T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANA BİLİM DALI
SİYASAL KATILIMDA KİTLE İLETİŞİM
ARAÇLARININ SEÇMENLER ÜZERİNE ETKİSİ;
KARAMAN İLİ SEÇMENLERİ ÜZERİNE BİR ALAN
ARAŞTIRMASI
FADİME DİLBER
DOKTORA TEZİ
DANIŞMAN
YARD. DOÇ. DR. KADİR CANÖZ
i
ÖNSÖZ
Siyasal iletişim konusuna ilgim, uzun yıllardır vardı. Ama bu konuya ilgimi arttıran en önemli faktör iletişim fakültesinde yapmış olduğum yüksek lisanstır. Bu dönemde ders aldığım hocalarımın engin bilgileri ve okuduğum kaynaklar benim bu konuya olan ilgimi ortaya çıkardı. Siyasal iletişim konusunu araştırdıkça daha da severek çalıştım. Benim için siyasal iletişim alanında en önemli örnek değerli hocam Prof. Dr. Ahmet KALENDER ve danışmanım olan Sayın Yrd. Doç. Dr. Kadir CANÖZ’ün bu konulardaki çalışmaları olmuştur.
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla İlişkiler ve Tanıtım Ana Bilim Dalında doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışma, alana katkı olarak Siyasal Katılım ve Kitle İletişim Araçlarının ne olduğuna ilişkin tartışmaları içeren ve konuyu geniş bir şekilde açıklamaya çalışan teorik bölüm ile Karaman İli seçmenleri üzerinde yapılan bir saha araştırma uygulamasının verilerinin analiz edildiği uygulamalı bölümden oluşmaktadır. Gerek çalışmanın teorik bölümünde, gerekse uygulamalı bölümünde konunun çok yönlülüğünü ve bir “süreç” üzerine çalıştığımı hep aklımda tutmama rağmen, bu çalışmanın tamamen bana ait olmak üzere eksik yönlerinin olduğunu belirtmem gerekir.
Bu çalışmada burada adını sayamayacağım kadar çok kişinin emeği vardır. İlk olarak, sadece bir akademisyen olarak değil, bana her yönüyle örnek olan danışman hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Kadir CANÖZ’e sadece bu tez için yaptığı katkılardan dolayı değil, tanıştığımız günden beri bütün samimiyetiyle yaptıkları ve paylaştığımız her şey için teşekkür ediyorum. Tezin her aşamasında ihtiyaç duyduğum her an yardım eden hocalarım Sayın Prof. Dr. Ahmet KALENDER’e, Prof. Dr. Aytekin CAN’a, Doç. Dr. Şükrü BALCI’ya ve çalışmam süresince bana emeği geçen tüm hocalarıma teşekkür ederim.
Siyasal Katılımda Kitle İletişim Araçlarının Seçmenler Üzerine Etkisini ortaya koymayı amaçlanan çalışmam sırasında, bana en büyük desteği veren ve her zaman yanımda hissettiğim dostlarıma ve tezimin üçüncü bölümünde İstatistik hesaplamalarında emeği geçen Sayın Yrd. Dr. Hakan KURT’a ve Yrd. Doç.Dr. Hasan GÜL’e çok teşekkür ederim.
ii
Ayrıca eğitim hayatımı devam ettirmemde ve doktora tez çalışmamda en büyük yardımcım olan, sabrı ve desteği ile bana güç veren eşim Abdülkadir DİLBER’e ve bu aşamada sabır gösteren çocuklarım Aybala Sena ve Baturalp Ömer’e sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.
iii
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Öğr
enc
ini
n Adı Soyadı Fadime DİLBER Numarası 074121011004
Ana Bilim / Bilim Dalı
HALKLA İLİŞKİLER ve TANITIM/HALKLA İLİŞKİLER
Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Kadir CANÖZ
Tezin Adı SİYASAL KATILIMDA KİTLE İLETİŞİM
ARAÇLARININ SEÇMENLER ÜZERİNE ETKİSİ; KARAMAN İLİ SEÇMENLERİ ÜZERİNE BİR ALAN ARAŞTIRMASI
ÖZET
Bireyler bir toplum içerisinde birlikte yaşamakta ve karşılıklı etkileşim, iletişim içerisinde bulunmaktadırlar. Bu etkileşim ve iletişim sürecinde diğer insanlardan etkilendikleri gibi kendileri de diğer insanları etkilemektedirler. Günümüzde bireysel davranışların dışında bireyleri etkileyebilen bir başka güçte kitle iletişim araçlarıdır. Kitle iletişim araçları insanlara yeni yaşam modelleri sunarak; onların sosyal yaşantılarını etkilerler ki siyasal davranışlarda bunlar içerisinde yer almaktadır.
Siyasal katılımda kitle iletişim araçlarının seçmenlere etkisini ve hangi siyasal katılım davranışlarına yönelttiğini ortaya koymak amacıyla yüz yüze görüşme tekniği ile Karaman İli merkez mahallelerinde 703 kişi üzerinde çalışmanın verileri toplanmıştır. Bu veriler istatistik hesaplamalar yapılarak çalışmanın bulguları ortaya konmuştur. Çalışmada frekans analizi, ki-kare testi, t-testi, One Way Anova testi analizi, korelasyon analizi gibi istatistik testleri kullanılarak yorumlanmış ve sürece etki eden unsurlar ortaya konmuştur.
Bu çalışmada Karaman İli seçmenlerinin siyasal katılımında kitle iletişim araçlarının etkilerine katılımcıların demografik özellikleriyle karşılaştırılarak etkiyi ortaya koymaya çalışılmıştır. Seçmenlerin radyo, televizyon gazete, dergi
iv
gibi kitle iletişim araçlarından etkilenerek ortaya koyduğu siyasal katılım davranışları ise; seçimlerde oy vermeye, oy vereceği partiyi desteklemelerinde
ve karar vermeleri gibi davranışlara yöneldikleri ortaya çıkmaktadır. Yapılan
korelasyon analizi sonucunda ise kitle iletişim araçları ile siyasal katılım arasında (p<0,01) anlamlılık düzeyinde ilişkili olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. En güçlü ilişki internet ile dergi arasında (p=,722) düzeyinde, en zayıf ilişki ise televizyon ile siyasal katılım arasında (p=,220) düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu bağlamda araştırmaya katılanların siyasal bilgilenmede gazete, radyo, internet, televizyon ve dergiye verdikleri önem arttıkça daha fazla siyasal katlım eğilimi göstermektedirler.
Anahtar Sözcükler: Siyasal Katılım, Kitle İletişim Araçları, Seçmen Davranışları.
v
Öğr
enc
ini
n
Adı Soyadı Fadime DİLBER Numarası 074121011004 Ana Bilim /
Bilim Dalı
HALKLA İLİŞKİLER ve TANITIM/HALKLA İLİŞKİLER
Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Kadir CANÖZ
Tezin İngilizce Adı THE EFFECT OF MASS MEDIA ON VOTERS IN POLITICAL PARTICIPATION; A FIELD STUDY ON
KARAMAN CITY VOTERS
THE EFFECT OF MASS MEDIA ON VOTERS IN POLITICAL PARTICIPATION; A FIELD STUDY ON KARAMAN CITY VOTERS
SUMMARY
Individuals live together in a society and are mutually in interaction and communication. In this interaction and communication process, they affect to and are affected by others. Another power that can affect individuals besides individual behaviours is mass media. By presenting new life methods, mass media affects people’s social life in which there is also political behaviours.
To see the effect of mass media in political participation on voters and to present what political participation behaviours it directs, the data of the study was collected by face to face interview method with 703 people living in Karaman city center. The findings of the study have been presented by statistical calculation on the given data. The study has been interpreted via statistic tests like frequency analysis, chi square test, t-test, One Way Anova test analysis, correlation analysis and the elements that affect the process have been put forward.
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
vi
In this study, it has been tried to show the effect of mass media in political participation of Karaman voters by comparing with demographic characteristics. The political participation behaviours that voters present after being affected by mass media tools like the radio, the television, newspapers and magazines are voting in elections, supporting the party that they will vote and to decide. As a result of correlation analysis, a relation has been found with (p<0,01) meaningful level between mass media and political participation. The strongst relation is between the Internet and magazines with a level of (p=,722), and the weakest relation is between the television and political participation with a level of (p=,220). In this concept, the more importance the people give to newspapers, the radio, the Internet, the television and magazines in enligtment politically, the more political participation tendecy they show.
vii İÇİNDEKİLER
Önsöz ………..……….………...i
Özet ………..………...iii
Summary ..………...v
Tablolar Listesi ..………xii
Şekiller Listesi ……..………...xvii
1. GİRİŞ………...………1
BİRİNCİ BÖLÜM SİYASAL KATILIM 1.1. Siyasal Katılma: Tanım ve Kapsam...……….4
1.2. Siyasal Katılımı Uyaran Nedenler….….………..………...7
1.3. Siyasal Katılım Türleri...…….………...10
1.3.1. Gönüllü katılım..………...12
1.3.2. Uyarılmış Katılım ..………..13
1.3.2.1. Uyarılmış Katılımı Oluşturan Unsurlar .………….…14
1.3.2.1.1. Kişisel Bağlar ve Zorlama .……….……14
1.3.2.1.2. Patronaj İlişkiler ..………...15
1.3.2.1.3. Duygusal Bağlar ..………...17
1.4. Siyasal Rejimler ve Siyasal Katılma………...18
1.4.1. Demokratik Sistemlerde Siyasal Katılma ………..………..19
1.4.2. Demokratik Olmayan Sistemlerde Siyasal Katılma …………....20
1.5. Siyasal Katılım Düzeyi ve Biçimleri ………..…....21
1.5.1. Siyasal Katılma Düzeyleri ………..……….21
1.5.2. Siyasal Katılma Biçimleri ………....25
1.5.2.1. Olağan Siyasal Katılım…...……….26
1.5.2.2. Olağandışı Siyasal Katılım………..…………28
1.5.2.3. Siyasal Katılma ve Katılımsızlık………..…………...29
viii
1.6.1. Gelir ve Siyasal Katılım………..………..31
1.6.2. Meslek ve Siyasal Katılım ………..…….33
1.6.3. Eğitim ve Siyasal Katılım ………..……..35
1.6.4. Yerleşim Birimi ve Siyasal Katılım………..……36
1.6.5. Cinsiyet ve Siyasal Katılım ………..……38
1.6.6. Yaş ve Siyasal Katılım………..………40
1.6.7. Kitle İletişim Araçlarını İzleme ve Siyasal Katılım…..…………41
1.6.8. Din, Etnik Kimlik ve Siyasal Katılım………..……….44
1.6.9. Aile ve Siyasal Katılım………..………...46
1.6.10. Grup ve Örgüt Üyeliği ve Siyasal Katılım………..……..47
1.7. Psikolojik Değişkenler ve Siyasal Katılım…………..……...…….49
1.7.1. Olumlu Psikolojik Değişkenler………..………...49
1.7.1.1. Siyasete İlgi Duyma ve Siyasal Katılım……..….…...50
1.7.1.2. Sosyal Girişkenlik ve Siyasal Katılım………..….…..50
1.7.1.3. Siyasal Etkinlik ve Siyasal Katılım……….………....51
1.7.1.4. Vatandaşlık Duygusu ve Siyasal Katılım……..……..52
1.7.2. Olumsuz Psikolojik Değişkenler……….……..53
1.7.2.1. Siyasal Yabancılaşma ve Siyasal Katılım….……..….53
1.7.2.2. Siyaset Dışılık (Cynicism) ve Siyasal Katılım……....54
1.7.2.3. Kuralsızlık-Kural dışılık (Anomy) ve Siyasal Katılım55 1.8. Siyasal Değişkenler ve Siyasal Katılım…….……...………...55
1.8.1. Siyasal Partiler……..………57
1.8.1.1. Tek Partili Siyasal Sistem ve Siyasal Katılım…..…...60
1.8.1.2. Çok Partili Siyasal Sistem ve Siyasal Katılım…...…..62
1.8.1.3. Parti Tutma ve Siyasal Katılım…..……….………….63
1.8.1.4. Lidere ve/veya Adaya Güven ve Siyasal Katılım…....64
1.8.1.5. Parti Programı, Parti Görüşü, Seçim Bildirgesi ve Siyasal Katılım………67
1.8.2. Seçim Sistemleri ve Siyasal Katılım………..………….…..68
1.9. Siyasal Katılım Sürecinde Türkiye Örneği………72
ix
1.9.2. Siyasi Partiler…….….………..73
1.10. Siyasal Katılım Hakkında Literatür Taraması………..……...77
İKİNCİ BÖLÜM KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ SİYASAL KATILIM ÜZERİNE ETKİLERİ 2.1. Kitle İletişimi Kavramı ve Tanımı………..…………...81
2.2. Kitle İletişim Araçları……...………..……….86
2.3. Kitle İletişim Araçlarının İşlevleri………..………….……...97
2.4. Kitle İletişim Araçları ve Siyasal Sistemler ...………...105
2.4.1. Otoriter Sistemlerde Kitle İletişim Araçları………....106
2.4.2. Demokratik Sistemlerde Kitle İletişim Araçları ………...…..110
2.5. Siyasal Sistemlerde Kitle İletişim Düzeni………….………...…..116
2.6. Demokrasi ve Kitle İletişim Araçları………...116
2.7. Siyasal Toplumsallaşma………..122
2.8. Siyasal Toplumsallaşmanın Ajanları…………...…....……….…125
2.8.1. Aile……….……….125
2.8.2. Eğitim Kurumları ( Okul ve Eğitim)……….………..127
2.8.3. Arkadaş Çevresi ve Sosyal Gruplar ……..………..129
2.8.4. Siyasal partiler………..……….………..130
2.8.5. İdeolojiler………..……….…..131
2.8.6. Kitle İletişim Araçları…..………..…..132
2.9. Siyasal Katılımda Kitle İletişim Araçlarının Seçmen Tercihine Etkisi ……….……….136
2.9.1. Uyarma etkisi………..………..…...140
2.9.2. Duyarsızlaşma Etkisi ……..……….….141
2.9.2.1. Toplumsal Öğrenme Kuramı…..………..….142
2.9.2.2. Kısıtsızlaştırma Hipotezi…...…………..…...143
2.9.2.3. Katharsis Hipotezi…..………....143
2.9.2.4. Kullanıma Hazırlama………...144
x
2.9.3.1. Kişisel İlişkiler……..………...…..145
2.9.3.2. Kişisel Kimlik…………..………..146
2.9.3.3. Gözetim Altına Alma…….……….…...147
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SİYASAL KATILIMDA KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ SEÇMENLER ÜZERİNEETKİSİ: KARAMAN İLİ SEÇMENLERİ ÜZERİNE BİR ALAN ARAŞTIRMASI 3.1. METODOLOJİ………..………..148
3.1.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi …..…...………...148
3.1.2. Araştırmanın Uygulanması ve Örneklem……..…………...149
3.1.3. Araştırmanın Kapsamı ve Sınırlılıkları………..…….….150
3.1.4. Veri Toplama Araçları…..………..….150
3.1.4.1. Verilerin Analizi ve Kullanılan Testler……..……..151
3.1.5. Araştırma Soruları………….………...……...153
3.2. ARAŞTIRMADA ELDE EDİLEN BULGULAR VE DEĞERLENDİRİLMESİ…..……….154
3.2.1 Araştırmaya Katılanlara İlişkin Demografik Bilgiler…..…...154
3.2.2. Araştırmaya Katılanların Siyasal Eğilimleri……..……….….156
3.2.1.1. Cinsiyet ile Siyasal Katılım Eğilimleri Arasındaki İlişki………..158
3.2.1.2. Yaş ile Siyasal Katılım Eğilimleri Arasındaki İlişki…...163
3.2.1.3. Eğitim ile Siyasal Katılım Eğilimleri Arasındaki İlişki...163
3.2.1.4. Gelir Düzeyi ile Siyasal Katılım Eğilimleri Arasındaki İlişki………..174
3.3. Siyasal Tercihlerin Oluşmasında Etkili Unsurlar…..………..186
3.3.1. Cinsiyete Göre Siyasal tercihlerin Oluşmasında Etkili Unsurlar………..188
xi
3.3.2. Yaş Düzeylerine Siyasal Tercihlerin Oluşmasında Etkili Unsurlar………..189 3.3.3. Eğitim Düzeylerine Göre Siyasal Tercihlerin Oluşmasında Etkili Unsurlar……..………189 3.3.4. Gelir Düzeyi Göre Siyasal tercihlerin Oluşmasında Etkili Olan Unsurlar………..192
3.4. Siyasal Kararların Şekillenme Zamanı……..………...…….195
3.4.1. Seçmenlerin Oy Kullanma Nedenleri…….………..…….195
3.5. Seçmenlerin Siyasi Parti Haberleri ve Siyasi Liderlerin
Konuşmalarından Etkilenme Durumları…….……….196
3.6. Seçmenlerin Kitle İletişim Araçlarıyla Yapılan Propagandadan
Etkilenme Düzeyleri………...……….197
3.7. Kamuoyu Araştırması Sonuçlarının Siyasal Davranışı Etkileme
Düzeyi………197
3.8. Seçmenlerin Siyasi Tercihlerde Kitle İletişim Araçlarından Alınan
Bilgilerden Etkilenme Düzeyleri…..………...198
3.8.1. Cinsiyete Göre Kitle İletişim Araçlarından Alınan Bilgilerden Etkilenme Düzeyleri.………..198 3.8.2. Yaş gruplarına Göre Kitle İletişim Araçlarından Alınan Bilgilerden Etkilenme Düzeyleri…...………..…...199 3.8.3. Eğitim Düzeylerine Göre Kitle İletişim Araçlarından Alınan Bilgilerden Etkilenme Düzeyleri………...……….……199 3.8.4. Gelir Gruplarına göre Kitle İletişim Araçlarından Alınan Bilgilerden Etkilenme Düzeyleri……...………..…...202
3.9. Siyasal Tercihe ve Aktiviteye, Kitle İletişim Araçlarının Etki
Dereceleri………..203
3.9.1. Cinsiyete Göre Siyasal Tercihe ve Aktivitelerine Kitle İletişim Araçlarının Etki Derecesi………...………...204 3.9.2. Yaş Gruplarına Göre Siyasal Tercihe ve Aktiviteye Kitle İletişim Araçlarının Etki Derecesi…………..………...205
xii
3.9.3. Eğitim Düzeylerine Göre Siyasal Tercihe ve Aktiviteye Kitle İletişim Araçlarının Etki Derecesi……….………...206 3.9.4. Gelir düzeylerine Göre Siyasal Tercihe ve Aktiviteye Kitle İletişim Araçlarının Etki Derecesi…….………...208
3.10. Siyasal Karar Verme Sürecine İletişim Araçlarını Kullanma Düzeyler………210
3.10.1. Cinsiyete Göre Siyasal Karar Verme Sürecinde İletişim Araçlarını Kullanma Düzeyleri…….………..……211 3.10.2. Yaş Gruplarına Göre Siyasal Karar Verme Sürecinde İletişim
Araçlarını Kullanma Düzeyleri………..212 3.10.3. Eğitim Düzeylerine Göre Siyasal Karar Verme Sürecinde İletişim
Araçlarını Kullanma Düzeyleri …..………...213 3.10.4. Gelir Düzeyine Göre Siyasal Karar Verme Sürecinde İletişim
Araçlarını Kullanma Düzeyleri………..215
3.11. Radyo, Gazete, Televizyon ve Dergi Gibi Kitle İletişim Araçlarından Etkilenerek Seçmenlerin Ortaya Koyduğu Siyasal Katılım Davranış Düzeyleri…………..……….217
3.11.1. Cinsiyete göre Radyo, Gazete, Televizyon ve Dergi Gibi Kitle İletişim Araçlarından Etkilenerek Seçmenlerin Ortaya Koyduğu Siyasal Katılım Davranış Düzeyleri………...219 3.11.2. Yaş göre Radyo, Gazete, Televizyon ve Dergi Gibi Kitle İletişim Araçlarından Etkilenerek Seçmenlerin Ortaya Koyduğu Siyasal Katılım Davranış Düzeyleri………...220 3.11.3. Eğitim Düzeyine Göre Radyo, Gazete, Televizyon ve Dergi Gibi
Kitle İletişim Araçlarından Etkilenerek Seçmenlerin Ortaya Koyduğu Siyasal Katılım Davranış Düzeyleri………….……..220 3.11.4. Gelir Düzeyine Göre Radyo, Gazete, Televizyon ve Dergi Gibi Kitle İletişim Araçlarından Etkilenerek Seçmenlerin Ortaya Koyduğu Siyasal Katılım Davranış Düzeyleri………..……….224
xiii
3.11.5. Kitle İletişim Araçları ile Siyasal Katılım Davranış Düzeyleri
Arasında Korelasyon Analizi………..…...227
4. SONUÇ……….………...229 5. KAYNAKÇA………...………...238 6. EK LER………..……….…263 7. EK-2………..……….…..426 8. ÖZGEÇMİŞ………..………..…430 TABLO LİSTESİ Tablo 1. Karaman ili 1991- 2007 Yılları arası Siyasal Partilerin Aldıkları Oy Oranları……….150
Tablo 2. Araştırmaya Katılanların Cinsiyeti………..………..154
Tablo. 3. Araştırmaya Katılanların Yaşları……..………154
Tablo. 4. Araştırmaya Katılanların Eğitim Durumu….………...155
Tablo 5. Araştırmaya Katılanların Mesleği………..………....155
Tablo 6. Araştırmaya Katılanların Medeni Durumu………..………..…156
Tablo 7. Araştırmaya Katılanların Aylık Gelirleri……..………....156
Tablo 8. Kendilerini Siyasi Olarak Nitelendirmeleri………..………...157
Tablo 9. Siyasi Konu ve Politikalarla İlgilenme Durumları…..……….…..157
Tablo 10. Siyasete Olan İlgilerini Tanımlama Şekli………..………..158
Tablo 11. Siyasi Partilere Oy Vermede Etkili Olan Partiye Dayalı Unsurlar..…...158
Tablo 12. Cinsiyete Göre Bir Siyasi Görüşe Sahip Olmak Arasındaki İlişki…...159
Tablo 13. Cinsiyete Göre Siyasal Olarak Nasıl nitelendiriyorsunuz? Arasındaki İlişki……….……….159
Tablo 14. Cinsiyete Göre Siyasi Konu ve Politikayla İlgisi Arasındaki İlişki..…...160
Tablo 15. Cinsiyete Göre Siyasete Olan İlgi Düzeyleri Arasındaki İlişki..……….161
Tablo 16. Cinsiyete Göre Bir Siyasi Partiye Oy Vermede Etkili Olan Unsurlar Arasındaki ilişki……...………...161
Tablo 17. Cinsiyete Göre Bir Siyasi Partiye Oy Verme Kararının Şekillenmesi Arasındaki İlişki………...….162
xiv
Tablo 19. Yaş İle Belirli Bir Siyasi Görüşe Sahip Olma Arasındaki İlişki……...163 Tablo 20. Yaş İle Kendinizi siyasal olarak nasıl nitelendiriyorsunuz? Arasındaki
İlişki………..164
Tablo 21. Yaş İle. Siyasi Konu ve Politikayla İlgilenir misiniz? Arasındaki
İlişki………..164
Tablo 22. Yaş İle Siyasete Olan İlgilerini Nasıl İfade Ettiği Arasındaki İlişki…....165 Tablo 23. Yaş İle Bir Siyasi Partiye Oy Verirken Sizin için En Önemli Unsur Nedir?
Arasındaki İlişki………..………..166
Tablo 24. Yaş İle Bir Siyasi Partiye Oy Verme Kararınız Ne Zaman Şekillenir?
Arasındaki İlişki………166
Tablo 25. Yaş İle Seçimlerde Neden Oy kullandıkları Arasındaki İlişki…..……...167 Tablo 26. Eğitim İle Belirli Bir Siyasi Görüşe Sahip Olma Arasındaki İlişki….…167 Tablo 27. Eğitim İle Kendinizi Siyasal Olarak Nasıl Nitelendiriyorsunuz?
Arasındaki İlişki………...……….169
Tablo 28. Eğitim İle Siyasi Konularla ve Politikayla İlgilenir misiniz? Arasındaki
ilişki………..170
Tablo 29. Eğitim İle Siyasete Olan İlginizi Nasıl İfade Edebilirsiniz? Arasındaki
İlişki………..171
Tablo 30. Eğitim İle Bir Siyasi Partiye Oy Verirken En Önemli Unsur Arasındaki
İlişki………..172
Tablo 31. Eğitim İle Bir Siyasi Partiye Oy Verme Kararınız Ne Zaman Şekillenir?
Arasındaki İlişki………173
Tablo 32. Eğitim İle Seçimlerde Neden Oy Kullanırsınız? Arasındaki
İlişki………..……...….174
Tablo 33. Gelir İle Belirli Bir Siyasi Görüşe Sahip misiniz? Arasındaki
İlişki……….…….…176
Tablo 34. Gelir İle Siyasal Olarak Nasıl Nitelendirme Arasındaki İlişki..………..177 Tablo 35. Gelir İle Siyasi Konularla ve Politikayla İlgilenme Arasındaki İlişki….178 Tablo 36. Gelirleri İle Siyasete Olan İlginizi Nasıl İfade Edebilirsiniz? Arasındaki
xv
Tablo 37. Gelir İle Bir Siyasi Partiye Oy Verirken Sizin İçin En Önemli Unsur
Nedir? Arasındaki İlişki………..………..…182
Tablo 38. Gelir İle Bir Siyasi Partiye Oy Verme Kararınız Ne Zaman Şekillenir?
Arasındaki İlişki………....184
Tablo 39. Gelir İle Seçimlerde Neden Oy Kullanırsınız? Arasındaki İlişki.……...186 Tablo 40. Siyasal Tercihlerini Oluşturmada Etkili Faktörlerin Önem Dereceleri...187 Tablo 41. Cinsiyete Göre Siyasal Tercihlerini Oluşturmada Etkili Unsurlar…..…188 Tablo 42. Yaş Grubuna Göre Siyasal Tercihlerini Oluşturmada Etkili Unsurlar....189 Tablo 43. Eğitim Durumuna Göre Siyasal Tercihlerini Oluşturmada Etkili
Unsurlar……….190
Tablo 44. Gelir Düzeyine Göre Siyasal Tercihlerini Oluşturmada Etkili
Unsurlar……….192
Tablo 45. Seçmenlerin Bir Siyasi Partiye Oy Verme Kararlarının Şekillenme
Zamanı………..195
Tablo 46. Seçmenlerin Seçimlerde Oy Kullanma Nedenleri……..……….…195 Tablo 47. Seçmenlerin Seçim Dönemlerindeki Siyasal İçerikli Mesajlardan
Etkilenme Durumları………....196
Tablo 48. Seçmenlerin Seçim Süreci İçerisinde Siyasi Partiler Tarafından Çeşitli
Kitle İletişim Araçlarıyla Yapılan Propagandalardan Etkilenme Durumları.……...197
Tablo 49. Kamuoyu Araştırmaları ve Anket Sonuçlarının Televizyon, Gazete Gibi
Araçlarla Yayınlanmasından Siyasal Davranışlarının Etkilenme Durumları…..….197
Tablo 50. Cinsiyetlerine Göre Kitle İletişim Araçlarından Alınan Bilgilerden
Etkilenme Düzeyi……….……….198
Tablo 51. Yaş Gruplarına Göre Kitle İletişim Araçlarından Alınan Bilgilerden
Etkilenme Düzeyi…….……….…....199
Tablo 52. Eğitim Düzeylerine Göre Kitle İletişim Araçlarından Alınan Bilgilerden
Etkilenme Düzeyi …….………....200
Tablo 53. Gelir Gruplarına Göre Kitle İletişim Araçlarından Alınan Bilgilerden
Etkilenme Düzeyi…….……….202
Tablo 54. Seçmenlerin Siyasal Tercihe ve Aktiviteye İletişim Araçlarının Etki
xvi
Tablo 55. Cinsiyete Göre Siyasal Tercihe ve Aktiviteye, İletişim Araçlarının Etki
Derecesi …………...……….205
Tablo 56. Yaş Gruplarına Göre Siyasal Tercihe ve Aktiviteye, İletişim Araçlarının
Etki Derecesi………..………..………….206
Tablo 57. Eğitim Düzeylerine Göre Siyasal Tercihe ve Aktiviteye, İletişim
Araçlarının Etki Derecesi………...……….…..206
Tablo 58. Gelir Düzeylerine Göre Siyasal Tercihe ve Aktiviteye, İletişim Araçlarının
Etki Derecesi………..……….…………..208
Tablo 59. Seçmenlerin Siyasal Karar Verme Sürecinde İletişim Araçlarını Kullanma
Düzeyi…….………..210
Tablo 60. Cinsiyete Göre Siyasal Karar Verme Sürecinde İletişim Araçlarını
Kullanma Düzeyleri….………...211
Tablo 61. Yaş Grubuna Göre Siyasal Karar Verme Sürecinde İletişim Araçlarını
Kullanma Düzeyleri……….………...…..212
Tablo 62. Eğitim Durumuna Göre Siyasal Karar Verme Sürecinde İletişim Araçlarını
Kullanma Düzeyleri…..………213
Tablo 63. Gelir Düzeyine Göre Siyasal Karar Verme Sürecinde İletişim Araçlarını
Kullanma Düzeyleri….……….…………215
Tablo 64. Radyo, Gazete, Televizyon ve Dergi Gibi Kitle İletişim Araçlarından
Etkilenerek Seçmenlerin Ortaya Koyduğu Siyasal Katılım Davranış Düzeyleri...217
Tablo 65. Cinsiyete Göre Radyo, Gazete, Televizyon ve Dergi Gibi Kitle İletişim
Araçlarından Etkilenerek Seçmenlerin Ortaya Koyduğu Siyasal Katılım Davranış Düzeyleri T-testi ………..…219
Tablo 66. Yaşa Göre Radyo, Gazete, Televizyon ve Dergi Gibi Kitle İletişim
Araçlarından Etkilenerek Seçmenlerin Ortaya Koyduğu Siyasal Katılım Davranış Düzeyleri………...……220
Tablo 67. Eğitim Düzeylerine Göre Radyo, Gazete, Televizyon ve Dergi Gibi Kitle
İletişim Araçlarından Etkilenerek Seçmenlerin Ortaya Koyduğu Siyasal Katılım Davranış Düzeyleri ……….……….221
xvii
Tablo 68. Gelir Düzeylerine Göre Radyo, Gazete, Televizyon ve Dergi Gibi Kitle
İletişim Araçlarından Etkilenerek Seçmenlerin Ortaya Koyduğu Siyasal Katılım Davranış Düzeyleri ……….……….224
Tablo 69. Kitle iletişim Araçları ile Siyasal Katılım Davranış Düzeyleri Arasında Korelasyon Analizi……….………227 ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1: Katılım biçimleri aktif ve pasif sınıflandırması…..……….….11 Şekil 2: Siyasal Katılma Piramidi ………..………....12
GİRİŞ
Kitle iletişim araçları, özellikle 20. Yüzyılda yoğun bir şekilde insanların hayatlarına girmiş ve toplumsal değişimin önemli dinamiklerinden birisi haline gelmişlerdir. Günümüzde ise hızla değişen teknoloji, kitle iletişim araçlarını da değiştirip geliştirirken hayatın her alanında etkili kılmış, demokrasinin ve siyasal katılımın vazgeçilmez bir unsuru yapmıştır.
“Enformasyon çağı” olarak da adlandırılan günümüzde, kitle iletişim araçları kanalıyla siyasal enformasyonun bireylere ulaştırılması ve bireylerin bunu kullanması önem kazanmıştır. Ancak bu önemlilik her şeyden önce siyasi ortamdaki gelişmelerden haberdar olmayı gerektirmektedir. Günümüzde en kolay ve en yaygın haber verme araçları ise, kitle iletişim araçlarıdır.
İnsanın siyasal davranışı içinde seçimler özellikle demokratik yönetimlerin egemen olduğu toplumlarda önemli bir yere sahiptir. Seçimler aracılığı ile en etkin siyasal katılım faaliyeti gerçekleştirirken, seçmen davranışları ve seçimlere katılımda birçok araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Kitle iletişim araçları ise, siyasal katılmayı etkileyen en önemli unsurların başında gelmektedir.
Kitle iletişim araçlarıyla her seviyedeki kültürel ürün, düşünce, bilgi tarihin hiç bir döneminde gerçekleşmediği kadarıyla geniş bir vatandaş kitlesine ulaşabilir duruma gelmiştir. Bu anlamda kitle iletişimi, demokratik toplumun ve bu toplum üyelerinin gelişmesinin vazgeçilmez bir parçası olmuştur (Timisi 2003:41-42). Kitle iletişim araçlarıyla siyasal içerikli konuların işlenmesi, geniş bir kitlenin siyasal sistemle ilgili olmasına, bilinçlenmesine ve bu ilgi ve bilincin, yalnızca en basit siyasal katılma biçimi olan “oy verme” davranışında bile olsa etkili olmasına, demokrasinin daha anlamlı ve işlevsel olarak varlığını ortaya koymasına yol açmaktadır
Tüm dünyada farklı toplum yapılarında, farklı konularda ve farklı ölçülerde değişikliklerin olması nedeniyle 21.yy farklı bir çağ olma özelliğini taşımaktadır. Teknoloji her alanda çok hızlı bir değişime neden olurken, dünya siyaset arenası da ciddi değişimler geçirmiştir. Siyasal iletişimin 20.yy.da artan öneminin ardında teknolojik gelişmelerle birlikte kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması yatmaktadır. İletişim teknolojilerindeki bu hızlı gelişme, iletişimin kitle iletişim araçları yoluyla
görülmemiş bir kitlesellik kazanmasına ve çeşitli misyonlar üstlenmesine yol açmıştır
Kürselleşmede, başka bir anlatımla farklı toplumların, kültürlerin ve düşüncelerin birbirleriyle kaynaşma sürecine girmesinde ve dünya genelinde baskıcı rejimlerin giderek azalmasında birçok faktör etkin olmasına karşın, kuşkusuz en önemli faktörlerden biri yine kitle iletişim araçları olmuştur. Demokratik rejimler, küreselleşmeyle birlikte dünya üzerinde daha da yaygınlaşırken demokratikleşme dalgaları ise bunun en önemli ispatını oluşturmuştur. Öyleki; demokrasinin egemen olduğu günümüz toplumlarında kitle iletişim araçları siyasal katılımı biçimlendiren ve etkileyen araçlar olarak merkezi bir konuma yükseltmiştir. Kitle iletişim araçları sahip oldukları konumlarıyla, neredeyse tüm dünya ülkelerinde, toplumsal ve siyasal aydınlatma, eğitme, kamuoyu oluşturma ve yansıtma açısından belirleyici sorumluluk vermiş, sosyal yapıyı aydınlatarak toplumun biçimlenmesine katkı sağlamışlardır (Tokgöz 1972: 37).
Kitle iletişim araçlarının gelişmesi ve yaygınlaşmasıyla siyasal konuların büyük kitlelere kolaylıkla ve eşzamanlı ulaşma olanağına sahip olması siyasal katılımı da biçimsel olarak değiştirmiştir. Özellikle televizyon, vatandaşla siyasal sistem arasında bir köprü olarak her türlü siyasal konuda vatandaşın bilgi sahibi olmasında ve politik gündemi kolaylıkla takip ederek siyasal katılımının artmasında belirleyici olmuştur.
Siyasal katılmada Kitle İletişim Araçlarının Seçmenler Üzerindeki etkisini ortaya koymayı amaçlayan bu tez çalışması dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde siyasal katılım başlığı altında, siyasal katılımın tanımı ve kavramı açıklanarak, Siyasal katılıma etki eden sosyo-ekonomik faktörler, siyasal değişkenler ile siyasal katılım sürecinde ülkemiz hakkında bilgiler verilmiştir.
İkinci bölüm kitle iletişim araçları başlığından oluşmaktadır. Bu bölümde kitle iletişim araçlarının tanımı ve kavramı açıklanarak kitle iletişim araçlarının neler olduğu ve işlevlerinden söz edilmiş; bu araçların siyasal sistemde kullanımları ile ilgili bilgiler verilmiştir. Ayrıca Kitle iletişim araçlarının işlevleri, işlevlerin toplum ve bireyler açısından önemi ortaya konmaya çalışılmıştır. Siyasal katılımda kitle iletişim araçlarının etkileri incelenmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda siyasal toplumsallaşma tanım ve kavram olarak verilerek, Siyasal toplumsallaşma ajanları,
Siyasal toplumsallaşmada kitle iletişim araçlarının rolleri, tutum ve tutumların değişmesindeki etkileri ortaya konmaya çalışılmıştır.
Çalışmanın son bölümü olan üçüncü bölüm, uygulama bölümünü oluşturmaktadır. Siyasal katılımda kitle iletişim araçlarının seçmene etkisi, Karaman İli Seçmenleri üzerine bir alan araştırması ile test edilmektedir. Bu amaçla Sosyal bilimlerde sıkça kullanılan alan araştırması ve uygulama ilkelerine bağlı kalınarak, Karaman İli Seçmenlerine anket uygulaması yapılmıştır. Teorik bölümde tartışılan konular, uygulamalı bölümde elde edilen bulgular ve bu bulgular üzerine yapılan istatistik analizleri ile ilişkileri kurularak yorumlanmış; Karaman ili seçmenlerinin kitle iletişim araçlarından ne ölçüde etkilendikleri ve hangi siyasal katılım davranışına yöneldikleri elde edilen bilgiler ölçüsünde tespit edilmiştir. Çalışmanın yöntemi, literatür taraması ve alan araştırmasından oluşmaktadır. Çalışmanın kapsamı, siyasal katılım, siyasal katılımda kitle iletim araçlarının etkileri ve Karaman ili seçmenlerini kapsamaktadır.
BİRİNCİ BÖLÜM SİYASAL KATILIM
1.1. Siyasal Katılma: Tanım ve Kapsam
Toplumların sosyo-ekonomik ve kültürel değişmeler sonucu gittikçe demokratikleşmesi, kitlelerin siyasal yaşama katılma sorununu ön plana çıkarmıştır.1
Siyasal katılma kavramı günümüzde siyasal bilim ve sosyal bilim alanında en çok kullanılan kavramlardan birisidir. Siyasal katılım tartışmaları günümüzde toplumbilim alanında iki ayrı yönde ilerlemektedir. Birinci yön olan “bireyci yaklaşım”, merkezine, bireysel davranış ve bunun güdüleyicilerini koymaktadır. Toplumsal olguları çözmek için bireyden hareket eder. İkinci yön olan “toplumsal yaklaşım” ise, toplum merkezli olmaktadır. Genel düzeydeki bu farklı düşüncelere karşın siyasal katılım alanındaki çalışmalara bakıldığında iki temel görüşün birçok noktada keşistiği görülmektedir. Çünkü ister bireysel ister örgütlenerek olsun siyasal hakların öznesi daima “bireylerdir”.2
Siyaset bilimcilerin, “siyasal katılıma” ilişkin tanımları da oldukça çok ve çeşitlidir. Bu tanımların bazıları birbirine benzerken bazıları ise birbirlerinden farklılıklar göstermektedir. Örneğin, Weiner’e göre siyasal katılım, ulusal ya da yerel hükümetin, herhangi bir düzeyindeki siyasal liderlerin kararlarını yasal ya da yasal olmayan metotlar kullanarak etkilemeyi amaçlayan, sürekli ya da süreksiz, örgütlü veya örgütsüz olarak yapılan eylemler olmaktadır.3
Özbudun, Huntington ve Nelson’a göre ise; özel vatandaşların, hükümetçe alınan kararları etkilemek için tasarlamış oldukları faaliyetleri olmaktadır.4 Onlar bu tanım çerçevesinde siyasal katılımın kapsamı üzerinde yaptıkları çalışmalarda siyasal katılmanın sadece eylemleri içerdiğini, tutumların katılım içerisinde yer almadığını, eylemlerin, hükümet kararlarını etkilemek üzere tasarlanmış eylemlerle sınırlı olduklarını, ayrıca siyasal katılmanın sadece bireylerin iradi eylemlerinden oluşmadığını bunun yanında
1
Özer, İnan., Meder, Mehmet.,(2008). Siyasal Ktılma ve Seçmen Davranışı, Ege Yayınları, s.10 2 Özer, Meder, 2008, s. 9-10
3 Weiner, Myron.,(1971). “Political Particition: Crisis of the political Process”, Crises and Sequences in Political Development, Ed. By. Leonard Binder, Sidney Verba, James S. Coleman, v.d., New Jersey, Princeton University Press, p.164.
4
Huntington, Samuel P., Nelson, Joan M.,(1976). No Easy Choice: Political Participation in Developing Countries, Cambridge, Massachusetts and London, Harvard University Press, p.4.
uyarılmış (mobilize) katılımın da siyasal katılım kavramı içerisinde yer aldığını belirtmektedirler.5
Bazı sosyal bilimciler ise, siyasal katılımı, siyasi iktidarın değişik katlarında görev yapanların seçimi ve alacakları siyasal kararları etkileyebilmek için vatandaşların yaptığı faaliyetlerin bütünü olarak tanımlamaktadırlar.6
Oysa bu tanımlama bazı sosyal bilimcilere göre “bireyin siyasetle ilgi derecesini”, “siyasal yönelimin amacını” ve sembolik katılımın önemini dikkate almaması nedeniyle yetersiz kaldığı noktasında eleştiriye tabii tutularak kabul edilmemektedir. Örneğin Turan, Siyasal katılım tanımının daha anlaşılır, net, sınırları belirgin ve kapsayıcı bir hale gelebilmesi için bu tanıma “siyasi ilgi, bilgi ve tutumların” da eklenmesi gerektiğini belirtmektedir.7
Siyasal katılım, toplumun üyesi olan bireylerin (vatandaşların) siyasal sistem karşısında durumlarını, tutumlarını ve davranışlarını belirleyen bir kavramdır. Siyasal katılım, siyasal sistem içindeki bireyin doğrudan veya dolaylı biçimde yöneticilerin seçimini ve kararlarını etkilemeyi amaçladığı eylemler bütünü olarak tanımlanmaktadır. Bu sadece seçimlerde oy kullanmaktan ibaret olmayıp, basit bir meraktan yoğun bir eyleme uzanan geniş bir tutum ve faaliyet alanını da kapsamaktadır.8
Özbubun’a göre, Modern devleti geleneksel devletten ayırt eden en büyük özellik halkın siyasete katılmasının genişlemesi olmaktadır.9
Larner’ e göre ise geleneksel toplum katılmacı olmayan toplumken, modern toplum da katılmacı bir toplum olmaktadır.10 Huntington da benzer şekilde modern devlet ile geleneksel devlet arasındaki en önemli farkın, halkın siyasete katılması ve onu etkilemesi olduğunu belirtmektedir.11
5 Huntington, Nelson, 1976, a.g.e., p.6.
6
Verba, Sidney., Nie, Norman H., Kim, Jae-On.,(1971). The Model of Democratic Participation: A Cross National Comparison, Beverly Hills: Sage Publications, s. 9
7 Turan, İlter.,(1986). Siyasal Sistem ve Siyasal Davranış, Der Yayınları, İstanbul, s. 69 8 http://www.tasam.org/images/tasam/absurecindetr_siyaset.pdf8, s.3-4
9 Özbudun, Ergun.,(1975). Türkiye’de Sosyal Değişme ve Siyasal Katılma, Ankara Ünv. Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, s.1
10 Larner, Daniel.,(1958). The Passing of Traditional Society, London: Oxford University, s.50–51 11 Huntıngton, Samuel.,(1968). Political Order in Changing Societies. New Haren and London: Yale Universty Press, s.36
Miser ise, katılımın, katılımcıların elde etmek istediği hedeflere varmalarının bir aracı olduğunu belirterek; katılımcıların toplumsal kaynaklar ve kurumlar üzerindeki ortak denetimi sağlayıp artırdığını söylemektedir. Ayrıca katılımın, bir topluluk içindeki yeniliklerin planlanmasında ve uygulanmasında, mümkün olduğunca çok sayıda ilgili insanın karışmasına ve yenilik üzerinde birliktelik sağlanmasına olumlu etkisini de ifade etmektedir.12
Kalaycıoğlu ise; amacı siyasal karar alma mekanizmasını etkilemek olan, otonom olarak bir yöntemi benimseyip bunu uygulayan herkesin siyasal katılma eyleminde bulunduğunu;13 bunun neticesinde de siyasal katılmanın kişinin yaptığı tercihler ve verdiği kararlar sonucunda siyasal mevkisine gelecek olanları ve yönetimde bulunanları belirleme ve etkileme gücüne ulaştığını söylemektedir.
Kapani ve Daver ise, siyasal katılmanın, toplum üyesi kişilerin yani vatandaşların siyasal sistem karşısındaki durumlarını, tutumlarını ve davranışlarını belirten bir kavram olduğunu ifade etmektedir.14
Siyasal katılmanın bu tanımı, kavrama geniş bir açıdan yaklaşmakta olup, kişilerin tutum ve değer kavramlarını da siyasal katılma içine katmıştır.
Çam ise, “Merkezi veya yöresel devlet organlarının her düzeyinde politikacıların seçimi ve kamu işlerinin yönetimini ya da siyasi yöneticilerin seçimini etkilemek amacıyla yasal ya da yasal olmayan araçlara başvuruyu benimseyen, örgütlü ya da örgütsüz, sürekli ya da süreksiz, başarı ya da başarısızlıkla son bulan tüm iradi eylemler”15şeklinde siyasal katılma tanımlamasında bulunmuştur.
Cem Eroğul’da siyasal katılımı kısaca “yönetilenlerin yönetimde söz sahibi olmaları”16
şeklinde tanımlamaktadır.
Tüm bu tanımlamalardan yola çıkarak siyasal katılımın sahip olduğu temel özellikleri şöyle sıralamak mümkün gözükmektedir: 17
Yerel ve ulusal düzeydeki siyasi faaliyetlere katılım,
12
Miser, Rıfat.,(2000). Topluluk Katılımı, A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Yayın No:183, Ankara, s.9
13 Kalaycıoğlu, Ersin.,(1983). Karşılaştırmalı Siyasal Katılma, İstanbul, s.10 14 Kapani, Münci.,(2008). Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, İstanbul, s.144 15 Çam, Esat.,(1977). Siyaset Bilimine Giriş, Der Yayınları, İstanbul, s.308 16
Eroğul, Cem.,(1991). Devlet Yönetimine Katılma Hakkı, İmge Kitabevi, Ankara, s.13
17 Uluç, A. Vahap.,(2007). Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Toplumsal ve Siyasal Yapısı; Mardin Örneğinde Siyasal Katılım, İstanbul Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset ve Sosyal Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, s.36
Siyasal iktidarı belirleyecek güçlerin seçimler yoluyla belirlenmesi,
Devletin siyasal kararlarına yönelik siyasal faaliyetlerde (parti faaliyetlerine katılma, propaganda yapma, mitinglere ve gösterilere katılma) bulunma,
Örgütlü ya da örgütsüz katılım,
Meşru veya meşru olmayan yollardan siyasal faaliyetlerde bulunma,
Otonom ve uyarılmış katılım.
Siyasal katılım kavramı içerisinde en dikkati çeken “katılım” kavramı olmaktadır. Çukurçayır’da siyasal katılım kavramı içinde “katılma” kavramına işaret ederek günlük dilde oldukça çok kullanılmasına rağmen oldukça belirsiz bir kavram olduğunu; Kimin, neye, nerede, ne zaman ve nasıl katılacağı gibi birçok soruya verilen cevaba göre katılım kavramının içeriğinin ve sınırlarının değişebileceğini savunmaktadır. Herhangi bir özel firmada çalışanların yönetsel kararların oluşumuna katılımlarının, bir sendika ve dernekte görev almanın, herhangi bir siyasal, sosyal ekonomik ve kültürel olayın/durumun protestosunun, değişik ideolojiler ve onların toplumsal yansımalarına karşı takınılan tutumların, yerel ve genel düzeyde siyasal kararları etkileme gibi birçok konunun katılım kavramı içerisinde olduğunu ifade etmişdir.”18
Bu kavramlar ışığında siyasal katılımı kısaca, vatandaşların, siyasal iktidarın yerel veya merkezi kurumlarında çalışan yöneticilerin, kararlarını etkilemek üzere yasal veya yasal olmayan yollarla, başarılı veya başarısız tüm eylemleri, tepkileri ve yaklaşımları şeklinde tanımlamak mümkün görünmektedir.
1.2. Siyasal Katılımı Uyaran Nedenler
Siyasal katılımın tanım ve kapsamını belirledikten sonra, bir diğer önemli unsur da siyasal katılımın nedenleri olmaktadır. Özellikle kişilerin siyasete katılma nedenleri, bireysel ve örgütsel olarak siyasete yönelme sebepleri ve geniş halk kitlelerinin siyasal katılımında hangi etkenlerin rol oynadığı siyasal katılımı uyaran nedenlerin anlaşılmasını gerektirmektedir.
Siyasal katılımı uyaran nedenler açısından, siyasal demokrasinin gelişmesi incelendiğinde, toplumlarda siyasal düşüncelerin ve kurumların iktisadi ve sosyal
gelişmelerden bağımsız ya da soyutlanmış olarak ortaya çıkmadığı dikkati çekmektedir.19
Bu sebeple iktisadi ve sosyal gelişme siyasal katılmayı etkilyen en önemli uyarıcıların başında geldiği iddia edilmektedir.
Nüfusun hızlı artışı ve hızlı şehirleşme, küçük ölçekli üretim işletmelerinin büyük pazarlarla bütünleşmek zorunda kalışları, ulaşım ve kitle iletişim araçlarındaki hızlı gelişmeler, ülkelerdeki geleneksel dengeleri alt-üst etmiştir. Ortaya çıkan bu yeni şartlar insanlardan ekonomik, sosyal ve siyasal alanlarda daha aktif rol oynamalarını talep etmiştir ki; bu değişmeler, kitleleri siyasal hayatın içine çekerek bireylerin siyasal katılımda aktif hale gelmesine sebep olmuştur. 20
Kalaycıoğlu, siyasal katılmanın nedenini, modernleşme, iktisadi yapıda tarıma dayalı geçimlik ekonomi yerine sanayi üretiminin egemen olduğu bir düzene geçmek ve buna paralel olarak kırsal bölgede yaşayan nüfusun kentlere yerleşmesi, endüstriyel ve kentsel yapıya bağlı olarak okuma-yazma bilen bireylerin artması, haberleşmenin yüz-yüze olmasının yanı sıra kitlesel bir şekilde haberleşmeyi sağlayacak kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması ve bireylerin yaşamında birincil grup faaliyetlerinin önemi azalırken ikincil grup faaliyetlerinin önem, çeşit ve sayısının artmasıyla ortaya çıkan bir toplumsal değişme olayına dayandırmaktadır.
Modernleşmeyle birlikte ortaya çıkan bu tür değişimler dünyevileşme dediğimiz olayı ortaya çıkarmıştır.21
Birbiriyle bağlantılı bu iki olgu nedeniyle iktisadi sistemin büyük değişim geçirdiği ve artık kişilerin daha çok tarımda çalışarak değil, sanayide çalışarak ihtiyaçlarını karşılama sürecine girdiği dikkati çekmektedir.
Nicos Poulantzas da, demokratik modern toplumların bünyesini oluşturan bireylerin örgütlenerek, kendi çıkarları gereği iktidara etki etmek istediğini ancak bunların başlangıçta siyasal yönetimi elinde bulunduranların tepkileri ile karşılaşmalarının mümkün olduğunu; Ancak siyasal iktidarın bütün halk kesimleri tarafından paylaşılma anlayışı ve arzusu genellik kazanarak zaman içerisinde geçerli kural haline gelmektedir.22 Siyasal katılımın nedenleri, iktisadi, sosyal, coğrafi ve kültürel gelişmelerle daha da belirginleşmektedir. Özellikle bölgesel ve kültürel
19 Turan, 1986, a.g.e., s.67
20 Baykal, Deniz.,(1970). Siyasal Katılma, Bir Davranış İncelemesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No.302, Ankara, s. 3
21 Kalaycıoğlu, Ersin.,(1984). Çağdaş Siyasal Bilim, İstanbul, Beta Yayınları, s.209-210.
22 Poulantzas, Nicos.,(1992). Siyasal İktidar ve Toplumsal Sınıflar, Çev. Şen Süer L. Fevzi Topaçoğlu, Belge Yayınları, s.70-76
faktörler, kişinin karakteristik özelliklerinin kısmen belirleyicisi olduğu gibi siyasal tercihlerini de kısmen etkilemekte ve yönlendirici olabilmektedir.
Özbudun’un Türkiye’de Sosyal Değişme ve Siyasal katılma adlı çalışmasında genellikle dört çeşit nedenin insanları siyasete katılmaya sevk ettiğini söyleyerek, bunları; Kişisel bağlılık, dayanışma, çıkar ve yurttaşlık duygusu.23
Şeklinde sıralamaktadır.
Kişisel bağlılık, tipik olarak az gelişmiş ülkelerin kırsal bölgelerinde görülür, geniş seçmen grupları, daha çok geleneksel toplumlarda görülen, bireylerin geleneksel liderlerine bağlılıklarına dayanan katılma biçimidir. Kişisel bağlılığa dayanan katılma, niteliği gereği, mobilize bir katılmadır.
Dayanışmadan doğan katılma, bireylerin mensubu olduğu gruba (köy, kabile, klan, etnik ve dinsel cemaat, sosyal sınıf) bağlılığını göstermek üzere gerçekleşen katılımdır,
Çıkara dayalı katılma (Araçsal katılma), seçmenin cevap verdiği maddi çıkarın ya da özendirici etkenin niteliğine göre, birçok şekillerde olabilmektedir. Bireylerin çıkarları doğrultusunda (patron-yanaşma, sektörel çıkarlar, sosyal refah) tercihte bulunmasıdır. Yöresel topluluklara yönelik çıkarlar, çeşitli bayındırlık işleri, eğitim hizmetleri gibi biçimler olabilmektedir. Sektörel çıkarların ise, belli bir sosyal sınıf veya grup lehine bazı siyaset veya yasa değişiklikleri yapılması örneğin sosyal refah programları, fiyat destek politikaları yaratılması gibi.
Yurttaşlık duygusuna dayanan katılım ise, bir ahlaki yükümlülük veya görev hissinden doğan katılımdır. Bu yükümlülük duygusu, ya ideal toplumun ve devletin niteliği hakkında beslenen inançlardan doğar ya da belli bir sorun veya bir dizi sorun üzerinde bireyin sahip olduğu güçlü değer yargılarına dayanmaktadır.
Nie ve Verba’ya göre ise, katılma, vatandaşlık erdemlerini edindiren bir öğrenim ve kendi başına bir amaç olmaktadır. Demokratik normların geçerli olduğu şartlar
23 Özbudun, 1975, a.g.e., s.5-6
altında, kendi yaşamını etkileyen kararlara katılmamasının, bireyin kendine duyduğu saygıyı önemli ölçüde sarstığını iddia etmektedirler.24
Buradan da anlaşıldığı üzere vatandaşların bireysel çıkar elde etmek, sosyal ve siyasal statü elde etmek, kişisel olarak ilgi, bilgi, siyasal kültür ve tecrübe edinmek amacıyla siyasal katılma davranışlarına yönelmektedirler.
1.3. Siyasal Katılım Türleri
Siyasal katılım türleri konusunda tek bir sınıflandırma söz konusu olmayıp farklı bakış açılarından ve değişik kategoriler oluşmaktadır.
Kişi düzeyinde, pasif siyasal katılım ve aktif siyasal katılım olarak iki temel başlık etrafında ele alınmaktdır. Genel olarak pasif katılım bireysel, aktif katılım ise toplumsal katılımı ifade etmektedir.
Milbraith, siyasal katılmayı biçim ve türlerine göre şu şekilde sınıflandırmaktadır.25
1.Aktif ve Pasif Katılma: Bazı kişiler diğerlerine oranla daha aktif ve yoğun olarak katılım yaparken, bazıları ise pasiftir. Ancak siyasal yaşama katılmayan pasif bir kişi kendisini çok yakından ilgilendiren olaylar karşısında bazen aktif duruma da geçebilmektedir.
2. Açık-gizli katılma: Bireylerin siyasal eylemlerinden bazıları açık ve kamuoyu önünde cereyan ederken, bazıları kişiye özgü gizlilik taşımaktadır.
3. Zorunlu-bağımsız katılma: Yasaların gereği vergi ödemek zorunluluğu bir siyasal katılımdır. Oysa bazı siyasal eylemler bireyin kendiliğinden, bağımsız olarak verdiği kararlarla olur.
4. Sürekli katılma ve süreksiz katılma: Oy verme sadece seçim zamanında olan bir katılma olup sürekli değildir. Oysa bir siyasal partiye üyelik ya da bir siyasal parti veya grupta militanlık sürekli bir siyasal katılmadır.
5. Siyasal sisteme veren ve alan katılma: Oy verme gibi bazı davranışlar sisteme katkıda bulunurken, sisteme yöneltilen hizmet talebi sistemden bir şeyler alır niteliktedir.
24 Nie, Verba, 1971, a.g.e., s.5
25 Çam, Esat.,(1981). Siyaset Bilimine Giriş, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İktisat Fakültesi, No:457, İstanbul, s.310-312
6. Açıklayıcı- araçsal katılma: Bu ayrımı kesin olarak ortaya koymak güçtür. Zira belirli bir durumda ve belirli bir kişi için açıklayıcı olan siyasal katılma; bir diğeri için araçsal nitelikte olabilir. Açıklayıcı siyasal katılmanın kendisi bir amaçtır. Oysa araçsal siyasal katılma bir amaca yönelik olup, onun bir parçasını oluşturmaktadır. 7. Sözlü- sözsüz katılma: Siyasal bir konuyu tartışmak, bir açık oturuma katılma sözlü olan siyasal katılmadır. Protesto yürüyüşlerine katılma ya da mektup yazmak gibi eylemler ise sözsüz siyasal katılmayı ifade etmektedir
8. Sosyal- sosyal olmayan katılma: Siyasal katılma toplumun diğer kişileri ile birlikte olursa ve belirli bir grup dinamiği içerirse, sosyal anlamda bir katılma vardır. Aksi durumda ise bireysel (sosyal olmayan) bir katılmadan söz edilebilir.
Milbarth’a göre katılım biçimleri aktif ve pasif sınıflandırması şu şekildedir:26
Bireylerin Siyasal Sisteme Verdikleri
Bireylerin Siyasal Sistemden Aldıkları
Aktif Katılma Aletsel Lider seçimi Parti faaliyetleri
Para yardımında bulunma, gönüllü işe koşma, itaatsizlik
Mevki sağlama Haberleşme imkânları Hizmetler Ekonomik fırsatlar Menfaat çatışmasının çözümü, Adalet Açıklayıcı Sadakat Gösteriler Protestocular Siyasal tartışma Ulusal semboller Kimliğin idraki Hükümet protestoları Üstünlüğün idraki
Pasif Katılma İtaat
Rıza
Vergi ödeme Kayıtsızlık
Kamu düzeni Güvenlik Şekil 1: Katılım biçimleri aktif ve pasif sınıflandırması
Daver’e göre siyasal katılma piramidi şu şekilde oluşmaktadır:27 - Kamusal bir görev ya da partide görev sahibi
olmak
- Bir görev için aday olmak - Siyasal amaçlarla para istemek - Önemli bir parti toplantısına katılma
A. Caucus (aday belirtme toplantısı ve strateji
1. Yukarı Kademe “Gladyatör Faaliyetler” (Çok Küçük Grup) %1-2
26
Milbarth, W.Lester.,(1996). Political Participation, How and Why Do People Get Involved in Politics?, Rand McNally&Company, Chicago, s:14’den aktaran: Mehmet Dinç, Bugünün Türkiye’sinde Kadınların Siyasal Katılımı ve Katılımı Artırmaya Yönelik Çözüm Önerileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2002, s.11
belirleme toplantısı gibi)
- Siyasal bir partide aktif ve üye olmak
- Zamanını siyasal bir kampanyada sarf etmek - Bir mitinge veya toplantıya katılma
- Bir partiye ya da adaya para yardımında bulunma
- Kamusal bir görevliyle ya da siyasal bir liderle temas etme
2. Orta Kademe Faaliyetler (Geçici Faaliyetler) %8-9
- Göğsünde bir adayın resmini, partinin işaretini taşıma, arabasına partiyle, adayla ilgili etiket, pankart asmak
- Bir başkası ile onun belirli bir yönde oy vermesini sağlamak için konuşmak
- Bir siyasal tartışmaya girişmek - Oylamaya katılmak
- Kendini siyasal uyarımlara karşı açık tutmak
3. Aşağı Kademe (Temasa Faaliyetleri) Büyük Grup.
%60
4. Apatetikler (parokial) (Hareketsizler- Kayıtsızlar)
%30
Şekil 2: Siyasal Katılma Piramidi
1.3.1. Gönüllü Katılım
Siyasal katılım türlerinden olan gönüllü katılım, seçmenlerin siyasal sisteme ve siyasal katılım davranışına gönüllü olarak katılmalarıdır.
Gönüllü ya da özerk katılım, bireyin kendisi tarafından gerçekleştirilen ve diğer birey ve kurumların etkisinin olmadığı katılımdır. Siyasal katılma, kişinin, kendi başına ve kendi hareketiyle isteyerek yönetsel karar ve eylemleri etkilemek üzere hareket etmesidir. Özerk ya da gönüllü katılma demokratik sistem için önemli bir alt yapı sağlar. Seçim katılımı, uzun dönemli bir katılım şeklidir.28
28 Sartori, Giovonni.,(1993). Demokrasi Teorisine Geri Dönüş, Çev: Tuncer Karamustafaoğlu/Mehmet Turhan, Ankara, TDV Yayınları, s.122-124
Huntington ve Nelson, gönüllü katılımı, kişinin başka yollardan etkilenmiş olsa da kendi başına ve kendi iradesiyle alınan yönetsel karar ve eylemleri etkilemek üzere siyasal eylemde bulunması olarak tanımlarken;29
Verba ve arkadaşlarının yazdığı “Demokratik Yönetim Modelleri” kitabında ise, birey ile içinde bulunduğu toplumdaki siyasal otorite arasındaki bağ olarak tanımlamaktadırlar.30
Siyasal katılımda bireyleri gönüllüğe yönelten nedenlerden en bariz olanı, yurttaşlık duygusu ile hareket ederek gerçekleşen katılım olmaktadır.31
Böyle bir katılımda birey bulunduğu statü adına herhangi bir maddi kazanım beklememektedir.
Turan ise, bireylerin sosyo-ekonomik gelişmişliği ile gönüllü ve uyarılmış katılım arasında çok yakın bir ilişkinin olduğunu ifade ederek, bir toplumda sosyo-ekonomik gelişme içinde yer alan eğitim, gelir, meslek, kentleşme düzeyi ne kadar yüksek olursa, modernleşme ve siyasal katılma düzeyininde o oranda yüksek olacağını; bu nedenle de gönüllü katılımın, uyarılmış katılıma oranla daha yüksek bir seyir izleyeceğini belirtmektedir.32
1.3.2. Uyarılmış Katılım
Siyasal katılım türlerinden olan uyarılmış katılım seçmenlerin siyasal sisteme ve siyasal katılm davranışına başkalarının etkisi ile katılmalarıdır.
Özbudun’a göre uyarılmış katılma mobilize katılma (irade dışı katılma), devlet organlarınca alınacak kararları etkilemek üzere bireyin kendisi dışında bir kişi tarafından tasarlanmış faaliyetlerdir. Az gelişmiş ülkelerde geleneksel liderler sosyo-ekonomik statüleri düşük olan bireyleri, grupları etkileri altına alarak uyarılmış siyasal katılıma yönlendirmektedirler. Uyarılmış katılımın etkenleri, fiili zorlamadan, nüfuz sahibi kişilere, duyulan bağlılık ve saygıya ve ayrıca çıkar ilişkilerini esas alan patronaj ilişkilerine kadar uzanan geniş bir yelpaze içinde şekiller alabilmektedir.33
Siyasal katılımın oy verme biçiminde daha etkili olan uyarılmış katılım, “hükümet kararlarını etkilemek üzere bireyin kendisi dışında birileri tarafından
29 Huntington; Nelson, 1976, a.g.e., p.7 30
Verba, Norman ve Nie, 1971, a.g.e., s.5 31 Özbudun, 1975, a.g.e., s.5-6
32 Turan,1986, a.g.e., s.75. 33 Özbudun, 1975, a.g.e., s.3.
tasarlanmış faaliyetlerdir”.34
Bireylerde siyasal katılım için istek ve güdüye sahip olmayanları etkilemek ve uyarılmaları için, siyasi partiler faaliyetleri ile bireyleri uyararak, eylemlere yöneltirler ve bu seçmen grubu partilerin çok önemli oy potansiyelini oluşturmaktadır.
Uyarılmış katılımı oluşturan unsurları üç alt başlık altında incelemeye çalışacağız: Kişisel bağlar ve zorlama, patronaj ilişkiler ve duygusal bağlar.
1.3.2.1. Uyarılmış Katılımı Oluşturan Unsurlar 1.3.2.1.1. Kişisel Bağlar ve Zorlama
İktisadi ve sosyal gelişme sadece siyasal katılım üzerinde değil, aynı zamanda siyasal katılım çeşitleri ve niteliği üzerinde de etkili olmaktadır. Bu etki özellikle kırsal kesimde kendini göstermektedir. Kırsal kesimde etkin olan ve kanaat lideri gibi işlev yapan ağalar, himayelerinde bulunan kişilerin refah ve barınma ihtiyaçlarını karşılayarak, bunun karşılığında bireylerin oylarına talip olup, onları istedikleri şekilde yönlendirebilmektedirler. Kırsalda yaşayan bu insanların, ekonomik gücü elinde bulunduran ağa veya bu gücü bulunduran şahıslara bağımlı olmaları, onları siyasal tercihlerinde bir tarafa yönelmelerini zorunlu hale getirdiği görülmektedir.
Siyasal davranış insanın toplumsal uyum arama ihtiyacının bir aracı durumundadır. İnsanlar siyasal inançları yoluyla sadece kamusal alanda bazı tercihler yapmakla kalmazlar aynı zamanda kendilerine toplumsal bir benlik seçerler ve kendilerini belli gruplarla birleştirirler. Bu unsur insanı bir yandan kendi toplumsal çevresine uymaya zorlarken diğer yandan da kendisi ile özdeşleştirdiği grupların davranışlarından etkilenir hale gelir. “Tecrit” edilme hali insanlar için taşınması en güç durumlardan birisidir. İnsanların en çok ihtiyaç hissettiği şeyler güvenlik isteği ve aidiyet duygusudur. İnsanlar, kendilerini bir yere bağlı hissetmekten doğan psikolojik duygularını ait olduğu topluma bağlı olmakla giderebilmektedirler.35
Seçmenleri, herhangi bir parti veya adaya oy vermeye zorlayan grup baskısıdır. “Erişkinler topluluğunun örgütlenmiş sosyal yaşantı içinde yerlerini almamış olan gençlerin ve emekliye ayrılma, kuvvetten düşme ve ölüm yüzünden
34 Huntington; Nelson, 1976, a.g.e., p.7. 35 Baykal, 1970, a.g.e., s.90-91
kendi yaş gruplarındakilerle sosyal ilişkilerini kaybeden çok yaşlıların düşük oranda oy verdikleri gözlenmiştir”.36
Seçmenlerin bir kişi ya da partiye oy vermeleri konusunda tercihe zorlanmaları iktisadi zorunluluğun yanında, bireyin içinde bulunduğu toplum içinde kendi ve yakınlarının güvenliği ve bulunduğu ortamdan dışlanma korkusu gibi unsurlarda etkili olmaktadır.
1.3.2.1.2. Patronaj İlişkiler
Patronaj ilişkiler sözlük anlamı olarak, "itaat karşılığı koruma" şeklinde tanımlanabilecek olan bu kavram, siyaset sosyolojisinde iktidar ilişkilerinin tanımlanması açısından sıkça kullanılan unsurlardandır. Kavrama göre, kişi bir diğerine ne kadar çok itaat ederse, o kişi onu o kadar çok korur; ya da bir kişi birini ne kadar çok korur ve kollarsa o kişi diğerine o kadar itaat eder.37
Patronaj, dinsel statünün veya toprak sahipliğinin sağladığı geleneksel etkiye dayanarak patronun yanaşma üzerinde üstünlük kurduğu ve geleneksel kliyantalizm denen şekilden, daha modern şekli olan parti patronajına kadar geniş bir ilişkiler türünü kapsamaktadır.38
Özbudun’a göre, orta düzeyde bir sosyo-ekonomik gelişmenin görüldüğü ve hızlı şehirleşmenin yarattığı geleneksel saygı-itaat bağlarının zayıflaması nedeniyle iktidar sahipleri ve seçmenler arasındaki ilişkilerinin yetersizliğinin yarattığı, sosyal hizmetlerin sunulmasında yetersiz kaldığı durumlarda, parti örgütleri seçmenlerle yakın diyaloğa girerek, onlara sağladıkları imkânlar sonucu oylarına talip olmaktadırlar.39
Sosyo-ekonomik gelişmelerin çok düşük olduğu toplumlarda politik bağlılıkları belirleyen, yerleşik otoritelere karşı duyulan geleneksel saygı ve itaat duygularıdır. Seçmenlerin desteğini sağlamak için bu aşamada onlara somut maddi çıkarlar arz etmek gerekli değildir. Hızlı kentleşmenin ve otarşik ekonomiden pazar ekonomisine geçişin hâkim olduğu orta düzeyde bir sosyo-ekonomik gelişme
36 Lipset, S. Martin.,(1986). Siyasal İnsan, Çev. Mete Tunçay, Ankara, Teori Yayınları, s.190. 37
http://www.itusozluk.com/goster.php/patronaj+ili%FEkisi
38 Sarıbay, Ali Yaşar.,(2000). Global Bir Bakışla Politik Sosyoloji, Alfa Yayınları, İstanbul, s.157 39 Özbudun, Ergun.,(1979). Siyasal Partiler, Ankara Üni. Hukuk Fakültesi Yayınları No: 440, Sevinç Matbaası, Ankara, s.80.
aşamasında karşımıza çıkan olgu, geleneksel saygı ve itaat bağlarının zayıflamasıdır. Seçmenlerin desteğini sağlamak, onlara kısa süreli, somut, maddi çıkarlar vermeye bağlı olduğundan iktidar sahipleriyle seçmenler arasındaki ilişki karşılıklı tavizlere göre belirlenen iki yanlı bir nitelik kazanmaktadır.40
Gelişmekte olan ülkelerde siyasal katılım biçimleri üzerine yapılan çalışmalarda, Clientelism ya da Patron-Müşteri İlişkisi anlamında bir siyasal katılım biçiminden söz edilmektedir. Patronaj sisteminde yoksullaşan halkı satın almak için seçimler öncesinde Patronlar harekete geçirilmekte, Müşteri olan geniş kitleler ise verecekleri oy karşılığında patronlarla pazarlığa oturtulmaktadır. Bu pazarlıklarda iş, tayin, terfi, para, un, ekmek, vs. pazarlığı yapılarak oylar satın alınmaktadır.41 Herhangi bir kamu kuruluşuna atanma, ayrıcalıklı olarak yararlandırma, para yardımında bulunma gibi çıkarlar arz edildiği gibi, bunlara bayındırlık hizmetleri götürmek, okul yaptırmak şeklinde semt ve köylere de arz edilebildiği görülmektedir.42
Siyasal katılımda patronaj ilişkisi, toplumda eşit olmayan sosyo-ekonomik statüye sahip kişiler arasında gerçekleşen, daha çok geleneksel kültürün hâkim olduğu kırsal alanlarda ve toplumun sosyo-ekonomik düzeyinde meydana gelen değişimlerle birlikte, kırsal alandan şehre göç eden, kırsalla-kent yaşamı arasında geçiş topluluklarının siyasal hayatında anlam taşıyan, önem arz eden, bir kavramdır.
Özbudun ise, Patronaj ilişkilerini uyaran dört faktör olduğunu ifade ederek şöyle sıralamaktadır.43
1- Patronaj ilişki, hızlı bir sosyo-ekonomik değişim gösteren toplumlarda görülür.
2- Patronaj ilişkinin niteliği için genel şart zenginlik, statü ve güç ilişkisinin eşitsiz olmasıdır.
3- Patron-yanaşma ilişkisinin boyutu hükümet faaliyetinin alanı ile ilişkilidir. 4- Seçim politikaları patron-yanaşma ilişkileri üzerinde etkiye sahiptir. Karşılıklı çıkar ilişkileri temelinde seçimler bu ilişkileri etkilemektedir.
40 Sarıbay, 2000, a.g.e.,s.158
41 http://www.gundem.be/go.php?go=3240c09&do=details&return=summary&pg=9 42
Sarıbay, 2000, a.g.e., s.158
43 Özbudun, Ergun.,(1981). “Turkey: The Politics of Political Clientelism”, Ed by S. N. Eisenstadt, Rene Lemarchand, Political Clientelism, Patronage and development, London, SAGE Publications, p.252-253.
