1) Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Aile Hekimli¤i Uzman›, Yard. Doç. Dr. 2) Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Anabilim Dal›, Uz. Dr.
3) Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›, Halk Sa¤l›¤› Uzman›, Doç.Dr. 4) Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Anabilim Dal›, Prof. Dr. 5) Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Anabilim Dal›, Araflt›rma Görevlisi 6) Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji Anabilim Dal›, Prof. Dr. 7) Kappa-E¤itim Dan›flmanl›k Araflt›rma Ltd. fiti, ‹stanbul.
8) Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji Anabilim Dal›, Doç. Dr. Özet
Amaç:Gebelik, kad›nlar›n hayat›n› derinden etkileyen önemli bir süreçtir. Gebelik tan›s› konulmas›yla birlikte, kad›n›n beslenme al›fl-kanl›klar›ndan ilaç kullan›m›na kadar yaflam tarz›nda bir dizi de¤i-fliklikler yapmas› önerilir. Gebelik tan›s› alma zaman›, gebeli¤in ilk aylar›nda özellikle ilaç kullan›m› aç›s›ndan kritik bir öneme sahip-tir. Bu çal›flmada, anne adaylar›n›n gebeliklerini ilk ö¤renme zama-n› ve bunu etkileyen faktörlerin de¤erlendirilmesi amaçlanm›flt›r. Yöntem: Prospektif, tan›mlay›c› olan bu araflt›rmada, Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Fetal Maternal T›p Ünitesi’ne gebelik ta-kibi için baflvuran 359 gebeye anket uyguland›. Ankette gebe ve efllerinin sosyodemografik özellikleri sorgulanarak gebeli¤i ö¤ren-me zaman› ile iliflkileri araflt›r›ld›.
Bulgular: Ortalama anne yafl› 29.9±5.1 (18-45), baba yafl› 33.5±5.3 (23-53) idi. Ortalama gestasyon süresi 19.6±9.5 hafta; gebeli¤i ö¤renme zaman› ortalama 39.8±16.4 gündü. Gebelerin %47’si, efllerinin ise %57’si üniversite mezunuydu. Ailelerin %61.9’unun ayl›k geliri >1000 YTL olup, %94.7’sinin sosyal gü-vencesi bulunmaktayd›. Gebe ve eflinin e¤itim düzeyi ile gebeli¤i ilk ö¤renme zaman› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› iliflkinin var oldu¤u (p<0.05), daha yüksek düzeyde e¤itimli olanlar›n gebe-liklerini daha erken fark ettikleri saptand›. Orta ve yüksek düzey-de geliri olan ailelerin düflük gelir düzeyli ailelere göre (s›ras›yla, 37.4 ve 43.8; p<0.05); sosyal güvencesi olan ailelerin de olmayan-lara göre gebeliklerini daha erken fark ettikleri saptand› (39.7 ve 42.4 gün; p<0.05).
Sonuç:Araflt›rmam›zda e¤itim düzeyinin yüksek olmas›, gebeli¤e daha erken tan› konulmas›yla iliflkili bulunmufltur. Gebeli¤in olabil-di¤ince erken ö¤renilmesi, anne adaylar›n›n teratojen ilaç kullan›-m› baflta olmak üzere, kendilerinin ve fetüsün sa¤l›¤›n›n olumsuz etkilenebilece¤i faktörlerden kaç›nmalar›na, erken dönemde takip alt›na al›nmalar›na imkan sunabilir. Bu yararlar› dikkate al›nd›¤›n-da, düflük gelir ve e¤itim gruplar›nda yer alan kiflilerin gebelikleri-ni daha erken ö¤renmelerine yönelik olanaklar›n art›r›lmas› yararl› olacakt›r.
Anahtar sözcükler: Gebelik, tan›, e¤itim.
Summary
Objective:Pregnancy is an important period that deeply affects the lives of women in the reproductive age. From the diagnosis of pregnancy, women are proposed to make a serial of changes in their life style, ranging from eating habits to medication use. As the diagnosis time has a critical importance for women in the first months of pregnancy especially for medication use, the aim of this study is to evaluate the first recognition time of their ges-tation and the factors that have an effect on it.
Methods: In this prospective, descriptive study, a questionnaire was given to collect data from 359 pregnant women who applied to the Fetal Maternal Unit of Marmara University Medical School for pregnancy follow-up. In the questionnaire, socio-demograph-ic characteristsocio-demograph-ics of pregnant women and their husbands were questioned and the relation between these characteristics and the first recognition time of pregnancy was investigated. Results: The mean age of the pregnant women was 29.9±5.1 (18-45) years, their husbands’ mean age was 33.5±5.3 (23-53). Mean gestational age was 19.6±9.5 weeks; mean recognition time of pregnancy was 39.8±16.4 days. Forty seven percent of pregnant women and 57% of the husbands were university grad-uates. The monthly income of 61.9% of the families was >1000 NTL, 94.7% had social security. A statistically significant relation-ship was determined between education level of pregnant women and their husbands and the first recognition time of preg-nancy (p<0.05); the higher the education level the earlier were the pregnancies recognized. Also it was determined that families with middle and high monthly income recognized their pregnan-cy earlier than low income families (37.4 and 43.8 days succes-sively; p<0.05) and that families with social security recognized their pregnancy earlier than those without social security (39.7 and 42.4 days successively; p<0.05).
Conclusion:In our study high level of education had a statistical-ly significant relationship with earstatistical-ly diagnosis of pregnancy. Learning pregnancy as early as possible, may provide opportunity to avoid primarily the use of teratogenic medications for pregnant women, and the factors that can affect their and the fetus’ health negatively and to be taken under follow up in early periods. When these benefits are taken under consideration, it would be beneficial to increase opportunities for people from low income and low educational level groups to recognize their pregnancies earlier.
Key words:Pregnancy, diagnosis, education.
Gebelik Tan›s› Alma Zaman› ve ‹liflkili Faktörler
FIRST RECOGNITION TIME OF PREGNANCY AND RELATED FACTORSArzu Uzuner1, Alin Baflgül2, Sibel Kalaça3, Zehra N. Kavak4, Alper Tural5, fiule Oktay6,7, Ahmet Ak›c›8
Türk Aile Hek Derg 2006; 10(4): 156-159
Araflt›rma | Research Article
2006 © Yay›n haklar› Türkiye Aile Hekimli¤i Uzmanl›k Derne¤i (TAHUD)'a aittir. Her hakk› sakl›d›r. Deomed Medikal Medya taraf›ndan yay›mlanmaktad›r. Copyright © 2006 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Medical Publishing, a division of Deomed Medical Media, Istanbul.
G
ebelik, kad›nlar›n hayat›n› derinden etkileyen önem-li bir süreçtir. Gebelik beklenen ve istenen bir du-rumsa da, tan› konulmas› ile birlikte kad›n›n beslen-me al›flkanl›klar›ndan ilaç kullan›m›na kadar yaflam tarz›n-da bir dizi de¤ifliklikler yapmas›, tercihen hekim ve ilgili di-¤er sa¤l›k personelinin kontrolünde olmas› ve belli sa¤l›k kurallar›na uymas› önerilir. Gebeler de kendilerinin ve be-beklerinin sa¤l›¤› aç›s›ndan bu önerilere uymaya özen gös-terirler.1-4Gebelik öncesi yak›n dönemde ve gebelikte ilaç kullan›m›, kullan›lan ilaçlar›n annenin ve fetüsün hayat›n› tehdit edebilecek potansiyel risklere sahip olabilmesi bak›-m›ndan özel bir öneme sahiptir.5-7Her gebelik planl› olma-d›¤›ndan, özelikle ilk aylarda, pek çok kad›n gebeli¤inin fark›nda de¤ildir ve bunun bir uzant›s› olarak da o süreç içinde kulland›¤› ilaçlara da dikkat etmemektedir.8
Ülkemizde gebelikte ilaç kullan›m›n› inceleyen s›n›rl› say›da da olsa yay›nlanm›fl çal›flmalar bulunmaktad›r.9,10 Bu-nunla birlikte Türkiye’de ve di¤er ülkelerde ilaç kullan›m›-na yönelik yap›lm›fl çal›flmalarda, fetüs aç›s›ndan en kritik dönem olan gebeli¤in ilk aylar›nda ilaç kullan›m› aç›s›ndan anne adaylar›n›n gebeli¤i ilk ö¤renme zaman› ve bunu etki-leyebilecek faktörler üzerinde durulmam›flt›r.9-14
Bu çal›flman›n amac›, gebeli¤i ilk ö¤renme zaman›n›n demografik ve sosyoekonomik faktörlerle iliflkisinin araflt›-r›lmas›d›r.
Gereç ve Yöntem
Prospektif, tan›mlay›c› tipte bir araflt›rma olan bu çal›fl-mada, Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Fetal Maternal T›p Ünitesi’ne gebelik takibi için baflvuran 359 gebeye an-ket verildi. Anan-kette anne ve baba adaylar›n›n e¤itim düzeyi, anne aday›n›n yafl›, mesle¤i, do¤um say›s›, sosyal güvence-sinin olup olmad›¤›, ailenin ayl›k geliri, bu gebelik için yar-d›mc› üreme tekniklerinin kullan›l›p kullan›lmad›¤› ve anne aday›n›n gebeli¤ini nas›l ö¤rendi¤i sorguland›. Sorgulanan bu parametreler ile gebeli¤i ö¤renme zaman› aras›ndaki ilifl-ki karfl›laflt›r›ld›.
Araflt›rman›n verileri, Marmara Üniversitesi T›p Fakül-tesi Araflt›rma Etik Kurulu’nun onay› al›nd›ktan sonra top-lanmaya baflland›. Verilerin analizinde The Statistical Pac-kage for the Social Sciences (SPSS/Pct, version 11.5) ve Graph Pad 3.0 programlar› kullan›ld›. ‹statistiksel analizler-de Stuanalizler-dent t testi, One-way ANOVA ve Tukey’in Çoklu Karfl›laflt›rma Testi kullan›ld›. p<0.05 anlaml› kabul edildi.
Bulgular
Anne yafl› ortalamas› 29.9±5.1 (18-45 yafl, ortanca 30) ve baba yafl› ortalamas› 33.5±5.3 (23-53 yafl, ortanca 33)
olarak bulundu. Ortalama gestasyon süresi 19.6±9.5 (ortan-ca 14) haftayd›. Çal›flma grubumuzun gebeli¤i ö¤renme za-man› ortalama 39. 8±16. 4 gün (18-147 gün) olarak bulun-du. Çal›flmam›za kat›lan gebelerin %46.6’s›, efllerinin ise %57’si üniversite mezunuydu. Ailelerin %61.9’unun ayl›k gelir düzeyi 1000 YTL’nin üzerinde olup, sadece %5.3’ünün sosyal güvencesi bulunmamaktayd›. Demogra-fik ve sosyo-ekonomik özellikler Tablo 1’de gösterilmifltir. Gebeli¤i ilk ö¤renme zaman› ile demografik ve sosyo-ekonomik özellikler aras›ndaki iliflki araflt›r›ld›¤›nda; anne ve baban›n e¤itim düzeyi ile gebeli¤i ilk ö¤renme zaman› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflkinin var oldu¤u (p<0.05), daha yüksek düzeyde e¤itimli olanlar›n
gebelikle-Türkiye Aile Hekimli¤i Dergisi|Turkish Journal of Family Practice|Cilt 10 |Say›4 |2006 |
157
Özellikler n % Annenin yafl› 359 100.0 <30 yafl 175 48.7 ≥30 yafl 184 51.3 Annenin e¤itimi 354 100.0 Okur-yazar 5 1.4 ‹lkokul 97 27.4 Ortaö¤retim 87 24.6 Üniversite 165 46.6 Baban›n e¤itimi 356 100.0 Okur-yazar 2 0.6 ‹lkokul 51 14.3 Ortaö¤retim 100 28.1 Üniversite 203 57.0
Annenin çal›flma durumu 351 100.0
Ev han›m› 166 47.3
Çal›flan 185 52.7
Ailenin ayl›k geliri 349 100.0
≤1000 YTL 133 38.1
> 1000 YTL 216 61.9
Ailenin sosyal güvencesi 358 100.0
Evet 339 94.7
Hay›r 19 5.3
Annenin gebelik say›s› 347 100.0
1 139 40.0 2 111 32.0 >2 97 28.0 Önceki gebeliklerinde 176 100.0 düflük olmufl mu? Evet 55 31.3 Hay›r 121 68.7
Önceki gebeliklerinde do¤umsal 149 100.0
hastal›k olmufl mu?
Evet 28 18.8
Hay›r 121 81.2
Bu gebelik için yard›mc› üreme 342 100.0
teknikleri kullan›lm›fl m›?
Evet 25 7.3
Hay›r 317 92.7
Bu gebelik doktor kontrolünde mi 343 100
ö¤renilmifl?
Evet 176 51.3
Hay›r 167 48.7
Tablo 1
rini daha erken fark ettikleri saptand›. Ortalama gebeli¤i fark etme zaman› ile sosyal güvencenin olmas›, ayl›k gelir düzeyi ve do¤um say›s› aras›nda da benzer istatistiksel ilifl-kiler gözlendi. Orta ve yüksek düzeyde geliri olan ailelerin düflük gelir düzeyli ailelere göre gebeliklerini daha erken fark ettikleri saptand› (37.4±9.4 gün ve 43.8±23.7 gün; p<0.05). Sosyal güvencesi olan ailelerin de olmayanlara gö-re gebeliklerini daha erken fark ettikleri saptand› (39.7± 15.5 gün ve 42.4±31.3 gün; p<0.05), (Tablo2).
‹lk gebeli¤ini yaflamakta olan kad›nlar›n, gebeliklerini do¤um yapm›fl gebelere göre daha erken fark ettikleri belir-lenirken, önceki gebeliklerinde düflük ya da do¤umsal has-tal›k öyküsünün varl›¤›, yard›mc› üreme tekniklerinin kulla-n›l›p kullan›lmad›¤›, gebeli¤in gebenin kendisi ya da dokto-ru taraf›ndan saptanm›fl olmas› gebeli¤i ilk ö¤renme zama-n›yla iliflkili bulunmad› (Tablo 3).
Tart›flma
Çal›flmam›za kat›lan gebelerin %46.6’s›, efllerinin ise %57’si üniversite mezunudur. Bu oranlar ülkemizde üreme ça¤›ndaki kad›nlar›n e¤itim düzeyinin hayli üzerindedir.15
Ülkenin 15-49 yafl aras› kad›n profilini yans›tan Türkiye Nüfus Sa¤l›k Araflt›rmas›’nda (TNSA) kad›nlar›n sadece %17’sinin (a¤›rl›kl› yüzde) lise ve üzerinde e¤itim almakta oldu¤u bildirilmektedir. Çal›flmaya kat›lan kad›nlar›n
üni-versite mezunu olma durumlar› TNSA’nda belirtilen ‹stan-bul bölgesi ortalamas›n›n (%21.4) da üzerindedir. Çal›flma-m›za kat›lan 359 gebenin %61.9’u orta ya da yüksek düzey-de ayl›k gelire sahip olup, %94.7’sinin sosyal güvencesi vard›r. Bu nedenle çal›flmam›z›n sonuçlar› ülke kad›nlar›n›n genel durumunu de¤il daha çok e¤itimli, yüksek gelir düze-yi ve sosyal güvencesi olan kad›nlar›n özelliklerini yans›t-maktad›r.
Annelerin e¤itim durumunun, do¤urganl›k h›z›, do¤um aral›¤›, ilk do¤um yafl› ve aile planlamas› yöntemlerini kul-lanma ile ilgili oldu¤u bilinmektedir.16
Araflt›rmam›zda hem gebelerin hem de efllerin e¤itim düzeyinin yüksek olmas› gebeli¤e daha erken tan› konulmas›yla iliflkili bulunmufltur. Bu durum planl› gebelikle iliflkili olabilir; kifliler ya da çift-ler gebelik zaman›n› planlam›fl ve bu sonucu bekliyor olabi-lirler. Bir di¤er seçenek, planl› olmasa bile konsepsiyon za-man›n› tahmin edebilecek bilgiye sahip olmalar› ya da ge-beli¤in belirtilerinden haberdar olmalar›d›r.
Türkiye Sa¤l›k Raporu 2004’te17
e¤itim düzeyi gibi ay-l›k gelir düzeyinin de sa¤ay-l›k hizmetlerine ulafl›mda önemli bir belirteç oldu¤u belirtilmektedir. Türkiye’de sa¤l›k hiz-metleri daha çok Sa¤l›k Bakanl›¤›’na ait birinci basamak sa¤l›k kurumlar›nda, devlet ve üniversite hastanelerinde ve-rilmektedir.17
Sosyal güvence ve ekonomik durumun iyi ol-mas› sa¤l›k hizmetlerinden ve teknik olanaklardan daha faz-la faydafaz-lanma imkan› sa¤faz-lamaktad›r. Çal›flmam›zda da bu son iki parametre gebeli¤in erken fark edilmesi ile iliflkili bulunmufl, ayl›k gelir düzeyi >1000 YTL olanlar›n ve
sos-158
|Uzuner A ve ark. |Gebelik Tan›s› Alma Zaman› ve ‹liflkili Faktörlerp<0.05: aokur yazar ve üniversite e¤itimi karfl›laflt›r›lmas›; b‹lkokul ve yüksekokul
karfl›laflt›r›l-mas›; c‹lkokul ve üniversite karfl›laflt›r›lmas› (Tukey’in Çoklu Karfl›laflt›rma Testi) Özellikler Gebelik Tan›s› ‹statistik
(ortalama gün±SS) yöntem
Annenin e¤itimi One Way ANOVA
Okur-yazar 56.2 ± 29.1a p< 0.05
‹lkokul 45.9 ± 25.5b,c
Ortaö¤retim 38.0 ± 13.0
Üniversite 36.8 ± 13.0
Baban›n e¤itimi One Way ANOVA
Okur-yazar 42.0 ± 29.7 p< 0.05
‹lkokul 44.7 ± 25.9c
Ortaö¤retim 42.4 ± 20.3
Üniversite 37.6 ± 10.7
Annenin çal›flma durumu Student t testi
Evhan›m› 41.4 ± 21.2 p> 0.05
Çal›flan 38.4 ± 10.9
Ailenin ayl›k geliri Student t testi
≤1000 YTL 43.8 ± 23.7 p< 0.05
> 1000 YTL 37.4 ± 9.4
Ailenin sosyal güvencesi Student t testi
Evet 39.7 ± 15.5 p< 0.05
Hay›r 42.4 ± 31.3
Anne yafl› Student t testi
< 30 yafl 41.0 ± 16.0 p> 0.05
≥ 30 yafl 38.7 ± 16.8
Tablo 2
Anne ve baba adaylar›n›n sosyodemografik özellikleri ile gebeli¤i ilk ö¤renme zaman› aras›ndaki iliflki
Özellikler Gebelik Tan›s› ‹statistik (ortalama gün±SS) Yöntem
Annenin do¤um say›s› One Way ANOVA
1 38.1 ± 10.9a p< 0.05
2 38.9 ± 16.4
>2 43.6 ± 22.2
Önceki gebeliklerinde düflük olmufl mu? Student t testi
Evet 42.5 ± 18.6 p> 0.05
Hay›r 40.6 ± 20.2
Önceki gebeliklerinde do¤umsal Student t testi
hastal›k olmufl mu?
Evet 39.2 ± 16.3 p> 0.05
Hay›r 42.4 ± 21.7
Bu gebelik için yard›mc› üreme Student t testi
teknikleri kullan›ld› m›?
Evet 34.1 ± 13.4 p> 0.05
Hay›r 40.3 ± 16.7
Bu gebelik doktor kontrolünde mi ö¤renildi? Student t testi
Evet 40.6 ± 19.3 p> 0.05
Hay›r 38.8 ± 12.5
Tablo 3
Anne adaylar›n›n mevcut gebeli¤i ve önceki gebelikleriyle ilgili sorularla gebeli¤i ilk ö¤renme zaman› aras›ndaki iliflki
yal güvencesi olanlar›n gebeli¤i daha erken ö¤rendikleri be-lirlenmifltir.
Gebelikten önce ve gebeli¤in ilk üç ay›nda ilaç kullan-man›n gebeli¤in sonuçlar› ve fetüs üzerinde önemli etkileri vard›r. Gebeli¤in olabildi¤ince erken ö¤renilmesi, anne adaylar›n›n ve fetüsün sa¤l›¤›n› olumsuz etkileyebilecek faktörlerden kaç›nmalar›na, beslenme al›flkanl›klar›na daha fazla dikkat etmelerine, erken dönemde takip alt›na al›nma-lar›na ve profilaktik amaçl› vitamin, mineral kullan›m›na er-ken bafllanmas›n› sa¤layabilir.1-4
Bilindi¤i gibi folik asit kul-lan›m›n›n fetüste nöral tüp defektlerini azaltt›¤› yönünde yay›nlar olup, gebelik öncesi haz›rl›k döneminde kullan›l-mas› önerilmektedir.18,19
Gebeli¤i erken ö¤renmenin en ya-flamsal yarar› ise ilk aylarda fetüse zarar› olabilecek ilaçla-r›n kullan›m›ndan kaç›nmay› sa¤lamas›d›r.
Anketlerin gebeler taraf›ndan doldurulmufl olmas›ndan kaynaklanan, “önceki gebeliklerinde düflük ve do¤umsal hastal›k” olup olmad›¤›na yönelik sorulara verilen yan›tlar-da eksik veri ile de¤erlendirme yap›lm›fl olmas› araflt›rma-n›n k›s›tl›l›¤› olarak de¤erlendirilebilir.
Sonuç olarak e¤itim düzeyi yüksek, ekonomik durumu iyi, sosyal güvencesi olan bireylerin gebeli¤i daha erken ö¤-renmekte, bu da, fetüse zarar verecek ilaçlar› kullanmama-lar›na ya da doktor kontrolünde kullanmakullanmama-lar›na olanak sa¤-lamaktad›r. Bu durum dikkate al›nd›¤›nda, düflük gelir ve e¤itim gruplar›nda yer alan kiflilerin gebeliklerini daha er-ken ö¤renmelerine yönelik olanaklar›n art›r›lmas› yararl› olacakt›r.
Kaynaklar
1. Verbeke W, De Bourdeaudhuij I. Dietary behaviour of pregnant versus
non-pregnant women. Apetite 2007; 48: 78-86.
2. Athearn PN, Kendall PA, Hillers VV ve ark. Awareness and acceptance of
current food safety recommendations during pregnancy. Matern Child Health
J2004; 8:149-62.
3. Raatikainen K, Huurinainen P, Heinonen S. Smoking in early gestation or
through pregnancy: A decision crucial to pregnancy outcome. Prev Med 2006; 44:59-63.
4. Mengel MB, Searight HR, Cook K. Preventing. Alcohol-exposed
Pregnancies. J Am Board Fam Med 2006; 19: 494-505.
5. Lagoy CT, Joshi N, Cragan JD, Rasmussen SA. Medication use during
pregnancy and lactation: an urgent call for public health action. J Womens
Health (Larchmt)2005; 14: 104-9.
6. De Santis M, Straface G, Carducci B ve ark. Risk of drug-induced
con-genital defects. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2004; 10; 117:10-9.
7. Anatomic Therapeutic Classification System. ATC/DDD Index 2006.
http://www.whocc.no/atcddd/indexdatabase/adresinden 11.12.2006 tarihinde eriflilmifltir.
8. Buitendijk S, Bracken MB. Medication in early pregnancy: prevalence of
use and relationship to maternal characteristics. Am J Obstet Gynecol 1991; 165: 33-40.
9. Eskazan E, Aslan S. Antiepileptic therapy and teratogenicity in Turkey. Int
J Clin Pharmacol Ther Toxicol1992; 30: 261-4.
10. Yaris F, Ulku C, Kesim M ve ark. Psychotropic drugs in pregnancy: a
case-control study. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 2005; 29: 333-8.
11. Lacroix I, Damase-Michel C, Lapeyre-Mestre M, Montastruc JL.
Prescription of drugs during pregnancy in France. Lancet 2000; 356: 1735-6.
12. Olesen C, Steffensen FH, Nielsen GL, de Jong-van den Berg L, Olsen J, Sorensen HT. Drug use in first pregnancy and lactation: a population-based
survey among Danish women. The EUROMAP group. Clin Pharmacol 1999; 55: 139-44.
13. Donati S, Baglio G, Spinelli A, Granolfo ME. Drug use in pregnancy
among Italian women. Eur J Clin Pharmacol 2000; 56: 323-8.
14. Bonati M, Bortolus R, Marchetti F, Romero M, Tognoni G. Drug use in
pregnancy: an overview of epidemiological (drug utilisation) studies. Eur J
Clin Pharmacol1990; 38: 325-8.
15. Hanc›o¤lu A, Akadl› Ergöçmen B. Kad›nlar›n temel özellikleri ve statüleri.
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas›, 2003. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Sa¤l›k Bakanl›¤› Ana Çocuk Sa¤l›¤› ve Aile Planlamas› Genel Müdürlü¤ü, Devlet Planlama Teflkilat› ve Avrupa Birli¤i, Ankara, Türkiye, 2003; 33-43.
16. Koç ‹, Özdemir E. Do¤urganl›k. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri
Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas›, 2003. Hacettepe Üniversite-si Nüfus Etütleri Enstitüsü, Sa¤l›k Bakanl›¤› Ana Çocuk Sa¤l›¤› ve Aile Planlamas› Genel Müdürlü¤ü, Devlet Planlama Teflkilat› ve Avrupa Birli¤i, Ankara, Türkiye, 2003; 45-60.
17. Ministry of Health (MoH). Health status. Reproductive health and Fertility
outcomes. In Turkey Health Report. MoH, Refik Saydam Hygiene Center, School of Public Health, Publication No: SB-HM-2004/01; 4-21.
18. Eichholzer M, Tonz O, Zimmermann R. Folic acid: a public-health
chal-lenge. Lancet 2006; 367: 1352-61.
19. Czeizel AE. The primary prevention of birth defects: Multivitamins or folic
acid? Int. J. Med. Sci 2004; 1: 50-61.
Türkiye Aile Hekimli¤i Dergisi|Turkish Journal of Family Practice|Cilt 10 |Say›4 |2006 |
159
Gelifl tarihi: 12.10.2006 Kabul tarihi: 11.01.2007
‹letiflim adresi:
Doç. Dr. Ahmet Ak›c› Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji Anabilim Dal›, ‹STANBUL
Tel: (0216) 349 28 16 Fax: (0216) 347 55 94 e-posta: aakici@marmara.edu.tr
