ARAP

KıSRAKLAR

ıNDA

ÖSTRÜS VE OVULAS YON GÜNLERiNDEKi

ENDOMETR

iAL ÖDEM DERECESi

M

eh met

O

sman

Atl ı

_'

@

Hay

rettin

Çetin

2 Ömer Korkmaz3

T

he

dcgre

e

of E

ndometria l

Edema o

n

t

h

e

Days of E

strus a

nd

Ovu

tauon

i

n Purcbred

Arabian Marc

s

Özet:Sunulançalışmadasikliksalkan Arapkısraklarda, endometrial ödemin ösırüsve ovulasyongünlerindekiderecesini

beliriemek amaçlanmıştır. Çalışma, Nisan-Mayıs ayları içinde yaşıarı 5-12 arasında de9işen, dUzenli aralıklar1a ösnüs gösteren 20 adet fertilkısraküzerooey(ırCıtüldu. Kısraklaren az biröstrüssiklusu boyunca gözlendi.Kısraklardaovurasyon

günüO. gün olarak kabul edildi. Siklusun 14.gününden itibaren östrüstespiti amacıyla 24 saat aralıklarla muayeneler yapıldı.

ö

seüe

lespiti ile eş zamanlı olarak uterustaki gelişmeler unrasonograti ile izlendi

ve

ödem skorlamasıyapılm.

ÖstrüsgünO4kısrakta3(%20 ),13kısrakta2 (%65),3 kısrakta1(%15) derece ödemerastlandı.Qvulasyongünundeise

16kısraktaO (%60),4kısrakta1 (%20)derece oderngözlendi. Ovulasyondansonrakigünde isekısrakların tamamında

60-oometnat ödem cöscüste Olduğu gibi (O derece) idi. Sonuç olarak;Safkan Arap kısraklarda. enocrretrıet ödem

oe-recelendirmenin östrüs

ve

özellikleocuıasvon gununCınbelirtenmesindedi{ıeryöntemlerie birliktekullamlabilece{ıi kanısına varıldı.

Anahtarkelimeler: Endometrialödem.ösırös. kısrak

Summary:The aimofstudywas lo

oetermoe

thedegreeoleııdornetrialedema on the

days

of estrus andowıatonin

cycIicPurebfedArabian marea.For thispurpose,20 purebred Arabian fertilemares.aged from 5 to 12years were used betweenApril and May.Allol the mares wefe

coservec

duringatleast one estrous cycle.Theovulation daywas

acceptec

asdayO (dO).The mare wereobserved and

examoeo

Iorestrus fromd14until detection.During the

same

period,the ute-rusofarımareswasexemınedusing ultrasound andthe degreeofedemawas gradad.onthe estrus day.edemasoores wereas Iollowing;grade3(20%,n=4),grade 2(65%, n:13),grade1(15%, n::3).On lhe ovulation dayadama

sccre

was

gradeOin 16 mares (%80) and other 4mares (%20) had grade 1adama.Afterthe owıaton day,aıı ol mare hadno

edemainuıeru sasseanduringthe diestrus.Asaresult,grading the edema intheeterusoouldbea uselulmethodinpr e-dicting the dayof estrus and ovınaton along wrththe use otherestrus detection methods(teaserstene n,vaginale xe-minationand lolliculargrowıh)in purebred Arabian mares.

KayWords:EndOmetrialedema.estrous. mare

Gl rlş

Atyebştiriciliid'iyapan işletmelerde yanlış

ö

atrüs

tespiti, reproduktif perlormansın azalmasının en

önemli sebe plerinden biri olarak gö ster ilm ektedir (Squires 1993). Kısraklarda östrüs vetveya oyu-fasyon tespi tinde;kısraid'ın aygıra karşı davranışları, genital organlardaki (o va ryum, ute rus,

serviks

.

va-gina ve vulva) değişiklikleringözlenmesi (Aslan ve

ark. 1996 ; Ginther 1992; Kahn 1994), vaginanın

elekt riksel direnci (S e maca nveTaşal

2002)

ve hor -mon analizleri kullanılmaktadır (A urich ve Aurich

1996;Ataman ve ark.1999).

Pra tikteyaygı nola ra k grafftoüikülüntespiti,va

-gina ve serviksin durumu ve aygır muayene si ile östrüs tespiti yapılmaktadır (Sq ui re s 1993; Cayan

20(2). Son yıllarda kullanımı yaygınlaşan urt

-rasonografi ile uterusta endometriumun ka t-ma nla n nd a ki belirgin kahnlaşma. uterus lümenind e

sıvı artışı (endometrial ödem) derecetenciriterek de östrüs ve ovula syo n zamanı belirle nmeye

çalışılmaktadır (Glntrer 1992). Uterus lümenindeki

sıvıbirikimi ve endometrialka tla rdakibelirginleşmeye

baQlı heterojen bir yapı ihtiva eden uterus ke sili nin

görünümünün portakal dilimi ya da at aratesr le-kerleği gibi oldu~u bild irilm ektedir (Kahn 1994 ; Ka -nekove ark.199 5;Pyc ock 2004).

Endometrial ödemin doğru bir şekilde

Gl'lişTarihi ;17.06.2005 @:moal li@ hotmaiL.com

I. SelçukÜniversitesiveteri nerFakültesi,DoğumveJinekoloj i Anabili mDalı ,KONY A

ı.AdnanMenderesÜruversuesiVeteriner Fakültesi,Doğum"eReprcduksiycnHastalıkJanAnabı lim Dalı.AYDIN

(2)

rebıc.t ôsırüeve Dvulasyongünlerindeki

Eroometrieı öoern derecelerinin kısraklara gÖl'e dağıı ım yüzdeleri Derecesi 3 %20 (4) %0 (0) 2 %65(13) %0 (O) 1 %15 (3) %20 (4) O "100(O) %80 (16) TartışmaveSonuç

Yanlış ösırüs tespiti ve uygun olmayan za-manda tohumlamaya bağlı gebe kalamama ve bunun sonucu olarak infertilite sorunu meydana gel-mektedir (Deals ve Hughes 1993;

Squires

1993). Özellikle fizyolojikdöeıresdöneminde veya

eksoien

progesteron uygulamalarında bile ovaryumlar üzerinde ~Omm failikül bulunabil~ihatta bu fol-likülerin ovule olabileceqinden tek başına ovar

-yumların muayenesi östrüs tespitinde yanıltıcı ola

-bneceöı bildirilmektedir (G inthe r 1992; Atlı ve ark. 2004). Fakat endometrial ödemleşmeye sadece

östr

üs

esnasında rastlandı~ıvurgulanmaktadır (G int-her 1992;Kahn 1994).

Özellikleartan östrojen konsantrasyonuna bağlı olarak endomet riumdaki katlaşmanın (ödemleşmenin) ultrasonografi ile gözlenmesi

son

yıllarda östrüslenntespit edilmesinde kullanılançok güvenilir bir yöntem haline gelmiştir

(Pelena

ch

ve ark. 2002; Weber ve ark 2002; Kaneka ve ark.

1995). Endometrial katlar diöstrüsün son gününde kısmiolarak çörönmekte olup östrüs ile beraber be-lirginleşmektedir. Pycock (2004), ingiliz,standartve

midilli

atlarında eoconeınar katların ovulasyondan

7

gün önce görülmeye başlad ı~ını, ovuıasyon gününde ise öcemleşrnenin ~u kısrakta kay

-bolmasına rağmen bazı kısraklarda ovulasyon gününde bile 1 derece ödemin qörülebileceqini bil-dirmektedir. Belçika çekim aııarında ise ovu -tasyondan 6.6 gOn önc e belirginleşen endometria! ödemin ovulasyondan 5.5 gün önce birdenbire ge -rilemeye başladı~ı bildirilmektedir (Plata-Madrid ve ark. 1994). Irklararasındaki bu tür farklılıklar değişik ırklarüzerinde çalışanhekimleraçısındanönemlidir.

Kanekc ve ark.(1995),diöstrüs döneminde bo -melen olan uterus yapısının

östr

üs

esnasında ödemleştiğini (ekoienıtesinde artış) ve ovulasyon günü ise tekrar eski halini aldığını bildirmektedirler. Wever ve ark (2002), doğalolarak östrüs gösteren

xru,<:t·~rıN."ORKMAZ

değerlendirilmesi için bir derecelendirme sistemi ge-tirilmiştir. Bu kavram Pyccck (2004) tarafından; eko-strüktür homojen bir yapıdavediöstrüsdeolduğugibi ödem yok(Oderece),

az

miktarda tespit edilebilir

en-o

ornetnar

katlarda beürqmleşme (endometrial

ödem)ve uterusfümeninde sıvı yok(1 derece). bütün uterus boyunca tespit edilebilir endometrial kallarda orta derecedebelirginleşme(2 derece)vebazen

ute-rus lümeninde sıvı ile karakterize.endometrial kat -larda ileri derecede belirginleşme(3 derece) olarak değerlendirilmiştir.

Sunulan çalışmanın amacı safkan Arap kısraklarda, endometrial ödemin östrüs ve ovulasyon günlerindek iderecesiniaraştırmaktır.

Materyal ve Metot

Çalışma, Nisan-Mayıs ay1arı içinde yaşları 5-12 arasında değişen. düzenli aralıklarla

östrus

gösteren 20 adet fertil kısrak üzerincte yürütüldü. Kısraklar en az bir

ös

trüs

sıkıusu boyunca gözlendi. Kısraklarda ovulasyon günü

O

.

gün olarak kabul edildi.

Diöstrus

döneminin sonlarına d~ru (14. gOn) yapılan ult -rasonografi, spekulum ve aygır

muayenesi

ile östrüsler araştırıldı. Muayenelere. 24 saat aralıkla östrüsler tespit eduineeye kadar devam edildı. Utt -rasonografi ile ovaryurraar üzerinde ~Omm folliküı. spekülum muayenesinde vagina mukozası pembe, ödemli, serviks önünde ipliksi bir sıvı bulunan ve

aygın muayenesine pozitif reaksiyon veren kısrakların östrüste olduğuna karar verildi. Ovu-lasyo nunşekillendiğine24 saat aralıklarla yapılan

un-rasonografi muayenesi ile overyumtar üzerinde bu-lunan preovulatonk tolükülün olmaması , yapı içerisinde hafjf

ekojenne

veren Korpus He -mograjikumun görülmesi ile karar verildi. Östrüs

tes

-piti ile eş zamanlı olarak (14.gün) uterustaki gelişmeler, Pycock (2004) bildirdiği endomelrial ödem derecelendirme sisteme göre izlendi.

Bu lgular

Östrüste klkısraklardan. 4kısrakta 3, 13kı srakta 2 , 3 kısrakta 1 derece ödeme rasnandı.Ovulasyon günündeise 16kısraktaO,4kısrakta 1derece ödem gözlendi (tabıo.t). Ovulasyondan sonraki günde ise kısrakların tamamında endometrial ödem diöstrüs te olduğ ugibi (Oderece)idi.

Ö

srr

ü

s

tespiti için uterustaki endometnal ödemleşmeni n değerlendirildiği östrüsve ovulasyon günlerindeki ödemin ultrasonografikgörünümü; O de-rece Şekil 1'de, 1 derece Şekil 2'de, 2 derece Şekil Tre,3 derece ödemŞekil4 'de gösterilmiştır.

66 Endometrial Ödemin °Kısraksayısı Östrüsleki Oranı(nO) Ovulasyon Günündeki Oranı(nO)

(3)

Safkan ArapKısraklarındaÖstriisve Ovulasyon...

Şekil 1.EndometrialÖdemıeşme

(Oderece) (Ultrasonografik görünüm)

Şekil3.EndometrialÖdemleşme

(2 derece)(Ultrasonografik görünüm)

veya PGF2 alfa veya PGF2 alfa+hCG ile östrüsleri manipüle edilen kısraklarda en belirgin

ödem leşmeni novulasyondan96 saat önce meydana geldiğ ini , ovuıasyon esnasında kısrakların büyük bir

çoöunı uğunda endometrial ödemleşmenin

kay-bolduğ unu, hormonuygulamalarınınbuödemleşmeyi

etkilemediğ ini sadece süresini azalttığını vur -67

Şekil2.EndometrialOdemieşme

(1 derece) (Ultrasonografik görünüm)

Şekil4.Endometrial Ödemleşme (3 derece) (Ultrasonografik görünüm)

gulamaktadırlar. Pelehach ve ark.(2002),uterustaki endometrial katların ilk olarak ovulasyondan 6 gün önce belirlenebildiğ ini, ovulasyona kadar azalan ödem derecesiniovulasyonsonrası diöstrüsteki hale geldiğini(Oderece) bildirmektedir.

(4)

ATlı.ÇeTIN,KORKMAZ

çoğunda ödemleşmenin belirgin old~u (2 derece)

(%6 5), ovutasyon gününde ödemleşme puanının

(%80) diôstrüste gibi (Oderece) oldugu tespit edildi.

Ovulasyonsonrası günde ise tumkısraklardaödem in

dösırusteklgibi oldugu (Oderece)gözlendi.Elde

edi-len verilerin araştırıcıların bulguları ile (Kaneko ve

ark. 1995; Pelehach ve ark. 2002; Pycock

2004

;

Wever veark.2002)paralel olduğu görüld ü.

Sonuç olarak; Safkan Arap kısraklarda. en

-demetnal ödem derecelendirmenin diQ'er ırklarda

olduQ' u gibi ösırcs ve özellikle ovulasyon gününün

belirlenmesinde diger yöntemlerle birlikte

kul-lanılabileceQi kanısına varıldı.

Kaynaklar

Aslan, S., Çelebi, M., Fınd ık, M., izgür, H. ve Koç,M.(1996). Safkan Arap Kısraklarda Ovatasvon

Zamanı ve Erken Gebetiqm UIlIasonografi ile

tztenerekSaptanması. Ank.ÜnivVet. Fak.Derg.,43, 341-347.

Aıaman, M.B.,Baran,A.,Günay,

O

.,

Günay, A,

intaş, K. S. ve Uzman, M. (1999). Kı sraklarda

Östrüsün Rektal Muayene, Uttrasonografi ve _H_ızlı Kan-Progesteron Testi YardımıylaBelirlenmesi.U.Ü.

Vet. Fak.Derg.,3, (18) 139·14 8.

Atl ı. M.O., çetin. H. ve Zonturfu. AK. (2004).

Kısraklarda PRID+PGF2 alla Kombinasyonun Östrüs

Siklusu ve Fertilite Üzerine Etkisi. F.O. Sag. BiL.

Derg.,18 (1)55-60..

Aurich . C. and Aurich,

J

.

E.(1996). Diagnostic

Evaluation ol Endoerine Reproductive

Purcnon

e

in

theHorse.Beprod.Dam.Anim.•31.487-490.

Çeyan, K. (2002). "Evcil Hayvanlarda Döıerme

ve Sun'iTohumlama"S. Ü. Vet. Fak. Yayın Ünitesi,

42031Kampu s.Konya.

Daels PF and Huqhes JP.(1993). The Normal

Estrous Cycle. "Equine Beproductıon". Ed., A.O.

Mckinnon and J.L.

vcss

.

Lea &

Febçer

.

Phi·

tadelphta,London.

68

Gintner, OJ. (1992). "Heprooucnve Bioıogy of

The Mare.Basic and Applied Aspect".Second Edi-tion, Equieservices, Cross

Ptain

s.

WL,USA.

Kahn W. (1994) "Veterinary

Reproductiv

e

Ult·

rasonography".Mosby·Wolfe, London,.

Kaneko, M., Miyake, Y., Kanada. Y.• W

a-tanabe,G.,Taya,K. (1995).Induction of

E

strus

and

P

romonon

of Fertility

by Prostaqfandm

F2 alpha Ad·

ministranonin Mares .

J

.

Eq.seı,6(1), 7·14.

Pelehacn , L.M, Greaves, H.E, Perter. M.B,

Desvousges, A., Snarp. D.C. (2002). The role of

Estrogen and Progesl erone in the

lnd

ucnon

and

Dtssipaton of Uterin Edema in Mare s. The

-riogenology,

58 ,

441-44,Abstr.

Pycock,J.F.(2004). Ultrasound cnaractensncs

of the Ulerus in the Cycling Mare tneır Correta tion

with Steroıd Hormones anel Timing of

Ov

utanon

.

http://www.pycock.co.uk/articles.htm.Erişim Tarihi:

05.06.2004.

Semacan, A ve Taşal,

i.

(2002). Kısraklarda

Vaginal Mukozanın Elektriksel Direnç Değerten

Yardımıyla Seksüel Siklusun Izlenme si. Y.Y.Ü. veı.

Fak.Derg.,13(1'2)114·116.

Squires EL.(1993). Estrous cetecnon "Equine Beproduction ", Ed., AD. Mckinnon and J.L. vc ss.

Lea

&

Febiger.Philadelpbta,London .

Wever, NDB. Pierson , RA and Card, C.E.

(2002). Assessmentof Endometrial Edema and Ec

-hotexture in Natural and HormonaUy Manipulated

Estrusin Mares. Theriogenology.

58 .

507·10,Abstr.

Ptata-Madrid. H.. Youngquist, R.S., Murphy ,

C.N., Bennett-wimbush.K., Braun.W.F. and Loch,

W.E.(1994).UltrasonographicCharactenstics of the

Foıücuıarand Uterine DynamicsinBeıqian Mares.J.