Yapısal özellikleri açısından belgesel sinema

Yaprsal

Ozeilikleri

Agrsrndan Belgesel Sinema ArE.

Giir.

Nihan

ciDER

Ozet

"Yaprsal Ozellikleri Aqtsrndan Belgesel Sinema" adh galrgmada, belgeselin tiim di[er riirler arasrndaki belirgin yerini tespit etmek amaglanmaktadrr. Bunun igin _{belgesel sinemamrn tanrmlanmasr. amaclnrn belirlenmesr.} yaptm 6zellikleri dikkate ahnarak, anlatrm bigimlerinin tespiti

ile

yaprsal 6zelliklerinin orraya konmasr gerekmektedir.

Bu amagla, cincelikle belgesel sinemantn tarihi geligiminin de izlenmesi sorrucu bir tanrma varrlmaya gahqrlmtgtrr. Daha sonra tanrmr destekleyici qekilde belgesel sinemanrn amaqlarrnrn neler oldugu tespit edilmigtir. Yaprlan tanlm ve amaglartn ortaya konmasr ile belgesel sinemanrn _{yaprm rizelliklerinin belirlenmesi mtimkiin} olmugtur. Yedi baglrk alttnda toplanabilecek anlatrm bigimlerinin srralanmasryla da belgesel film iiretim stirecrne daha detaylr bakmak ntiimkiin olmu5tur.

Anahtar Stizciikler belgesel sinema, belgesel film Abstract

This study, "Documentary Cinema With Its Structural Features", aims to define the definite place of

documentary films among all other sorts of films. It is necessary to reach a definition of documentary cinema, put forward its aims and determine its production and story-telling features to understand its structural features.

With this aim, first phase of the study is to reach a definition by observing the historical evolution of the documentary cinema. After this, supporting the definition, the main goals of documentary cinema are tried to be

determined, so do the production features of documentary cinema. With the guidance of ihese phases it had been possible to summarize the story telling features under 7 titles and to better understand the production period of a

documentary film. Key words

documentary cinema, documentary film

l.Giriq

Duvar resimlerinden fotografa, optik filme kadar kahcr zeminlere tespit edilmig

bir

gok gortinttilti belge insanlarrn yOzyrllarca yagadrklannr,

_{birikimlerini,}

_{ktilttirlerini} giiniimiize taqrmaktadrr. Gegmiqle giintimiiz arasmdaki

ilk

arag gizimlerdir.

Gra6rler,

minyatiirler, 19. yijzyrhn

bliytk

bulugu fotopraf bunun ardrndan gelmigtir.

Sinematograf

l3

_$ubat 1895'te Louis Lumiere tarafindan patent

ettirildi.

Krsa,

konulu belge filmlerin tarihi de bundan sonra _{ba;ladr. Lumiere teknisyenler yetigtirdi ve}

onlan

akttel

sahneler _{gekmek izere, Rusya, ispanya, italya, isvigre, Tiirkiye, Hindistan,}

Latin

Amerika, Cezayir, Tunus,

Mrsrr

gibi

diinyanrn

dort

bir

yanrna yolladr. Halkr igeren genel olaylann gekimleri yaprhyor, onlara kendilerini g6rme firsatr veren filmler haztrlaruyordu.

"1897

yrhna

gelindiSinde

Lumiere'in

koleksiyonunda

750

filmden fazlasr bulunuyordu.

Lumiere

1948'de oltinceye kadar

2000

kadar belge filmin

yaplmclhglnr _{ristlenmigti."(Ongoren, 1991, s.9-15)}

_{Aynca Lumiere'in}

_{yeti$tirdigi ve}

9e$itli tilkelere

yolladrlr

teknisyenler,

gittikleri

iilkelerde

de

film

ve

belgesel

gahqmalannrn baglamasrnda etkili olmuglardr.

Lumiere'in gektigi

ilk

filmler

gergekgi _{sinemanrn bagrna}

_konabilir

_ancak, modern anlamda,

bir

sinema

ttini

olarak, belgesel sinema 1920'lerde, Robert Flaheny

ile

baglar. Belgesel

terimi

ilk

olarak, John Grierson tarafindan, Robert Flaherty'nin $ubat 1926'da New York'da gektigi "Moana"yr delerlendiren

bir

yazrdakullanrlrr.

Belgesel

filmin

gergek baglangrcr da Robert Flaherty'nin 1922 yaprmr "Nanook

iginde birdenbire ortaya qrkmamrg, bir siireg iginde ve kogut gahgmalar sonucunda

varlft

gostermigtir.

Bu

dogrultuda

"Kuzeyli Nanook"u,

1923

yrhnda Dziga

Vertov'un Rusya'daki

deneyimleri,

1927'de, Fransa'da Cavalcanti'nin

"Rein

que

les

heures-Yalnrzca Saatler"

filmi

ve

ingiltere'de Grierson'un, 1929

yaplml,

Bahkgr Tekneleri yaprmlan

aynr

donemin gahgmalan

olarak

birbirini

izlemigtir.

Bu

filmler

belgesel sinemanrn

ilk

drneklerini oluqturur.

John Grierson

ingiliz

Belge

Okulu'nun

kurucusudur. Belgesel

film

alanrna 1920'lerin sonunda giren Grierson'ln gabalanyla 1930'larda

tiim

diinyanrn dikkatini geken

bir

okula doniiqmtigtiir. Onun ortaya

koydufu

ilkeler,

yetigtirdi[i o[rencileri

ve

kendinden sonra gelen belgeselcileri derinden etkilemigtir.

I.

Dtinya

Savaqr,

kitlesel

iiretimin

yaprldr[r,

radyonun

ve

sinemantn htzlt geligiminin yaqandr[r, bastn organlannrn

etkinli[inin

arttrfr ve toplumsal yapr iginde bu yeni

o[elerin

belirleyici oldupu

bir

ddnem olmugtur. Ardtndan, diinya tarihinde dnemli

bir

ddniim

noktasr

olan

II.

Dtinya

Savagr

da,

belgesel

film

yaprsrnl

btiyuk

6lgi.ide

etkilemigtir. Uretim ve da[rtrmrn makinelegmesi bunda belirleyici olmugtur. Belgeseller

artrk

tek

baglanna savag

igin

propaganda aracr

olarak kullanrlabilir hale

gelmigtir. "Savag yrllarrnda

ve

sonraslnda belgesel

filmler

dnemli

bir

propaganda silahr olarak kullanrlmrqtrr."(Rotha, 2000, s.190) Bunun sonucunda

filmin dikkatli ve bilingli

bir

kullanrmla etkin bir

elitim

aracr olabilecepi gdrtilmiigtiir.

"1960'larda

renkli

filmlerin

geligtirilmesi

ve

duyarhhklarrnrn artttnlmast, kameralann da hareketliliginin ve gekim

iisttinltiklerinin

artmastnt saflamtgtrr. Ancak

yeni teknoloji

pahahdr

ve

izleyici de

sinema salonlanndan

televizyon

ekrarunrn

karqrsrna tagrnmrgtrr."(Cereci, 1997, s.43)

Belgesellerin yagam alanr bulmalarr

igin

televizyonlar cankurtaran olmugtur. Filmlere yayrnlarda yer verilmesi, belgeselini amacrna uygun olarak mesajlnr iletece[i

izleyiciyi

sa[lamasr ve gekim igin gereken finansmanr ve teknik ekipmanr televizyonun sallamasr belgesel

film

yaprmcrlan igin bir grkrg noktasr olmugtur. Toplumsal ve siyasal etkilegim yaratmada

dnemli

bir

arag

haline

gelen televizyon, sennaye

ve

yayrhm sa$amanrn yanl slra, biiyi.ik izleyici potansiyeli ile de belgeseller igin uygun

bir

mecra olmuqtur.

Ne var ki, televizyon yaprsal dzc-lligi ncdeniyle, belgesel

filmin

ara$tlrma, yorum yapma, mesaj iletme

niteligini

olumsuz etkilemigtir. Televizyon e$endirmeye

diler

iglevlerden daha

fazla

cinem vermektedir. Dolayrsryla toplumsal

ve

sosyal igerikli yaprmlarrn

yaymlnl tercih

etmemektedir.

Aynca yayrn

akrgr

iginde

televizyonun programlar

igin

ayrrdrlr

si.ire de krsrthdrr.

Bu

da

derinlemesine araqttrmantn ekrana

yansrtrlmasrnr krsrtlamaktadrr. "Bunun sonucunda da televizyon igin yaprlan belgeseller gitgide belgesel tanrmrndan,

yani

gergelin

oldufu gibi

yansrtrlmasr, haber verilmesi, aragtrrmacrhpa

ydnelik

olugu

gibi

dfelerden uzaklagarak, daha gok eglence afrrhkh belgesellere, dramatik belgesellere y6nelir. Boylece belgeseller televizyonun etkisiyle

temel

amaglanndan

olan

gergegin yansrtrlmastndan uzaklagrrlar."(Ongdrcn, 1991,

s.1 1 7)

2. Belgesel Sinema Nedir?

Belgesel sinemanrn yaprlmrg tanrmlannr deferlendirebilmek ve

do!ru

bir tantma ulagabilmek igin oncelikle dzelliklerini ortaya koymak do!ru olacaktrr.

Belgesel

film

yaprmcrst

tincelikle kendi

yagadrgr ga$r

ve

toplumun <jnemli

sorunlannr,

ilgili

tiim

bilgilcri

toplayarak ve ycrinde araghrmalar yaparak inceler. Ancak

konuyu

iyice

kavrayrp, dziimscdikten sonra

filmiyle

ilgili

bir

taslak hazrrlayabilir.

Belgesel

filmin

gekimleri konunun

geqtifi

yerde

veya

benzer

bir

ortamda

gergeklegtirilir.

Dolal

mekanlarrnda gergek insanlann hikayelerini anlatmak esastrr. Bu da belgesel

filmin

herhangi

bir

sorunu ve bunun altrnda yatan gergegi yansltma amacl ile iirtiiqmektedir. Nesnellik bu gergek yansrtrlrrken yaprmrn her aqamasrnda ₉₆₂ dniinde bulundurulmasr gerekcn temel ilkedir. Bunun yanl srra, nesnellik gabalarrna karqrn film. belgesel

filmcinin

anlayrqr, diinya gciriig0 ve bilgisine g<ire bigimlenir. Yani belgeselci

izleyiciyi

belli bir

yOnde etkilemek amacryla sorun karqrsrndaki kiEisel tutumunu ve

bunun nedenlerini agrklamak igin

film

yapar. Belgeselcinin ifade aracr filmidir. Mesajrnr bu aracr ile izleyicilere aktanr. Insanlara ulagmak

birincil

amacrndan dolayr da gdriintii

ve

agrklamalar, herkes tarafindan kolayca kavranabilir

bir

agrkhk tagrmahdrr. Filmin biitiiniine estetik kaygr yansrmahdrr.

Belgesel

filmin

<izellikleri srralandrktan sonra giiniimiize kadar yaprla gelmig tanrmlar de!erlendirilebilir.

'Tiirk Dil

Kurumu'nun Sinema-Tv Terimleri Srizliigii'nde belgesel

tiir,

"gergek

drgr olaylara, hayale yer verneyen ya da az yer veren, konusunu ve gerecini dolrudan

do!ruya doladan

alan, dr$ diinyayr, gergele uygun nesnel

bir

bigimde yansrtmaya

galrgan, sinema ve televizyon

t0rii"

olarak tanrmlanmrgtrr."(Ong<iren, 1991, s.22) Belgesel alannda Di.inya

Birli!i

_{1948'de Qekoslovakya'da}

_ilk

ve tek toplanhsrnr yapml$tr. Burada

l4

iilkenin belgeselcilerinin altrna imza

koydulu bir

belgesel tanrmr

yaprlmrgtrr.

"Belgesel

film,

se

liiloidin

iizerine

kayt

yapmanln

tiim

yijntemleri

_ile

gergeklilin herhangi

bir

giiriiniimiiniin yorumlanmasr, olaylara dayanan gekimler ya da

olugumlar ile

bir

duyrm ya da neden yaratma, insanrn

bilgi

ve kawamasrnr genigletmc, ekonomi,

kiilt

r

ve

insan iliqkilerine

ydnelik giizlmler

sunma

ve

uyarma amaglr

yaprmlar ortaya koymak anlamrna gelmektedir."(Rotha, 2000, s.22)

..

John

Grierson

belgeselleri

"gergeklerin

yaratlcl yaplmr" olarak

tanrmlar.

"Olretici

filmlerin,

basit tammlayrct terimlerin citesinde, hayal giiciine daha fazla yer veren, daha vurgulayrcr, anlam yaratma konusunda daha derin

delerlcr

tagryan, bigem yaratmada daha yetkin, g<izlem alanrnda daha genig

bir

bakrg agrsrna sahip yaprmlar olarak deferlendirir." (Rotha, 2000, s.48)

Paul Rotha

da

belgeselin toplumsal olaylarla ilgilenmesi

gerektilini

belirtir. Dolayrsryla belgesel

filmci

igin

temel

gahqma

alanlan

olarak

caddeler, okullar, fabrikalar, halkrn

ig yerleri ve

yagantrlannr giisterir. Belgeselci

bu

alanlarda yaptrgr gahqmalarda sonug arayrcr

delil,

olaylarr bildirerek sonug grkartrlmasrnda

yol

g<isterici

olmahdrr Rotha'ya gtire. Belgesel yaprmlar izleyicilerin diiqiincelerini deliqtirebilecek

ve pek 9ok

konuya

yeni

yaklagrmlarla bakmalannr sallayabilecek iiLriinler olarak de!erlendiri lmelidir.

Diinya Belgesel Filmciler

Birligi

de belgeseli, ekonomi,

kiiltiir

ve insan

iligkileri

alanlannda, mantlga veya duyguya hitap ederek insanlann

bilgi

ve anlayrglarrnr daha

fazla geliqtirme isteklerini kamgrlayarak, mizansensiz gekimle veya olgular konusunda

dilriist

ve

gerekgeli

olmak

koguluyla mizansenli

gekim

kullanarak,

gergelin

tiim

ydnlerinin

veya herhangi

bir

yOniiniin

film

iizerine

tiim

ycintemlerle yazrmlanmasr

Tiim

bu tantmlamalar dikkate ahndrfirnda Siiha

Ann'rn

belgesel tarumlamasma ulaqrlabilir.

Artn'a

gdre belgesel, etik ve estetik kaygrlarla, evrensel

bir

mesaj igerecek

gekilde, gergefiin yaratlcl bir bigimde yeniden yorumlanmasrdrr.

Bu tantmlamalar her belgeselcinin, belgesel adr altrndaki yaprtrnr oluqtururken, kendisini ve eserini kontrol etmesini sallayarak dnemli bir iqlev gdrmektedir.

2.1. Belgeselin Amacr

Belgesel ttirtini.in yaprm amacrnl agrkga ortaya koymak bir

tiir

olma

dzellilini

de

daha belirgin

bir

hale getirecektir.

Bu

noktada, belgesel

filmlerin

iglevlerinin, eflence sinemastndan

uzak

tutulmasr gerekmektedir.

Bu

e$lence

filmleriyle temsil

edilen yaplnrn drqrnda da bir dtinyanrn varh[rnr algrlamamrzr sa[layacaktrr.

Higbir belgesel

filmin

amacr, bog zamanr doldurmak

de[ildir.

Belgesel filmlerin, izleyiciye tanrdrk olgu ve insanlann ya$antrsrnl sunmak gibi

bir

iglevi vardrr. "Belgesel insanlann tarlalanndan

ve

fabrikalarmdan

ve

evlerinden konugtuklan qeylerin sesi

durumunda olmaltdtr."(Rotha,

2000, s.87) Toplumsal

sorunlar, belgesel filmlerin cinemli konu alanlanndan

bir

tanesidir.

Ancak

iyi

bir

belgesel, hayatrn oldugu gibi filmleqtirilmesiyle de gergekleqtirilemez. Sosyal bir amagla tiretilmig olmahdrr. Belgesel toplum yararrna bir iqlev tagtr, bir mesaj igerir, belgeselcinin gergeklere dair yorumudur.

John Grierson, belgesel

film

yaprmrnda temel amacm, halka ulaqmak oldupunu dtigiintir ve ona gdre belgesel, seslendi[i kitlenin ya$am dtizeyini ytikseltmek amacryla kullanrlmahdrr. Belgesel insancrl deferleri geligtirmeye gahgrr. Bdylece galdag insanrn

kiiltiiri.ine

olumlu

katkrda bulunan

bir

iglev yerine getirir.

Filmlerden

ci[renilen

dtigiinceler,

sosyal,

ktiltilrel,

toplumsal alanda,

bireyin

giindelik

yagantrsma

yansrmaktadrr. Dolayrsryla

bir

belgesel

film

hazrrlanrrken bilgilendirme

ve

efitme, inandtrma, coqturma, harekete gegirme, esin kayna[r olma amaglan gozetilmelidir.

2.2. Belgeselin Yaprm

Ozellikleri

Bir

belgesel

film

ddrt temel agamadan olugur. Oncelikle konu belirlenir. Daha sonra

titiz bir

aragtrrma yaptlmasr _{zorunludur. Qekim}

filmi

olugturacak hammaddenin toplanmasr olarak yorumlanabilir. Kurgu ise filmsel anlamrn yaratrldr[r son aqamadrr.

Belgesel

filmler

konulartnt gok genig

bir

alandan alabilirler, zengin konu segme

olanafir sciz konusudur.

"Ancak

belgesel

filmin

konusunu yagamm iginden, gergek ve

insanla

ilgili

bir

ya$am pargasrndan segmek

ya

da bdyle

bir

boyutta temellendirmek

filmin

baganstnt etkileyen cinemli

bir

noktadrr."(Cereci, 1997, s.52) Segilen konu da

ancak, srnrrlandtpr ve

belirli bir

gergeve iginde kalan bdltimiiyle ele ahndrlrnda rahat gahqrlabilir.

Ancak

bdylece baganh sonucu getirecek aynntrlara

inilmesi

mtimkiin olacaktrr.

Btitiin

belgesellerin yaprmtnda dnemli a$ama araqtrrmadrr. Aragtrrma, gergefe,

bilgiye

ve belgeye dayanmast agtstndan dzellikle belgesel

filmler

igin vazgegilmezdir. Bu aqamada

ilk

yaprlmast gereken konunun uzmanlanna danrgmaktrr. Mtimkiin

oldulu

kadar gok insanla gtirtigmek belgeselci igin yeni kaprlar agacaktrr. Fikirler, gdrtigler bir bagkasryla paylagrldrfrnda

daha

da

zenginlegecek

ve

filmin

yorum

gerqevesi

genigleyecektir.

Mekan

aragtrmasr,

gekim

agamasmda kargrlagrlabilecek sorunlann belirlenmesi agrsrndan

da

<inemlidir. _Qevreyi tanrma, giinegin izlenmesi, gekimlerin listelenmesi, sekanslann listelenmesi,

elektrik

durumunun

tespiti,

hava kogullannm 6$enilmesi, ses durumu, gekim

izinlerinin

ahnmasr, konuya uygun gekim takviminin

olugturulmasr,

ulagrm, konaklama,

iagc

imkanlanntn

tespiti,

yerel

ba!lantrlann kurulmasr

ara$trma

agamasrnda

titizlikle

tizerinde

durulmasr gereken konulardtr.

Kaynak kitaplar,

belgeler, argivler tizerinde

de

araqttrma ytiri.iti.ilmesi konuya olan hakimiyeti arttracakttr.

Gorsel anlatrm

filmin

temelidir.

"Konuyu

tam anlamtyla verebilmek, konunun

gortinttilcnebilecek

ozelliklerini

yakalamakla

miimktindilr."(Cereci, 1997,

s.54)

Gdrtinti.i, ses

ve

kurgulama

gibi,

konunun

yetkin

bir

gekilde ifade edilebilmesi igin gereken

tekni[in,

yalmzca yardrmcr

bir

dfiesidir. Belgesel yaprmlarda konu ve iletilen

mesaj

oncelik

tagrmakla

birlikte, teknigin

baqanh kullanrmr

belgeselin amacrna

ulagabilmesini

sallar.

Qi.inkii iglenen konular ve yrldrz oyuncu bulunmayrgr izleyiciyi. sunum yontemlerine karqr daha duyarh krlmaktadr.

Zayf

gdriinttiler,

kotii

kurgulama

ve

yaratrcrhktan uzak ses kullanrmr belgeselin

izlenirlilifiini

olumsuz etkileyecektir. Belgesel yaprmlannda amag izleyenlerin bazr konulara

dikkatini

gekmektir.

Bu

da

gdrtintiiler aracrhlryla

gergeklegtirilmektedir.

"Goriintii

konusunda

en

fazla

dikkat

edilmesi

gereken

_$ey,

konunun

dolasrna uygun

olmastdtr. Konunun

en

etkin yorumlamasrrun yaprlmasr igin yorumlama

ve

atmosfer yarattmtnda

foto[rafin

onemi gdz dniinde bulundurulmahdr."(Rotha, 2000, s.129) Belgesel, gergeklerden yola

gtktt[t

igin

kurmacada

oldu[u gibi

diizenlenmiq sahne

ve

prova imkanlanna sahip

delildir.

Gergek sahne belgeselci

igin

mutlak gerekliliktir.

Yarattm, kurmacada oldugu gibi dtizenlemeye

degil,

olanm yorumlanmasrna dayanmaktadr.

Bu da

akttiel

gekimleri

zorunlu krlar.

Akttiel

gekimlerin

biiyiik

bir

bdliimtinde

de

anhk

hareketler ve

beklenmedik do[a olaylan yakalanmaya gahgrlrr. iggtidtisellik 6n plana grkar.

Belgesel

filmin

gergeklere ulaqan, belgeleyen ve 6[reten niteligi, gdrsel ve sozlii anlatrmrn igbirligiyle bigim kazant. Ses ve gdriinti.i

birlikte

gahqarak, birden fazla

fikrin

aynr zamanda aktanlmasrna olanak tanrr.

Filmin

temel yapr taqr gdrtinti.i oldulundan, sdzciikler, goriinttiniin tamamlayrcrsrdrr. "sozci.iklerle ifade edilmesi gerekenler mutlaka sdylenmelidir. Gdri.intiilerin tam olarak ifade edemedili anlamlar mutlaka sdzci.iklere doktilmelidir. Diigtincenin tamamlanmasr gorevi izleyiciye yiiklenmemelidir.

Bir

film

btittiniiyle mesajlarla drtilmiig bir iletim aractdr. Sozci.ikler bu biittin iginde, hem biiti.inti tamamlayan, hem de kendi baglanna anlam tagryan mesaj tagryrcrlardtr."(Cereci, 1997, s.73)

Ancak

anlamr, gcirtinttini.in

tek

baqrna

verebildifi

yerde sozciiklere

yer

yoktur.

Gdrtintiiler iizerine

s<izciiklerle

gok fazla

bilgi

ytiklenmesi,

izleyicinin ilgisini

de

azaltacaktr.

"Miizik

de

di[er bir

tamamlaylcl unsurdur. Gegigleri tamamlar, zamanrn

gegtilini

belirtir.

Duygusal havayr gtiglendirir.

izleyicinin dikkatini ve

ilgisini

gegitli noktalara

geker. Zaman

zaman

sdzsiiz

rrzayan

gortintti boltimleri

ancak mtizikle

eglendilinden

bir

anlam

ve

vurgu kazanr.

Belgesel

filmin

gdrsel anlamtnt

ve

etkileyicili[ini

de

derinlegtiren

ve

zenginlegtiren

bir

tamamlaytct

olarak

kendini gosterir."(Cereci, I 997, s.83)

Gcirtintt,

mtizik,

konugma,

dofal

ses, hammadde

olarak

de[erlendirilebilir. Ancak ne gorsel ne sesli malzemenin kaydr yaratrcr gahgmayr temsil etmez. Sorun ti.im

bu malzemelerin kayrt etmek yoluyla yeniden {iretimden

farkh

olarak yarattct gekilde kullanrlmasrdrr. "Kamera, gergekleri yeniden iiretme

yeterlililine

sahiptir ancak kurgu

ile film

yaratrmr gergeklegtirilir. Diizenleme

ve

segim

ile

ilgili

kurgu yaprsl, ya$aml qekillendirmektedir."(Rotha,

2002,

s.90)

Qekim ardma gekimin

yerleqtirilmesi, sahnelerin

uzunlulu

ayarlanarak

filmin ritminin

oturtulmasr ve sesin yaratlcl kullanrmt

"ya$am

_yaratlml"

_{gergekle$tirilemez.}

_Ttim

_bu

_{hammaddenin yaratrcr kullanrmrnrn} gergeklegtifii kurgu da yaptmrn ttim agamalannda _{gdz ontinde bulundurulmahdrr. Ancak}

kurgu ile, izleyicilerin duyumlan harekete gegirilebilir. 2.3. Belgeselde

Anlatrm Bigimleri

..

Belgeselin

anlattm

tekniklerinde

temel

unsurlanndan

biri

oykrilemedir. Oyktilemenin gekline,

oykiileyicinin

konumuna gdre anlatrm

bigimleri ae

Oegigittit gcistermektedir.

"Oyktileme,

belgesel

filmde

bir

sunucunun

ya da

_filmde

_hiq gortinmeyen

birinin,

gcirtintiileri agrklayrcr anlamda,

filmin

konusunu anlatmasrdrr.

Oyktilemede g<iriintiiler

ve

gortinttileri agrklayacak olan gdrtinmeyenler,

etkileyici

ve

cigretici kahplar iginde, agrk

bir

bigimde

anlatrlr.

Oykiileme,

filmin

ana noktalannr

ortaya

grkaran, mesajlarr belirginlegtiren,

vurgulan

pekigtiren

bir

g6rev [istlenir."(Cereci, 1997, s.8l ₎

iyi

bir

oyktileme ancak basit, anlaqrlr, insanlann konugmaya

diline

yakrn bir

dille

miimktindtir.

Gereksiz stisleme

ve

deyimlerden kagrnrlmahdrr.

Sadelik

esas

olmahdrr.

"Oykiileyici,

belgesel filmde dyktilemeyi yapan _{kigidir. Oykiileyici kigi, filmde} gortinen

bir

sunucu, konunun

dogal ortamr iginde

ya$ayan

bir

kigi

yey,a uzman olabilece[i gibi, _{dyki.ilemeyi tamamen fonda okuyan}

_bir

_{ses de olabilir."}

_(Ceieci,

_1997,

s. 82) Oyktileyici ile dikkat edilmesi gereken konuya hakim

oldulu,

objeleri ve insanlan

gergekten tanrdr!r izlenimini vermesidir.

Gerge[in yeniden yorumlanmast ycinetmenden _{ydnetmene, yaplmln dzelliklerine}

g<ire defigir. Anlatrm bigimleri temelde _{yedi farkh baqhk altrnda toplanabilir.}

l-

Klasik

anlattm;

Gdrtinmeyen

bir

dyktileyici

vardrr.

Metin

ve

miizik

ve

gciri.iiti.ilerle tekrarlanarak stirer. Dikkat edilmesi gereken g6rtinttiyti anlatan

bir

metin kullanrlmamastdtr.

Vurgulanmak

istenen

bir

nokta oldulunda

bu

istisnai

olarak kullanrlabilir.

2-

Siizsiiz

anlattml

Spikerin, diyalog

ve

konugmalann

olmadrfr,

g6rtintrilere sadece

_{miizik ve}

_{efektlerin eqlik}

_ettili

_anlatrm

_bigimidir.

_{Simgelerden, ikonlardan,}

igaretlerden yararlanrlrr.

3-

Yazrh

anlahm;

Sdzstizdtir ancak

gdrtintt,

yazr lle desteklenir.

Mtizik

ve efektler

kullanr lrr. Fi lmsel di lle anlahlamadr[r zaman bagvurulur.

4-

Konuyu

bizzat

konu

ile

ilgili

kigilere

anlathrma yiintemi;

Gergek kigiler, gergek konuqmalar, gergek aksanlan

ile

anlatrma

katrlrrlar. Seyirciyi

geiqege daha yaklagtrrdrlr

igin

etkili

bir

anlattm

bigimidir.

Aksandan

dolayr

untugit,rtit- sorunu gtkabilir. Anlagrlrrhk esasttr dolayrsryla anlagrlmayan yerlerde altyazrkullanrlabilir.

5-

Giiriintii

ile

sesin

farkhlaqtrnlmasr yiintemi;

Gcirtintti baqka

bir

qeyi, drg ses

baqka

bir

geyi anlatrr. Filmsel anlatrmda zenginlik sallamakla birlikte

riskli bir

anlatrm

bigimidir.

iyi

kullanrlmalt,

gcirtintti

ve

sesin

kesigtifi, birlikte

devam

ettili

yerler

olmahdtr.

Dikkat qekici

gdrtinttiler

_ve

_iyi

hazrlanmrg

_bir

_metin

_{kullanrldgrnda} seyircinin dikkatini gekmede etkili bir y<intemdir.

6-

Oykiileyicinin

izleyici

ile

giiz

temasr

kurmasr

yiintemi;

Yalmzca televizyon yaprmlannda kullanrlabilecek

bir

ycintemdir. Oyktileyici _{objektife, dolayrsryla seyirciye} bakarak anlatrmr gergeklegtirir.

7-

Farkh

anlattm bigimlerinin

kombinasyonu

da

bir

anlatrm

bigimi

olarak kullanrlabilir.

3. Sonug

insanlarrn

ellence

zamanlnl krskrvrak

awcunun igine

alan televizyon

da

ilk

etapta

filmlere

gosterilen istem, mesajrn

iletilecefi

izleyici

ve

gekim yapmasr iqin gereken parayr sallamak

yoluyla

belgesel

film

yaprmcrlan

igin

bir

umut

olmugtur'

Ancak

yayrn kurulugunun kamusal yayrncrhk

ya

da

tecimsel yayrncrhk politikasrnr benimsemig olmasr belgesel

yaynlanna

yer

verrne

oranlnl

etkilemektedir.

Olay

kar etmek ya da etmemek noktasrnda kilitlenmektedir. Televizyonla

birlikte,

televizyonun daha gok e[lenceye ydnelmesi, programlara ayrrdrsr siirelerin krsrth olugu nedeniyle konulan deiinligine aragtrma

ozellilinin

miimktin olmamast ile de belgeseller, belgesel tanrmrndan uzaklaqmaya baglamrgtrr.

Televizyonun

hrzh iiretim

yaplsl

iginde belgesellerin

derinlifiine

aragtrncr

dzellikleri yerine

eflendirici

dzellikleri

<in plana grkmrqhr. Bunun sonucunda

da

gezi,

dola gibi

toplumsal

ve

sosyal

igeri[i

olmayan

ti.irden

ellence amacl

afrr

basan dramatik

belgeseller

tiretilmeye

ba$lanmtqttr.

Giini.imiizde belgesel

film

kargagasl, tam tantmrna uygun

filmler

yaptlmamastndan da kaynaklanmaktadrr.

Gtiniimiizde,

dijital

gdrtintiileme sistemlerinin

de

geligmesi

ve ulagrlabilirliklerinin artmasryla, belgesellerin bireysel anlattm aract olarak kullanrmt daha

mtimktin

olmugtur. Dolayrsryla kamera

ve

film

araglan

var

oldukqa, belgesel iddiasr

da

varhlrnr

sponsorluk sistemiyle

ya da

kigisel

gabalarla stirdtirebilecektir.

Ancak

finansman

ve

ekipmanln

yanl sra,

bunun

igin

sanatsal

bir

iggtidti, biiytik

kargrlklar

beklemeden

film

iiretme

isteli,

dzverili

bir

gahgma

ve

insanlann gtndelik yagantrlannrn

do!rudan

deneyimine gereksinim

vardtr.

Ancak

bunlarrnda citesinde

|eigeselin ne olup ne olmadrfrnr net

bir

gekilde ortaya koyabilmek, yaptsal ozelliklerini ozllrrsemek gerekmektedir. Belgesel

film

amaclna uygun olarak, mesaj

a!rr1k1

bir

6zelli[e

sahiptir. Ancak

bu

gekilde belgeseller,

bflytik

bir

toplumsal

etkinlik

olarak varhklannt si.irdiireb ilirler.

Kaynaklar

Adah, B. (1996). Belgesel sinema: Belgesel Sinemantn

Do[uEu,Ingiliz

Belgesel

okulu

ve

Tiirk

Belgesel sinemasr. istanbul:

Hil

Yayrnlan.

Baddeley, W. H. (1984). The Technique of Documentary

Film

Production. London: Focal Press.

Cereci, S. (1997). Belgesel

Film.

istanbul: $ule Yaymlan'

Chion, M. (1987).

Bir

Senaryo Yazmak. Ttirkgesi: Nedret Tanyolag. istanbul: Afa Yayrnlarr.

Kelsey, G. (1995). Televizyon

Yazarhfr.

Ttirkgesi: Bahar Ocal Dtizgdren. istanbul: Yapr Kredi YaYnlarr.

Ongoren, S. G. (1991). Belgesel

Filmin

Yanstmasr. istanbul: Der Yayrnlan.

Yaprsal Geliqimi ve TiirkiYe'Ye ozon, N. (1985). 100 Soruda sinema sanatr. istanbul: Gergek Yayrnlarr. Ozon, N. (1981). Sinema ve Televizyon

Terimleri

Siizltilii.

Ankara:

TDK

Yayrnlan.

Rabiger, M. (1987). Directing the Documentary. London: Focal Press.

Rotha, p. (2000). felgesel Sinema. Tiirkqesi : ibrahim $ener. istanbul: izdiiqi.im Yaymlarr.