T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
ÖZEL HUKUK ANABĠLĠM DALI ÖZEL HUKUK BĠLĠM DALI
TÜRK VE AFGANĠSTAN HUKUKLARINDA
VATANDAġLIĞIN YETKĠLĠ MAKAM KARARI ĠLE KAZANILMASI
Abdul Hannan SHARĠFY Yüksek Lisans Tezi
DanıĢman
Dr. Öğr. Üyesi Cemil GÜNER
T. C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Özet
“Türk ve Afganistan Hukuklarında VatandaĢlığın Yetkili Makam Kararı Ġle Kazanılması” baĢlığı taĢıyan bu çalıĢmanın amacı Türk ve Afgan vatandaĢlık hukukundaki konuya iliĢkin hükümlerin karĢılaĢtırmalı olarak incelenmesidir. Bu çerçevede, çalıĢmanın birinci bölümünde, Türk hukukunda yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanma konusu ele alınmıĢtır. Türk hukukunda yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanma türleri olarak; genel olarak vatandaĢlığın kazanılması, istisnai olarak vatandaĢlığın kazanılması, vatandaĢlığın yeniden kazanılması, vatandaĢlığın evlenme yoluyla kazanılması ve vatandaĢlığın evlat edinilme yoluyla kazanılması Ģartları üzerinde durulmuĢtur. Devamında ise, Türk hukuku çerçevesinde yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanmanın usulü ve hukuki sonuçlarına yer verilmiĢtir. Ġkinci bölümde ise, Afganistan hukukunda yetkili makam kararıyla vatandaĢlığın kazanılması konusu incelenmiĢtir. Öncelikle Afganistan vatandaĢlığının yetkili makam kararıyla kazanılmasının Ģartları ele alınmıĢ, devamında genel olarak vatandaĢlığın kazanılması, istisnai olarak vatandaĢlığın kazanılması, vatandaĢlığın yeniden kazanılması ve evlenme yoluyla vatandaĢlığın kazanılması türleri açıklanmıĢtır. Ardından, Afganistan hukukunda yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanmanın usulü ve hukuki sonuçları incelenmiĢtir. Tez, Türk ve Afganistan hukukundaki yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanmaya iliĢkin hükümlerin değerlendirildiği Sonuç bölümü ile sonlandırılmıĢtır.
Anahtar Kelimeler: Türk VatandaĢlığı Hukuku, Afganistan VatandaĢlık Hukuku,
VatandaĢlığın Kazanılması, Yetkili Makam Kararıyla VatandaĢlığın Kazanılması
Öğre
n
cin
in
Adı Soyadı : Abdul Hannan Sharify Numarası : 144233001029
Anabilim Dalı : Özel Hukuk Bilim Dalı : Özel Hukuk Programı
: Tezli Yüksek Lisans
T. C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Abstract
The aim of this study entitled “Acquisition of Citizenship in Turkish and Afghanistan Laws by Competent Authority Decision” is a comparative study of Turkish and Afghan citizenship law provisions. In this context, in the first part of the study, the issue of acquiring citizenship by the decision of the competent authority in Turkish law has been discussed. As a type of citizenship in Turkish law with the decision of competent authority; acquisition of citizenship by general way, acquisition of citizenship by exceptional way, the re-acquisition of citizenship, acquisition of citizenship by marriage and the acquisition of citizenship through adoption were explained. In the following section, the procedure and legal consequences of acquiring citizenship by the decision of the competent authority within the framework of Turkish law were explained. In the second part, the issue of acquisition of citizenship by the decision of the competent authority in Afghanistan law has been evaluated. First of all, the requirements of the acquisition of Afghanistan citizenship by the competent authority was discussed, then, acquisition of citizenship by general way, acquisition of citizenship by exceptional way, re-acquisition of citizenship and the acquisition of citizenship by marriage were explained. Then, the procedure and legal consequences of acquiring citizenship by the decision of the competent authority in Afghanistan law were evaluated. The thesis was concluded with the provisions regarding the acquisition of citizenship by the decision of the competent authority in Turkish and Afghanistan law.
Key Words: Turkish Citizenship Law, Afghanistan Citizenship Law,
Acquisition of Citizenship, Acquisition of Citizenship By Decision Of Competent Authority.
Öğre
n
cin
in
Adı Soyadı : Abdul Hannan Sharify Numarası : 144233001029
Anabilim Dalı : Özel Hukuk Bilim Dalı : Özel Hukuk
Programı : Tezli Yüksek Lisans
Tezin Adı : Acquisition of Citizenship in Turkish and Afghanistan Laws by Competent Authority Decision
ĠÇĠNDEKĠLER
ĠÇĠNDEKĠLER... i
KISALTMALAR ... v
GĠRĠġ ... 1
BĠRĠNCĠ BÖLÜM TÜRK HUKUKUNDA YETKĠLĠ MAKAM KARARIYLA VATANDAġLIK KAZANMANIN ġARTLARI, USULÜ VE HUKUKĠ SONUÇLARI I. YETKĠLĠ MAKAM KARARIYLA VATANDAġLIK KAZANMANIN ġARTLARI ... 5
A. GENEL OLARAK VATANDAġLIĞIN KAZANILMASI ... 7
1. Ergin ve Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak ... 8
2. Türkiye’de Kesintisiz BeĢ Yıl Ġkamet Etmek ... 9
3. Türkiye’de YerleĢmeye Karar Verdiğini DavranıĢları ile Teyit Etmek ... 12
4. Genel Sağlık Bakımından Tehlike TeĢkil Eden Bir Hastalığı Bulunmamak ... 13
5. Ġyi Ahlak Sahibi Olmak ... 14
6. Yeteri Kadar Türkçe KonuĢabilmek ... 15
7. Geçimini Sağlayacak Gelir veya Mesleğe Sahip Olmak ... 16
8. Milli Güvenlik ve Kamu Düzeni Bakımından Engel TeĢkil Edecek Bir Hali Bulunmamak ... 16
B. ĠSTĠSNAĠ OLARAK VATANDAġLIĞIN KAZANILMASI ... 18
1. Türk VatandaĢlığını Ġstisnai Olarak Kazanabilecek Yabancılardan Olmak ... 20
a. Türkiye’ye Sanayi Tesisleri Getiren veya Bilimsel, Teknolojik, Ekonomik, Sosyal, Sportif, Kültürel, Sanatsal Alanlarda Olağanüstü Hizmeti Geçen ya da Geçeceği DüĢünülen ve Ġlgili Bakanlıklarca Haklarında Gerekçeli Teklifte Bulunulan KiĢiler ... 20
b. YUKK md. 31/1(j) Uyarınca Ġkamet Ġzni Alanlar ile Turkuaz Kart Sahibi Yabancılar ve Bunların Yabancı EĢi, Kendisinin ve EĢinin Ergin Olmayan veya Bağımlı Yabancı Çocuğu ... 22
c. VatandaĢlığa Alınması Zaruri Görülen KiĢiler ... 25
d. Göçmen Olarak Kabul Edilen KiĢiler ... 26
2. Milli Güvenlik ve Kamu Düzeni Bakımından Engel TeĢkil Edecek Bir Hali Bulunmamak ... 28
C. VATANDAġLIĞIN YENĠDEN KAZANILMASI ... 29
1. Ġkamet ġartsız Yeniden VatandaĢlığın Kazanılması Bakımından ... 30
a. Türk VatandaĢlığını Ġkamet ġartsız Yeniden Kazanabilecek Yabancılardan Olmak ... 30
bb. Çıkma Belgesi Almak Suretiyle Türk VatandaĢlığını Kaybeden Ana veya Babalarına Bağlı Olarak Türk VatandaĢlığını
Kaybedenlerden Süresi Ġçinde Seçme Hakkını Kullanmayanlar ... 31
cc. Mülga 403 Sayılı TVK md. 25/(a), (ç), (d), (e) Uyarınca Türk VatandaĢlığını Kaybedenler ... 32
dd. Mülga 1312 Sayılı TVK’ya Göre Türk VatandaĢlığından Iskat Edilenler ... 33
b. Milli Güvenlik Bakımından Engel TeĢkil Edecek Bir Hali Bulunmamak ... 34
2. Ġkamet ġartlı Yeniden VatandaĢlığın Kazanılması Bakımından ... 34
a. Türk VatandaĢlığını Ġkamet ġartlı Yeniden Kazanabilecek Yabancılardan Olmak ... 35
aa. Türk VatandaĢlığını Kaybettirme Yoluyla Kaybedenler ... 35
bb. Türk VatandaĢlığını Seçme Hakkını Kullanarak Kaybedenler ... 36
b. Türkiye’de Üç Yıl Ġkamet Etmek ... 37
c. Milli Güvenlik Bakımından Engel TeĢkil Edecek Bir Hali Bulunmamak ... 38
D. EVLENME YOLUYLA VATANDAġLIĞIN KAZANILMASI ... 38
1. Geçerli Bir Evliliğin Olması ... 41
2. Bir Türk VatandaĢı ile En Az Üç Yıldan Beri Evli Olmak ... 42
3. Evliliğin Devam Etmesi ... 43
4. Aile Birliği Ġçinde YaĢamak... 43
5. Evlilik Birliği ile BağdaĢmayacak Bir Faaliyette Bulunmamak ... 44
6. Milli Güvenlik ve Kamu Düzeni Bakımından Engel TeĢkil Edecek Bir Hali Bulunmamak ... 45
E. EVLAT EDĠNĠLME YOLUYLA VATANDAġLIĞIN KAZANILMASI ... 46
1. Geçerli Bir Evlat Edinme ĠliĢkisi Olması ... 47
2. Evlatlığın Küçük Olması ... 48
3. Milli Güvenlik ve Kamu Düzeni Bakımından Engel TeĢkil Edecek Bir Hali Bulunmamak ... 49
II. YETKĠLĠ MAKAM KARARIYLA VATANDAġLIK KAZANMADA BAġVURU MAKAMLARI VE USUL ... 49
A. VATANDAġLIK BAġVURU MAKAMLARI ... 49
1. Türkiye’de Yapılacak BaĢvurular ... 50
2. Yurt DıĢında Yapılacak BaĢvurular ... 50
B. VATANDAġLIK BAġVURUSUNUN YAPILMASI ... 51
C. VATANDAġLIK BAġVURUSUNUN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ... 52
1. Genel Olarak VatandaĢlığın Kazanılması Bakımından ... 52
2. Ġstisnai Olarak VatandaĢlığın Kazanılması Bakımından ... 55
3. VatandaĢlığın Yeniden Kazanılması Bakımından ... 57
4. Evlenme Yoluyla VatandaĢlığın Kazanılması Bakımından ... 58
III. YETKĠLĠ MAKAM KARARIYLA VATANDAġLIK KAZANMANIN
HUKUKĠ SONUÇLARI ... 62
A. VATANDAġLIK KAZANAN ĠLGĠLĠ KĠġĠ BAKIMINDAN ... 62
B. VATANDAġLIK KAZANAN ĠLGĠLĠ KĠġĠNĠN EġĠ BAKIMINDAN ... 63
C. VATANDAġLIK KAZANAN ĠLGĠLĠ KĠġĠNĠN ÇOCUKLARI BAKIMINDAN ... 63
ĠKĠNCĠ BÖLÜM AFGANĠSTAN HUKUKUNDA YETKĠLĠ MAKAM KARARIYLA VATANDAġLIK KAZANMANIN ġARTLARI, USULÜ VE HUKUKĠ SONUÇLARI I. AFGANĠSTAN VATANDAġLIK HUKUKU HAKKINDA GENEL AÇIKLAMALAR ... 66
II. YETKĠLĠ MAKAM KARARIYLA VATANDAġLIK KAZANMANIN ġARTLARI ... 69
A. GENEL OLARAK VATANDAġLIĞIN KAZANILMASI ... 71
1. On Sekiz YaĢını Doldurmak ... 76
2. Afganistan’da BeĢ Yıldan Fazla Ġkamet Etmek ... 78
3. Herhangi Bir Cinayet ĠĢlememiĢ Olmak ... 81
B. ĠSTĠSNAĠ OLARAKVATANDAġLIĞIN KAZANILMASI ... 81
C. VATANDAġLIĞIN YENĠDEN KAZANILMASI ... 85
D. EVLENME YOLUYLA VATANDAġLIĞIN KAZANILMASI ... 89
1. ġeriat Hukukuna Göre YapılmıĢ Geçerli Bir Evliliğin Olması ... 91
2. On Sekiz YaĢını Doldurmak ... 94
3. Herhangi Bir Cinayet ĠĢlememiĢ Olmak ... 95
III. YETKĠLĠ MAKAM KARARIYLA VATANDAġLIK KAZANMADA BAġVURU MAKAMLARI VE USUL ... 95
A. VATANDAġLIK BAġVURU MAKAMLARI ... 95
1. Afganistan’da Yapılacak BaĢvurular ... 96
2. Yurt DıĢında Yapılacak BaĢvurular ... 97
B. VATANDAġLIK BAġVURUSUNUN YAPILMASI ... 98
C. VATANDAġLIK BAġVURUSUNUN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ... 99
IV. YETKĠLĠ MAKAM KARARIYLA VATANDAġLIK KAZANMANIN HUKUKĠ SONUÇLARI ... 101
A. VATANDAġLIK KAZANAN ĠLGĠLĠ KĠġĠ BAKIMINDAN ... 101
B. VATANDAġLIK KAZANAN ĠLGĠLĠ KĠġĠNĠN EġĠ BAKIMINDAN ... 102
C. VATANDAġLIK KAZANAN ĠLGĠLĠ KĠġĠNĠN ÇOCUKLARI BAKIMINDAN ... 102
SONUÇ ... 105
KAYNAKÇA ... 109
I. AFGANĠSTAN VATANDAġLIK KANUNUNUN FARSÇA VE PEġTUCA METNĠ ... 114 II. AFGANĠSTAN VATANDAġLIK KANUNUNUN FARSÇA’DAN TÜRKÇE ÇEVĠRĠ METNĠ ... 132 III. AFGANĠSTAN ĠSLAM CUMHURĠYETĠ DEVLETĠ ANAYASASININ VATANDAġLIK HUKUKUNA ĠLĠġKĠN MADDESĠNĠN FARSÇA’DAN TÜRKÇE ÇEVĠRĠ METNĠ ... 142
KISALTMALAR
AVK : Afganistan VatandaĢlık Kanunu
bkz. : bakınız C. : Cilt dn. : dipnot E. : Esas md. : madde K. : Karar
KHK : Kanun Hükmünde Kararname
MÖHUK : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun
RG : Resmi Gazete
s. : sayfa
S. : Sayı
TVK : Türk VatandaĢlığı Kanunu UĠK : Uluslararası ĠĢgücü Kanunu
vd. : ve devamı
vs. : ve saire
GĠRĠġ
Ġnsanın toplumsal bir varlık olarak içinde bulunduğu toplumdan ayrı Ģekilde yaĢaması mümkün değildir. Dolayısıyla, insanlar bireysel ve toplumsal ihtiyaçlarını karĢılayabilmek için bir çevreye ve diğer insanların yardım ve desteğine ihtiyaç duyar1
. Ancak dünya farklı devletlerden oluĢtuğu için insanlar da doğal olarak bu devletlerden birinin egemenliği altında yaĢarlar.
Devletin maddi unsurlarından biri de insan topluluğudur2
. Devlet, ülkesi üzerinde yaĢayan insan topluluğunu ve bunların kendisi ile olan bağlantısını ekonomik, siyasi ve sosyal gerekçelerle bilmek ister. Aynı Ģekilde, kiĢilerinden de tabi olduğu egemen gücü yani devleti önceden bilmek isteyecekleri beklenir. Dolayısıyla kiĢi, sahip olduğu hakları talep edebileceği devleti, devlet de, kimlerin kendisine karĢı mükellefiyet altında olduğunu vatandaĢlık bağı çerçevesinde belirleyecektir3
.
Yeryüzünde insanların meydana getirdikleri devletler, eskiden olduğu gibi bugün de, birbirinden çok farklı kaidelere sahip hukuki düzenlemelerle idare edilmektedir. KiĢi, vatandaĢlık bağı ile bu devletlerden birine hukuki ve siyasi açıdan bağlanabilmektedir. Bu itibarla bir devlete aidiyeti belirleyen vatandaĢlık, kiĢiye ait bir hukuki statü olarak önemini korumaktadır. Bu özelliği ile vatandaĢlık, aynı zamanda bir devletin kendi vatandaĢlarını, baĢka devletlere vatandaĢlık bağı ile bağlı bulunan veya hiçbir devlete vatandaĢlık bağı ile bağlı olmayan yabancılardan ayırmaktadır4
.
Görüldüğü üzere, vatandaĢlık, kiĢileri diğer kiĢilerden hak ve yükümlülükler bakımından ayırt eden bir statüdür. Çünkü devletler, kendilerine vatandaĢlık bağı ile bağlı olan kiĢilere bazı haklar bahĢetmekte, ama aynı
1 Almasi, Ali: Hukuki Beynelmilel Hususi, 15. Baskı, Tahran 2016, s. 12-13; Fahim, Jamshid:
Hukuki Khususi, 2. Baskı, Kabil 2013, s. 8.
2
Doğan, Vahit: Türk VatandaĢlık Hukuku, 14. Baskı, Ankara 2017, s. 1, (VatandaĢlık); Mahbubi, Naadim: Tabba Va Shaharwand, 2. Baskı, Belh 2008, s. 2; Sultani, Fahima: Kanuni Tabiiyet, 2. Baskı, Kabil 2013, s. 6-7; Farhad, Munir: Nighahi Bar Qawanini Afganistan, 4. Baskı, Kabil 2009, s. 11.
3 Doğan, VatandaĢlık, s. 1; Ghafori, Samim: Qanuni Tabiiyet, 1. Baskı, Kabil 2009, s. 3-4;
Rahimi, Sadat: Taaba Chist, 2. Baskı, Kabil 2010, s. 2; Sharif, Mahmod: Kawanin Keshwar, 1. Baskı, Kabil 2008, s. 11.
4 Nomer, Ergin: Türk VatandaĢlık Hukuku, 21. Baskı, Ġstanbul 2015, s. 3; Amiri, Wahdat:
Sharhi Hukuki Hususi Afganistan, 2. Baskı, Belh 2014, s. 4; Haqdost, Mobin: Tabiiyet Keshwar, 3. Baskı, Kabil 2013, s. 2-3.
zamanda onlara bazı mükellefiyetler yüklemektedir5. Genel olarak, çağdaĢ hukuk sistemlerinde, insanın insan olması nedeniyle benimsenen asgari haklara vatandaĢ - yabancı ayrımı yapılmaksızın herkesin sahip olduğu kabul edilse de, devletler, kendi vatandaĢları ile yabancılar arasında bazı farklılıklar yaratmayı tercih etmektedirler6.
VatandaĢlık, devletle kiĢi arasında hukuki bir statü oluĢturur. Bu anlamda vatandaĢlık, bir kiĢiyi belirli bir devlete bağlayan hukuki ve siyasi bağdır7
. Ancak vatandaĢlık bağı, kiĢinin değiĢmez bir özelliği değildir. KiĢi, belli Ģartlarda vatandaĢı olduğu devletin vatandaĢlığını kaybedebilecektir8
.
Her devlet, vatandaĢlık kazanma yollarını egemenlik hakkına dayanarak vatandaĢlık hukuku mevzuatı ile serbestçe belirlemektedir. Bu mevzuatların temelinde, vatandaĢlık kanunları vardır9. Bu çerçevede devletler kendi vatandaĢlık kanunlarını yaparken, baĢka devletlerin vatandaĢlık hukuku mevzuatından ve milletlerarası sözleĢmelerden yararlanabilmektedir. Ancak devletler, bu konuda egemenlik hakkına sahip olduklarından, vatandaĢlık kanunlarını kendi menfaatlerine uygun Ģekilde oluĢtururlar. Yapılacak düzenlemelerin milletlerarası hukuka uygun olması ise, egemenlik hakkının sınırıdır10
.
Belirli bir devlet ile kiĢi arasındaki vatandaĢlık bağı muhtelif yollarla kurulur. Genel olarak hukuk sistemleri, vatandaĢlığın aslen ve sonradan kazanılmasına imkân veren düzenlemeler kabul etmektedir. Bu çerçevede, vatandaĢlığın aslen kazanılması, vatandaĢlığın doğumla kazanılması anlamına gelmektedir. VatandaĢlığın doğumla kazanılması, soy bağı veya doğum yeri
5 Aybay, Rona / Özbek, Nimet: VatandaĢlık Hukuku, 4. Baskı, Ġstanbul 2015, s. 4; Erdem,
Bahadır: Türk VatandaĢlık Hukuku, 6. Baskı, Ġstanbul 2017, s. 3; Doğan, s. 1.
6
Doğan, VatandaĢlık, s. 1; Safayi, Hüseyin: Hukuki Beynelmilel Hususi, 3. Baskı, Tahran 2014, s. 6; Sultani, s. 8; Farhad, s. 12; Vaziri, Turan: Nigahi Ġjmali Bar Qawanini Keshwar, 2. Baskı, Kabil 2013, s. 9.
7
VatandaĢlık kavramının tanımına iliĢkin tespitler için bkz. Safayi, s. 3; Nomer, s. 3; Güngör, Gülin: Tabiiyet Hukuku, 5. Baskı, Ankara 2017, s. 1; Erdem, s. 3; Doğan, s. 6; Turhan, Turgut / Tanrıbilir, Feriha Bilge: VatandaĢlık Hukuku, 1. Baskı, Ankara 2010, s. 21.
8 Nomer, s. 4; Hamidi, Fahim: Kasbi Tabiiyet, 3. Baskı, Belh 2014, s. 2-3; Samadi, Hasan:
Kanuni Tabiiyet, 1. Baskı, Belh 2008, s. 5.
9
Nomer, s. 5; Noori, Wahid: Hukuki Hususi, 2. Baskı, Kabil 2014, s. 6; Wafayi, s. 3-4; Azimi, Muhib: Kanuni Tabiiyet, 2. Baskı, Belh 2011, s. 8; Mahbubi, Naadim: Tabba Va Shaharwand, 2. Baskı, Belh 2008, s. 7.
10 Nomer, s. 5; Noori, s. 6; Wafayi, Mustafa: Hukuki Hususi Keshwar, 2. Baskı, Kabil 2012, s.
esasına göre kazanmadır11. VatandaĢlığın sonradan kazanılması ise, hukuk sistemlerinde genellikle doğumdan sonra ve doğum dıĢı gerekçelere dayanılarak gerçekleĢmektedir. Buna göre, vatandaĢlığın sonradan kazanılması, yetkili makam kararı ile gerçekleĢebileceği gibi kendilerine seçme hakkı verilen yabancıların seçme hakkını kullanarak vatandaĢlık kazanmaları ile de mümkün görülmektedir.
Tez konumuzu da oluĢturan vatandaĢlığın yetkili makam kararı ile kazanılması, kiĢinin talebi ve devletin; yabancının kanunda öngörülen Ģartları sağlaması Ģartıyla, bu isteği yerine getiren bir karara varmasıyla gerçekleĢir. Bu bakımdan bir tarafta vatandaĢlık kazanma talebinde bulunan yabancının arzusu söz konusudur. VatandaĢlık kazanma arzusu, kiĢinin maddi veya manevi duygu ve düĢüncelerinden kaynaklanabilir. Diğer tarafta ise, doğum veya uzun süre ikamet ya da içinde bulunduğu toplum değerlerini benimsemesi nedeniyle bir devletin bazı yabancılara vatandaĢlık verme niyeti olabilir. Sonuçta, yabancının vatandaĢlık bağı ile bağlı olmadığı bir devlet ile sıkı maddi veya manevi bağlantısının olması, yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanmanın temel gerekçesi görülmektedir12
. Bununla birlikte, hem kiĢinin hem de devletin bu konudaki istekleri, her koĢulda vatandaĢlığın kazanılması sonucunu doğurmayabilecektir13
. Çünkü hukuk sistemleri ekseriyetle, vatandaĢlık baĢvurusunda bulunan yabancıya bu yolla vatandaĢlığın kazanılması konusunda bir hak verilmediği kuralını kabul etmektedir.
Bu çalıĢmada, yetkili makam kararıyla vatandaĢlığın kazanılması, Türk ve Afganistan hukukları esas alınarak incelenecektir. Aslında Afganistan VatandaĢlık Kanunu14
(AVK) Afganistan kanun koyucusu tarafından belli ölçüde Türk vatandaĢlık hukuku düzenlemeleri esas alınarak hazırlanmıĢtır. Bununla birlikte, Afganistan’ın siyasi, sosyal, dini, ekonomik ve tarihi yapısı
11
Erdem, s. 8; Doğan, VatandaĢlık, s. 39; Safayi, s. 7; Sultani, s. 9; Farhad, s. 11: Tawabi, Mahmod: Ġktisabi Tabiiyet, 2. Baskı, Kabil 2011, s. 5.
12 Doğan, s. 60.
13 Nomer, s. 75; Haqdost, s. 13; Samadi, s. 9; Mardanyar, Rawof: Hukuki Tabiiyet, 1. Baskı,
Kabil 2011, s. 4.
14
Cerideyi Resmi: 11.06.2000-792. AVK’nın Afganistan Ġslam Cumhuriyeti Devleti’nin resmi dilleri olan Farsça ve PeĢtuca metni Afganistan Adliye Bakanlığından alınmıĢ haliyle çalıĢmamızın Ek’ler bölümüne dâhil edilmiĢtir. Ayrıca çalıĢmamızın Türkçe hazırlanması da dikkate alınarak AVK’nın tarafımızdan yapılmıĢ Türkçe tercümesi de yine Ek’ler kısmına konulmuĢtur.
dikkate alınarak vatandaĢlıkla ilgili bazı konularda Afganistan vatandaĢlık hukukunun Türk vatandaĢlık hukuku düzenlemelerinden farklılık gösterdiği de ifade edilmelidir.
ÇalıĢmanın Birinci Bölümünde “Türk hukukunda yetkili makam kararıyla vatandaĢlığın kazanılması” konusu ele alınmıĢtır. Öncelikle Türk hukukunda yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanma türleri olarak; genel olarak vatandaĢlığın kazanılması, istisnai olarak vatandaĢlığın kazanılması, vatandaĢlığın yeniden kazanılması, vatandaĢlığın evlenme yoluyla kazanılması ve vatandaĢlığın evlat edinilme yoluyla kazanılmasının Ģartları üzerinde durulmuĢtur. Devamında ise, Türk hukuku çerçevesinde yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanmanın usulü ve hukuki sonuçları ele alınmıĢtır.
ÇalıĢmanın Ġkinci Bölümünde ise, “Afganistan hukukunda yetkili makam kararıyla vatandaĢlığın kazanılması” konusu incelenmiĢtir. Bu doğrultuda, konu öncelikle Afganistan vatandaĢlığının yetkili makam kararıyla kazanılmasının Ģartları açısından ele alınacak olup, genel olarak vatandaĢlığın kazanılması, istisnai olarak vatandaĢlığın kazanılması, vatandaĢlığın yeniden kazanılması ve evlenme yoluyla vatandaĢlığın kazanılması türleri bakımından ayrı ayrı açıklanmıĢtır. Ardından, Afganistan hukukunda yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanmanın usulü ve hukuki sonuçları üzerinde durulmuĢtur.
ÇalıĢma, Türk ve Afganistan hukukundaki yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanmaya iliĢkin hükümlerin değerlendirildiği Sonuç Bölümü ile tamamlanmıĢtır.
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
TÜRK HUKUKUNDA YETKĠLĠ MAKAM KARARIYLA
VATANDAġLIK KAZANMANIN ġARTLARI, USULÜ VE
HUKUKĠ SONUÇLARI
I. YETKĠLĠ MAKAM KARARIYLA VATANDAġLIK KAZANMANIN ġARTLARI
Türk hukukunda, Türk vatandaĢlığının kazanılması “aslen” ve “sonradan” kazanmaya imkân veren düzenlemelere dayanmaktadır. Bu çerçevede, Türk vatandaĢlığının aslen kazanılması, doğumla kazanma olarak anlaĢılmaktadır. Türk vatandaĢlığının doğumla kazanılması, “soy bağı” veya “doğum yeri” esasına göre gerçekleĢebilecektir. Türk vatandaĢlığının bu yolla kazanılması ihtimalinde, kiĢi vatandaĢlığı 5901 sayılı Türk VatandaĢlığı Kanunu15 (TVK) md. 6 uyarınca kendiliğinden ve doğum anından itibaren kazanmaktadır.
Türk hukukunda vatandaĢlığın sonradan kazanılması, “yetkili makam kararıyla kazanma”, “evlat edinilme yolu ile kazanma” ve “seçme hakkının kullanılması yoluyla kazanma” Ģeklinde gerçekleĢir (TVK md. 9/1). Dolayısıyla bu Ģekilde Türk vatandaĢlığının kazanılması doğumdan sonra ve doğum dıĢı sebeplerle mümkün olmaktadır16
. Bununla birlikte, aĢağıda ayrıntılarıyla açıklanacağı üzere, evlat edinilme yoluyla Türk vatandaĢlığının kazanılması, yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanma özelliği göstermektedir17. Bu sebeple, çalıĢmamızda evlat edinilme yoluyla vatandaĢlık kazanma, yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanmanın bir türü olarak ele alınmıĢtır.
VatandaĢlığın sonradan kazanılması yollarından biri olan yetkili makam kararı ile Türk vatandaĢlığının kazanılması, yabancının talebi ve devletin; kanun koyucunun öngördüğü Ģartlara sahip yabancının bu talebini uygun
15
RG. 12.06.2009 – 27256.
16 Doğan, VatandaĢlık, s. 59; Erdem, s. 98; Güngör, s. 73; Nomer, s. 74-75; Turhan /
Tanrıbilir, s. 51.
17 Konuya iliĢkin açıklamalar için bkz. Birinci Bölüm, “Evlat Edinilme Yoluyla VatandaĢlığın
görmesiyle gerçekleĢir. Dolayısıyla TVK md. 10/1’de de ifade edildiği gibi, TVK’da aranan Ģartların sağlanması, yetkili makam kararıyla Türk vatandaĢlığının kazanılması için gereklidir. Ancak aranan Ģartların sağlanması, vatandaĢlık kazanma konusunda yabancıya mutlak bir hak vermez18
.
Yetkili makam kararıyla Türk vatandaĢlığının kazanılması; genel olarak vatandaĢlığın kazanılması, istisnai olarak vatandaĢlığın kazanılması, yeniden vatandaĢlığın kazanılması, evlenme yoluyla vatandaĢlığın kazanılması ve evlat edinilme yoluyla vatandaĢlığın kazanılması Ģeklinde beĢ ayrı yol esas alınarak gerçekleĢtirilir. Bu sebeple, her bir vatandaĢlık kazanma yolunun öngördüğü Ģartlar birbirinden farklıdır. Hatta aranan Ģartlar dikkate alındığında, Ģartların ağırlığı konusunda da önemli farklılıkların bulunduğu görülecektir. Bu farklılıklar, yetkili makam kararıyla vatandaĢlığın kazanılmasında, yabancının Türkiye ile olan ilgi ve bağlılığına göre değiĢik Ģartların kabul edilmesine yol açmıĢtır19
. Dolayısıyla, yetkili makam kararıyla vatandaĢlığın kazanılması yolları bakımından aranan Ģartlar, tercih edilen yola göre Ģartların daha hafif ya da ağır olmasına neden olacaktır20. Sonuçta, hangi yolla vatandaĢlık kazanma talebinde bulunulmuĢsa, o yol bakımından kanun koyucunun aradığı Ģartların sağlanması gerekir. Yetkili makamın ek Ģartlar getirmesi veya mevcut Ģartlardan bazılarını dikkate almaması söz konusu olamaz. Çünkü kanunilik ilkesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası md. 66/3’te açıkça kabul edilmek suretiyle bu sonucu öngörmektedir21
.
Son olarak, TVK md. 10/2’de “yetkili makam kararıyla Türk vatandaĢlığının kazanılmasında uygulanacak temel ilke ve esasların, ilgili kamu kurum ve kuruluĢlarının görüĢleri alınmak suretiyle ĠçiĢleri Bakanlığınca belirleneceği” hükme bağlanmıĢtır22
.
18 Giray, Faruk Kerem: 5901 Sayılı Türk VatandaĢlığı Kanunu Hakkında Değerlendirme,
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2011/1, Prof. Dr. Ata Sakmar’a Armağan, s. 386.
19 Doğan, VatandaĢlık, s. 63. 20
Doğan, VatandaĢlık, s. 63.
21 Türk Anayasası md. 66/3’ün “VatandaĢlık kanununun gösterdiği Ģartlarla kazanılır” hükmü,
doktrinde bir kanuni teminat olarak görülmektedir: Nomer, s. 63.
22 TVK md. 10/2, TVK’ya 19.10.2017 tarihli ve 7039 sayılı Kanunun 28. maddesi ile
A. GENEL OLARAK VATANDAġLIĞIN KAZANILMASI
Genel olarak Türk vatandaĢlığının kazanılması, yetkili makam kararıyla vatandaĢlığa alınmanın olağan yolu kabul edilmektedir. Bu sebeple söz konusu vatandaĢlık kazanma yolu, olağan (adi) telsik olarak da adlandırılmaktadır23
.
Türk vatandaĢlığını kazanmak isteyen bir yabancı ek bazı özellikleri Ģahsında taĢımıyorsa, hakkında genel olarak vatandaĢlık kazanma hükümleri uygulanacak ve gerekli Ģartlar ona göre tespit edilecektir. Ancak yabancının bazı özelliklere sahip olması genel olarak vatandaĢlık kazanmaya göre daha hafif Ģartları sağlaması halinde Türk vatandaĢlığına alınmasını temin edebilecektir. Örneğin istisnai olarak vatandaĢlık kazanma, vatandaĢlığın yeniden kazanılması, genel olarak vatandaĢlık kazanmaya oranla daha hafif Ģartlara bağlıdır24
.
TVK’da öngörülen Ģartları sağlayan kiĢi, kendi isteği ve yetkili makam kararıyla Türk vatandaĢlığını kazanabilecektir. BaĢka bir ifadeyle, yetkili makamın kararıyla vatandaĢlık kazanabilmek için, “kiĢinin iradesi”, “kanunda öngörülen Ģartların gerçekleĢmiĢ olması” ve “yetkili makamın kararının varlığı” Ģeklinde üç temel Ģart gereklidir25. Ancak TVK md. 10/1’de ifade edildiği üzere, Türk vatandaĢlığını kazanmak isteyen bir yabancının kanun koyucunun aradığı tüm Ģartlara sahip olması vatandaĢlık kazanma bakımından kiĢiye mutlak bir hak sağlamaz. Genel olarak Türk vatandaĢlığının kazanılması için gerekli Ģartların sağlanmıĢ olması halinde, yetkili makam takdir yetkisine sahiptir. Bu sebeple, baĢvuruda bulunan kiĢi vatandaĢlık kazanma bakımından bir hakka sahip olmadığından Türk vatandaĢlığına alınmayabilir26
. Bu durum TVK md. 10/1’deki “kazanabilir” ifadesiyle açıkça ifade edilmiĢtir27.
Türk vatandaĢlığını yetkili makam kararıyla genel olarak kazanacak bir yabancının TVK md. 11/1’de aranan Ģartlara sahip olması gerekir. Buna göre, Türk vatandaĢlığını kazanmak isteyen yabancılarda; “kendi milli kanununa,
23 Erten, Rifat: Türk VatandaĢlığı Kanunu Tasarısı’nın Türk VatandaĢlığının Kazanılmasına
ĠliĢkin Hükümleri Hakkında Değerlendirmeler, Ankara Barosu Dergisi, Güz 2008, S. 4, s. 44 (Tasarı); Aybay / Özbek, s. 114; Doğan, s. 63.
24
Doğan, VatandaĢlık, s. 63.
25 Doğan, VatandaĢlık, s. 63.
26 Tanrıbilir, Feriha Bilge: Türk VatandaĢlığı Kanunu Tasarısının VatandaĢlığın Kazanılmasına
ĠliĢkin Hükümleri, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 75, 2008, s. 34.
27
vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olma”, “baĢvuru tarihinden geriye doğru Türkiye’de kesintisiz beĢ yıl ikamet etme”, “Türkiye’de yerleĢmeye karar verdiğini davranıĢları ile teyit etme”, “genel sağlık bakımından tehlike teĢkil eden bir hastalığı bulunmama”, “iyi ahlak sahibi olma”, “yeteri kadar Türkçe konuĢabilme”, “Türkiye’de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olma”, “milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teĢkil edecek bir hali bulunmama” Ģartları aranır. TVK md. 11/1’de sayılan Ģartlara ilave olarak, Bakanlar Kurulunun takdir yetkisinde olacak Ģekilde, yabancıya taĢıdığı devlet vatandaĢlığından çıkma Ģartının da aranabileceği hükme bağlanmıĢtı. Ancak 19.10.2017 tarihli ve 7039 sayılı Kanunun 34. maddesiyle TVK md. 11/2’de hükme bağlanan bu düzenleme ilga edilmiĢtir. Böylece yabancıya TVK md. 11/1’de sayılan Ģartlara ilave olarak, mevcut yabancı devlet vatandaĢlığından çıkmasına yönelik bir zorunluluğun yüklenmesi artık söz konusu olamayacaktır.
1. Ergin ve Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak
TVK’nın 11. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendine göre, Türk vatandaĢlığını kazanmak isteyen kiĢi, kendi milli kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmalıdır. Buna göre, küçüklerin ve ayırt etme gücü olmayan kiĢilerin bu yolla Türk vatandaĢlığını kazanması söz konusu olamaz28
.
Erginlik hali, sadece kiĢinin milli hukukunda yani vatandaĢı olduğu devletin hukukunda; vatansızsa Türk hukukunda aranan yaĢ Ģartının tamamlanması anlamına gelmez. Aksine, ilgili hukuktaki kiĢiyi ergin kılan yaĢın sağlanması dıĢındaki diğer hallerin gerçekleĢmiĢ olması ihtimallerinde de bu Ģart sağlanmıĢ olacaktır29
. Örneğin, Türk hukukunda kiĢinin on sekiz yaĢını doldurması yanında evlenme ve mahkeme kararıyla ergin sayılma da mümkündür (Türk Medeni Kanunu md. 11-12). Bu durumda vatandaĢlık talebinde bulunan kiĢi vatansızsa, Türk hukukunda öngörülen üç yoldan birine göre ergin olması bu Ģartın sağlanması bakımından yeterlidir.
28 Doğan, VatandaĢlık, s. 65; Erdem, s. 125; Güngör, s. 81; Aybay / Özbek, s. 114; Turhan /
Tanrıbilir, s. 56.
29
Kanun koyucu, ergin olma yanında ayırt etme gücüne sahip olmayı da Ģart koĢmuĢtur30
. Dolayısıyla, Türk vatandaĢlığının genel olarak kazanılması için yabancının ergin olması yeterli olmayıp, aynı zamanda ayırt etme gücüne de sahip olması gereklidir. Ayırt etme gücüne sahip olma Ģartının tespiti bakımından da yine erginliğin tespitinde olduğu gibi, vatandaĢlık baĢvurusunda bulunan kiĢinin kendi milli hukuku, vatansızsa Türk hukuku esas alınacaktır31
.
2. Türkiye’de Kesintisiz BeĢ Yıl Ġkamet Etmek
Bir devletin vatandaĢlığını kazanmak isteyen kiĢinin, o ülke ile uyum sağlamıĢ olması önemlidir. KiĢinin vatandaĢlığını kazanmak istediği ülke ile uyum sağlamıĢ olup olmadığının tespitinde dikkate alınan kriterlerden biri de, yerleĢim yerinin o ülkede olmasıdır. KiĢinin, vatandaĢlığını kazanmak istediği ülkede uzun zamandır ikamet etmesi, o ülkede uyum problemi yaĢamayacağını gösteren bir durum olarak görülmektedir32
.
KiĢinin vatandaĢlık kazanmak istediği ülkedeki ikametinin süresi hukuk sistemlerinde değiĢiklik gösterebilir. Türk hukukunda TVK’nın 11. maddesinin 1. fıkrasının (b) bendinde, genel olarak vatandaĢlık kazanmak isteyen kiĢinin baĢvuru tarihinden geriye doğru Türkiye’de kesintisiz beĢ yıl ikamet etmesi kiĢi ile Türk toplumu arasındaki uyumun sağlanması bakımından yeterli sayılmıĢtır33
.
Türk vatandaĢlığının yetkili makam kararıyla genel olarak kazanılmasında aranan ikametten ne anlaĢılması gerektiği, üzerinde durulması gereken bir konudur. TVK 15’e göre, “bir yabancı için ikamet, Türk kanunlarına uygun olarak Türkiye’de oturmaktır”. Türkiye’de Türk kanunlarına uygun olarak oturmak ise, Türk VatandaĢlığı Kanununun Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmelik34 (TVK Yönetmeliği) md. 3/1(h)’de, ülkede yasal ikamet izni ile bulunmak olarak tanımlanmıĢtır. Buna göre, Türkiye’ye
30 Mülga 403 sayılı TVK’da genel olarak vatandaĢlığın kazanılması bakımından yabancının
ayırt etme gücüne sahip olması Ģart koĢulmamıĢtır. Konuya iliĢkin olarak bkz. Erten, Tasarı, s. 44.
31 Doğan, VatandaĢlık, s. 66; Nomer, s. 81. 32
Güngör, s. 83; Nomer, s. 81-82; Erdem, s. 127-128; Aybay / Özbek, s. 115; Doğan, VatandaĢlık, s. 66.
33 Nomer, s. 81; Erdem, s. 128-129; Aybay / Özbek, s. 115; Doğan, VatandaĢlık, s. 66; Güngör,
s. 83.
34
682 sayılı Pasaport Kanunu ile 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) hükümlerine uygun Ģekilde giriĢ yapmıĢ35 ve yine YUKK hükümlerine uygun olarak ikamet izni almıĢ36
yabancılar, kural olarak Türk kanunlarına uygun olarak oturan kiĢiler olarak kabul edilirler37. Dolayısıyla, yasa dıĢı yollarla ülkeye girenler ya da geçerli bir ikamet izni olmadan ülkede oturanlar, Türk kanunlarına uygun olarak oturan bir yabancı sayılmayacağından, vatandaĢlık baĢvuruları reddedilir38
. Görüldüğü üzere, yabancının sahip olduğu geçerli ikamet izni belgesi Türk vatandaĢlığının yetkili makam kararıyla genel olarak kazanılmasında aranan ikamet Ģartının sağlanmasında belirleyici unsurdur. Çünkü ikamet izni belgesi hem kiĢinin Türkiye’deki yasal ikametinin tespitini hem de süresinin hesaplanmasında dikkate alınmaktadır39
.
TVK Yönetmeliği md. 16/2(c)’de yabancının ikameti konusunda bir hükme yer verilmiĢtir. Buna göre, “yasal ikamet izni olmaksızın veya yasal olmakla birlikte Türkiye’de yerleĢme niyetini göstermeyen; sığınma veya iltica baĢvuru sahibi, sığınmacı, öğrenim, turistik, öğrenim gören çocuğuna refakat, tedavi gibi amaçlarla ikamete bağlandığı anlaĢılan kiĢiler”in TVK md. 11/1(b)’de aranan ikamet Ģartını sağlamadığı kabul edilmektedir. TVK Yönetmeliği md. 71/1(ç)’de de TVK md. 16/2(c)’de sayılanlara ilave olarak “diplomatik veya konsüller ayrıcalıkla bağıĢıklık sağlayan yabancı misyon personeli kimlik kartıyla Türkiye’de ikamet”in Türk vatandaĢlığının kazanılmasında geçerli ikamet olarak kabul edilmeyeceği hükme bağlanmıĢtır. Buna karĢın, söz konusu hükümlerin TVK’da yer almamasına rağmen bir yönetmelik hükmüne dayanması, Anayasa md. 66/3’te düzenlenen kanunilik ilkesine aykırı görülmektedir40.
35 Yabancıların Türkiye’ye giriĢi konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. EkĢi, Nuray: Yabancılar ve
Uluslararası Koruma Hukuku, 5. Baskı, Beta, Ġstanbul 2018, s. 67 vd.; Doğan, Vahit: Türk Yabancılar Hukuku, 3. Baskı, SavaĢ Yayınevi, Ankara 2018, s. 45 vd. (Yabancılar).
36 Yabancıların Türkiye’de ikameti konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. EkĢi, s. 83 vd.; Doğan,
Yabancılar, s. 79 vd.
37 Nomer, s. 82; Erdem, s. 128; Aybay / Özbek, s. 115; Turhan / Tanrıbilir, s. 56-57; Doğan,
VatandaĢlık, s. 66-67; Güngör, s. 84
38 Doğan, VatandaĢlık, s. 67.
39 Güngör, s. 84-85; Doğan, VatandaĢlık, s. 67.
40 Tanrıbilir, s. 37; Güngör, s. 85. Ġkamet izni türlerinin Türk vatandaĢlığının yetkili makam
Sonuç olarak, geçersiz veya geçerli olmakla birlikte TVK Yönetmeliği md. 16/2(c) ve md. 71/1(ç)’de öngörülen, sahibinin Türkiye’de yerleĢme niyetini göstermediği kabul edilen nedenlere bağlı olarak alınan ikamet iznine dayanarak yapılan vatandaĢlık baĢvuruları ikamet Ģartı eksikliğinden dolayı reddedilir41. TVK Yönetmeliği hükümleri ile ikamet izni türlerini düzenleyen YUKK hükümleri birlikte değerlendirildiğinde, aile ikamet izni ve uzun dönem ikamet izni sahiplerinin Türkiye’deki ikameti, beĢ yıllık sürenin hesabında dikkate alınacak; kısa dönem ikamet izni, öğrenci ikamet izni, insani ikamet izni ve insan ticareti mağduru ikamet izni belgeleri ise dikkate alınamayacaktır42
. Bununla birlikte, kiĢinin Türkiye’deki ikamet gerekçesi değiĢebilecektir. Bu halde, turistik amaçlı olarak Türkiye’de bulunan kısa dönem ikamet izni sahibi yabancılar hariç olmak üzere, uzun dönem ve aile ikamet izinleri dıĢında kaldığı için vatandaĢlık baĢvurusunda geçerli ikamet izni olarak görülmeyen diğer ikamet izni türlerine dayanılarak verilen ikamet izni ile Türkiye’de geçirilen önceki ikamet süreleri sonradan geçerli sayılan bir ikamet iznine geçiĢ Ģartıyla beĢ yıllık ikamet süresinin hesabında dikkate alınır43
. Çünkü kanun koyucu TVK Yönetmeliği md. 71/1(d)’de açıkça yerleĢme niyetini gösteren geçerli bir ikamet iznine sonradan geçilmesi halinde, turistik amaçlı ikamet hariç, yabancının Türk vatandaĢlığının kazanılmasında kabul edilmeyen önceki ikamet izni sürelerinin de ikamet süresi hesabına dâhil edilmesine imkân verilmiĢtir.
Ġkamet Ģartı bakımından gerekli olan geçerli ikamet izni belgesinin geçerlilik süresiyle ilgili bir hükme TVK’da yer verilmemiĢtir. TVK Yönetmeliği md. 17/1(ğ) ise, ikamet izni belgesinin vatandaĢlık baĢvurusu tarihinden ileriye doğru vatandaĢlık iĢlemlerinin sonuçlanmasına yetecek süre ile geçerliliğini koruyor olmasını Ģart koĢmuĢtur. Bu süre, Nüfus ve VatandaĢlık ĠĢleri Genel Müdürlüğünün yayımladığı 5901 sayılı TVK’nın Uygulanmasına ĠliĢkin Açıklamada44 (Paragraf 2. 1. 3, s. 4), uygulamada “baĢvuru tarihinden ileriye doğru en az üç ay” olarak arandığı ifade
Makam Kararıyla Genel Yoldan Türk VatandaĢlığının Kazanılmasında Öğrenci Olmanın Etkisi, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 2016/2, s. 301-302.
41
Nomer, s. 83; Doğan, VatandaĢlık, s. 67; Güngör, s. 84-85.
42 Güner, s. 310.
43 Doğan, VatandaĢlık, s. 68; Güngör, s. 85.
44 Söz konusu Açıklama için bkz. http://www.nvi.gov.tr/publishingtimes (EriĢim Tarihi:
edilmektedir. Ancak vatandaĢlık baĢvurusuna iliĢkin matbu baĢvuru formunda45 bu süre, altı ay olarak öngörülmüĢtür46.
Yetkili makam kararıyla genel olarak Türk vatandaĢlığını kazanmak için talepte bulunan yabancıların vatandaĢlık baĢvurusunda bulunduğu tarihten geriye doğru hesaplanacak Türkiye’deki beĢ yıllık ikameti, TVK md. 11/1(b)’de açıklandığı üzere kesintisiz olmalıdır. Ġkamette kesinti olup olmadığı, ilgili yabancının Türkiye dıĢında geçirdiği süreye göre belirlenir. Bununla birlikte, yabancının beĢ yıl boyunca kesintisiz olarak Türkiye’de kalarak yurt dıĢına çıkmaması, hayatın olağan akıĢına uygun gözükmemektedir. ĠĢte bu durumu dikkate alan kanun koyucu, ikamette kesintiye iliĢkin özel bir düzenlemeye yer vererek TVK md. 15’de beĢ yıllık kesintisiz ikamet süresinin nasıl hesaplanacağını düzenlemiĢtir47. Buna göre, Türk vatandaĢlığını kazanmak için talepte bulunan bir yabancı, beĢ yıllık ikamet süresi içinde toplam on iki ayı geçmemek üzere Türkiye dıĢında bulunabilir48. Türkiye dıĢında geçirilen bu süreler, beĢ yıllık ikamet süresi içinde değerlendirilir. Dolayısıyla, Türkiye’de ikamet eden yabancılar, toplam on iki ayı geçmemek Ģartı ile Türkiye dıĢında kalırlarsa, ikamet süreleri kesilmeyecek ve yurt dıĢında geçirilen on iki ayı aĢmayan süre, beĢ yıllık ikamet süresi içinde sayılır49
. Bununla birlikte, yurt dıĢında geçen sürenin on iki ayı aĢması halinde, Türkiye’de ikamet eden yabancıların ikamet süresi kesilmiĢ olacağından; ikamet süresi, kesildiği andan itibaren yeniden iĢlemeye baĢlar (TVK Yönetmeliği md. 71/1(c)).
3. Türkiye’de YerleĢmeye Karar Verdiğini DavranıĢları ile Teyit Etmek
TVK’nın 11. maddesinin 1. fıkrasının (c) bendi uyarınca, Türk vatandaĢlığını yetkili makam kararıyla genel olarak kazanmak isteyen kiĢinin
45
Ġlgili matbu baĢvuru formu için bkz. Türk VatandaĢlığının Genel Olarak Kazanılması BaĢvuru Formu (VAT-3), www.nvi.gov.tr/Mevzuat,5901_Formlar.htm / (EriĢim Tarihi: 06.07.2018).
46 Tespit için bkz. Güngör, s. 85-86.
47 Doğan, VatandaĢlık, s. 66-67; Güngör, s. 86; Nomer, s. 81-83; Aybay / Özbek, s. 115;
Turhan / Tanrıbilir, s. 56.
48 TVK md. 15’de ikamet süresinin kesilip kesilmediğini belirlemede dikkate alınan on iki
aylık süre, TVK’da yapılan değiĢiklikten önce altı ay iken, 19.10.2017 tarihli ve 7039 sayılı Kanunun 30. maddesiyle on iki ay Ģeklinde değiĢtirilmiĢtir.
49
Türkiye’de yerleĢmeye karar verdiğini davranıĢlarıyla teyit etmesi gerekir. Kanun koyucu bu Ģartla Türkiye’de yerleĢmek ve yaĢamak isteyen yabancının Türk toplumunun hayat tarzını benimseyerek ona uyum sağlayıp sağlamadığını tespit etmeyi hedeflemektedir50.
Hangi davranıĢların yabancının Türkiye’de yerleĢmeye karar verdiğini teyit ettiğine dair TVK’da bir hüküm yoktur. Ancak TVK Yönetmeliği md. 15/1(c)’de, “Türkiye’de taĢınmaz mal edinmek, iĢ kurmak, yatırım yapmak, ticaret ve iĢ merkezini Türkiye’ye nakletmek, çalıĢma izni ile bir iĢ yerinde çalıĢmak ve benzeri davranıĢlarla teyit etmek veya bir Türk vatandaĢı ile evlenmek, Türk vatandaĢlığını kazanmak için ailece baĢvurmak, daha önce Türk vatandaĢlığını kazanmıĢ olan ana, baba, kardeĢ veya çocuk sahibi olmak ya da eğitimin Türkiye’de tamamlanması51”, yabancının Türkiye’de yerleĢmeye karar verdiğini gösteren örnekler olarak sayılmıĢtır. Söz konusu örnekler yanında TVK Yönetmeliğinde sayılmayan ancak yabancının Türkiye’de yerleĢmeye karar verdiğini gösteren diğer davranıĢların da bu hususta karine teĢkil edeceği doktrinde ifade edilmiĢtir52
.
4. Genel Sağlık Bakımından Tehlike TeĢkil Eden Bir Hastalığı Bulunmamak
Türk vatandaĢlığını yetkili makam kararıyla genel olarak kazanmak isteyen bir yabancının sağlaması gereken Ģartlardan biri de “genel sağlık bakımından tehlike teĢkil eden bir hastalığının bulunmaması”dır53
. TVK’nın 11. maddesinin 1. fıkrasının (ç) bendinde aranan bu Ģartla vatandaĢlığa alınacak kiĢinin hiçbir hastalığının olmaması kastedilmemektedir. Önemli olan,
50 Erdem, s. 130-131; Nomer, s. 83-84; Güngör, s. 87; Aybay / Özbek, s. 117-118; Turhan /
Tanrıbilir, s. 58; Doğan, VatandaĢlık, s. 71.
51
TVK Yönetmeliği md. 15/1(c)’de eğitimin Türkiye’de tamamlanması yabancının Türkiye’de yerleĢmeye karar verdiğini teyit eden bir durum olarak görülmesine rağmen, aynı Yönetmelik md. 16/2(c)’de öğrenim amaçlı ikamete bağlanan yabancıların Türkiye’de yerleĢme niyeti göstermediğinin kabul edilmesi konusundaki çeliĢki ile ilgili tespitler için ayrıca bkz. Güner, s. 307-308.
52 Güngör, s. 88; Doğan, VatandaĢlık, s. 71.
53 Yabancının genel sağlık bakımından tehlike teĢkil eden bir hastalığının olmasının yabancının
ülkeye giriĢi ile ilgili hukuki sonuçları da vardır. Bu çerçevede, YUKK md. 9/1 uyarınca, Göç Ġdaresi Genel Müdürlüğü, gerektiğinde ilgili kamu kurum ve kuruluĢlarının görüĢlerini alarak, Türkiye dıĢında olup da kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından Türkiye’ye girmesinde sakınca görülen yabancıların ülkeye giriĢini yasaklayabilir. Aynı Kanunun 15. maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendinde ise, kamu sağlığına tehdit olarak nitelendirilen hastalıklardan birini taĢıyanlara vize verilmeyeceği hükme bağlanmıĢtır.
yabancının içinde bulunduğu toplumun genel sağlığı bakımından tehlike oluĢturan bir hastalığının olmamasıdır54
.
Hangi hastalıkların genel sağlık bakımından tehlike teĢkil ettiği kanun koyucu tarafından sayılmamıĢtır. Bir hastalığın genel sağlık bakımından tehlike teĢkil ettiğinin önceden tespiti mümkün olmadığı için, bu Ģart, vatandaĢlık baĢvurusunun yapıldığı zamandaki tıp bilgilerine göre değerlendirilecektir55
. Bununla birlikte, TVK Yönetmeliği md. 17/1(e)’de, bu Ģartın sağlandığının, yani yabancının genel sağlık bakımından tehlike teĢkil edecek bir hastalığının olmadığının Sağlık Bakanlığı tarafından usul ve esasları belirlenmiĢ bir sağlık raporu ile belgeleneceği ifade edilmiĢtir. Bu durumda, resmi sağlık kuruluĢları tarafından verilecek rapor ile kiĢinin çevresi ve toplum sağlığı açısından tehlikeli olan bulaĢıcı bir hastalığa sahip olduğunun belgelenmesi halinde, vatandaĢlığın bu yolla kazanılması mümkün olamayacaktır. Bu husus, 5901 sayılı TVK’nın Uygulanmasına ĠliĢkin Açıklama’da (Paragraf 2. 1. 3, s. 3) da açıkça ifade edilmiĢtir56
.
5. Ġyi Ahlak Sahibi Olmak
Türk vatandaĢlığını yetkili makam kararıyla genel olarak kazanacak kiĢinin iyi ahlak sahibi olması gerektiği TVK’nın 11. maddesinin 1. fıkrasının (d) bendinde Ģart koĢulmaktadır. Bu Ģartla amaçlanan, ilgili yabancının Türk örf ve adetleri ile Türk halkının toplumsal yaĢamına aykırı bir davranıĢ içinde bulunmamıĢ olduğunun tespitidir57
.
Türk vatandaĢlığına alınacak kiĢinin iyi ahlak sahibi olup olmadığının tespitinde TVK Yönetmeliğinde bazı kriterler yol göstericidir. TVK Yönetmeliği md. 15/1(d)’ye göre, iyi ahlak sahibi olmakla kastedilen “toplum içinde birlikte yaĢamanın gerektirdiği sorumluluk duygusuyla davranmak, davranıĢlarıyla çevresine güven vermek, toplumca hoĢ karĢılanmayan ve toplum değerlerine aykırı kötü alıĢkanlığı olmamak”tır. Aynı Ģekilde, TVK Yönetmeliği md. 16/2(ç) gereğince, “herhangi bir suçtan dolayı yargılaması
54
Doğan, VatandaĢlık, s. 71.
55 Güngör, s. 89; Doğan, VatandaĢlık, s. 71; 56 Güngör, s. 89-90; Nomer, s. 84.
57 Nomer, s. 84-85; Güngör, s. 90; Erdem, s. 132; Aybay / Özbek, s. 118; Turhan / Tanrıbilir, s.
devam eden veya hükümlü ya da tutuklu olan kiĢiler”in vatandaĢlık baĢvurusu reddedilir. Yine, 5901 sayılı TVK’nın Uygulanmasına ĠliĢkin Açıklama’da (Paragraf 2. 1. 1, s. 3) ifade edildiği üzere, “hırsızlık, kaçakçılık, sahtekârlık, dolandırıcılık ve benzeri toplumsal düzeni zedeleyen suçlardan ceza almamıĢ olmak ya da bu davranıĢları alıĢkanlık haline getirdiğini gösterecek Ģekilde birden fazla yargılanmamıĢ olmak veya Türk örf ve adetleri ile toplum ve aile yaĢamına aykırı Ģekilde uyuĢturucu kullanma, fuhuĢ yapma gibi davranıĢlarda bulunmamıĢ olmak”, iyi ahlak sahibi olmaya delil teĢkil etmektedir58
. Sonuç olarak, iyi ahlak sahibi olma Ģartının tespitinde TVK Yönetmeliğinin ilgili hükümleri dikkate alınarak, yabancının vatandaĢlık baĢvurusu değerlendirilir. Söz konusu değerlendirme ise, Ġl Emniyet Müdürlüğünce yapılacak soruĢturma sonucunda belirlenecektir (TVK Yönetmeliği md. 18/1(b)).
6. Yeteri Kadar Türkçe KonuĢabilmek
Yetkili makam kararıyla genel olarak Türk vatandaĢlığını kazanmak isteyen kiĢinin Türkçeyi yeteri kadar konuĢabilmesi onun Türk toplumu ile uyum sağladığının bir göstergesi olarak TVK md. 11/1(e)’de Ģart koĢulmaktadır59
. Çünkü TVK Yönetmeliği md. 15/1(e)’de ifade edildiği üzere, bu yolla Türk vatandaĢlığını kazanacak yabancının toplumsal yaĢama uyum sağlayabilecek kadar Türkçe konuĢabilmesi gerekir.
Türk vatandaĢlığına alınacak kiĢinin Türkçe konuĢabilme yeterliliği, TVK Yönetmeliği md. 19/1(c) uyarınca VatandaĢlık BaĢvuru Ġnceleme Komisyonunca ölçülüp değerlendirilir. Ġlgili Komisyon, bu amaçla yabancı ile mülakat yapar. Yapılan mülakatta, vatandaĢlık baĢvurusunda bulunan yabancının yeteri kadar Türkçe konuĢabildiğine karar verilmesi gerekir60
. Bu çerçevede, yabancının en azından meramını anlatacak düzeyde konuĢabilmesi ve söyleneni anlayabilmesi gerektiği kabul edilmektedir61
.
58
Tespitler için bkz. Güngör, s. 90-91; Nomer, s. 85; Erdem, s. 132; Aybay / Özbek, s. 118-119.
59 Doğan, VatandaĢlık, s. 72; Nomer, s. 85; Güngör, s. 91.
60 Nomer, s. 85; Güngör, s. 91; Erdem, s. 133; Aybay / Özbek, s. 120. 61
7. Geçimini Sağlayacak Gelir veya Mesleğe Sahip Olmak
TVK md. 11/1(f)’ye göre, Türk vatandaĢlığını yetkili makam kararıyla genel olarak kazanacak kiĢinin Türkiye’de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olması gerekir. Bu Ģartla, gelir veya mesleği olmayan kiĢilerin Türk vatandaĢlığına kabul edilerek topluma yük olmasının önüne geçilmek istenmiĢtir62
.
Türk vatandaĢlığını genel olarak kazanacak yabancı, hem kendisinin hem de varsa bakmakla yükümlü olduğu kiĢilerin geçimini sağlayacak gelir veya mesleğe sahip olmalıdır. Bu çerçevede, vatandaĢlık kazanacak kiĢinin kimlerin geçimini sağlamakla mükellef olduğu Türk hukukuna göre tespit edilir. Doktrinde ifade edildiği üzere, kiĢi eğer Türk vatandaĢlığını kazanırsa nafaka yükümlülüğü Türk hukukuna göre tayin edilir. Bu sebeple, kiĢinin bakmakla yükümlü olduğu kiĢilerin belirlenmesi de Türk hukukuna göre yapılmalıdır63
.
TVK’da gelir veya meslek ile ilgili bir açıklama bulunmamaktadır. Ancak TVK Yönetmeliği md. 17/1(f)’ye göre, çalıĢma izni, vergi levhası, taahhütname veya benzeri belgeler değerlendirilerek kiĢinin kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kiĢilerin geçimini sağlayıp sağlamadığı tespit edilir. Bu sebeple, bu Ģartın sağlanması bakımından söz konusu belgelerden herhangi birinin ibraz edilmesi yeterlidir64.
8. Milli Güvenlik ve Kamu Düzeni Bakımından Engel TeĢkil Edecek Bir Hali Bulunmamak
Türk vatandaĢlığının yetkili makam kararıyla genel olarak kazanılmasında aranan son Ģart ise, vatandaĢlık kazanmak isteyen yabancının milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından Türk vatandaĢlığını kazanmaya engel teĢkil edecek bir halinin bulunmamasıdır (TVK md. 11/1(g)). Kanun koyucu, “yabancının milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teĢkil edecek bir hali bulunmaması” Ģartıyla, bu yolla vatandaĢlığın kazanılmasında
62 Nomer, s. 86; Aybay / Özbek, s. 120-121; Güngör, s. 92. 63 Doğan, VatandaĢlık, s. 73.
64
idareye kapsamı belli olmayan geniĢ bir takdir yetkisi vermiĢtir65
. Ancak kanunilik ilkesine uygun olarak bu Ģartın açıkça TVK’da yer almasının yerinde bir tercih olduğu doktrinde ifade edilmiĢtir66
.
VatandaĢlığı yetkili makam kararıyla kazanacak kiĢinin hangi hallerde milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teĢkil edeceği hususunda TVK md. 11/1(g)’de bir açıklık yoktur. Ancak TVK Gerekçesinde67, “bu Ģartın konulması ile milli güvenlik bakımından tehlike teĢkil eden ve milli menfaatler ve ülke bütünlüğüne karĢı faaliyet gösterenlerin,bu tür faaliyetleri destekleyenlerin, bu gibi kiĢi veya kuruluĢlarla iliĢki içerisinde bulunanların ve herhangi bir isyan, sabotaj, casusluk, silah ve uyuĢturucu kaçakçılığı, evrakta sahtecilik gibi kamu düzenini bozan faaliyetlerde bulunanların Türk vatandaĢlığını kazanmalarının engellenmesinin amaçlandığı” ifade edilmiĢtir (TVK Gerekçesi, md. 11/9, s. 5). Bu gerekçe, milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teĢkil edecek hallerin tespitinde yetkili makama yol gösterici olabilir. Bu çerçevede, TVK Yönetmeliği md. 72/5’de, “Anayasa ile kurulu devlet düzenini yıkma yolunda faaliyette bulunan, bu faaliyetlerde bulunanlarla iĢbirliği yapan veya bunları destekleyen, Türkiye Cumhuriyeti ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğüne karĢı yurt içinde veya dıĢında Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlarla ilgili faaliyette bulunan, isyan, casusluk, vatana ihanet suçlarına katılan, silah ve uyuĢturucu madde kaçakçılığı, insan kaçakçılığı ve insan ticareti yapan veya yapanlarla iliĢki içinde bulunanlar ile taksirli suçlar hariç, ertelenmiĢ, zaman aĢımına uğramıĢ, hükmün açıklanması geriye bırakılmıĢ, paraya çevrilmiĢ veya affa uğramıĢ olsa dahi, altı aydan fazla hapis cezası alanların Türk vatandaĢlığını kazanamayacağı” hükme bağlanarak milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teĢkil edecek haller konusunda dayanak teĢkil edecek hükümlere yer verilmiĢtir68
.
65
Doğan, VatandaĢlık, s. 73-74. Milli güvenlik ve kamu düzeni gibi kavramların sınırlarının belirsizliği ve içeriğinin zamana göre değiĢmesine yönelik eleĢtiri için ayrıca bkz. Tiryakioğlu, Bilgin: Yeni Türk VatandaĢlığı Kanunu’nun EleĢtirel Analizi, VatandaĢlık, Göç, Mülteci ve Yabancılar Hukukundaki Güncel GeliĢmeler, Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 15-16 Mayıs 2009- EskiĢehir, Türkiye Barolar Birliği Yayınları: 175, Ankara 2010, s. 33.
66
Tiryakioğlu, s. 33.
67 TVK’nın Madde Gerekçeleri için bkz. http://tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss90.pdf
(EriĢim Tarihi: 08.03.2018).
68 Tespitler için bkz. Güngör, s. 93; Nomer, s. 87; Doğan, VatandaĢlık, s. 75; Aybay / Özbek, s.
Türk vatandaĢlığını genel olarak kazanmak isteyen yabancılar hakkında güvenlik birimlerince milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel halinin olup olmadığı konusunda soruĢturma yapılır. KiĢinin vatandaĢlığa alınıp alınmayacağı, bu soruĢturmanın sonucuna ve yetkili makamın kararına göre belirlenir69. Söz konusu soruĢturma, vatandaĢlık baĢvurusunda bulunan kiĢinin yerleĢim yerindeki Ġl Emniyet Müdürlüğünce yapılır (TVK Yönetmeliği md. 18/1(a)). Ayrıca Milli Ġstihbarat TeĢkilatı MüsteĢarlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğünden bu amaçla arĢiv araĢtırması ve güvenlik soruĢturması istenir (TVK Yönetmeliği md. 35/2). Ġlave olarak, gerekli görülürse kamu görevlileri aracılığıyla soruĢturma da yaptırılabilmesi mümkündür (TVK Yönetmeliği md. 72/1). Sonuç olarak, yapılan soruĢturma ve bu çerçevede talep edilen arĢiv araĢtırması ve güvenlik soruĢturmasında yabancının milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teĢkil edecek bir halinin bulunup bulunmadığı tespit edilerek, durumları uygun görülenlerin TVK md. 11/1(g)’de aranan Ģartı sağladığı kabul edilir.
B. ĠSTĠSNAĠ OLARAK VATANDAġLIĞIN KAZANILMASI
TVK’nın 12. maddesinde, Türk vatandaĢlığının kazanılmasında istisnai haller düzenlenmiĢtir. Bu madde ile kastedilen, Türk vatandaĢlığının istisnai olarak kazanılmasıdır. Buna göre, kanun koyucunun TVK md. 12/1’de saydığı yabancılar, Türk vatandaĢlığını diğer yabancılara göre kolay yoldan kazanabilecektir. Dolayısıyla, istisnai olarak vatandaĢlığın kazanılması vatandaĢlığın olağan dıĢı kazanma yolu olarak kabul edilmektedir70
.
TVK md. 12/1’de, istisnai haller kapsamındaki yabancıların Türk vatandaĢlığını kazanması bakımından yalnızca milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teĢkil edecek bir hallerinin bulunmaması Ģartı aranmaktadır. Bu nedenle, Türk vatandaĢlığının genel olarak kazanılmasının TVK md. 11’de sayılan Ģartları, istisnai haller kapsamında Türk vatandaĢlığını kazanabileceği ifade edilen yabancılar bakımından aranmaz. Örneğin vatandaĢlık baĢvurusunu TVK md. 12 uyarınca yapan kiĢinin ergin ve ayırt etme gücüne sahip olması
69 Güngör, s. 93; Doğan, VatandaĢlık, s. 74-75; Aybay / Özbek, s. 122. 70
Ģart değildir71. Aynı Ģekilde, bu yolla Türk vatandaĢlığını kazanmak isteyen kiĢinin Türkiye’de kesintisiz en az beĢ yıl ikamet etmesi ve Türkiye’de yerleĢmeye karar vermesi gerekli değildir. Bununla birlikte, söz konusu kiĢilerin milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teĢkil eden bir hallerinin bulunmaması, Türk vatandaĢlığının istisnai olarak kazanılması için gerekli ve yeterlidir72.
Ġstisnai olarak Türk vatandaĢlığının kazanılması, yetkili makam kararıyla vatandaĢlık kazanmanın diğer yollarından farklı olarak kiĢinin vatandaĢlık baĢvurusunda bulunmasına ilave olarak, bu konuda ĠçiĢleri Bakanlığının teklifini de Ģart koĢmaktaydı. Böylece TVK md. 12/1’de sayılan özelliklere sahip kiĢilerden olmak istisnai olarak vatandaĢlığın kazanılması bakımından yeterli olmamakta, bu konuda talepte bulunan kiĢilerin baĢvuruları dikkate alınarak vatandaĢlığa alınma konusunda karar verecek yetkili makam olan Bakanlar Kuruluna ĠçiĢleri Bakanlığınca teklifte bulunulması gerekmekteydi. Ancak 02.07.2018 tarihli ve 700 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin (KHK) 188. maddesiyle TVK md. 12/1’de yapılan değiĢiklikle ĠçiĢleri Bakanlığınca yapılacak teklif Ģartı kaldırılmıĢtır. Yetkili makam konumundaki Bakanlar Kurulunun bu yetkisi ise CumhurbaĢkanına devredilmiĢtir. Dolayısıyla, istisnai olarak vatandaĢlığın kazanılmasında herhangi bir makamın teklifine gerek olmaksızın CumhurbaĢkanının kararı ile TVK md. 12/1’de sayılan yabancılar Türk vatandaĢlığına alınabilecektir. Söz konusu yabancıların Türk vatandaĢlığını bu yolla kazanmalarında CumhurbaĢkanının takdir yetkisi bulunmaktadır73. Bu durum, TVK md. 10/1’de de ifade edilmiĢ ve istisnai olarak vatandaĢlık kazanma yolu da dâhil olmak üzere yetkili makam kararıyla tüm vatandaĢlık kazanma yollarında TVK’da aranan Ģartların sağlanması halinde bile yetkili makamın takdir yetkisi olduğu hükme bağlanmıĢtır.
71
Doktrinde istisnai olarak vatandaĢlığın kazanılması Ģartları arasında ergin olmak ve ayırt etme gücüne sahip olmak Ģartlarının aranmaması bir eksiklik olarak görülmektedir: Doğan, Vatandaslık, s. 79.
72 Güngör, s. 98-99. 73
TVK md. 12/1’e göre, istisnai haller kapsamında Türk vatandaĢlığını kazanabilecek yabancılar dört gruba ayrılmıĢtır74
. Bu kiĢilerden ilki, “Türkiye’ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düĢünülen ve ilgili bakanlıklarca haklarında gerekçeli teklifte bulunulan kiĢiler”dir (TVK md. 12/1(a)). Ġstisnai olarak vatandaĢlık kazanacak ikinci kiĢi grubu ise, 28.07.2016 tarihli ve 6735 sayılı Kanunun 27. maddesi ile TVK md. 12/1’e (b) bendi olarak eklenen “YUKK’un 31. maddesinin 1. fıkrasının (j) bendi uyarınca ikamet izni alanlar ile turkuaz kart sahibi yabancılar ve bunların yabancı eĢi, kendisinin ve eĢinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu”dur (TVK md. 12/1(b)). “VatandaĢlığa alınması zaruri görülen kiĢiler”, istisnai olarak vatandaĢlık kazanacak üçüncü kiĢi grubu olarak sayılmıĢtır (TVK m. 12/1(c)). Son olarak, kanun koyucu “göçmen olarak kabul edilen kiĢiler”i bu yolla vatandaĢlık kazanacak yabancılara dâhil etmiĢtir (TVK m. 12/1(d))75.
1. Türk VatandaĢlığını Ġstisnai Olarak Kazanabilecek
Yabancılardan Olmak
a. Türkiye’ye Sanayi Tesisleri Getiren veya Bilimsel, Teknolojik, Ekonomik, Sosyal, Sportif, Kültürel, Sanatsal Alanlarda Olağanüstü Hizmeti Geçen ya da Geçeceği DüĢünülen ve Ġlgili Bakanlıklarca Haklarında Gerekçeli Teklifte Bulunulan KiĢiler
Türk vatandaĢlığını yetkili makam kararıyla istisnai olarak kazanabilecek ilk yabancı grubu, “Türkiye’ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda
74 403 sayılı mülga TVK md. 7’de ise, istisnai olarak vatandaĢlık kazanacak kiĢi grupları Ģöyle
sıralanmıĢtır: “Türk vatandaĢlığını herhangi bir Ģekilde kaybetmiĢ olanların sonradan doğmuĢ reĢit çocukları; bir Türk vatandaĢı ile evli olanlarla, bunların reĢit çocukları; Türk soyundan olanlarla, eĢleri ve reĢit çocukları; bir Türk vatandaĢı ile evlenme kararıyla Türkiye’de yerleĢmiĢ olanlar; Türkiye’ye sanayi tesisleri getiren, sosyal, ekonomik alanlarda veya bilim, teknik veyahut sanat alanlarında olağanüstü hizmeti geçmiĢ veya geçeceği düĢünülen kimseler; vatandaĢlığa alınması Bakanlar Kurulunca zaruri görülenler”. 403 sayılı mülga TVK’da konuya iliĢkin hükmün ayrıntılı incelemesi için bkz. ġit KöĢgeroğlu, Banu: Ġstisnai Yoldan VatandaĢlığın Kazanılmasına ĠliĢkin Genel Esaslar ve Son DeğiĢiklikler Çerçevesinde Türk VatandaĢlığının Ġstisnai Yoldan Kazanılması, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 7, S. 1, 2017, s. 172 vd.
75 Mülga 403 sayılı TVK ile kıyaslandığında yürürlükteki TVK’da istisnai olarak vatandaĢlık
kazanacak yabancıların daha sınırlı ve dar tutulduğuna iliĢkin doktrindeki bir tespit için bkz. Giray, s. 386.
olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düĢünülen ve ilgili bakanlıklarca haklarında gerekçeli teklifte bulunulan kiĢiler”dir (TVK md. 12/1(a)).
TVK’nın Genel Gerekçesi dikkate alındığında, TVK md. 12/1(a) ile Türkiye’nin ekonomik ve sosyal hayatına katkıda bulunabilecek yabancıların Türk vatandaĢlığını kolaylaĢtırılmıĢ bir yoldan kazanmalarını sağlamak suretiyle ülkeye kazandırılması hedeflenmektedir. Dolayısıyla, söz konusu düzenleme ile ülkeye hizmet ön plana çıkarılmıĢ ve Türkiye’nin kendi menfaatleri de dikkate alınarak olağanüstü hizmeti geçmiĢ ya da geçeceği düĢünülen yabancıların Türk vatandaĢlığına alınması öngörülmüĢtür76
.
Türkiye’ye sanayi tesisleri getirmek, doktrinde ifade edildiği üzere, objektif bir ölçüttür77. Ancak bir yabancının bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel ve sanatsal alanlarda olağanüstü hizmetinin geçmesi sübjektif bir ölçüttür. Yine de bu durumun somut kriterlere dayandırılması mümkündür. Bununla birlikte, yabancının söz konusu faaliyet alanlarında olağanüstü hizmetinin geçeceğinin düĢünülmesi, geleceğe yönelik bir tespit olduğundan ihtimale dayanmaktadır78
. Bu nedenle son ihtimal, doktrinde idarenin sahip olduğu yetkinin aĢkın kullanıma yol açtığı ve kanunilik ilkesine aykırı olduğu gerekçesiyle eleĢtirilmiĢtir79. Ġlave olarak Türkiye’ye çeĢitli alanlarda henüz hizmeti olmamıĢ bir yabancının gelecekte hizmet edeceği düĢünülerek istisnai olarak vatandaĢlığa alınmasının ancak somut verilere göre belirlenmiĢ gerekçelerle mümkün görülmesi gerektiği savunulmuĢtur80
.
Ġstisnai olarak Türk vatandaĢlığını kazanmak isteyen bir kiĢinin kendisinin TVK md. 12/1(a) kapsamında kalan yabancılardan olduğunu düĢünmesi yeterli değildir. Çünkü böyle bir düĢüncenin ilgili bakanlıklarca da değerlendirilmesi ve hatta bu konuda yetkili makam konumundaki CumhurbaĢkanına gerekçeli teklifte bulunulması gerektiği TVK md. 12/1(a)’da belirtilmiĢtir. Bu çerçevede TVK md. 12/1(a)’da sayılan yabancıların istisnai haller kapsamında Türk vatandaĢlığını kazanabilmesi için konu ile ilgili
76 Doğan, VatandaĢlık, s. 80. 77
Güngör, s. 100.
78 Güngör, s. 100; Doğan, VatandaĢlık, s. 80-81.
79 Baran Çelik, NeĢe: Güncel GeliĢmeler IĢığında Türk VatandaĢlığının Ġstisnai Haller
Kapsamında Kazanılması, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 130, 2017, s. 367.
80
