THE ASSESSMENT METHODS OF PHYSICAL ACTIVITY LEVEL IN ELDERLY

(1)

YAﬁLILARDA F‹Z‹KSEL AKT‹V‹TE DÜZEY‹

DE⁄ERLEND‹RME YÖNTEMLER‹

THE ASSESSMENT METHODS OF PHYSICAL

ACTIVITY LEVEL IN ELDERLY

Gülﬂah ﬁAH‹N

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi,

Beden E¤itimi ve Spor Yüksekokulu ÇANAKKALE Tlf: 0286 218 23 13 e-posta: sahing@comu.edu.tr Geliﬂ Tarihi: 12/10/2009 (Received) Kabul Tarihi: 15/12/2009 (Accepted) ‹letiﬂim (Correspondance)

A

BSTRACT

P

hysical activity is powerful medicine that can change lives. An effective exercise prescriptioncan improve strength, endurance, balance, function and quality of life. Physical activity epide-miological studies provide one of many types of research evidence that are necessary to assess the importance of physical activity to health. But, the assessment of physical activity level is very difficult and complex in elderly people. The major factors are culture, gender, age, disorders, mo-tivation and cognitive function in elderly people for the assessment of physical activity level. The-re aThe-re two methods in order to assessment of physical activity level in elderly. DiThe-rect and indiThe-rect calorymetry, double labeled water, labeled bicarbonate and gas exchange. Indirect methods: The Ouestionnaire, heart rate, pedometer, accelerometer and physical activity index.

Key Words: Elderly; Physical Activity Level, Energy Expenditure

Ö

Z

F

iziksel aktivite, hayat› de¤ifltirebilen güçlü bir ilaçt›r ve enerji tüketimiyle sonuçlanan, iskelet ka-s› ile yap›lan herhangi bir vücut hareketidir. Etkili bir fiziksel aktivite program› kuvvet, dayan›k-l›l›k, denge, fiziksel-zihinsel fonksiyon ve yaflam kalitesini gelifltirebilir. Ancak yafll› bireylerde, fizik-sel aktivitenin de¤erlendirme ve ölçülmesi zor ve karmafl›kt›r. Yafll› populasyonda kültür, cinsiyet ve yafl gibi farkl› özellikler, hastal›klar, motivasyon ve biliflsel ifllevler fiziksel aktivite de¤erlendirme yönteminin seçiminde önemli bir etkendir. Yafll› bireylerde fiziksel aktivite düzeyini de¤erlendir-mek için 2 yöntem bulunmaktad›r. Direkt yöntemler; direkt ve indirekt kalorimetri, çift etiketli su, etiketli bikarbonat ve gaz al›flverifli teknikleri. ‹ndirekt yöntemler; anketler, kalp at›m h›z› ölçümü, pedometre, akselerometre ve fiziksel aktivite indeksidir.

Anahtar Sözcükler: Yaﬂl›; Fiziksel Aktivite Düzeyi; Enerji Tüketimi.

Gülﬂah ﬁAH‹N

D

ERLEME

(2)

F

iziksel aktivite, hayat› de¤ifltirebilen güçlü bir ilaçt›r veenerji tüketimiyle sonuçlanan, iskelet kas› ile yap›lan her-hangi bir vücut hareketidir. Etkili bir fiziksel aktivite prog-ram› kuvvet, sürat, dayan›kl›l›k, denge, fiziksel-zihinsel fonk-siyon ve yaflam kalitesini gelifltirebilir (1). Egzersiz, spor, dans ve serbest zaman aktiviteleri ise, fiziksel aktivite bafll›¤› alt›n-da tan›mlan›r (2). Düzenli fiziksel aktivite vücut sa¤l›¤›n›n korunmas›nda önemli bir faktör olarak yaflam biçimini yans›t-maktad›r (1). Çal›flmalar farkl› fiziksel aktivite tiplerinin, s›k-l›k ve yo¤unlukla iliflkili olarak farkl› olumlu etkilerinin ol-du¤unu göstermektedir. Yüzmede tüketilen 100 kalori özel-likle kalp-damar sa¤l›¤› ve ilgili hastal›klar için yararl› oldu-¤u halde, a¤›rl›k antrenman›nda tüketilen 100 kalori, kemik ya da osteoporoz riski üzerinde olumlu etkiler ortaya ç›kart-maktad›r (3). Fiziksel olarak aktif olman›n kalp damar ve so-lunum sisteminde, serum lipoprotein profili ve beden ya¤ da-¤›l›m›nda, kas iskelet aktivitelerinde, gastrointestinal

etkin-likte ve ruhsal ifllevlerde geliflim sa¤lad›¤› kan›tlanm›flt›r (4,5,6,7,8). Fiziksel aktivitenin kalori tüketimi, aerobik yo-¤unluk, vücut a¤›rl›¤›n› tafl›ma, esneklik ve kuvvetin farkl› hastal›klar ve sa¤l›kla ilgili birkaç ölçütü bulunmaktad›r (1,2,3,8). Kalori tüketimi gibi baz› ölçütler, koroner kalp has-tal›¤›, obezite ve diabet gibi kronik hastal›klar ile iliflkili iken, esneklik ve kas kuvveti gibi baz› ölçütler, daha çok fi-ziksel fonksiyon, osteoporoz ve yetersizlikle iliflkili bulun-mufltur (2).

Fiziksel aktivite ölçümünde tek bir standart olmamakla birlikte de¤erlendirmede kullan›lan farkl› yöntemler, fiziksel aktivitenin baz› boyutlar›n› ve niteli¤ini ölçmekte ve ço¤u de¤erlendirme yöntemi, enerji tüketim miktar› üzerinde odaklanmaktad›r (3). Epidemiyolojik araﬂt›rmalarda, pratikli-¤i ve kolay uygulanabilir olmas› nedeniyle daha çok “fiziksel aktivite anketleri” kullan›lmaktad›r (Çizelge 1). Anketlerden

Çizelge 1— .Fiziksel Aktivite Anketleri

Uygulama Biçimi

Kendi kendine de¤erlendirme Kendi kendine de¤erlendirme Görüﬂme

Kendi kendine de¤erlendirme Görüﬂme

Görüflme Görüflme Görüflme Görüflme

Kendi kendine de¤erlendirme ya da görüflme Görüflme Görüflme Görüflme Aktivite Türü Ayr›nt›l› Ayr›nt›l› Al›flkanl›k Bofl zaman Al›flkanl›k Bofl zaman Al›flkanl›k Al›flkanl›k Bofl zaman Al›flkanl›k Al›flkanl›k Al›flkanl›k Al›flkanl›k De¤erlendirilen Zaman Aral›¤› 2 hafta 12 saat 1 hafta 1 hafta 1 Hafta Son 12 ay 3 ay Son 12 ay Son 12 ay 1 hafta 1 hafta 1 gün Son 12 ay Ölçüm Skalas› Kcal Kcal MET Kcal/hafta Kcal/gün MET Skor A¤›rl›kl› skor MET 28 puan-skor S›n›flama Günlük index MET ya da skor Anket Günlük (Diary Survey) Edholm ve ark. LaPorte ve ark. Hat›rlatma (Recall) Seven-Day

Physical Activity Recall Harvard Alumni Questionnaire Five City Project Questionnaire

Niteliksel Aktivite Öyküsü (Quantitative Histories Survey) Tecumseh Occupational Physical

Activity Questionnaire

Stanford Usual Activity Questionnaire CARDIA

Physical Activity History Minnesota LTPA Genel (General survey) HIP

Lipid Research Clinics Questionnaire Framingham

Physical Activity Index Baecke

Questionaire

MET: Metabolic equivalent threshold

LPTA: Leisure-Time Physical Activity Questionnaire

(3)

elde edilen sonuçlar›n do¤rulanmas›, objektif ölçümlerle ya-p›lmakta, objektif ölçümlerde ise toplam enerji tüketimi üze-rinden hesaplama yap›lmaktad›r (1). Ancak yafll› bireylerde, fiziksel aktivitenin de¤erlendirme ve ölçülmesi zor ve karma-fl›kt›r. Yafll›lar›n kültür, cinsiyet ve yafl gibi farkl› özellikleri, hastal›klar›, motivasyonlar› ve biliflsel ifllevleri fiziksel aktivi-te de¤erlendirme yönaktivi-teminin seçiminde önemli bir etkendir. Ba¤›ms›z yafll›larda fiziksel aktivitenin do¤ru de¤erlendiril-mesi zordur. Çünkü fiziksel aktivitenin miktar›, fiziksel akti-vitede tüketilen enerji ile ifl anlaml› de¤ildir. fiiddetli ve k›sa süren bir yar›flmada, daha az yo¤unlukta ve çok uzun süren bir yar›flmadakine benzer enerji tüketimi olabilmektedir. Fiziksel aktivite de¤erlendirme yöntemlerinden baz›lar› sadece fiziksel aktivite miktar›n› ölçerken, di¤erleri fiziksel aktivitede tüke-tilen enerjiyi ölçmektedir (9). Bunun yan› s›ra ba¤›ms›z yafll›-lardaki fiziksel aktivite miktar›, fiziksel aktivitede yer alan hareketler için harcanan süre (saat, dakika) ve anket sorular›-na verilen cevaplar›n puanlar› dikkate al›sorular›-narak belirlenmekte-dir. Fiziksel aktivitede harcanan enerji ise, metabolik equiva-lent (MET) olarak ifade edilir. MET kullan›m› aktivitelerin enerji maliyetinin ifadesini sa¤lamaktad›r. Fiziksel aktivite seviyesi (FAS) günlük tüketilen toplam enerji olarak hesap-lanmaktad›r. Sedanter bireyler için FAS 1.5 puan civar›nda-d›r. Bu de¤er, yüksek düzeyde antrenman yapanlarda 3.5-4.5’e kadar artabilmektedir (9). Yafll› bireylerin fiziksel akti-vite ölçümünde kullan›lan birçok yöntem bulunmaktad›r (Çi-zelge 2). Ölçümler, direkt kalorimetri gibi direkt ya da çift etiketli su, etiketli bikarbonat yöntemi ya da anketler gibi in-direkt olarak yap›labilmektedir. ‹nin-direkt ölçümler ise teknik olarak daha kolay, daha ucuz ekipman gerektirmektedir (9).

1. Kalorimetri

‹nsan bedeninde metabolik iﬂ için kullan›lan enerji kayna¤› ATP’dir. Metabolik iﬂ amac›yla kullan›lan ve ATP molekül-lerinin hidroliziyle aç›¤a ç›kan enerji, besinlerin oksidasyonu, ATP moleküllerinin resentezi için gerekli enerjiyi sa¤lamak-tad›r. Kalorimetri ile enerji tüketimi, direkt ya da indirekt olarak ölçülebilmekte ve direkt yöntemde aç›¤a ç›kan ›s› ve üretilen ›s› miktar› belirlenmektedir. ‹ndirekt yöntemde ATP sentezi için gerekli besinlerin oksidasyonunda tüketilen oksi-jen miktar› ölçülmektedir (9).

Direkt Kalorimetri: Direkt kalorimetri beden taraf›ndan

üretilen gerçek ›s›y› ölçer. Oda kalorimetriler en az 24 saatte üretilen ›s›y› ölçebilecek kapasiteye sahiptir. Ölçümün süre ve büyüklük özelliklerine ba¤l› olarak dene¤in yan›t süresi

ya-vaﬂt›r ve ölçüm egzersiz s›ras›nda yap›ld›¤› zaman, enerji tü-ketiminin kesin olarak de¤erlendirilmesi uzun zaman gerek-tirmektedir.

‹ndirekt kalorimetri: Susbtrat oksidasyonu h›z›n›

de¤erlen-dirmek, direkt kalorimetreye göre, teknik olarak daha kolay, daha ucuz ekipman gerektirmekte ve hem substrat oksidasyon h›z›, hem de enerji tüketimi hesaplanabilmektedir. ‹ndirekt kalorimetrinin en yayg›n kullan›lan tipleri solunum gaz al›ﬂ-veriﬂi, çift etiketli su ve etiketli bikarbonat yöntemidir (9).

a. Solunum Gaz Al›ﬂveriﬂi

Solunum gaz al›flverifli ile uygulanan indirekt kalorimetri, ok-sijen tüketim (VO2) ve karbondioksit üretim h›z›n› (VCO2) belirlemektedir. Al›nan ve verilen havadaki karbondioksit ve oksijen konsantrasyon analizinden türetilen solunum katsay›-s› (RQ) VO2/VCO2 olarak hesaplanmaktad›r. Enerji tüketi-mi, harcanan oksijenin her litresindeki enerji eflitli¤inin he-saplanmas› ile elde edilmektedir. Protein oksidasyonuyla, kar-bondioksit üretimi ve oksijen tüketimi, toplam ölçülen oksi-jen tüketimi ve karbondioksit üretimi miktar›ndan ç›kar›ld›-¤›nda, proteinsiz solunum katsay›s› (NPRQ) ya¤ oksidasyonu ve relatif karbonhidrat miktar› hesaplanmaktad›r (9).

b. Çift Etiketli Su (Doubly Labeled Water)

DLW tekni¤i, ba¤›ms›z yaﬂl›lar›n fiziksel aktivitede tükettik-leri enerjiyi de¤erlendirmekte alt›n standart olarak kabul edi-len bir yöntemdir. Bu teknik ile istirahat metabolik h›z ve be-sinlerin termik etkisi dikkate al›narak fiziksel aktivite süre-since tüketilen enerji hesaplanabilmektedir. Fiziksel aktivite süresince tüketilen enerji, toplam enerji tüketiminden, 24 sa-atlik istirahat metabolik h›z ve besinlerin termik etkisi ç›kar-t›larak bulunmaktad›r. Fiziksel aktivite süresince tüketilen toplam enerji 2-3 haftal›k bir sürede ölçülebilmesine ra¤men yöntem, fiziksel aktivitenin s›kl›¤›, yo¤unlu¤u, süresi ve mik-tar› ile ilgili bilgi vermemektedir. Büyük epidemiyolojik ça-l›ﬂmalarda tekni¤in kullan›m› emek, zaman ve maliyetinden dolay› uygun de¤ildir (9).

c. Etiketli Bikarbonat Yöntemi

Enerji tüketimi ve CO2 üretimini de¤erlendirmek için kulla-n›lan di¤er bir yöntem etiketli bikarbonat yöntemidir. Kifliye NaH14CO3uygulan›r. Çift etiketli su yöntemiyle benzer bir yöntemdir ve enerji tüketiminin hesaplanmas›n› sa¤lamakta-d›r. Etiketli karbonlar›n geri al›m› kan, soluk ya da tükürük örne¤inden elde edilmekte ve bu yöntem solunum gaz al›flve-rifli yönteminden daha kolay bir flekilde enerji tüketimini he-saplayabilmektedir (9).

(4)

Çizelge 2—

Fiziksel aktivite de¤erlendirmesinde kullan›lan yöntemler

Yöntem Direkt Kalorimetri ‹ndirekt Kalorimetri Gaz al›ﬂveriﬂi Çift etiketli su Bikarbonat-Urea FA‹ Günlük Hat›rlatma Niteliksel aktivite öyküsü Genel Pedometre HR monitör Eksensiz akselerometre 3 eksenli akselerometre

Yafl Yenido¤an Yafll› Adolesan Yafll› Yenido¤an Yafll› Yenido¤an Yafll› Çal›flan Adolesan Yafll› Adolesan Yafll› Adolesan Yafll› Adolesan Yafll› Çocuk Yafll› Yenido¤an Yafll› Yenido¤an Yafll› Yenido¤an Yafll›

Büyüklük Küçük Orta Küçük Küçük Genifl Genifl Genifl Genifl Genifl Genifl Orta Orta Orta

Maliyet $$$ $$ $$$$ $$$ $ $$ $ $ $ $ $$$ $$$ $$$

Çal›ﬂma Süresi Saat-gün Dakika-saat 2-3 hafta Gün-hafta Gün Bir gün 1-7 gün 1-7 gün Gün Y›l 1-3 gün Dakika-gün 1-3 gün 1-3 gün

Denekler için Süre Saat-gün Dakika-saat Dakika/gün Dakika/gün Dakika Gün içi 1 saatten az 1 saatten az Dakika Çok az 1 saat+ Çok az Çok az

Uygulama Hareket Yapay aktivite ‹drar ‹drar ‹ﬂ aktivitesi Aktivite detaylar› Hat›rlama Hat›rlama Aktivite Bele tak›l›r Kalibrasyon testi Bele tak›l›r Bele tak›l›r

S›n›rl›l›k Maliyet Laboratuar Laboratuar Maliyet Maliyet ‹nvasif Yaln›z meslek aktivitesi Süre Denek haf›zas› Denek haf›zas› Özel de¤il Sadece yürüme-koﬂu – Eksensiz Maliyet,statik aktivite

(5)

2. Fiziksel Aktivite ‹ndeksi (FA‹)

Genifl epidemiyolojik çal›flmalarda s›k kullan bu yöntem 24 saatte enerji tüketiminin de¤erlendirilmesini sa¤lamaktad›r. ‹fl s›n›flamas›, aktivite seviyesine göre meslek aral›klar› ve fi-ziksel aktivite indeksi olarak kullan›lmaktad›r. Bu tip fifi-ziksel aktivite indeksi, serbest zaman ve meslekle ilgili olmayan ak-tiviteleri hesaplayamamaktad›r. Oysa endüstriyel toplumlar-da ifl ve meslekler toplumlar-daha çok makineleflmifltir ve toplumlar-daha az fizik-sel güce gereksinim duyulmaktad›r. Bu nedenle meslekle il-gili olmayan fiziksel aktivite ölçümlerinin önemi daha da art-m›flt›r (9).

3. Fiziksel Aktivite Anketleri

Anketler genellikle toplum çal›flmalar›nda fiziksel aktivite süresince tüketilen enerjinin de¤erlendirilmesinde en pratik yöntem say›lmaktad›r. Fiziksel aktivitenin de¤erlendirilmesi için 40’›n üzerinde farkl› anket bulunmakta ve bu anketler kat›l›mc›lar›n uygulad›¤› fiziksel aktivitenin s›kl›¤›, yo¤un-lu¤u, süresi ve türü hakk›nda bilgi vermektedir. Aktiviteler genellikle MET de¤eri ya da harcanan enerji seviyesine göre düflük, yüksek ya da orta olarak grupland›r›lmaktad›r. Kulla-n›lan anketler genellikle bofl zaman fiziksel aktivitesi (10), meslek aktivitesi (11) ya da her ikisini birden (12) de¤erlen-dirmektedir. Anketler 4 bileflen temel üzerinde oluflturul-mufltur.

1. Uygulama modeli (karﬂ›l›kl› ya da görüﬂme, kendi kendi-ne uygulama ve mektup)

2. Raporland›rma süresi (birkaç dakikadan 1 y›la kadar) 3. Fiziksel aktivite de¤erlendirmeye özgü özellikler (tipi,

sü-resi, s›kl›¤› ve yo¤unlu¤u)

4. Hesaplama ﬂekli (aktivite kategorisi, MET kilojoule, puan ve s›ralama)

Fiziksel aktivite anketlerinin kullan›m›ndaki s›n›rl›l›klar; yafll›l›¤›n getirdi¤i biliflsel sorunlar ve anketlerin subjektif ol-mas›d›r. Ço¤u anket, fiziksel aktivite yo¤unlu¤unu tam ola-rak belirleyememektedir. Anketlerin baz›lar›nda kültürel, dil ve okuryazarl›k seviyesi gibi s›n›rl›l›klar vard›r. Anketler, özel populasyonlara özgü olarak gelifltirildi¤i için uygulama alan› da s›n›rlanmaktad›r (9). Bununla birlikte enerji tüketimi öl-çen di¤er yöntemler ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda anketler geçerli bulunmufltur. Karfl›laflt›rma daha çok indirekt kalorimetri, çift etiketli su ile yap›lm›fl ve zay›f korelasyon bulunmufltur (3,13,14). Akselerometre ve heart-rate monitör ile karfl›laflt›-r›ld›¤›nda ise, korelasyonun daha iyi oldu¤u tespit edilmifltir (15). Fiziksel aktivite günlük, haftal›k ya da y›ll›k olarak ka-y›t edilebilmekte ve fiziksel aktivitenin yo¤unlu¤u ölçümleri

aktif, inaktif (düflük, orta, a¤›r) olarak özel seviyeler fleklinde s›-ralanabilmektedir. Baz› anketler 2, baz›lar› 100 sorudan olufl-maktad›r. Afla¤›da fiziksel aktivite anket türleri verilmifltir.

a. Günlük (Diary Survey): Kiﬂi fiziksel aktivitelerini

gün-lük ﬂeklide kaydeder (9).

b. Hat›rlama (Recall): Telefon ya da görüﬂme yoluyla

uygu-lan›r ve 1-7 gün s›ras›ndaki fiziksel aktiviteleri an›msayarak kaydetme esas›na dayan›r. 3 günlük aktivite kayd›n›n nirli¤i yüksektir (r=0.96). 7 günlük aktivite kayd›n›n güve-nirli¤i, hafif aktiviteler için 0.65, orta aktiviteler için 0.08, a¤›r aktiviteler için 0.31, ve çok a¤›r aktiviteler için 0.61’dir. Fiziksel aktivite skalas› (PASE) orta derecede güvenirli¤i olan bir ankettir (r=0.75) (16). Serbest zaman aktivitelerini de¤er-lendiren Ztuphen anketi güvenirli¤i 0.93’dür. Yale fiziksel aktivite ölçe¤i, ev içi aktivitelerle ilgili, egzersiz yapma ile il-gili, rekreatif aktiviteler ile ilgili sorulardan oluflan, karfl›l›kl› görüflme yoluyla anketör taraf›ndan doldurulan bir ankettir. Farkl› ekonomik durumdaki 60-86 yafllar aras›ndaki 20 er-kek-56 kad›nda yap›lan güvenirlik çal›flmas›nda anketin gü-venirli¤inin 0.42-0.65 aras›nda oldu¤u belirlenmifltir (3). 60-86 yafllar aras›ndaki 25 kifliyi kapsayan geçerlik çal›flmalar›n-da maxVO2 ve Caltrac ile anket enerji tüketimi (kcal/hafta) karfl›laflt›r›lm›fl ve max VO2 ile 0.20, Caltrac ile 0.14 iliflki ol-du¤u saptanm›flt›r. Yale fiziksel aktivite ölçe¤i ile max VO2 aras›nda, sonuç indeksine göre 0.58, yo¤un aktivite gösterge-sine göre 0.60, rahat yürüme göstergegösterge-sine göre 0.11 ve hare-ket etme göstergesine göre 0.20 iliflki katsay›s› elde edilmifl-tir (3).

c. Niteliksel Aktivite Öyküsü (Quantitative Histories Sur-vey): Hat›rlatma yöntemine benzeyen ancak 1 y›l gibi uzun

bir dönemi kapsayan bir yöntemdir. Sonuç enerji tüketimi olarak ifade edilir (kj ya da MET). Minessota Serbest Zaman Fiziksel Anketi- Leisure Time Physical Activity (LTPA) anke-ti bu kategoridedir. Ankeanke-tin güvenirli¤i yüksekanke-tir (r=0.69). Ev ifli, spor aktiviteleri ve bofl zaman aktivitelerini ölçen Ba-ecke anketi güvenirli¤i de yüksektir (r=0.88). Çal›flmalarda Beacke ve akselerometre aras›nda anlaml› iliflki bulunmufltur (9).

d. Genel (General Survey): Daha az detay bilgi sa¤lar.

Uy-gulama ve puanlama daha basittir. Günlük, ayl›k ya da y›ll›k olabilir (9).

4. Kalp At›m H›z› Ölçümü (Heart Rate)

Kalp at›m frekans›, oksijen tüketimi ile ba¤lant›l›d›r ve baz› koﬂullar alt›nda enerji tüketiminin de¤erlendirilmesinde

(6)

kul-lan›labilmektedir. Kalp at›m frekans› ölçerler elektrokardi-yografi sinyallerini kaydetmek için gerekli analog bileflenden oluflur ve kalp at›m say›s› kayd› için farkl› dijital bilefleni bu-lunmaktad›r. Bununla birlikte kalp at›m say›s› ve oksijen tü-ketimi aras›ndaki iliflki, kifliden kifliye de¤ifliklik göstermek-tedir. Bu yöntemde çal›flmaya bafllamadan önce her kat›l›mc› için kalibrasyon yap›ld›¤›ndan enerji tüketimi ölçümü için standart protokoller mevcuttur (koflu band›, bisiklet ergomet-resi). Yap›lan araflt›rmalarda bireylerin kendi içinde at›m h›z› ve oksijen tüketimi aras›ndaki korelasyon yüksek bulunmufl-tur (r=0.95) (17). Buna ra¤men yöntemin en önemli s›n›rl›l›-¤› ise, düflük seviyedeki fiziksel aktivite boyunca at›m h›z› ve oksijen tüketimi aras›ndaki iliflkinin, yo¤un fiziksel aktivite-deki iliflkiden daha zay›f olmas›d›r. Bu yöntem ile çok say›da hareketsiz (inaktif) bireyin kat›ld›¤› araflt›rmalarda kesin so-nuç almak zordur (9). Schulz ve ark (18), Livingstone ve ark (19), kalp at›m h›z› ölçer ile çift etiketli su yöntemini karfl›-laflt›rd›klar› çal›flmalar›nda, farkl› HR-VO2 regresyon eflitlik-leri kullanm›fllar ve iki yöntem aras›nda fark saptamam›fllar-d›r. Baz› çal›flmalarda da kalp at›m h›z› ölçerin günlük akti-vite kayd›ndan daha do¤ru sonuçlar verdi¤i tespit edilmifltir (20).

5. Pedometre

Pedometre hareketlerin toplam miktar›n› ve dikey sal›n›m› ölçmektedir. Alet bele, ayak ya da el bile¤ine tak›labilir. Pe-dometreler özel olarak yürümeyi de¤erlendirmek için yap›l-m›flt›r (9). Ancak mesafe ve ad›m say›s›n›n ölçümü güvenilir de¤ildir. Yeni gelifltirilen pedometrelerin daha güvenilir ol-du¤u bilinmektedir (21). Pedometreler sadece ad›m say›s›n› de¤erlendirebilmekte, ancak ad›m h›z› de¤iflkeniyle, enerji tüketimi ve kat edilen mesafe de de¤erlendirilebilmektedir. E¤er mesafe de¤erlendirilirse, pedometrenin bireyin ad›m uzunlu¤una göre kalibre edilmesi gerekmektedir (9). Pedo-metre orta düzeyde mesleki aktiviteleri ölçmek için uygundur (mesle¤in gerektirdi¤i oturma, ayakta durma ve yürüme gi-bi). Fakat henüz a¤›r ve orta düzey aktiviteler aras›ndaki ay-r›m yap›lamam›flt›r (22). Pedometreler yukar› kald›rma gibi üst ekstremiteler ile yap›lan statik çal›flmalar› tespit edemez-ler ve sadece bir yönde yap›lan hareketedemez-leri ölçebilmektediredemez-ler. Yine bisiklet ile bay›r afla¤› ya da yukar› ç›k›fl aras›ndaki far-k› ortaya ç›karmada, statik ifli tespit etmekte ve aktivitelerin yo¤unlu¤unu kay›t etmekte yeterli de¤ildir (9). Yavafl yürü-me h›z›nda do¤ru kay›t yapamad›¤› baz› araflt›rmac›lar tara-f›ndan da tespit edilmifltir (23,24). Mesafe hesaplamas›nda h›z ya da yürüme boyunca ad›m uzunlu¤unda de¤ifliklikler olur ve mesafe ölçülürken yatay eksende yap›lan hareketlerin

so-nuçlar› olmayacakt›r. Sonuç olarak akselerometre ile ölçülen dikey hareketler pedometre ile ölçülemeyecektir (9). Ölçüm s›ras›nda pedometrenin yerlefltirildi¤i bölge (el bile¤i ayak bi-le¤i gibi) de ölçüm sonuçlar› üzerinde etkilidir. Bele yerleflti-rildi¤inde, ayak bile¤ine yerlefltirildi¤i zamankinden daha do¤ru de¤erler verir. Bütün bu s›n›rl›l›klar›na ra¤men pedo-metre baz› populasyon çal›flmalar›nda kullan›lmaktad›r.

6. Akselerometre

Akselerometre hareketleri dikey, yan ve yatay olarak ölçebil-mektedir. Bu ölçüm yöntemi laboratuar temelli çal›flmalarda kullan›lmakta, genifl alan çal›flmalar› için tavsiye edilmemek-tedir. Akselerometre hem ad›m frekans›n› hem de hareketin yo¤unlu¤unu ölçebilmekte, su aktiviteleri için ve statik akti-viteler ya da vücut a¤›rl›k merkezinin küçük oldu¤u bisiklet ve kürek gibi aktiviteler de iyi sonuç al›nmad›¤› ileri sürül-mektedir (9). Tek eksenli akselerometrenin geçerlili¤i olduk-ça yüksektir (r=0.94) (24). Farkl› araflt›rmalarda Caltrac ve VO2 aras›ndaki korelasyon katsay›s› (0.79) (24), r>0.99 (25), 0.79 ve geçerlik 0.73 olarak saptanm›flt›r (26). Üç eksenli ak-selerometre ile mediyolateral anteroposterior ve vertikal ek-senlerde yap›lan hareketler ölçülebilir (9). Akselerometre, di-rençli (a¤›rl›k kald›rma ve bisiklet gibi) ve meyilli yüzeyde yap›lan aktivitelerdeki (bay›r yukar› gibi) hareketlere karfl› duyars›zd›r. Alet bölgesel beden hareketleri ile s›n›rl›d›r. E¤er bacakta tak›l›rsa kol hareketlerini ölçemeyecektir. Akselero-metre statik hareketleri kay›t edemez (9). Düflük yo¤unlukta yap›lan fiziksel aktivitedeki enerji tüketimini ölçmek için tra-xial akselerometre ile kalp at›m h›z› ölçer karfl›laflt›r›lm›fl, tri-axial akselerometrenin beklenen de¤ere daha yak›n sonuçlar verdi¤i belirlenmifltir. Baflka bir çal›flmada, pedometre unaxi-al akselerometre ve triaxunaxi-al akselerometre ile karfl›laflt›r›lm›fl-t›r. En iyi de¤erlendirmenin triaxial akselerometre ile elde edildi¤i bulunmufltur. 24 saatlik solunum kafesi protokolü ile akselerometre aras›nda yüksek bir korelasyon bulunmufltur (r=0.92) (27). Yap›lan di¤er çal›flmalarda triaxial akselero-metre ile indirekt kalorimetri ve fiziksel aktivite anketleri aras›nda anlaml› korelasyon bulunmufltur (9).

K

AYNAKLAR

1. Scott S. ABLE Bodies Balance Training. Human Kinetics 2008; (Internet) ISBN-13:9780736064682 (Cited 10.10.2009); 1-15.

2. Caspersen CJ, Kriska AM, Dearwater SR. Physical activity epi-demiology as applied to elderly populations. Bailliere’s Clinical Rheumatology 1994; 8 (19):7-27.

3. A Collection of Physical Activity Questionnaire for Health-re-lated Research. 1997; Medicine & Science in Sports & Exercise. June. Supplement 1997; 29 (6),5-9.

(7)

4. ACSM Position stand on exercise and physical activity for older adults. Med Sci.Sports Exerc1998; 30 (6).992-1008.

5. Bijnen FCH, Caspersen CJ, Feskens EJM, Saris WHM, Mosterd WL, Kromhout D. Physical acitivity and 10-year mortality from cardiovascular diseases and call causes. The Zupthen el-derly study. Arch Intern Med 1998; 158:1499-1505.

6. Folsom AR, Arnett DK, Hutchinson RG, Liao F, Clegg LX,

Cooper LS. Physical activity and incidence of coronory heart di-sease in middle-aged women and men. Med Sci ports Exerc1997;29 (7):901-909.

7. Pescatello LS, Murphy D. Lower intensity physical activity is advantageous for fat distribution and blood glucose among vis-cerally obese older adults. Med Sci Sports exerc 1998; 30 (9):1408-1413.

8. Paffenberger RS Jr, Blair SH, Lee I-M, Hyde RT. Measurement of physical activity to assess health effect in free-living popula-tions. Med Sci Spotrs & Exerc 1993; 25 (1):60-70.

9. Bouchard C. Physical Activity and Obesity. Human Kinetics 2000; ISBN-13: 9780880119092.133-150.

10. Lamb KL, Brodie DA. The ssessment of physical activity by

le-isure-time physical activity questionnaire. Spotrs Med 1990; 103:169-180.

11. Ainsworth BE, Jacobs DR, Leon AS, Richardson MT, Montoye

HJ. Assessment of the accuracy of physical activity questionnai-re occupational data. J Occupation Med 1993; 35 (10):1017-1027.

12. Haskell WL, Taylor HL, Wood PD, Schrott H, Heiss G.

Stre-nuous physical activity, tredmill exercise test performance and plasma high-density lipoprotein cholesterol. Circulation 1980; 62 (4 Pt 2):IV53-61.

13. Hoyt RW, Jones TE, Baker-Fulco CJ, Scholler DA, Schoene

RB, Schwartz RS, Askew EW, Cymerman A. Doubly labelled water measurement of human energy expenditure during exer-cise at high altitues. Am. J. Physiol 1994; 266:966-971.

14. Racette S, Schoeller DA, Kushner RF. Comparison of heart

ra-te and physical activity recall with doubly labelled wara-ter in obe-se women. Med Sci Sports & Exerc 1995; 27:126-133.

15. Miller DJ, Freedson PS, Kline GM. Comparison of activity

le-vels using the caltrac accelerometer and five questionnaire. Med Sci and Sport & Exerc 1994; 263:376-382.

16. Washgurn RA, Smith K, Jette A, Janney C. The physical

acti-vity scale for the elderly PASE: Development and evaluation. J Clin Epidemiol 1993; 46:153-162.

17. Ceesay SM, Prentice AM, Day KC, Murgatroyd PR, Goldberg

GR, Scott W. The use of heart rate monitoring in estimation of energy expenditure: A validation study using indirect whole-body calorimetry. Bri J Nutr 1989; 61:175-186.

18. Balogun JA, Martin DA, Cledenin MN. Calorimetric

validati-on of the caltrac accelerometer during level walking. Physical Therapy 1989; 69:501-509.

19. Livingstone MB, Coward WA, Prentice AM, Davies PS, Strain

JJ, McKenna PG, Mahoney CA., et al. Daily energy expenditu-re in fexpenditu-ree-living childexpenditu-ren: comparison of heart-rate monitoring with the doubly labelled water method. Am J Clin Nutr 1992; 56:343-352.

20. Acheson KJ, Champbell IT, Edholm OG, Miller DS, Stock MJ.

The measurement of daily energy expenditure-an evaluation of some techniques. Am J Clin Nutr 1980; 33:1155-1164.

21. Bassett DR, Ainsworth BE, Leggett SR, Mathien CA, Main JA,

Hunter DC, Duncan GE. Accuracy of five electronic pedome-ters for measuring distance walked. Med Sci and Sports & Exerc 1996; 88:1071-1077.

22. Sequeira MM, Rickenbach M, Wietlisbach V, Tullen D, Schutz

Y. Physical activity assessment using a pedometer and ist com-parison with a questionnaire in large population survey. Am J Epidemiol 1995; 1429:989-999.

23. Kemper HCG, Verschur R. Validity and reliability of

pedome-ters in habitual activity research. European J Applied Physiol 1977; 37:71-82.

24. Saris WHM, Binkhorst RA. The use of pedometer and

actome-ter in studying daily physical activity in man. Part II: validity of pedometer and actometer measuring the daily physical acti-vity. European J Applied Physiol 1977; 37:229-235.

25. Bray MS, Morrow JR. Accuracy and reliability of caltrac

accele-rometer in a field setting. Research Quarterly in Exercise and Sports 1993; (Suppl.A-69).

26. Washburn RA, LaPorte RE. Assessment of walking behavior:

Effect of speed and monitor position on two objective physical activity monitors. Research Quarterly for exercise and Sport 1998; 591:83-85.

27. Schutz Y, Frodevauz F, Jequier E. Estimation of 24 h energy

ex-penditure by a portable accelerometer. Proceedings of the Nut-rition Society 1988; 47:23A.