Girifl
Türkiye 30.256.000 bafll›k koyun varl›¤› ile dünyada en fazla koyun populasyonuna sahip ülkelerden biridir. Fakat koyun populasyonunun % 97’sini çeflitli çevre flartlar›na adapte olmufl düflük verimli fakat yetersiz bak›m ve beslenme koflullar›na uyum gösteren yerli ›rklar
oluflturmaktad›r. Türkiye’de üretilen toplam et miktar›n›n % 25,91’inin ve süt miktar›n›n % 7,98’inin koyunlardan sa¤land›¤› bildirilmektedir (1).
Türkiye koyun varl›¤›n›n % 23,2’sini oluflturan Morkaraman ›rk›, koyun varl›¤›m›z›n say› olarak ikinci s›ras›ndad›r. Morkaraman koyun ›rk›n›n et kalitesi iyi
Morkaraman ve Dorset Down x Morkaraman (F
1) Kuzular›n Do¤um
A¤›rl›¤› ve Yaflama Gücü ‹le Do¤uran Koyun Bafl›na Do¤an Kuzu
Say›s› ve Gebelik Süresine Baz› Faktörlerin Etkisi
Cafer Tayyar ATEfi
Yüzüncü Y›l Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dal›, Van - TÜRK‹YE
Mikail ARSLAN
Bal›kesir Üniversitesi, Susurluk Meslek Yüksek Okulu, Bal›kesir - TÜRK‹YE
Orhan YILMAZ
Yüzüncü Y›l Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dal›, Van - TÜRK‹YE
Gelifl Tarihi: 24.05.2002
Özet: Bu araflt›rma baz› faktörlerin Morkaraman koyunlarda döl verim özellikleri, saf ve melez (Dorset Down x Morkaraman)
kuzular›n do¤um a¤›rl›¤› ve yaflama gücüne, koyunlar›n gebelik süresi ve do¤uran koyun bafl›na do¤an kuzu say›s›na etkilerini incelemek amac›yla yap›lm›flt›r. Materyal olarak 151 bafl Morkaraman koyun, 110 bafl Morkaraman kuzu ve 46 bafl Dorset Down x Morkaraman (F1) melezi kuzu kullan›lm›flt›r. Morkaraman koyunlarda gebelik süresine kuzunun genotipi ve do¤um a¤›rl›¤›n›n etkileri önemli (P < 0,01), do¤um tipi, ana yafl› ve cinsiyetin etkileri önemsiz bulunmufltur. Kuzular›n do¤um a¤›rl›¤›na do¤um tipi, genotip, ana yafl› ve cinsiyetin etkileri önemli (P < 0,01); do¤uran koyun bafl›na do¤an kuzu say›s›na genotip, ana yafl› ve cinsiyetin etkileri önemsiz bulunmufltur. Kuzular›n yaflama gücüne do¤um tipinin etkisi önemli (P < 0,01), genotip, ana yafl› ve cinsiyetin etkileri önemsiz bulunmufltur.
Anahtar Sözcükler: Kuzu, Morkaraman, Dorset Down, melezleme, do¤um a¤›rl›¤›, yaflama gücü, gebelik süresi
The Effects of Some Factors on Birth Weight, Survival Rate and Litter Size Pregnancy Period in Morkaraman and Morkaraman x Dorset Down Cross-Breed Lambs (F1)
Abstract: This study was conducted to investigate the effects of some factors on litter size fertility and pregnancy period in
Morkaraman sheep as well as birth weight and survival rate in Morkaraman, Dorset Down x Morkaraman (F1) crossbreed lambs. In the present study, 151 Morkaraman sheep of different ages, and 110 purebred and 46 crossbreed (Dorset Down x Morkaraman F1) lambs were used as the research material. The effect of the genotype and birth weight on pregnancy period were significant (P < 0.01). However, the effects of birth type, sex of the lamb and age of the sheep were not. The effects of birth type, genotype, sex of the lamb and age of the sheep on birth weight were significant (P < 0.01). The effects of genotype, sex of the lamb and age of the sheep on the number of lambs per gestation were not significant. The effects of birth type on the survival rate of the lambs were significant (P < 0.01); on the other hand, the effects of genotype, sex of the lamb and age of the sheep on survival rate were not.
de¤ildir. Ya¤ kuyrukta topland›¤› için et lifleri aras›na ya¤ da¤›l›m› azd›r. ‹kizlik oran› % 4-8’dir. Bu ›rk›n yapa¤› verim ve kalitesi ile et verimini gelifltirmek için 1960’l› y›llarda Merinos koyun ›rk› ile melezleme çal›flmalar› bafllat›lm›fl ancak çal›flmalar devam ettirilememifltir (2).
Melezleme çal›flmalar›nda kullan›lmak üzere Türkiye’ye birçok kültür ›rk› getirilmifl olup, bunlardan biri de Dorset Down ›rk›d›r. ‹ngiltere’nin güneyindeki Dorset bölgesindeki yerli ›rklar›n Hampshire ile melezlenmesi sonucu elde edilen bu ›rk döl verimi yüksek çeflitli ›rklar ile melezlenerek orta canl› a¤›rl›kta kesim kuzusu elde etmek için kullan›lm›flt›r (2).
Döl verimi; hayvansal ürünlerde verimlili¤in sa¤lanmas›, sürü büyüklü¤ünün devam ettirilmesi, seleksiyon ve ay›klama ifllemlerinin daha etkili yap›lmas› bak›m›ndan önemlidir. Düflük verimli yerli ›rklarda saf yetifltirme yerine kullanma melezlemesi yap›larak birim koyundan daha fazla say›da kuzu elde edilebilir ve elde edilen melezlerin besi gücü daha yüksek olabilir (3).
Koyunculukta et verimi, elde edilecek kuzu say›s› ile birlikte, kuzular›n yaflama gücü, do¤um a¤›rl›¤› ve bak›m, besleme flartlar›ndan etkilenmifltir (4).
Do¤um a¤›rl›¤› üzerine genotip 8), ana yafl› 7,9,10), cinsiyet 7,9,11-14) ve do¤um tipinin (5-7,9,13-15) etkisinin önemli oldu¤u bir çok makalede bildirilirken, baz› çal›flmalarda genotip (11), ana yafl› (11,15), cinsiyet (15) ve do¤um tipi (11)’nin do¤um a¤›rl›¤› üzerine etkisinin önemsiz oldu¤u bildirilmifltir.
Gebelik süresi üzerine cinsiyet (16,17), genotip (16,18,19), do¤um a¤›rl›¤› (16,17) ve do¤um tipinin etkisinin önemli oldu¤u bildirilirken, baz› çal›flmalarda gebelik süresi üzerine cinsiyet (17,19,20), genotip (21), do¤um tipi (5,18,19) ve ana yafl› (13)’n›n önemsiz oldu¤u bildirilmifltir.
Do¤uran koyun bafl›na do¤an kuzu say›s› üzerine Vanl› ve ark. (22), ana yafl›n›n, cinsiyetin ve genotipin etkisinin önemsiz oldu¤unu, Boztepe (20) ve Müftüo¤lu (23) ise önemli oldu¤unu saptam›fllard›r.
Baz› çal›flmalarda yaflama gücü üzerine do¤um tipinin (5,20,23-25) etkisi önemli bulunurken; baz› araflt›rmalarda do¤um tipinin (22,26), genotipin (5,25-27) cinsiyetin (5,22,25,26) ve ana yafl›n›n (5,22,25,26), yaflama gücü üzerine etkisiz oldu¤u saptanm›flt›r.
Bu çal›flma; saf Morkaraman ve melez (Dorset Down x Morkaraman) F1 kuzular›n do¤um a¤›rl›¤›, yaflama gücü
ile koyunlar›n gebelik süresi ve do¤uran koyun bafl›na düflen kuzu say›s› üzerine çeflitli faktörlerin etkilerini incelemek amac›yla yap›lm›flt›r.
Materyal ve Metot
Araflt›rma Yüzüncü Y›l Üniversitesi Veteriner Fakültesi Araflt›rma ve Uygulama Ünitesinde yürütülmüfltür. Araflt›rman›n hayvan materyalini farkl› yafltaki 151 bafl Morkaraman koyun, 110 bafl Morkaraman kuzu ve 46 bafl Dorset Down x Morkaraman F1 melezi kuzu
oluflturmufltur.
Tohumlama öncesinde anaç koyunlar mer’a flartlar›nda beslenmifller ve iyi bir kondisyona sahip olduklar›ndan dolay› flushing uygulamaya gerek duyulmam›flt›r. Koyunlar›n tohumlanmas›na Ekim ay› ortalar›nda bafllanm›fl ve elde s›fat metodu uygulanm›flt›r. Morkaraman koyunlardan 101 bafl› Morkaraman koçlarla tabii tohumlama, 49 bafl› ise Dorset Down koçlarla sun’i tohumlama yöntemi ile tohumlanm›fllard›r. Koyunlara tohumlamay› takip eden k›fl döneminde günlük 400 g besi yemi ve beyaz saman verilmifltir. Gebeli¤in son 1,5 ayl›k döneminde ise 700 g besi yemi ve beyaz saman verilmifl olup, do¤umlar bitinceye kadar bu yemleme flekli uygulanm›flt›r.
Kuzular do¤umdan sonra ilk 12 saat içinde 10 g’a duyarl› terazi ile tart›l›p do¤um a¤›rl›klar› tespit edilmifl ve geçici numaralama ifllemi yap›lm›flt›r. Kuzular›n do¤um a¤›rl›¤›, do¤um tipi, cinsiyeti, ana yafl› ve ana numaralar› ve canl› olarak do¤up daha sonra ölen kuzular›n öldükleri gün ve ölüm sebepleri kaydedilmifltir. Kuzular do¤umdan sonra 15 gün süreyle analar› ile beraber tutulmufl daha sonra gündüzleri analar›ndan ayr›, geceleri ise analar› ile ayn› bölmede kalm›fllard›r. 15. günden sonra kuzular›n önlerine kuzu-buza¤› büyütme yemi ve yonca saman› b›rak›lm›flt›r.
Kuzular 15 gün ara ile tart›m günü akflamdan aç b›rak›larak sabah 100 g’a duyarl› terazi ile tart›lm›fllard›r. 30. gün tart›m› ile beraber kulak küpesi ile kal›c› numaralama yap›lm›flt›r. Tart›mlar süt kesimine kadar devam etmifltir. Kuzular ortalama 90. günde sütten kesilmifllerdir. Baz› kuzular›n 75. ve 90. gün canl› a¤›rl›klar› interpolasyonla bulunmufltur. Gebelik süresi koç kat›m› ile do¤um tarihleri aras›ndaki farktan hesaplanm›flt›r. Yaflama gücü ile ilgili veriler ise 150. güne kadarki zaman dikkate al›narak elde edilmifltir.
‹statistiksel analizlerde Harvey (28)’in gelifltirdi¤i bilgisayar paket program›ndan yararlan›lm›fl ve afla¤›daki modellerin varl›¤› kabul edilmifltir.
Gebelik süresi için model:
Yijklmn = µ + ai+ bj+ ck+ dl+ fm+ eijklmn;
Do¤um a¤›rl›¤› için model:
Yijklm= µ + ai+ bj+ ck+ dl+ eijklm;
Do¤uran koyun bafl›na do¤an kuzu say›s› için model: Yijkl= µ + ai+ bj+ ck+ dl+ eijkl;
Yaflama gücü için model:
Yijklm = µ + ai+ bj+ ck+ dl+ eijklm;
Modellerdeki sembollerin anlam› afla¤›daki gibidir. Yijklmn: i do¤um tipinden, j genotipinden, k
cinsiyetinden, l do¤um a¤›rl›¤›ndaki kuzuya sahip m yafl›ndaki n’inci koyunun gebelik süresi;
Yijklm: i do¤um tipinde, j genotipinde, k cinsiyetinde, l
yafl›ndaki anadan do¤mufl olan kuzunun do¤um a¤›rl›¤›; Yijkl: i genotipinde, j cinsiyetinde, k yafl›nda, l koyunun
do¤umdaki kuzu say›s›;
µ: Beklenen ortalama; ai: Kuzu do¤um tipinin etkisi;
bj: Kuzu genotipinin etkisi;
ck: Kuzu cinsiyetinin etkisi;
dl: Kuzu do¤um a¤›rl›¤›n›n etkisi;
fm: m yafl›n›n etkisi;
eijklmn: Hata terimidir.
Grup ortalamalar› aras›ndaki farklar›n önem kontrolü, Duncan testiyle (29) yap›lm›flt›r.
Bulgular
Gebelik süresi
Bu çal›flmada gebelik süresi saflarda 150,273 ± 0,240 gün, melezlerde 148,604 ± 0,300 gün olarak tespit edilmifltir. Gebelik süresine etkisi incelenen baz› faktörlerin etki paylar› ve gebelik süresi ortalamalar› Tablo 1’de verilmifltir.
Tablo 1 incelendi¤inde gebelik süresine etkileri incelenen faktörlerden genotip ve do¤um a¤›rl›¤›n›n
Tablo 1. Gebelik süresine etki eden baz› faktörlerin etki paylar› (gün) ve varyans analiz sonuçlar›.
Faktörler n x–± Sx– EP ± Sx– Do¤um Tipi -Tek 124 149,029 ± 0,326 - 0,410 ± 0,260 ‹kiz 27 149,848 ± 0,374 0,410 ± 0,260 Genotip ** Saf 105 150,273 ± 0,240 0,835 ± 0,148 Melez 46 148,604 ± 0,300 - 0,835 ± 0,148 Anayafl› -2-2,5 28 149,233 ± 0,319 - 0,206 ± 0,219 3-3,5 38 149,651 ± 0,303 0,213 ± 0,199 4-4,5 32 149,266 ± 0,336 - 0,172 ± 0,210 5 ve Yukar› 53 149,603 ± 0,284 0,165 ± 0,180 Cinsiyet -Difli 87 149,543 ± 0,246 0,104 ± 0,118 Erkek 64 149,334 ± 0,281 - 0,104 ± 0,118 Do¤um A¤›rl›¤› ** 1000-1950 2 148,648 ± 1,021 - 0,791 ± 0,850bc 2000-2950 17 147,982 ± 0,437 - 1,456 ± 0,450c 3000-3950 46 149,433 ± 0,296 - 0,006 ± 0,316b 4000-4950 73 150,032 ± 0,302 0,594 ± 0,341ab 5000 ve Yukar›s› 13 151,098 ± 0,477 1,659 ± 0,468a Beklenen Ort. 151 149,438 ± 0,236
EP: Etki Pay› - P > 0,05 ** P < 0,01
etkileri önemli (P < 0,01), do¤um tipi, ana yafl› ve cinsiyetin etkisi ise önemsiz bulunmufltur.
Koyunlar›n ortalama gebelik süreleri aras›nda 1,670 günlük bir fark olup, bu farkl›l›klar saflar lehine önemlidir (P < 0,01). Difli kuzu do¤uran koyunlar›n gebelik süresi, erkek kuzu do¤uranlar›nkinden 0,208 daha fazla olup, bu farkl›l›k önemsizdir (P < 0,05). Kuzular›n do¤um a¤›rl›klar› bak›m›ndan koyunlar›n gebelik süreleri farkl› bulunmufltur (P < 0,01).
Do¤um a¤›rl›¤›
Kuzular›n do¤um a¤›rl›klar› ortalamalar› ve do¤um a¤›rl›¤›na etki eden faktörlerin etki paylar› Tablo 2’de verilmifltir. Tabloda görüldü¤ü gibi saf Morkaraman kuzular›n›n ortalama do¤um a¤›rl›¤› 3,410 ± 0,063, melezlerin 3,853 ± 0,150 kg olarak bulunmufltur.
Do¤um tipi, anayafl›, genotip ve cinsiyet faktörlerinin kuzular›n do¤um a¤›rl›¤›na etkili olduklar› görülmektedir (P < 0,01).
Ortalama do¤um a¤›rl›¤› bak›m›ndan, tek do¤an kuzular ile ikiz do¤an kuzular aras›nda tekler lehine 1,376 kg, melez kuzular ile saf kuzular aras›nda melezler lehine 0,442 kg, erkekler ile difli kuzular aras›nda erkekler lehine 0,438 kg’l›k bir fark tespit edilmifltir (P < 0,01). 4,0 – 4,5 ile 5 ve daha yukar› yafll› koyunlardan
do¤an kuzular›n do¤um a¤›rl›klar›, 2,0-2,5 ve 3,0-3,5 yafll› analardan do¤an kuzular›n do¤um a¤›rl›klar›ndan daha yüksektir (P < 0,01).
Do¤uran koyun bafl›na do¤an kuzu say›s› (DKDK): Bu araflt›rmada saf Morkaraman koyunlarda DKDK say›s› ortalama 1,130 ± 0,032, melezlerde 1,040 ± 0,048 olarak bulunmufltur. DKDK say›s›na etki eden faktörlerin etki paylar› ve ortalama de¤erlerinin verildi¤i Tablo 3’de görüldü¤ü gibi DKDK say›s›na genotip, anayafl› ve cinsiyetin etkisi önemsizdir (P < 0,05).
Yaflama gücü
Yaflama gücüne etki eden faktörlerin etki paylar› ve ortalama de¤erler Tablo 4’de verilmifltir.
Saf Morkaraman kuzularda yaflama gücü 0,902 ± 0,025, melezlerde 0,932 ± 0,039 olarak tespit edilmifltir. Tablo 4 incelendi¤inde; elde edilen kuzular›n yaflama gücü üzerine do¤um tipi, genotip, anayafl› ve cinsiyet faktörlerinden sadece do¤um tipinin etkisinin önemli oldu¤u görülmektedir (P < 0,01). Tek do¤an kuzular›n yaflama gücünün daha yüksek oldu¤u; di¤er faktörlerin yaflama gücü üzerine etkisinin ise önemsiz oldu¤u bulunmufltur.
Tablo 2. Kuzular›n do¤um a¤›rl›¤›na etki eden baz› faktörlerin etki paylar› (kg).
Faktörler n x–± Sx– EP ± Sx– Do¤um Tipi ** Tek 125 4,320 ± 0,047 0,688 ± 0,044 ‹kiz 28 2,944 ± 0,161 - 0,688 ± 0,044 Genotip ** Saf 107 3,410 ± 0,063 - 0,221 ± 0,053 Melez 46 3,853 ± 0,150 0,221 ± 0,053 Anayafl› ** 2-2,5 29 3,291 ± 0,145 - 0,341 ± 0,091c 3-3,5 39 3,448 ± 0,150 - 0,183 ± 0,087c 4-4,5 32 4,063 ± 0,142 0,431 ± 0,091a 5 ve Yukar› 53 3,724 ± 0,102 0,093 ± 0,072b Cinsiyet ** Difli 90 3,413 ± 0,081 - 0,219 ± 0,060 Erkek 63 3,850 ± 0,132 0,219 ± 0,073 Beklenen Ort. 153 3,632 ± 0,085
EP: Etki Pay› ** P < 0,01
Tablo 4. Yaflama gücüne etki eden baz› faktörlerin etki paylar› ve varyans analiz sonuçlar›. Faktörler n x–± Sx– EP ± Sx– Do¤um Tipi ** Tek 125 0,987 ± 0,021 0,070 ± 0,023 ‹kiz 28 0,848 ± 0,044 - 0,070 ± 0,023 Genotip -Saf 107 0,902 ± 0,025 - 0,015 ± 0,020 Melez 46 0,932 ± 0,039 0,015 ± 0,020 Anayafl› -2-2,5 29 0,890 ± 0,044 - 0,027 ± 0,034 3-3,5 39 0,914 ± 0,041 - 0,003 ± 0,031 4-4,5 32 0,974 ± 0,043 0,057 ± 0,033 5 ve Yukar› 53 0,890 ± 0,034 - 0,027 ± 0,028 Cinsiyet -Difli 90 0,895 ± 0,029 - 0,025 ± 0,018 Erkek 63 0,943 ± 0,034 0,025 ± 0,018 Beklenen Ort. 153 0,917 ± 0,026
EP: Etki Pay› - P > 0,05 ** P < 0,01
Tart›flma
Gebelik süresi
Bu çal›flmada gebelik süresi Morkaraman saflarda 150,273 ± 0,240, F1melezlerde 148,604 ± 0,300 gün
olarak bulunmufltur. Saflar için bildirilen de¤er Morkaraman ›rk› için bildirilen (5,16,30) 145-153 günlük de¤erler aras›ndad›r. Melezler için bulunan de¤er
saf Dorset Down için bildirilen de¤erden düflük bulunmufltur (31).
Çal›flmada Morkaraman koyunlar›n gebelik süresi için genotip ve do¤um a¤›rl›¤›n›n etkisinin önemli oluflu, Odabafl›o¤lu ve ark. (5)’n›n Morkaraman kuzular için, Öztürk (16)’ün Akkaraman ve ‹vesiler için, Roda ve Otto (32)’nun Polwarth ve Corriedale için, Tacheix (19)’in
Tablo 3. Do¤uran koyun bafl›na do¤an kuzu say›s›na etki eden baz› faktörlerin etki paylar› ve varyans analiz sonuçlar›.
Faktörler n x–± Sx– EP ± Sx– Genotip -Saf 96 1,130 ± 0,032 0,045 ± 0,029 Melez 45 1,040 ± 0,048 - 0,045 ± 0,029 Anayafl› -2-2,5 27 1,100 ± 0,061 0,015 ± 0,050 3-3,5 36 1,086 ± 0,055 0,001 ± 0,046 4-4,5 30 1,065 ± 0,059 -0,020 ± 0,049 5 ve yukar› 48 1,090 ± 0,045 0,005 ± 0,042 Cinsiyet -Difli 80 1,121 ± 0,038 0,036 ± 0,027 Erkek 61 1,049 ± 0,041 - 0,036 ± 0,027 Beklenen Ort. 141 1,085 ± 0,029
Suffolk ve Dorset Down için bildiriflleri ile benzerlik gösterirken; Sahani ve Chand (21)’›n Karagül için bildirifllerinden farkl›d›r.
Bu çal›flmada do¤um a¤›rl›klar›n›n gebelik süresine etkisinin önemli oldu¤u Tablo1’de görülmektedir. Odabafl›o¤lu ve ark. (5) ile Akçap›nar ve Kadak (24) Morkaraman, Öztürk (16) Akkaraman ve ‹vesi, Boztepe (20) Karacabey Merinosu koyunlar için benzer sonuçlar bulmufllard›r. Ayn› tabloda Morkaraman koyunlarda gebelik süresine cinsiyetin etkisinin önemsiz oldu¤u görülmektedir. Bu sonuç Tacheix (19), Boztepe (20) ile Akçap›nar ve Kadak (24)’›n çeflitli ›rklar için bildirdiklerine benzerken; Odabafl›o¤lu ve ark. (5)’n›n Morkaraman, Öztürk (16)’ün Akkaraman ve ‹vesi koyunlar için bildirdiklerinden farkl›d›r.
Gebelik süresi üzerine kuzular›n do¤um tipinin önemsiz bulunmas›; Odabafl›o¤lu ve ark. (5), Tacheix (19) ve Roda ve Otto (32)’nun sonuçlar›na benzer, Boztepe (20), Akçap›nar ve Kadak (24) ile Öztürk (16)’ün sonuçlar›ndan farkl›d›r. Ayn› flekilde koyunun yafl›n›n gebelik süresi üzerine etkisinin önemsiz bulunmas›; Odabafl›o¤lu ve ark. (5), Öztürk (16) ile Akçap›nar ve Kadak (24)’›n bulgular› ile uyumlu, Boztepe (20) ve Sahani ve Chand (21)’›n bulgular›ndan farkl›d›r. Gebelik süreleri aras›ndaki farkl›l›k; araflt›rmada kullan›lan ›rklardan ve kuzular›n do¤um a¤›rl›klar›ndan kaynaklanm›fl olabilir.
Do¤um a¤›rl›¤›
Bu çal›flmada saf Morkaraman kuzular›n›n ortalama do¤um a¤›rl›¤› 3,410 ± 0,063, melezlerin 3,853 ± 0,150 kg olarak bulunmufltur. Bu de¤erler Odabafl›o¤lu ve ark. (5), Bafl ve ark. (9)’n›n ve Özsoy ve ark. (33)’n›n, Morkaraman ›rk› için bildirdikleri de¤erlerden düflük, Arslan ve ark. (34)’n›n Morkaraman ›rk› için bildirdi¤i de¤erden yüksek bulunmufltur. Melez kuzular için bulunan de¤er Cochran ve ark. (31)’n›n saf Dorset Down için bildirdikleri 3,88 ± 0,10 kg’l›k de¤er ile benzerlik göstermektedir. Bununla birlikte Gupta ve Reddy (35)’in Dorset x Nellore F1 kuzular için bildirdikleri de¤erlerden
yüksektir.
Do¤um a¤›rl›¤› üzerine do¤um tipinin, cinsiyetin ve genotipin etkileri birçok araflt›r›c›n›n (5,8,12-13,17,20) bildirdikleri gibi önemli bulunurken; bu özelliklerin do¤um a¤›rl›¤› üzerine etkisiz oldu¤u bulunan araflt›rma (31,36) sonuçlar›ndan farkl›d›r. Bu çal›flmada ana yafl›n›n do¤um a¤›rl›¤›na etkisinin önemli oldu¤u görülmüfltür. Bu sonuç
baz› araflt›rma (4,23) sonuçlar› ile uyumluluk gösterirken, baz› araflt›rmalardan (11) farkl›d›r. Do¤um a¤›rl›klar› aras›ndaki farkl›l›k kuzular›n do¤um tipi, genotipi, cinsiyeti, ana yafl›, melezlemede kullan›lan ›rklar›n özellikleri ve koyunlar›n gebelik süresince farkl› beslenme koflullar›nda bulunmalar› gibi farkl›l›klardan kaynaklanm›fl olabilir.
Do¤uran koyun bafl›na düflen kuzu say›s› (DKDK) Bu araflt›rmada saf Morkaraman koyunlarda DKDK say›s› ortalama 1,130 ± 0,032, melezlerde 1,040 ± 0,048 olarak bulunmufltur. Bu de¤erler ayn› özellik için Odabafl›o¤lu ve ark. (5)’n›n Morkaraman ve Corriedale x Morkaraman F1, Cochran ve ark. (31)’n›n Dorset Down
için bildirdikleri de¤erlerden düflük bulunmufltur. DKDK say›s›n›n düflük bulunmas›n›n nedeni Dorset Down koçlar›n araflt›rman›n yap›ld›¤› bölgeye getirildikten çok k›sa bir süre sonra dam›zl›kta kullan›lmalar› olabilece¤i gibi kondisyonlar›na bak›larak s›fat mevsiminde flushing yap›lmam›fl olmas› da bu parametre bak›m›ndan olumsuzluk yaratm›fl olabilir.
Koyunun yafl›n›n, cinsiyetin ve genotipin DKDK say›s›na etkisinin önemsiz oluflu, Odabafl›o¤lu ve ark. (5) ve Vanl› ve ark. (22)’n›n bildirifllerine uygunluk gösterirken; Boztepe (20) ve Müftüo¤lu (23)’nun bildirifllerinden farkl›d›r. DKDK say›s›ndaki farkl›l›k da yukar›da dile getirilen nedenlerden kaynaklanm›fl olabilir.
Yaflama gücü
Saf Morkaraman kuzularda yaflama gücü 0,902 ± 0,025, melezlerde 0,932 ± 0,039 olarak bulunmufltur. Saf Morkaramanlar için bulunan de¤er Odabafl›o¤lu ve ark. (5)’n›n Morkaraman ve Corriedale x Morkaraman F1’ler için, Akçap›nar ve Kadak (24)’›n Morkaraman için
bildirdikleri de¤erlerden düflüktür. Melez kuzular için bulunan de¤er Bafl ve ark. (9)’n›n Morkaraman, Cochran ve ark. (31)’n›n Dorset Down’lar için bildirdikleri de¤erlerden yüksektir.
Do¤um tipinin yaflama gücü üzerine etkisinin önemli bulunmas› kaynaklarla (20,23,24) genellikle uygunluk gösterirken, baz› bildirifllerden (22) farkl›l›k göstermektedir. Genotipin yaflama gücü üzerine etkisiz olmas› Odabafl›o¤lu (5) ve Tekin ve Akçap›nar (27)’›n; cinsiyetin etkisiz oluflu, Odabafl›o¤lu ve ark. (5) ve Vanl› ve ark. (22)’n›n bildiriflleriyle uyumludur.
Sonuç olarak; bu çal›flmada melezlerde do¤um a¤›rl›¤›n›n ve yaflama gücünün saf kuzulara göre daha yüksek bulunmas›ndan dolay› Do¤u Anadolu bölgesinde
kuzu eti üretimini art›rmak aç›s›ndan Dorset Down ›rk›ndan yararlan›labilece¤i söylenebilir.
1. D‹E: D‹E, Tar›msal Yap› ve Üretim. Ankara, 2000; pp 380.
2. Akçap›nar, H.: Koyun Yetifltiricili¤i. Yenilenmifl 2. Bask›, Ankara ‹smat Matbaac›l›k, ISBN: 975-96978 2000; 102-109.
3. Yalç›n, B.C.: Genel Zootekni. ‹stanbul Üniv. Vet. Fak. Yay. 1981; 98-101.
4. Öztürk, A., Aktafl, A.H.: Konya Merinosu (KM) ve Hampshire x
KM, Alman Siyah Bafll› Etçi Koyunu x KM ve Lincoln x KM Melez (F1) Kuzular›n›n Do¤um A¤›rl›klar›na Baz› Faktörlerin Etkisi. Turk. J. Vet. Anim. Sci. 1996; 20: 415-418.
5. Odabafl›o¤lu, F., Arslan, M., Yertürk, M.: Baz› Faktörlerin Saf
Morkaraman ve Corriedale x Morkaraman (F1) Kuzular›n Do¤um
A¤›rl›¤› ve Yaflama Gücü ile Morkaraman Koyunlar›n Döl Verimi Üzerine Etkisi. Yüzüncü Y›l Üniv. Vet. Fak. Derg. 1996; 7: 1-7.
6. Çolako¤lu, N., Özbeyaz, C.: Akkaraman ve Malya Koyunlar›n›n
Baz› Verim Özelliklerinin Karfl›laflt›r›lmas›. Turk. J. Vet. Anim. Sci., 1999; 23: 351-360.
7. Öztürk, A., Aktafl, A.H., Gürkan, M.: Konya Merinosu Koyunlar›n›n Do¤um A¤›rl›¤›n›n Kal›t›m Derecesi. Turk. J. Vet. Anim. Sci., 1996; 20: 411-414.
8. Baflp›nar, H., Uluda¤, N., Yorul, O., Ogan, M., Akgündüz, V.,
Süerdem, M., Karakafl, E.: ‹thal Etçi Koyun Irklar›n›n Yar› Entansif Koflullarda Verim Performanslar› ve Adaptasyon Kabiliyetleri. Lalahan Zoot. Arafl. Enst. Derg. 1991; 31: 52-70.
9. Bafl, S., Özsoy, M.K., Vanl›, Y.: Koç Kat›m› Öncesi Farkl› Sürelerde Yemlemenin Koyunlarda Döl Verimine, Kuzularda Büyüme ve Yaflama Gücüne Etkileri. Turk. J. Vet. Anim. Sci. 1986; 10: 221-234.
10. Odabafl›o¤lu, F.: Baz› Faktörlerin Orta Anadolu Merinosu Kuzular›n›n Büyüme Kabiliyeti Üzerine Etkileri. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg. 1990; 37: 609-619.
11. Esen, F., Y›ld›z, N.: Akkaraman, Sak›z x Akkaraman Melez (F1) Kuzularda Verim Özellikleri. I. Büyüme, Yaflama Gücü, Vücut Ölçüleri. Turk. J. Vet. Anim. Sci., 2000; 24: 223-231.
12. Akcan, A., Özbeyaz, C., Çetin, O., Ç›nar, K.: Antalya Boztepe’de Yetifltirilen Sak›z Sürüsünde Baz› Verim Özelliklerinin ‹ncelenmesi. DO⁄A Vet. Hay. D. 1988; 2: 99-112.
13. Akçap›nar, H., Ayd›n, ‹.: Morkaraman Kuzular›n›n Erzurumda Özel Bir ‹flletmede Yar› Entansif fiartlarda Büyüme ve Yaflama Gücü. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg. 1984; 31: 128-136. 14. Örkiz, M., Kaya, F., Çalta, H.: Kangal Tipi Akkaraman
Koyunlar›n›n Baz› Önemli Verim Özellikleri. Lalahan Hayv. Arafl. Enst. Derg. 1984; 24: 1-4.
15. Alt›nel, A., Evrim, M., Özcan, M., Baflp›nar, H., Deligözo¤lu, F.: Sak›z, K›v›rc›k ve Alman Siyah Bafll› Koyun Irklar› Aras›ndaki Melezlemeler ‹le Kaliteli Kesim Kuzular› Elde Etme Olanaklar›n›n Araflt›r›lmas›. Turk. J. Vet. Anim. Sci., 1998; 22: 257-265. 16. Öztürk, A.: Akkaraman ve ‹vesi Koyunlar›n›n Gebelik Süresine
Baz› Çevre Faktörlerinin Etkisi. Turk. J. Vet. Anim. Sci., 1995; 19: 449-452.
17. Akçap›nar, H., Kadak, R.: Baz› Faktörlerin Akkaraman ve Morkaramanlarda Gebelik Süresi ve Do¤um A¤›rl›klar›na Etkileri. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg. 1982; 29: 392-400.
18. Roda, D.S., Otto, P.A., Sanyos, L.E., Dupas, W., Feitoza, A.S., Bianchini, D.: Effect of Type of Pregnancy (Single or Twin) on the Viability and Growth of Polwart and Corriedale Lambs. Bol. Ind. Anim. 1990; 47: 115-119.
19. Tacheix, D.N.: Determination of Gestation Length in Suffolk, Dorset, Tabasco and Crossbred Ewes in Order to Programme a System for the Induction of Partirition at the Sheep Breeding Extension Centre. Anim. Breed. Abst. 1990; 58: 2806. 20. Boztepe, S.: Karacabey Merinoslar›nda Baz› Döl Verim Özellikleri.
I. Çevre Faktörlerinin Etkisi. Hayv. Arafl. Derg. 1994; 4: 73-77. 21. Sahani, M.S., Chand, L.: Studies on Gestation Periods of Exotic
Karakul Sheep and its Crosses with Native Carpet Wool Sheep. Indian Vet. J., 1990; 67: 1130-1132.
22. Vanl›, Y., Özsoy, M.K., Emsen, H.: ‹vesi Koyunlar›n›n Erzurum Çevre fiartlar›na Adaptasyon ve Çeflitli Verimleri Üzerine Araflt›rmalar. Do¤a Bilim Dergisi D1. 1984: 8: 302-321. 23. Müftüo¤lu, fi.: Merinos x Morkaraman Melezlerinin Önemli Verim
Özellikleri Üzerinde Araflt›rmalar. Lalahan Zoot. Arafl. Enst. Yay›nlar›. 1974; No. 35.
24. Akçap›nar, H., Kadak, R.: Morkaraman ve Kangal Akkaraman Kuzular›n›n Büyüme ve Yaflama Kabiliyeti Üzerine Karfl›laflt›rmal› Araflt›rmalar. F›rat Üniv. Vet. Fak. Derg. 1982; 7: 203-212. 25. Ünal, N.: Akkaraman ve Sak›z x Akkaraman F1kuzularda Yaflama
Gücü, Büyüme ve Baz› Vücut Ölçüleri. Turk. J. Vet. Anim. Sci. 2002; 26: 109-116.
26. Karao¤lu, M., Macit, M., Emsen, H.: Tuj Kuzular›n›n Büyüme ve Geliflme Özellikleri ile Yaflama Gücü Üzerine Bir Araflt›rma. Turk. J. Vet. Anim. Sci. 2001; 25: 261-266.
27. Tekin, M.E., Akçap›nar, H.: Türk Merinosu ve Lincoln x Türk
Merinosu (F1) Melezi Kuzular›n›n Büyüme, Besi ve Karkas
Özelliklerinin Karfl›laflt›r›lmas›. I. Büyüme ve Yaflama Gücü. Turk. J. Vet. Anim. Sci. 1994; 18: 181-187.
28. Harvey, W.R.: User’s Guide for LSMLMW PC-1 Version Mixed Model Least-Squares and Maximum Likelihood Computer Program. Ohio State University. Columbus. 1987.
29. Düzgünefl, O., Kesici, T., Gürbüz, F.: ‹statistik Metodlar› I. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay›n No. 861, Ankara.
30. Salavatov, O.A.: Duration of Embriyonic Development of Karakul Lambs of Different Colour and Pelt Types. Zooteknia, 1991; 10: 60.
31. Cochran, K.P., Notter, D.R., McClaugherty, F.S.: A comparison of Dorset and Finnish Landrace Crossbred Ewes. J. Anim. Sci. 1984; 59: 329-337.
32. Roda, D.S., Otto, P.A.: Perioda de Gestacao em Ovelhas das Racal Ideal o Corriedale. Bol. Ind. Anim., 1989; 46: 219-222.
33. Özsoy, M.K., Vanl›, Y., Akbulut, Ö.: ‹vesi x Morkaraman Melezlemesinde Baz› Faktörlerin Koyun Verimlili¤ine Etkileri. II. Kuzu A¤›rl›klar›. DO⁄A Vet. Hay. D. 1988; 12: 66-77. 34. Arslan, M., Y›lmaz, O., Atefl, C.T.: Morkaraman ve Corriedale x
Morkaraman (F1) Kuzular›n›n Büyüme Özelliklerinin Araflt›r›lmas›. Yüzüncü Y›l Üniv. Vet. Fak. Derg. 2003; 14: 46-49.
35. Gupta, R.B., Reddy, K.K.: Factors Affecting the Birth Weight in Nellore and Dorset x Nellore Synthetic Lambs. Indian J. Anim. Sci. 1988; 58: 391-393.
36. Aydo¤an, M., Gül, Y.: Sak›z ve Karayaka Irklar› Aras›ndaki Melezlemelerle Yeni Bir Koyun Tipinin Gelifltirilme ‹mkanlar›. Turk. J. Vet. Anim. Sci. 1992; 16: 393-402.
