EĞĐTĐM BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ĐLKÖĞRETĐM ANABĐLĐM DALI FEN BĐLGĐSĐ ÖĞRETMENLĐĞĐ BĐLĐM DALI
FEN BĐLGĐSĐ ÖĞRETMENLĐĞĐ ÖĞRENCĐLERĐNĐN BĐYOTEKNOLOJĐ KONUSUNDAKĐ BĐLGĐLERĐ VE BĐYOTEKNOLOJĐ UYGULAMALARINA
YÖNELĐK BĐYOETĐK YAKLAŞIMLARI: TUTUM, GÖRÜŞ VE DEĞER YARGILARI
DOKTORA TEZĐ
Hazırlayan Zeynep YÜCE
2
EĞĐTĐM BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ ĐLKÖĞRETĐM ANABĐLĐM DALI FEN BĐLGĐSĐ ÖĞRETMENLĐĞĐ BĐLĐM DALI
FEN BĐLGĐSĐ ÖĞRETMENLĐĞĐ ÖĞRENCĐLERĐNĐN BĐYOTEKNOLOJĐ KONUSUNDAKĐ BĐLGĐLERĐ VE BĐYOTEKNOLOJĐ UYGULAMALARINA
YÖNELĐK BĐYOETĐK YAKLAŞIMLARI: TUTUM, GÖRÜŞ VE DEĞER YARGILARI
DOKTORA TEZĐ
Hazırlayan Zeynep YÜCE
Danışman
Prof. Dr. Necati YALÇIN
ii
Çağımızda ülkeler kalkınmışlıklarını tamamlamak için bilime ve teknolojik gelişmelere önem vermektedirler. Ülkelerin önem verdikleri bu gelişmelerden biri de biyoteknoloji alanında yapılan çalışmalardır.
Bu doğrultuda, ülkemizde de biyoteknolojiye ve biyoteknoloji eğitimine ayrı bir önem verilmesi gerektiği görülmektedir. Ayrıca, aynı zamanda biyoteknoloji uygulamalarına karşı da mantıklı ve gerçekçi biyoetik yaklaşımlar geliştirmeleri için bireyler desteklenmelidir.
Yapılan bu çalışmada da fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin biyoteknoloji konusundaki bilgi düzeyleri ve öğrencilerin günlük yaşamdaki biyoteknoloji uygulamalarına yönelik biyoetik yaklaşımları; tutum, görüş ve değer yargıları çerçevesinde belirlenmeye çalışılmış ayrıca bunları etkileyen faktörler araştırılmıştır.
Çalışmamım başından itibaren her aşamasında beni yönlendiren, destekleyen ve en sıkıntılı anlarımda bana zaman ayırıp beni dinleyen, yardımcı olan değerli hocam ve danışmanım Prof. Dr. Necati YALÇIN’a sonsuz teşekkür ederim.
Tez izleme komitemde bulunan ve çalışmam boyunca fikirleri ve önerileri ile çalışmama katkıda bulunan ve beni yönlendiren değerli hocalarım Doç. Dr. Mustafa SARIKAYA ve Doç. Dr. Musa SARI’ya çok teşekkür ederim.
Tezime, fikirleri ile sağladıkları katkılardan dolayı Prof. Dr. Yüksel TUFAN ve Doç. Dr. Sinan ERTEN’e çok teşekkür ederim.
Tez çalışmam da bana destek ve yardım veren bütün akademisyen arkadaşlarıma teşekkür ederim.
Hayatımın ilk gününden doktora eğitimimim sonuna kadar bana maddi ve manevi destek veren, beni cesaretlendiren ve her anımda yanımda olan sevgili annem Servinaz KORKMAZ ve babam Yaşar KORKMAZ’ın ellerinden öperek sonsuz teşekkür ederim.
Doktora tezime başladığım andan itibaren her aşamasında yardımlarını esirgemeyen, beni destekleyen, motive eden ve sıkıntılı anlarımda yanımda olup sıkıntılarımı paylaşan sevgili eşim Yrd. Doç. Dr. Alpaslan YÜCE’ye çok teşekkür ederim.
Her zaman yanımda olan varlıkları ile bana güç ve cesaret veren ablam Berna ARSLAN ve abim A. Kaya KORKMAZ başta olmak üzere tüm aileme teşekkürü bir borç bilirim.
iii Nihat iyi ki varsın, iyi ki hayatımdasın…
Ankara, 2011 Zeynep YÜCE
iv
FEN BĐLGĐSĐ ÖĞRETMENLĐĞĐ ÖĞRENCĐLERĐNĐN BĐYOTEKNOLOJĐ KONUSUNDAKĐ BĐLGĐLERĐ VE BĐYOTEKNOLOJĐ UYGULAMALARINA
YÖNELĐK BĐYOETĐK YAKLAŞIMLARI: TUTUM, GÖRÜŞ VE DEĞER YARGILARI
YÜCE, Zeynep
Doktora, Fen Bilgisi Öğretmenliği Bilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Necati YALÇIN
Ekim-2011, 218 sayfa
Bu araştırmanın amacı, fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin biyoteknoloji konusundaki bilgi düzeylerini ve öğrencilerin günlük yaşamdaki biyoteknoloji uygulamalarına yönelik biyoetik yaklaşımlarını; tutum, görüş ve değer yargıları çerçevesinde belirlemek ayrıca bunları etkileyen faktörleri araştırmaktır.
Araştırmada, nicel ve nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmanın nicel boyutunda, genel tarama modeli kullanılmıştır. Nitel boyutunda ise, örnek olay tarama modeli kullanılmış ve veriler yarı yapılandırılmış mülakatlar ile elde edilmiştir.
Araştırma, pilot ve asıl uygulama olmak üzere iki basamakta gerçekleştirilmiştir. Pilot uygulama, Fen Bilgisi Öğretmenliği Anabilim Dalı’nda öğrenim görmekte olan 298 öğrenci ile, asıl uygulama ise 2008-2009 eğitim-öğretim yılında öğrenim görmekte olan 504 öğrenciyle yürütülmüştür.
Öğrencilerin biyoteknoloji konusunda sahip oldukları bilgi düzeylerinin belirlenmesi amacıyla “Biyoteknoloji Bilgi Ölçeği” ve biyoteknoloji uygulamalarına yönelik tutumlarının belirlenmesi amacıyla da “Biyoteknoloji Uygulamalarına Yönelik Tutum Ölçeği” kullanılmıştır. Toplanan veriler, SPSS 11.5 paket programı ile analiz edilmiştir. Ayrıca öğrencilerin görüş ve değer yargılarının belirlenmesi amacıyla öğrencilerle yarı yapılandırılmış mülakat yapılmıştır.
Bulgular, araştırmaya katılan öğrencilerin biyoteknoloji konusundaki bilimsel bilgilerinin orta düzey olduğunu, biyoteknolojiyi tam ve doğru olarak tanımlamakta zorluk çektiklerini göstermektedir. Koyun Dolly öğrencilerin tamamı tarafından biyoteknoloji alanında yapılan uygulamalara örnek olarak verilmektedir. Öğrencilerin %70’i biyoteknoloji uygulamalarına yönelik olumsuz tutum sergilemekte ve genel
v
belirtmektedirler. Öğrencilerin büyük çoğunluğu sırasıyla mikroorganizmalar-bitkiler-hayvanlar ve en son olarak ta insanlar üzerinde yapılan genetik değişiklikleri kabul edilebilir bulduklarını belirtmişlerdir. Ayrıca, öğrencilerin biyoteknoloji konusundaki bilgileri ve biyoteknoloji uygulamalarına yönelik tutumlarında farklı değişkenler bakımından anlamlı farklılıklar bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Fen bilgisi öğretmenliği öğrencileri, biyoteknoloji, biyoteknoloji uygulamaları, biyoetik, biyoetik yaklaşımlar.
vi
PRE-SERVICE SCIENCE TEACHERS’ KNOWLEDGES ABOUT BIOTECHNOLOGY AND THEIR BIOETHIC APPROACHES TOWARDS
BIOTECHNOLOGY PRACTICES: ATTITUDES, VIEWS AND VALUES
YUCE, Zeynep
Doctor of Philosophy, Department of Science Education Supervisor: Prof. Dr. Necati YALÇIN
October-2011, 218 pages
The aim of this study is to examine pre-service science teachers knowledge levels about biotechnology and their bioethic approaches towards biotechnology practices in daily life in framework of attitudes, views and values and to determine the factors which affect them.
Quantitative and qualitative research methods were used in this research. In quantitative dimension general screening model was used. In qualitative dimension case study model was used and data were obtained through semi-structured interviews.
Research was done in two steps as pilot and real scale implementations. Pilot implementation was done with 298 students who enrolled in Science Education Department and the real scale implementation was done with 504 students who enrolled in 2008-2009 academic year.
“Biotechnology Knowledge Scale” was used to determine students’ knowledge levels about biotechnology and “Attitude Scale towards Biotechnology Pratices” was used to determine their attitudes towards biotechnology practices. Collected data were analysed by SPSS 11.5 program. Besides, semi-structured interviews were done to determine students’ views and values.
Findings showed that participants scientific knowledges about biotechnology were middle level and they had difficulty to understand biotechnology accurately and completely. Sheep Dolly was given as an example in the context of biotechnology by all students. 70% of students had negative attitudes towards biotechnology practices and they mentioned risks towards nonethical characteristics of implementations, religious viability of them, pollution of natural order, health and right to live. Majority of students indicated that they found genetic transformations acceptible respectively on
vii
biotechnology practices in respect to different variables.
Key Words: Pre-service science teachers, biotechnology, biotechnology practices, bioethic, bioethic approaches.
viii
s.n.
JÜRĐ ÜYELERĐNĐN ĐMZA SAYFASI……… i
TEŞEKKÜR………. ii
ÖZET... iv
ABSTRACT... vi
ĐÇĐNDEKĐLER………. viii
TABLOLAR LĐSTESĐ ... xiii
ŞEKĐLLER LĐSTESĐ... xx KISALTMALAR……….. xxi BÖLÜM I GĐRĐŞ………... 1 1.1. Problem Durumu………... 1 1.2. Araştırmanın Amacı………... 3 1.3. Problem……… 3 1.3.1. Alt Problemler………. 3 1.4. Araştırmanın Önemi………... 7 1.5. Varsayımlar………... 9 1.6. Sınırlılıklar………... 9
BÖLÜM II KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ĐLGĐLĐ ARAŞTIRMALAR…… 10
2.1. Kavramsal Çerçeve……….. 10
2.1.1. Biyoteknoloji Nedir?... 10
2.1.2. Biyoteknolojinin Tarihsel Gelişimi………. 12
2.1.3. Biyoteknolojinin Uygulama Alanları……….. 18
2.1.3.1. Klasik Biyoteknoloji Uygulamaları………... 18
2.1.3.2. Modern Biyoteknoloji Uygulamaları………... 19
2.1.3.2.1. Tıp………... 19
2.1.3.2.2. Tarım ve Hayvancılık Biyoteknolojisi……….. 21
ix
2.1.4. Biyoteknoloji Eğitiminin Önemi………. 23
2.1.5. Etik Nedir?... 24
2.1.6. Biyoetik Nedir?... 25
2.1.7. Biyoetiğin Đlgilendiği Konular……… 27
2.1.8. Biyoetik Eğitiminin Önemi………. 29
2.2. Đlgili Araştırmalar………... 30
BÖLÜM III YÖNTEM……….. 37
3.1. Araştırmanın Modeli……… 37
3.2. Evren ve Örneklem……….. 38
3.3. Veri Toplamak Đçin Đzlenen Basamaklar………... 40
3.4. Veri Toplama Araçları………. 40
3.5. Veri Toplama Araçlarının Geliştirilmesi………. 41
3.5.1. Biyoteknoloji Bilgi Ölçeği……….. 41
3.5.1.1. Ön Uygulama Sonucuna Göre Biyoteknoloji Bilgi Ölçeğinin Güvenirlik Çalışması………... 42
3.5.1.2. Ön Uygulama Sonucuna Göre Biyoteknoloji Bilgi Ölçeğinin Geçerlik Çalışması……….. 46
3.5.2. Biyoteknoloji Uygulamalarına Yönelik Tutum Ölçeği………... 47
3.5.2.1. Ön Uygulama Sonucuna Göre Biyoteknoloji Uygulamalarına Yönelik Tutum Ölçeğinin Güvenirlik Çalışması……… 48
3.5.2.2. Ön Uygulama Sonucuna Göre Biyoteknoloji Uygulamalarına Yönelik Tutum Ölçeğinin Geçerlik Çalışması……… 54
3.6. Verilerin Toplanması………... 59
3.7. Verilerin Analizi……….. 59
BÖLÜM IV BULGULAR VE YORUMLAR……….. 62
4.1. Kişisel Değişkenlere Đlişkin Bulgu ve Yorumlar………... 62
x
4.4. Fen Bilgisi Öğretmenliği Öğrencilerinin Kişisel Değişkenler Bakımından Biyoteknoloji Uygulamalarına Yönelik Tutumlarına Đlişkin Bulgu ve
Yorumlar………. 81
4.5. Fen Bilgisi Öğretmenliği Öğrencilerinin Biyoteknoloji Konusundaki Bilgileri Đle Biyoteknoloji Uygulamalarına Yönelik Tutumları Arasındaki Benzerliğe Đlişkin Bulgu ve Yorumlar……… 130 4.6. Fen Bilgisi Öğretmenliği Öğrencilerinin Biyoteknoloji Uygulamalarına Yönelik Biyoetik Konular Hakkındaki Görüşlerine Đlişkin Bulgu ve Yorumlar 132
4.6.1. Öğrencilerin, Ismarlama Bebekler Yaratmak Đçin Yapılan Uygulamalara Yönelik Tutum ve Görüşleri………. 133 4.6.2. Öğrencilerin, Đnsanlar ve Hayvanlar Arasında Yapılan Gen Transferlerine Yönelik Tutum ve Görüşleri………. 137 4.6.3. Öğrencilerin, Genetiği Değiştirilmiş Organizmalı (GDO’lu) Ürünlere Yönelik Tutum ve Görüşleri……….. 140 4.6.4. Öğrencilerin, Đnsanlar Tarafından Canlıların Genetiğinin Değiştirilmesine Yönelik Tutum ve Görüşleri………... 143 4.6.5. Öğrencilerin, Genetiği Değiştirilmiş Organizmalı (GDO’lu) Ürünlerin Tüketilmesine Yönelik Tutum ve Görüşleri………. 147 4.6.6. Öğrencilerin, Bitkilerin Genetiğinin Değiştirilmesine Yönelik Tutum ve Görüşleri………... 150 4.6.7. Öğrencilerin, Đnsanlar Üzerinde Yapılan Biyoteknoloji Uygulamalarına Yönelik Tutum ve Görüşleri……….. 152 4.7. Fen Bilgisi Öğretmenliği Öğrencileri Đle Gerçekleştirilen Görüşmelerden Elde Edilen Bulgu ve Yorumlar……….. 155
4.7.1. Biyoteknolojinin Tanımına Đlişkin Görüşler………... 155 4.7.2. Biyoteknoloji Alanında Yapılan Çalışmalara Đlişkin Görüşler……... 156 4.7.3. Mikroorganizmaların, Bitkilerin, Hayvanların ve Đnsanların Genetik Yapıları Üzerinde Yapılan Çalışmalara Đlişkin Görüşler……….. 157 4.7.4. Farklı Canlı Grupları Arasında Genetik Materyal Tranfer Edilmesine Đlişkin Görüşler……….. 158 4.7.5. Etiğin Tanımına Đlişkin Görüşler……… 160
xi
4.7.8. Biyoteknoloji Çalışmalarının Yasalarla Sınırlandırılmasına Đlişkin
Görüşler………. 162
4.7.9. Okullarda Biyoteknoloji ile Đlgili Derslerin Olmasına Đlişkin Görüşler………. 163
4.7.10. Okullarda Biyoetik Eğitimi Verilmesine Đlişkin Görüşler………… 164
BÖLÜM V SONUÇ VE ÖNERĐLER………... 166
5.1. Sonuçlar………... 166
5.1.1. Biyoteknoloji Konusundaki Bilgilere Đlişkin Sonuçlar………... 166
5.1.2. Kişisel Değişkenlere Göre Fen Bilgisi Öğretmenliği Öğrencilerinin Biyoteknoloji Konusundaki Bilgilerine Đlişkin Sonuçlar... 167
5.1.3. Kişisel Değişkenlere Göre Fen Bilgisi Öğretmenliği Öğrencilerinin Biyoteknoloji Uygulamalarına Yönelik Tutumlarına Đlişkin Sonuçlar... 168
5.1.4. Fen Bilgisi Öğretmenliği Öğrencilerinin Biyoteknoloji Konusundaki Bilgileri ile Biyoteknoloji Uygulamalarına Yönelik Tutumları Arasındaki Benzerliğe Đlişkin Sonuçlar………... 174
5.1.5. Fen Bilgisi Öğretmenliği Öğrencilerinin Biyoteknoloji Uygulamalarına Yönelik Biyoetik Konular Hakkındaki Görüşlerine Đlişkin Sonuçlar………. 175
5.1.6. Fen Bilgisi Öğretmenliği Öğrencileri ile Gerçekleştirilen Görüşmelerden Elde Edilen Sonuçlar………... 179
5.2. Öneriler……… 181
KAYNAKÇA………... 183
EKLER………. 192
Ek 1. Anket Formu……….. 193
Ek 2. Görüşme Formu………. 200
xiii
s.n. Tablo 3.1. Araştırmaya Katılan Fen Bilgisi Öğrencilerinin Öğrenim Görmekte
Oldukları Üniversitelere Göre Dağılımları……… 38 Tablo 3.2. Belli Evren Büyüklükleri Đçin Kabul Edilebilir Örneklem
Büyüklükleri………... 39 Tablo 3.3. Uygulama Örneklemi Öğrencilerinin Öğrenim Görmekte Oldukları
Sınıfa Göre Dağılımları……….. 41 Tablo 3.4. Düzeltilmiş Madde Toplam Korelasyon Katsayıları ve Anketin
Cronbach Alfa Değerleri……… 43 Tablo 3.5. Đşlemeyen Maddeler Anketten Çıkarıldıktan Sonra Düzeltilmiş Madde
Toplam Korelasyon Katsayıları ve Anketin Cronbach Alfa Değerleri…….. 45 Tablo 3.6. Düzeltilmiş Madde Toplam Korelasyon Katsayıları ve Anketin
Cronbach Alfa Değerleri……… 49 Tablo 3.7. Đşlemeyen Maddeler Anketten Çıkarıldıktan Sonra Düzeltilmiş Madde
Toplam Korelasyon Katsayıları ve Anketin Cronbach Alfa Değerleri…….. 52 Tablo 3.8. Yedi Faktöre Đlişkin Özdeğer, Varyans Yüzdesi ve Toplam Varyansın
Yüzdesi………... 55 Tablo 3.9. Maddelerin Yer Aldıkları Faktörler ve Yük Değerleri……….... 56 Tablo 4.1. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımları…… 62 Tablo 4.2. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Öğrenim Görmekte Oldukları
Üniversitelere Göre Dağılımları………. 63 Tablo 4.3. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Öğrenim Görmekte Oldukları
Sınıflara Göre Dağılımları………... 63 Tablo 4.4. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Üniversitede Almış Oldukları Derse
Göre Dağılımları……… 63
Tablo 4.5. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Üniversiteye Gelmeden Önceki Eğitim Kurumlarından Birinde Biyoteknoloji ile Đlgili Bir Ders Alma Durumlarına Göre Dağılımları………... 64 Tablo 4.6. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Üniversiteye Gelmeden Önce
Aldıkları Biyoteknoloji ile Đlgili Dersin Verildiği Eğitim Kurumuna Göre
xiv
Tablo 4.8. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Üniversiteye Gelmeden Önce Yaşadıkları Yerleşim Birimine Göre Dağılımları……….. 65 Tablo 4.9. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Babalarının Eğitim Durumuna Göre
Dağılımları………. 66
Tablo 4.10. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Annelerinin Eğitim Durumuna
Göre Dağılımları……… 66
Tablo 4.11. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Ailelerinin Aylık Gelir Durumlarına Göre Dağılımları………... 67 Tablo 4.12. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Yaşamlarında Etkili Olan Gelenek
ve Göreneklerin Etki Düzeylerine Göre Dağılımları ……… 67 Tablo 4.13. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Yaşamlarında Etkili Olan Đnanç ve
Dini Değerlerin Etki Düzeylerine Göre Dağılımları……….. 68 Tablo 4.14. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Yaşamlarında Etkili Olan Hukuki
Kural ve Yasaların Etki Düzeylerine Göre Dağılımları………. 68 Tablo 4.15. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Yaşamlarında Etkili Olan Đnsani
Değerlerin Etki Düzeylerine Göre Dağılımları……….. 69 Tablo 4.16. Öğrencilerin “Biyoteknoloji Konusundaki Bilgi Ölçeği”nde Yer Alan
Đfadelere Verdikleri Cevapların Dağılımları……….. 69 Tablo 4.17. Bilgi Ölçeği Puanlarının Cinsiyete Göre
Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik t-Testi Sonuçları………. 73 Tablo 4.18. Bilgi Ölçeği Puanlarının Öğrenim Görmekte Oldukları Üniversiteye
Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik t-Testi Sonuçları……….. 73 Tablo 4.19. Bilgi Ölçeği Puanlarının Öğrenim Görmekte Oldukları Sınıfa Göre
Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi
Sonuçları……… 74
Tablo 4.20. Sınıflar Arasındaki Farkların Hangi Gruplar Arasında Olduğunu Belirlemek Amacı ile Yapılan Post Hoc Tamhane Testi Sonuçları………... 75 Tablo 4.21. Bilgi Ölçeği Puanlarının Üniversitede Almış Oldukları Derse Göre
Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi
xv
Tablo 4.23. Bilgi Ölçeği Puanlarının Üniversiteye Gelmeden Önceki Eğitim Kurumlarından Birinde Biyoteknoloji ile Đlgili Bir Ders Alma Durumlarına Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik t-Testi Sonuçları 77 Tablo 4.24. Bilgi Ölçeği Puanlarının Biyoteknoloji ile Đlgili Dersin Verildiği
Eğitim Kurumuna Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik t-Testi
Sonuçları……… 78
Tablo 4.25. Bilgi Ölçeği Puanlarının Üniversiteye Gelmeden Önce Yaşadıkları Şehrin Bulunduğu Coğrafi Bölgeye Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları……….. 78 Tablo 4.26. Coğrafi Bölgeler Arasındaki Farkların Hangi Gruplar Arasında
Olduğunu Belirlemek Amacı ile Yapılan Post Hoc Tamhane Testi
Sonuçları……… 79
Tablo 4.27. Bilgi Ölçeği Puanlarının Üniversiteye Gelmeden Önce Yaşadıkları Yerleşim Birimine Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları………... 80 Tablo 4.28. Tutum Ölçeği Puanlarının Cinsiyete Göre
Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik t-Testi Sonuçları………. 81 Tablo 4.29. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Cinsiyete Göre
Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik t-Testi Sonuçları………... 82 Tablo 4.30. Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrenim Görmekte Oldukları Üniversiteye
Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik t-Testi Sonuçları……….. 83 Tablo 4.31. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrenim
Görmekte Oldukları Üniversiteye Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik t-Testi Sonuçları………... 84 Tablo 4.32. Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrenim Görmekte Oldukları Sınıfa Göre
Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi
Sonuçları……… 85
Tablo 4.33. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrenim Görmekte Oldukları Sınıfa Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları………... 87
xvi
Tablo 4.35. Tutum Ölçeği Puanlarının Üniversitede Almış Oldukları Derse Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi
Sonuçları……… 89
Tablo 4.36. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Üniversitede Almış Oldukları Derse Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları………... 90 Tablo 4.37. Dersler Arasındaki Farkların Hangi Gruplar Arasında Olduğunu
Belirlemek Amacı ile Yapılan Post Hoc Tamhane Testi Sonuçları………... 91 Tablo 4.38. Tutum Ölçeği Puanlarının Üniversiteye Gelmeden Önceki Eğitim
Kurumlarından Birinde Biyoteknoloji ile Đlgili Bir Ders Alma Durumlarına Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik t-Testi Sonuçları 92 Tablo 4.39. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Üniversiteye
Gelmeden Önceki Eğitim Kurumlarından Birinde Biyoteknoloji ile Đlgili Bir Ders Alma Durumlarına Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik
t-Testi Sonuçları………... 93
Tablo 4.40. Tutum Ölçeği Puanlarının Üniversiteye Gelmeden Önce Aldıkları Biyoteknoloji ile Đlgili Dersin Verildiği Eğitim Kurumuna Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik t-Testi Sonuçları………... 94 Tablo 4.41. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Üniversiteye
Gelmeden Önce Aldıkları Biyoteknoloji ile Đlgili Dersin Verildiği Eğitim Kurumuna Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik t-Testi Sonuçları… 96 Tablo 4.42. Tutum Ölçeği Puanlarının Üniversiteye Gelmeden Önce Yaşadıkları
Şehrin Bulunduğu Coğrafi Bölgeye Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları……….. 97 Tablo 4.43. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Üniversiteye
Gelmeden Önce Yaşadıkları Şehrin Bulunduğu Coğrafi Bölgeye Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi
Sonuçları……… 98
Tablo 4.44. Tutum Ölçeği Puanlarının Üniversiteye Gelmeden Önce Yaşadıkları Yerleşim Birimine Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları………... 100
xvii
Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları……… 101 Tablo 4.46. Yerleşim Birimleri Arasındaki Farkların Hangi Gruplar Arasında
Olduğunu Belirlemek Amacı ile Yapılan Post Hoc Scheffe Testi Sonuçları 102 Tablo 4.47. Tutum Ölçeği Puanlarının Babalarının Eğitim Durumuna Göre
Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları……… 103 Tablo 4.48. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Babalarının
Eğitim Durumuna Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları………... 104 Tablo 4.49. Babalarının Eğitim Durumları Arasındaki Farkların Hangi Gruplar
Arasında Olduğunu Belirlemek Amacı ile Yapılan Post Hoc LSD Testi Sonuçları……… 106 Tablo 4.50. Tutum Ölçeği Puanlarının Annelerinin Eğitim Durumuna Göre
Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları……… 107 Tablo 4.51. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Annelerinin
Eğitim Durumlarına Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları………... 107 Tablo 4.52. Annelerinin Eğitim Durumları Arasındaki Farkların Hangi Gruplar
Arasında Olduğunu Belirlemek Amacı ile Yapılan Post Hoc LSD Testi Sonuçları……… 110 Tablo 4.53. Tutum Ölçeği Puanlarının Ailelerinin Aylık Gelir Durumlarına Göre
Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları……… 111 Tablo 4.54. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Ailelerinin Aylık
Gelir Durumlarına Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları………... 112 Tablo 4.55. Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Yaşamlarında Etkili Olan
Gelenek ve Göreneklerin Etki Düzeylerine Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları……… 114
xviii
Testi Sonuçları………... 114
Tablo 4.57. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Yaşamlarında Etkili Olan Gelenek Ve Görenek Düzeylerine Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları……… 116 Tablo 4.58. Gelenek ve Göreneklerin Etki Düzeyleri Arasındaki Farkların Hangi
Gruplar Arasında Olduğunu Belirlemek Amacı ile Yapılan LSD Testi
Sonuçları……… 117
Tablo 4.59. Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Yaşamlarında Etkili Olan Đnanç ve Dini Değerlerin Etki Düzeylerine Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları……… 119 Tablo 4.60. Đnanç ve Dini Değerlerin Etki Düzeyleri Arasındaki Farkların Hangi
Gruplar Arasında Olduğunu Belirlemek Amacı ile Yapılan Post Hoc LSD Testi Sonuçları………... 119 Tablo 4.61. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin
Yaşamlarında Etkili Olan Đnanç ve Dini Değerlerin Etki Düzeylerine Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları……… 121 Tablo 4.62. Đnanç ve Dini Değerlerin Etki Düzeyleri Arasındaki Farkların Hangi
Gruplar Arasında Olduğunu Belirlemek Amacı ile Yapılan Post Hoc LSD Testi Sonuçları………... 122 Tablo 4.63. Đnanç ve Dini Değerlerin Etki Düzeyleri Arasındaki Farkların Hangi
Gruplar Arasında Olduğunu Belirlemek Amacı ile Yapılan Post Hoc Tamhane Testi Sonuçları………... 125 Tablo 4.64. Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Yaşamlarında Etkili Olan
Hukuki Kural ve Yasaların Etki Düzeyine Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları……… 126 Tablo 4.65. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin
Yaşamlarında Etkili Olan Hukuki Kural Ve Yasaların Etki Düzeylerine Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları……… 127
xix
Varyans Analizi Sonuçları………. 128 Tablo 4.67. Alt Faktörlerde Yer Alan Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin
Yaşamlarında Etkili Olan Đnsani Değerlerin Etki Düzeylerine Göre Farklılaşıp-Farklılaşmadığına Yönelik Tek Faktörlü Varyans Analizi
Sonuçları……… 129
Tablo 4.68. Bilgi ile Tutum Arasındaki Benzerliğe Đlişkin Pearson Momentler Çarpım Korelasyon Testi Sonuçları………... 130 Tablo 4.69. Bilgi ile Alt Faktörlerdeki Tutum Arasındaki Benzerliğine Đlişkin
xx
s.n. Şekil 3.1. Tutum Ölçeğinin Scree Plot Grafiği……… 55
xxi RNA: Ribo Nükleik Asit
DNA: Deoksiribo Nükleik Asit rDNA: Rekombinant DNA
GDO: Genetiği Değiştirilmiş Organizma
GMO: Genetik Olarak Modifiye Edilmiş Organizma GD: Genetiği Değiştirilmiş
GM: Genetik Olarak Modifiye Edilmiş EFB: European Fedaration of Biotechnolgy IVF: In Vitro Fertilizasyon
I. BÖLÜM
GĐRĐŞ
Bu bölümde, araştırmada ele alınan problem durumu açıklanmış, araştırmanın amacı ve önemi belirtilmiş, problem cümlesi ve alt problemler tanımlanmış, varsayımlar ve sınırlılıklar belirlenmiştir.
1.1. Problem Durumu
Hücresel ve moleküler seviyedeki yaşam süreçlerinin tanımlanmasında fizik, kimya ve matematik gibi farklı bilimsel disiplinlerin biyoloji içinde yer almaları, modern biyolojide gittikçe artan bir çeşitliliğe neden olmuştur. Son 20 yılda, bu alandaki buluşlar için 20’den fazla Nobel Ödülü verilmiştir. Bu yeni biyolojik bilgi alanına, insanlığın refahı ve sağlığı için büyük çapta ödenekler ayrılmıştır (Smith, 2004).
Biyoteknoloji, yirmi birinci yüzyılın başlıca teknolojilerinden biridir. Bugün, dünya dört temel problemle karşı karşıyadır; kötü beslenme, hastalıklar, enerji yetersizliği ve çevre kirliliği. Bu problemlerin üstesinden gelebilmek için biyoteknolojik gelişmeler süreklilik göstermektedir. Biyoteknolojinin temellerini; biyoloji, mikrobiyoloji, biyokimya, moleküler biyoloji, genetik ve kimya mühendisliği teşkil eder (Bhatia, 2005).
Biyoteknoloji; rekombinant DNA (rDNA) teknolojisi yardımıyla, canlı organizmaların tamamını ya da bir parçasını kullanarak doğal olarak elde edilemeyen ya da ihtiyacımız kadar üretilemeyen maddeleri elde etmek için kullanılan teknolojilerin tümü olarak ifade edilebilir.
Mikroorganizmaların, bitkilerin ya da hayvanların genetik yapılarını değiştirme, geliştirme, çoğaltma ve yeni ya da az bulunan ürünleri elde etme biyoteknolojinin
başlıca kullanım amacıdır (Babaoğlu, Gürel ve Özcan, 2001). Biyoteknoloji insanlık için yeni ürünler ve çözümler sağlar.
Tıp, farmakoloji, tarım ve hayvan ürünleri ıslahı, fermantasyon teknolojisi, gıda üretim işlemleri, endüstri ve çevre gibi çeşitli alanlarda uygulama alanı olan ve ilerisi için ekonomik gelişme vaat eden biyoteknoloji, gelişmekte olan ülkelerde, kendi değerleriyle ele alınmak durumundadır. Bu durumda biyoetik kavramı ortaya çıkmaktadır. Biyoetik uygulamalı etiğin bir kolu olarak görülür. Biyoetik, bir yandan doğrudan ya da dolaylı olarak tüm canlı yaşamını ilgilendiren biyolojiyi, öte yandan da bundan meydana gelen yasal, ahlaki, sosyal, kültürel ve politik konuları kapsamaktadır.
Biyoetik, tıpta ve biyolojide meydana gelen çeşitli teknolojik gelişmelerin bilimsel sonuçlarının kapsamlı bir şekilde irdelenmesi üzerinden gelişen etik alanı ya da bölümüdür. Biyoetik kelime anlamı bakımından "canlı etiği" olarak da anlaşılır.
Tıp etiğinin ana konusu sadece insan hayatıyken, biyoetiğin ana konusu ise doğada var olan tüm organizmaların hayatıdır (Pieper, 1999). Burada sorun sadece insan yaşamı olmadığından biyoetik, tıp etiğinden ayrılır ve onu da kapsayacak şekilde ele alınır.
Gen teknolojisi, ilaç sanayi, klonlama, doğum, ölüm, insan deneyleri, öjeni, yapay üreme ve kürtaj gibi canlılarla ilgili bilimsel ve teknolojik gelişmelerin sonuçları, sınırları ve kullanım ilkeleri biyoetiğin belli başlı konu başlıklarıdır. Dolayısıyla biyoetik alanındaki konular; bilim insanlarının, hekimlerin, siyasetçilerin, felsefecilerin ya da başka herhangi bir kesimin tek başına ele alıp, değerlendirme yapamayacağı konulardır. Bir biyoetikçinin, biyoetik konuları incelemek için farklı disiplinlerden verileri araştırma, toplama, anlama ve sentezleme yeteneğine sahip olması gerekmektedir (Iltıs, 2006).
Gelecekte çeşitli toplumsal roller üstlenecek olan gençlerin biyoteknoloji ile ilgili konularda temel bilgileri edinmeleri gerekmektedir. Çünkü, fen bilimlerinin ve özellikle biyoteknolojinin toplumsal boyutta anlaşılabilirliğinin artırılması ile mantıkla ya da bilimsel gerçeklerle bağdaşmayan görüşlerin yaygınlaşması engellenecektir. Bu nedenle, son yıllarda toplumun ve özellikle bu alanda eğitim alan öğrencilerin, biyoteknoloji konusundaki bilgi düzeyi ve biyoetik yaklaşımlarını açığa çıkarmaya yönelik araştırmalar önem kazanmıştır.
1.2. Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın amaçları:
i. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin biyoteknoloji konusundaki bilgi düzeylerini ve bunu etkileyen faktörleri araştırmaktır.
ii. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin biyoteknoloji uygulamalarına yönelik biyoetik yaklaşımlarını; tutum, görüş ve değer yargıları çerçevesinde belirlemek ayrıca bunları etkileyen faktörleri araştırmaktır.
iii. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusundaki bilgi düzeyleri ile biyoteknoloji uygulamalarına yönelik tutumları arasındaki ilişkiyi araştırmaktır.
1.3. Problem
i. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusundaki bilgi düzeyleri nedir?
ii. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik biyoetik yaklaşımları (tutum, görüş ve değer yargıları) nelerdir?
iii. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusundaki bilgi düzeyleri ile biyoteknoloji uygulamalarına yönelik tutumları arasındaki ilişki nedir?
1.3.1. Alt Problemler
1. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusundaki bilgi düzeyleri nedir? Bu soruya ilişkin biyoteknoloji konusundaki bilgi düzeyleri:
a) Öğrencinin cinsiyetine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
b) Öğrencinin öğrenim görmekte olduğu üniversiteye göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
c) Öğrencinin öğrenim görmekte olduğu sınıfa göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
d) Öğrencinin üniversitede almış olduğu biyoteknoloji ile ilgili derslere göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
e) Öğrencinin üniversiteye gelmeden önceki eğitim kurumlarından birinde biyoteknoloji ile ilgili bir ders almış olmasına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
f) Öğrencinin üniversiteye gelmeden önce almış olduğu biyoteknoloji ile ilgili dersin verildiği eğitim kurumuna göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
g) Öğrencinin üniversiteye gelmeden önce yaşadığı şehrin bulunduğu coğrafi bölgeye göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
h) Üniversiteye gelmeden önce yaşadığı yerleşim birimine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
2) Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik biyoetik yaklaşımları (tutum, görüş ve değer yargıları) nelerdir? Bu soruya ilişkin biyoteknoloji uygulamalarına yönelik tutumları:
a) Öğrencinin cinsiyetine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
b) Öğrencinin öğrenim görmekte olduğu üniversiteye göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
c) Öğrencinin öğrenim görmekte olduğu sınıfa göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
d) Öğrencinin üniversitede almış olduğu biyoteknoloji ile ilgili derslere göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
e) Öğrencinin üniversiteye gelmeden önceki eğitim kurumlarından birinde biyoteknoloji ile ilgili bir ders almış olmasına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
f) Öğrencinin üniversiteye gelmeden önce almış olduğu biyoteknoloji ile ilgili dersin verildiği eğitim kurumuna göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
g) Öğrencinin üniversiteye gelmeden önce yaşadığı şehrin bulunduğu coğrafi bölgeye göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
h) Öğrencinin üniversiteye gelmeden önce yaşadığı yerleşim birimine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
ı) Öğrencinin ebeveynlerinin eğitim düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
j) Öğrencinin ailesinin ekonomik durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
k) Öğrencinin sahip olduğu değerlerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
3) Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusundaki bilgi düzeyleri ile biyoteknoloji uygulamalarına yönelik tutumları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
Alt problemlere ait kurulan H0 (Null) hipotezleri:
1. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusunda sahip oldukları bilgi düzeyleri ile cinsiyetleri arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
2. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusunda sahip oldukları bilgi düzeyleri ile öğrenim görmekte oldukları üniversiteleri arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
3. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusunda sahip oldukları bilgi düzeyleri ile öğrenim görmekte olduğu sınıfları arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
4. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusunda sahip oldukları bilgi düzeyleri ile üniversitede almış oldukları biyoteknoloji ile ilgili dersler arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
5. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusunda sahip oldukları bilgi düzeyleri ile üniversiteye gelmeden önceki eğitim kurumlarından birinde biyoteknoloji ile ilgili bir ders almış olmaları arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
6. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusunda sahip oldukları bilgi düzeyleri ile üniversiteye gelmeden önce almış olduğu biyoteknoloji ile ilgili dersin verildiği eğitim kurumları arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
7. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusunda sahip oldukları bilgi düzeyleri ile üniversiteye gelmeden önce yaşadıkları şehrin bulunduğu coğrafi bölgeler arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
8. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusunda sahip oldukları bilgi düzeyleri ile üniversiteye gelmeden önce yaşadıkları yerleşim biriminleri arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
9. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik olan tutumları ile cinsiyetleri arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
10. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik olan tutumları ile öğrenim görmekte oldukları üniversiteleri arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
11. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik olan tutumları ile öğrenim görmekte olduğu sınıfları arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
12. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik olan tutumları ile üniversitede almış oldukları biyoteknoloji ile ilgili dersler arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
13. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik olan tutumları ile üniversiteye gelmeden önceki eğitim kurumlarından birinde biyoteknoloji ile ilgili bir ders almış olmaları arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
14. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik olan tutumları ile üniversiteye gelmeden önce almış olduğu biyoteknoloji ile ilgili dersin verildiği eğitim kurumları arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
15. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik olan tutumları ile üniversiteye gelmeden önce yaşadıkları şehrin bulunduğu coğrafi bölgeler arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
16. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik olan tutumları ile üniversiteye gelmeden önce yaşadıkları yerleşim biriminleri arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
17. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik olan tutumları ile ebeveynlerinin eğitim düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
18. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik olan tutumları ile ailelerinin ekonomik durumları arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
19. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji uygulamalarına yönelik olan tutumları ile sahip oldukları değerler arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
20. Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin, biyoteknoloji konusundaki bilgi düzeyleri ile biyoteknoloji uygulamalarına yönelik tutumları arasında anlamlı bir ilişki yoktur.
1.4. Araştırmanın Önemi
Biyoteknoloji uygulamalarının temelleri çok eski çağlara dayanmaktadır. 6000 yıl öncesinde Sümerler ve Babilliler tarafından alkollü içeçeklerin yapımında biyoteknolojik yöntemler kullanılmıştır. 4000 yıl önce Mısırlılar hamur mayasını kullanarak ekmek yapmışlardır. Modern Biyoteknolojinin babası olarak kabul edilen Pasteur, 1857 ve 1876 yılları arasında mayalanma olayında mikroorganizmaların görev aldığını keşfetmiştir. 1897 yılında Buchner parçalanmış maya hücrelerinin alkolik mayalanmaya sebep olduğunu bulmuştur. Ancak mayalanmanın sebebinin maya hücresi değil içinde bulunan bir enzim olduğu sonraki araştırmalarda ortaya çıkmıştır. Mayalanma olayının açıklanması biyoteknolojik anlamda ilk bilimsel açıklama olmuştur (Smith, 2004; Kiziroğlu, 2004).
Ancak, önemli biyoteknolojik uygulamalar 1953 yılında James Watson ve Fransis Crick adlı araştırmacıların DNA’nın çift sarmal yapısını keşfi ile başlamıştır. Bu keşif 20. yüzyılın en önemli bilimsel buluşlarından biri olmuştur. Çünkü DNA molekülünün yapısı ve yapısındaki değişmelerle canlılardaki özelliklerin farklılaştığının anlaşılması, canlıların yapılarında istenilen değişikliklerin gerçekleştirilmesine olanak sağlamıştır.
Bitki ve hayvan genomlarını manipüle edebilme yetimizle birlikte tıp ve tarım alanlarında yeni etik değerler ortaya çıkmıştır (Hails, 2004). Bu yüzden, çoğu biyoteknoloji konusu, etik konular ile doludur diyebiliriz.
M.Ö 5. yüzyılda yaşayan Hipokrat, o bilinen yeminini ettiğinden beri bilimin ve etik değerlerin ayrılmaz bir şekilde birbirinin içine geçmiş olduğu görüşü kabul edilmektedir. Hipokrat insan hayatının her değerin üstünde olduğunu, hiçbir hekimin tıbbi görev ve sorumluluklarını yerine getirirken başka bir insanın öldürülmemesi veya herhangi bir insana zarar verilmemesi gerektiğini vurgulamıştır.
Avrupa'da münferit bir düzenleyici sistemin geliştiriliyor olması genetik yapısı değiştirilmiş organizmaların (GDO) ilk ortaya çıktıkları andan itibaren “özel” ürünler olarak muamele görmüş olduğunu göstermektedir. Daha yakın zamanda, Đngiltere Đnsan Genetiği Komisyonu’nun ve Biyoteknoloji Komisyonu’nun kurulmuş olması hükümetlerin aktif rol üstlenerek etik kuralları ve biyoteknolojiye ilişkin karar mekanizmalarında yer alan görüşleri birleştirmeyi amaçladığını göstermektedir; diğer taraftan biyoteknoloji konusunda ortaya çıkan meselelerin algılanması ve yorumlanması toplumlar içerisinde radikal farklar göstermektedir (Hails, 2004).
Bilim; teknoloji ve toplum, değer ve sosyal bağlam içinde kusursuz olmalıdır (Russo, Sunal ve Sunal, 2004).
Biyoetik terimi, ilk olarak 1970’lerde Amerikalı tıp bilimci Van Rensselaer Potter tarafından kullanılmıştır. Biyoetik, biyobilimlerin çıkarımları ve uygulamaları ile ahlaksal, yasal, sosyal ve kültürel olarak ilgilenen bir akademik alandır (Mepham, 2005).
Diğer bilimlerde olduğu gibi biyoteknolojik çalışmaların temelinde de amaç insanlığın yararına olacak buluşlar yapmaktır. Ancak, bazen istenmese de insanlığa zarar verebilecek sonuçlarda çıkabilmektedir. Biyolojik silahlar, genetik yapısı değiştirilmiş bitki ve hayvansal gıdalar, canlı kopyalama gibi konular kötü amaçlı olarak kullanılabilmektedir (Brainard, 2005). Diğer bilimsel ilerlemelerin tersine biyoteknolojinin bariz yararları ile hemen gözlenemeyen zararlarının iç içe geçmiş olarak sunulması bu teknolojinin kullanımında mantıklı ve özenli olunulması gerekliliğni ortaya koymaktadır.
Biyoteknolojide beklenen ilerlemelerden kaynaklanacak somut tıbbi yararlarının yanı sıra, tarımsal biyoteknoloji sayesinde daha fazla verimlilik ve daha az haşere ilacının kullanılacağı göz önüne alındığında biyoteknolojideki yeniliklere karşı çıkmak zordur. Bu alanlardaki ilerlemenin bir sonraki aşaması hiç kuşkusuz bu teknolojinin insanlar üzerinde uygulanması olacaktır. Đnsan genetik mühendisliği, yeni bir tür öjeni olasılığını ve insan doğasını değiştirme olanağını ortaya çıkarmaktadır (Fukuyama, 2003).
Đlaç sanayi, hastalıkların teşhis edilmesi, klonlama, doğum, ölüm, yapay üreme, kürtaj, öjeni, gen teknolojisi, insan deneyleri ve bunlarla birlikte canlılarla ilgili bilimsel ve teknolojik gelişmeler insanlığın her anlamda geleceğinde de etkilidir. Biyoetik de insanlığın herhangi bir zarar görmesinin önüne geçmeye çalışmaktadır.
Bilim ve teknolojinin etkisiyle sürekli değişen bir dünyada, geniş halk kitlelerinin bilimsel okur-yazarlığı her zamankinden daha önemlidir. Yalnızca iyi eğitimli bir toplum; zirai ilaçların kullanımını, yeni çıkmış ilaçların üretimini ve daha pek çok biyoteknoloji uygulamalarındaki toplumsal kararları demokratik olarak gerçekleştirebilir (Allen ve Hood, 2000).
Medyanın etkisinin bir sonucu olarak bugün her öğrenci Dolly adındaki koyunun yaratılışı, Đnsan Genom Projesinin tamamlanması, insan klonlama girişimleri, DNA ve genetik mühendisliği kavramlarını duymuşlardır. Öğrenciler bu teknolojileri ve yaşamlarındaki biyoteknolojinin etkileri hakkında rehberliğe ihtiyaç duyar ve öğrenmek
isterler. Bu yüzden, National Science Education Standards biyoetiğin öğretimine dayanan standartları da içerir (Russo ve diğerleri, 2004).
Üniversitede, ortaöğretimde ve hatta ilköğretimde, öğrencilerin yaşları dikkate alınarak öğrencilere uygun düzeyde biyoteknoloji ve biyoetik eğitimi verilmelidir. Öğrencilerin biyoteknoloji ile uğraşan birer bilim insanı olup olmayacağı önemli değildir. Önemli olan, hepsinin yaşamları boyunca biyoteknolojik gelişme ve uygulamalarla karşılaşacağı ve bunlara karşı tutumlar geliştirecekleridir.
1.5. Varsayımlar
1. Araştırma yönteminin, araştırmanın amacına uygun olduğu varsayılmıştır. 2. Örneklemi oluşturan; Gazi Üniversitesi ve Kafkas Üniversitesi Eğitim Fakültesi Đlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği öğrencilerinin evreni temsil edeceği varsayılmıştır.
3. Öğrencilerin anket maddelerine verdikleri cevaplarda samimiyetle davrandıkları varsayılmıştır.
4. Mülakat yapılan öğrencilerin, araştırmacı tarafından tam olarak tanınamamasından dolayı, bu öğrencilerin araştırmaya uygun olduğu varsayılmıştır.
1.6. Sınırlılıklar
1. Araştırma, 2008-2009 öğretim yılında öğrenim gören Gazi Üniversitesi ve Kafkas Üniversitesi Eğitim Fakülteleri Đlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği öğrencilerinin biyoteknoloji konusundaki bilgi, tutum, görüş ve değer yargıları ile sınırlıdır.
2. Araştırma, ölçek maddelerinde yer alan ifadeler ile sınırlıdır.
3. Araştırma, anketlere katılan 504 ve mülakatlara katılan 16 öğrenci ile sınırlıdır.
4. Araştırma, anketlerin cevaplanması sırasında öğrencilerin istekliliği ile sınırlıdır.
5. Araştırma, öğrencilerle yapılan yarı yapılandırılmış mülakatlarda, önceden hazırlanan ve mülakatın ilerleyişine göre şekillenen sorular ile sınırlıdır.
II. BÖLÜM
KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ĐLGĐLĐ ARAŞTIRMALAR
Bu bölümde, ilgili literatüre dayanarak araştırmanın kavramsal çerçevesi ve yapılan çalışmalara yer verilmiştir.
2.1. Kavramsal Çerçeve
Bu bölümde biyoteknoloji, biyoteknolojinin tarihsel gelişimi, biyoteknolojinin uygulama alanları, biyoteknoloji eğitiminin önemi, etik, biyoetik, biyoetiğin ilgilendiği konular ve biyoetik eğitiminin önemi hakkında ilgili literatüre dayanarak bilgi verilmiştir.
2.1.1. Biyoteknoloji Nedir?
Biyoteknoloji kelimesini oluşturan biyo, biyolojik süreçleri kullanmak ve teknoloji ise problemleri çözme ve kullanışlı ürünler oluşturma anlamındadır. Biyolojik süreçleri kullanma çok kayda değer bir olay değildir. Çünkü, ekmek ve peynir gibi gıda ürünlerini elde etmek ve süt ürünleri sağlamak için 6000 yıldır mikroorganizmaların biyolojik süreçleri kullanılmaktadır. Ancak, 1960’lardan sonra biyoloji anlayışı değişmiş ve tüm organizmaları kullanmanın yanında organizmanın en küçük parçaları -biyolojik molekülleri- kullanılmaya başlanmıştır. Bu dönemden sonra problemleri çözmek ya da kullanışlı ürünler elde etmek için hücresel ve biyomoleküler süreçlerin kullanımı, biyoteknoloji kelimesinin bu yeni anlamını daha iyi tanımlamıştır.
Biyoteknoloji kavramı ilk kez 1919 yılında Ereky tarafından kullanılmıştır. Biyoteknoloji, hücrelerin özelliklerinden faydalanan ve DNA gibi biyolojik molekülleri
ortaya koyan teknolojilerin birikimidir (Strickland ve diğerleri, 2007). Biyoteknoloji; rekombinant DNA (rDNA) teknolojisi yardımıyla, canlı organizmaların tamamını ya da bir parçasını kullanarak doğal olarak elde edilemeyen ya da ihtiyacımız kadar üretilemeyen maddeleri elde etmek için kullanılan teknolojilerin tümü olarak ifade edilebilir.
Mikroorganizmaların, bitkilerin ya da hayvanların genetik yapılarını değiştirme, geliştirme, çoğaltma ve yeni ya da az bulunan ürünleri elde etme biyoteknolojinin başlıca kullanım amacıdır (Babaoğlu ve diğerleri, 2001). Biyoteknoloji insanlık için yeni ürünler ve çözümler sağlar.
Avrupa Biyoteknoloji Federasyonu (EFB) biyoteknolojiyi “ürün ve hizmetler için doğal bilimler ve organizmalar, hücreler, ilgili parçalar ve moleküler analogların birleşmesi” olarak görmektedir. EFB’nin tanımı hem “geleneksel veya eski” hem de “yeni veya modern” biyoteknolojiye uygundur. Geleneksel biyoteknoloji bira, şarap, peynir ve diğer gıdaları üretmek için yüzyıllardır kullanılan geleneksel yöntemlerle ilgilenirken “yeni” biyoteknoloji, “geleneksel” biyoteknolojik süreçlerin modern gelişimleriyle birlikte rekombinant DNA ve hücre füzyonu teknikleriyle genetik değişimin tüm metotlarını içermektedir (Bhatia, 2005).
Biyoteknoloji sağlık hizmetleri, tarım ve ormancılık, kimyasal üretim, gıda teknolojisi, yakıt ve enerji üretimi, kirlilik kontrolü ve kaynak kazanımının yer aldığı geniş bir sektörde ticari gelişim ve kar için heyecan verici fırsatlar yaratmaya devam etmektedir. Biyoteknoloji, dünyamızın karşılaştığı birçok sorunu çözmek için büyük bir fırsat sağlamaktadır (Bhatia, 2005).
Rekombinant DNA teknolojisiyle üretilen organizmalar, literatürde genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO), genetik olarak modifiye edilmiş organizmalar (GMO), genetiği değiştirilmiş ürünler (GD), genetik olarak modifiye edilmiş ürünler (GM), transgenik organizmalar gibi adlarla tanımlanmaktadır. Bu organizmalara aktarılan genlere ise transgen denilmektedir.
Genetik yapısı değiştirilmiş organizmalar bitkiler, hayvanlar ve mikroorganizmalar olarak üç ana grupta ele alınıp incelenmektedir (Demir, Seyis ve Kurt, 2006).
2.1.2. Biyoteknolojinin Tarihsel Gelişimi
Biyoteknolojinin gelişim basamakları şu şekildedir (Acharya, 1999; Dilsiz, 2004; Pathak, 2007; Strickland ve diğerleri, 2007):
M.Ö. 4000-2000: Mısırlılar, ilk kez maya kullanarak ekmek ve bira yapımında biyoteknolojiyi kullanmışlardır. Ayrıca Sümerliler, Çinliler de peynir üretimi ve şarap fermantasyonu için biyoteknolojiden faydalanmışlardır.
M.Ö. 500: Đlk antibiyotik olan küflü soya peyniri Çinliler tarafından yanık tedavisinde kullanılmıştır.
1590: Janssen mikroskobu icat etmiştir.
1665: Robert Hooke, ilk mikroskop altında mikroskopik yapıları gözlemlemiş ve ilk kez hücre kelimesini kullanmıştır.
1675: Leeuwenhoek bakteriyi keşfetmiştir.
1830: Đskoçyalı hekim Robert Brown bitki hücrelerinde ışık geçirmeyen bir alan tespit etmiş ve ona çekirdek adını vermiştir.
1839: Schleiden ve Schwann en küçük canlı yapı taşı olarak hücreyi tanımlamışlardır.
1857: Pasteur mikropların fermantasyona neden olduğunu ileri sürmüştür. 1857: Biyologlar, ilk kez bölünen hücrelerde küçük çubuk benzeri yapılar tespit etmişlerdir. Belli renkteki boyaları soğurma özelliklerinden dolayı bunlara kromozomlar (renkli yapılar) denilmiştir.
1866: Gregor J. Mendel bahçe bezelyeleri üzerinde yaptığı çalışmalar ile genetiğin temel yasalarını belirlemiştir.
1869: Đsviçreli biyolog Johann Freidrich Miescher şimdi DNA denilen, nükleik asiti izole etmiştir.
1871: DNA; ilk kez, Ren Nehri alabalığı sperminde tespit edilmiştir. Ancak, onun asıl rolü belirlenememiştir.
1879: Alman biyokimyacı Albrecht Kossel nükleik asitin yapısındaki; adenin, timin, sitozin, guanin ve urasili keşfetmiştir.
1882: Belçikalı biyolog Eduard van Beneden her türün karakteristik olarak özel bir kromozom sayısına sahip olduğunu keşfetmiştir.
1900: 35 yıl önce yayınlanan Gregor Mendel’in klasik bitki genetiği ve kalıtım deneyleri, Correns ve de Vries tarafından tekrar keşfedilmiştir.
1902: Walter S. Sutton çekirge spermi üzerinde yapığı çalışmalarda her kromozom çiftinin bir diğeri ile fiziksel olarak benzerlik gösterdiğini ve mayoz boyunca ayrıldıklarını rapor etmiştir.
1907: Doku kültür teknikleri geliştirilmiştir.
1909: Danimarkalı botanikçi Wilhelm Ludwig Johannsen gen kelimesini kullanmıştır.
1919: Đlk defa biyoteknoloji kelimesi kullanılmıştır.
1919: Thomas Hunt Morgan, XY erkek ve XX dişi kromozomlarını keşfetmiş ve bazı özelliklerin cinsiyete bağlı olduğunu öne sürmüştür. Sonra, gen mutasyonlarının mekanizmasını açıklamıştır.
1923: F. G. Banting ve J. J. Macleod tarafından insülin tespit edilmiştir. (Nobel Ödülü).
1927: Muller, X-ışınları ile yaptığı mutasyonlarda genetik hastalıkların sonraki bireylere geçebileceğini ispatlamıştır.
1928: Fredrick Griffith bakteriler üzerinde yaptığı bir çalışma ile kalıtsal materyalin hücreden hücreye transfer edildiğini tespit etmiştir.
1928: Alexander Fleming, penisilini bir antibiyotik olarak keşfetmiştir.
1928: Mısır kurdu kontrolü için formülize edilmiş Bacillus thuringiensis (Bt) test denemesi Avrupa'da başlamıştır. Bu biopestisidin ticari üretimi 1938 yılında Fransa'da başlamıştır.
1930: Elektron mikroskobunun icat edilmesi, araştırmacıların virüsleri incelemesine olanak sağlamıştır.
1930: Gen-Enzim teorisi, Haldane tarafından ileri sürülmüştür. 1937: Arne Tiselius Emerges tarafından elektroforez keşfedilmiştir.
1941: G. W. Beadle ve E. L. Tatum bir gen-bir enzim ilişkisi üzerindeki çalışmaları ile 1958’de Nobel Tıp Ödülünü kazanmıştır.
1944: Oswald T. Avery ve arkadaşları DNA’nın genetik bilgi taşıdığını göstermiştir.
1949: DNA moleküllerinin dizilişinin birtakım kodlar yoluyla hücre büyümesini kontrol ettiği ortaya konmuştur.
1950: Alfred Hershey ve Martha Chase proteinin değil DNA’nın kalıtım taşıyıcıları olduğunu kanıtlamak için radyoaktif E. coli bakterisini kullanmıştır.
1951: Maurice Wilkins ve Rosalind Franklin ilk defa kristallografiyi ve X-ışınlarının kırılmasını kullanarak DNA yapısını belirlemiştir.
1953: James Watson ve Fransis Crick adlı araştırıcılar DNA’nın çift sarmal yapısını tespit ederek 1962 yılında Nobel Ödülünü almaya hak kazanmışlardır.
1956: Tijo ve Levan, insanda 46 kromozom varlığını ispatlamışlardır.
1958: Matthew Meselson ve Franklin Stahl, DNA’nın eski dizisinin yeni dizi oluşumunu bir şablon olarak etkilediği ve eski kromozomların açılma sürecinde yeni DNA sentezinin oluştuğunu ortaya koymuştur.
1961: R. Holley, H. G. Khorana ve M. Nirenberg tarafından genetik kodlama ilk kez anlaşılmıştır (Nobel Ödülü).
1961: Francois Jacob ve Jacques Monod tarafından mRNA tespit edilmiştir (Nobel Ödülü).
1964: Nirenberg ve Khorona genetik kodu deşifre etmişlerdir.
1965: Harris ve Watkins tarafından fare ve insan hücreleri başarıyla birleştirilmiştir.
1968: H. G. Khorana ve M. W. Nirenberg genetik şifre ve protein sentez mekanizmasını keşfetmişlerdir (Nobel Ödülü).
1970: DNA dizilerini belli yerlerden kesmek için kullanılan özel bir protein olan ilk restriksiyon enzimi ilk kez izole edilmiştir.
1972: Đnsan DNA dizilimlerinin yüzde 99’unun şempanze ve gorillere benzediği keşfedilmiştir.
1972: Paul Berg ve Stanford farklı DNA parçalarını bir test tüpünde birleştirerek ilk rekombinant DNA molekülünü sentezlemişlerdir.
1973: Herbert Boyer ve Stanley Cohen kurbağa genlerini E.coli bakterisi ile birleştirerek ilk genetik mühendislik deneyini gerçekleştirmiştir.
1975: Kohler ve Millstein melezleme teknolojisini kullanarak antikorları üretmiştirler.
1976: J. Michael Bishop ve Harold kansere neden olan onkogen olarak adlandırılan genleri bulmuştur. Bu buluş Nobel Ödülünü kazandırmıştır.
1976: A.B.D.’de rDNA teknolojisini araştırmak için Genentech adlı ilk şirket kurulmuştur.
1977: J. Shine tarafından ilk kez rekombinant DNA teknikleri kullanılarak bakterilerde insan büyüme hormonu üretilmiştir.
1977: K. Itakura ve arkadaşları rekombinant DNA tekniklerini kullanarak ilk insan genini klonlamıştır.
1977: William Rutter ve arkadaşları fare insülin genini izole etmiş ve bunu bakterilere aktarmışlardır.
1978: Goeddel, moleküler biyoloji tekniklerini kullanarak insan insülin geninin klonlanmasını gerçekleştirmiştir (Nobel Ödülü).
1979: Biyoteknoloji şirketi Genentech Inc. sentetik insan büyüme hormonu geliştirmiştir.
1979: Gen haritalama tekniklerini kullanarak Y.W Kan ve Judy Chang kan hastalığı olan genetik mutasyon sorumlusu, beta talasemiyi bulmuşlardır.
1980: Virüsle savaşma interferonu klonlanmıştır.
1980: W. Gilbert ve F. Sanger, DNA’daki nükleotid dizi tespiti tekniğini geliştirmişlerdir (Nobel Ödülü).
1981: Transgenik fare ve transgenik meyve sinekleri üretilmiştir. Bunlar mutasyon, gen ekspresyonları ve insan hastalığı çalışmaları için model sistemler olmuştur.
1981: Çinli bilim adamları tarafından balık (altın sazan balığı) klonlanmıştır. 1982: Moleküler biyoloji teknikleri ile sentezlenen insülin ilk kez piyasaya sürülüp satılmaya başlanmıştır.
1982: Đlk rDNA hayvan aşısı Avrupa’da onaylanmıştır.
1983: Barbara McClintock bazı genlerin bir kromozomdan diğerine hareket edebildiğini ortaya çıkarmasıyla fizyoloji alanında Nobel Ödülünü kazanmıştır. Bunlar transpozon olarak adlandırılmaktadır.
1983: Đlk kez farklı tür bitkilerin tohumlarına farklı bitki genleri aktarılmıştır. 1984: Teknik DNA parmak izi geliştirilmiştir.
1985: Genetik parmak izi bir mahkemeye delil olarak girmiştir.
1985: R. K. Saiki tarafından Polimer Zincir Reaksiyonu (PZR, PCR) tekniği geliştirilmiş ve bu buluşuna 1993 yılında Nobel Ödülü verilmiştir.
1986: Kanser tedavisi için ilk ilaç olan interferon biyoteknoloji sayesinde üretilmiştir.
1986: Transgenik tütün bitkisinin sahadaki ilk testleri yapılmıştır.
1987: Virüse karşı dayanıklı domatesin sahadaki testi için onay verilmiştir. 1987: Bitkilerin üzerinde don oluşumunu inhibe eden genetiği değiştirilmiş bakteri, Frostban çilek ve patates üzerinde test edilmiştir.
1987: Biyokimyacı William Rutter ve onun Emerville Chiron şirketi hepatit B’ye karşı ticari olarak genetiği değiştirilmiş ilk aşıyı üretmiştir.
1988: A.B.D. Ulusal Sağlık Enstitüleri insan geni programını oluşturmuşlardır. 1989: Böcek korumalı (Bt) pamuğun alan testi için onay verilmiştir.
1990: Đlk deneysel gen tedavisi, bağışıklık bozukluğu yaşayan 4 yaşındaki bir kızda başarıyla gerçekleştirilmiştir.
1990: Bebek mamasında kullanılmak üzere insan sütü proteinleri üretmek için kullanılan ilk transgenik inek sütü oluşturulmuştur.
1990: Đlk böcek korumalı (Bt) mısır üretilmiştir.
1990: Genetik olarak değiştirilmiş ilk omurgalı olan alabalığın alan testi yapılmıştır.
1990: M. Rosenberg, ilk kez gen tedavisini gerçekleştirmiştir (Nobel Ödülü). 1990: Amerika’nın insan genom projesi başlamıştır.
1990: Peynir yapımında kullanılan enzim kimozin besin sağlaması için piyasaya çıkarılan ilk genetik mühendisliği ürünü olmuştur.
1991: Göğüs kanserinin kalıtsal yapısında bulunan gen bulunmuştur.
1992: Kistik fibroz gibi kalıtsal hastalıklar için embriyoları test etme teknikleri geliştirilmiştir.
1993: K. B. Mullis ve M. Smith, dörtlü primer kullanarak nokta mutasyonunun düzeltilmesini sağlamıştır (Nobel Ödülü).
1993: ineklerdeki süt üretim artışı için sığır somatotropini (bst) onaylanmıştır. 1994: Transgenik bir bitkinin U.S. FDA tarafından ilk kez onaylanmasıyla Flavr- Savr domatesinin rakiplerine göre raf ömrünü arttırmıştır.
1996: Ökaryot bir organizma olarak kullanılan maya genomundaki DNA dizisinin tamamı belirlenmiştir.
1996: Avrupa Birliği tarafından genetik mühendisliği eseri olan soya fasulyesine onay verilmiştir.
1996: Nörolojik bir hastalık için gen terapisinin ilk denemesi Yeni Zelanda’da yapılmıştır.
1996: Koyun Dolly yetişkin bir koyundan alınan bir hücreden klonlanmıştır. Bu klonlanan ilk organizmadır.
1997: King ve ark. tarafından biyolojik saat geninin klonlanması sağlanmıştır. 1997: Avrupa Birliği “yeni besinler tüzüğünü” onaylamıştır.
1998: Yeni Zelandalı araştırmacılar Enderby sığır türünün sonuncusu Lady’nin klonu Elsie’yi oluşturmuştur. Bu soyunu tükenmekten kurtarmıştır.
1998: Embriyonik kök hücre başarılı bir şekilde büyümüştür. Bu hücre doku temelli terapilere yeni kapılar açmıştır.
1999: Đnsan genomuna ait 22 nolu kromozomun nükleotid dizi tespiti yapılmıştır.
1999: G. Blobel, protein taşınım mekanizmasında intrinsik signalin rolünü tespit etmiştir (Nobel Ödülü).
1999: Yeni Zelandalı araştırmacılar sığır ve insanlarda görülen tüberküloz için yeni bir aşı geliştirmiştir.
1999: Çinli bilim adamları dev panda embriyosunu klonlamıştır.
2000: Bir bitki genomunun ilk tam haritası çıkarılmıştır (Arabidopsis thaliana). 2000: "Altın Pirinç" yetersiz beslenen insanların sağlığının iyileştirilmesi ve bazı körlük türlerinin önlenmesi umuduyla gelişmekte olan ülkelerde kullanılmıştır.
2001: Bir gıda bitki genomunun (pirinç) ilk tam haritası çıkarılmıştır.
2002: Araştırmacılar bir kanser çeşidi için ilk koruyucu aşıdan (rahim ağzı kanserine karşı) başarılı sonuçlar elde ettiklerini duyurmuşlardır.
2002: Japon kirpi balığı genomu çıkarılmıştır. Kirpi balığının genomu herhangi bir omurgalıdaki bilinen en küçük genomdur.
2003: Đnsan genomunda yer alan bütün genlerin yeri ve dizisi belirlenmiştir. 2004: Kanser için ilk anti-anjiogenik ilaç olan Avastin onaylanmıştır.
2004: Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü biyoteknolojinin geleneksel tarım yöntemleri için tamamlayıcı bir araç olduğunu, gelişmekte olan ülkelerdeki yoksul çiftçi ve tüketicilere yardımcı olabileceğini onaylamıştır.
2004: Tıp Bilimleri Enstitüsü Ulusal Akademisi biyoteknolojik ürünlerin diğer tekniklerle oluşturulan ürünlerden daha riskli olmadığını belirtmiştir.
2004: Tavuk genom haritası çıkarılmıştır.
2004: Đlk klonlanmış hayvan, bir kedi yavrusu, sahibine teslim edilmiştir. 2004: Laboratuvar sıçanının genom haritası çıkarılmıştır.
2004: Kanadalı biyoteknoloji şirketi Iogen biyoteknolojik enzimler ve buğday samanı ile yakıt üreten, biyoetanolun ilk ticari üretimini ve teslimatını yapmıştır.
2005: Georgia Üniversitesi'ndeki araştırmacılar bir karkas hücresinden başarılı bir şekilde inek klonlamışlardır.
2005: Yeni genom dizisi bilgileri kullanılarak grip virüsü kısmen sentezlenmiştir.
2005: Harvard Üniversitesi bilim adamları füzyon yoluyla deri hücrelerini embriyonik kök hücrelerine çevirmedeki başarıyı raporlamışlardır.
2005: Dünya Sağlık Örgütü (WHO) biyoteknolojik gıdaların insan sağlığına ve gelişimine katkıda bulunabilir olduğunu Modern Gıda Biyoteknolojisi, Đnsan Sağlığı ve Gelişimi'ne raporlamışlardır.
2005: Ulusal Đnsan Genomu Araştırma Enstitüsü liderliğindeki bilim adamları konsorsiyumu 12 yaşındaki Boxer cinsi köpeğin genom haritasını çıkarmışlardır.
2006: Dow AgroSciences, Amerika Dietetik Kurumu Veterinerlik Biyolojisi kurumundan bitkiden aşı yapma konusunda ilk ruhsatı aldıklarını duyurmuştur. Sözkonusu aşı kümes hayvanlarını Newcatle hastalığından korur ve bu aşı ruhsat alan ilk bitkisel aşıdır.
2006: Araştırmacılar yüksek seviyede omega-3 yağ asidi üreten domuzlar geliştirmişlerdir.
2.1.3. Biyoteknolojinin Uygulama Alanları
Biyoteknoloji klasik ve modern biyoteknoloji uygulamaları olarak ikiye ayrılmaktadır.
2.1.3.1. Klasik Biyoteknoloji Uygulamaları
Binlerce yıldır insanlar mikrobiyal fermantasyonla bira, şarap ve ekmek gibi ürünleri mayalamak, gıdaları salamura yapmak için farkında olmadan biyoteknolojiden yararlanmışlardır. Günümüzde bu uygulamalar klasik biyoteknoloji uygulamaları olarak geçmektedir. Klasik biyoteknolojide istenen ürünleri elde etmek için canlı hücreler ya da üretim mekanizmalarının moleküler parçaları kullanılmaktadır. Canlı hücreler en bilinen kullanımıyla maya ve bakteri gibi tek hücreli mikroorganizmalardır. Biyomoleküler parçalar olarak en sık kullanılanlar ise biyokimyasal reaksiyonları katalize eden proteinler olan, enzimlerdir.
1800’lü yılların ortasında, mikroorganizmaları ve bunların biyokimyasal mekanizmalarının bu yararlı ürünleri üretmekten sorumlu oldukları keşfedildiğinde mikrobiyal fermantasyonun kullanımı büyük oranda genişlemiştir.
