SAMSUN (AM~SOS) BÖLGES~N~N KÜLTÜREL GEL~~~M~~
PROJES~~
ÖNDER B~LG~* - SÜMER ATASOY* - ~EVKET DÖNMEZ* LAT~FE SUMMERER*
Projenin Amac~~
Samsun (antik Amisos) ile yak~n çevresinin tarih öncesinden günümüze kadar olan zaman dilimine ait olup daha önceki ara~t~rmalarda saptanm~~~ bulunan önemli merkezlerin son durumlar~n~~ incelemek ve ayr~ca gözden kaçm~~~ olabilecek di~er arkeolojik maddi kültür varl~klar~n~~ da belgeleyerek bu bölgede ya~am~~~ insan topluluklar~n~n özellikle Demir Ça~~~ ile takip eden Helenistik Ça~'daki kentle~me sürecindeki sosyo-ekonomik ya~amlar~na da-yanan kültürel geli~imini ayd~nlatacak verilen i toplamak amac~yla ~stanbul Üniversitesi ad~na bir temel proje çerçevesinde° geli~tirilen yüzey ara~t~rma-lar~n! 18 - 27 Temmuz 2000 tarihleri aras~nda Prof.Dr. Önder Bilgi ba~kanl~-~~nda Doç.Dr. Sümer Atasoy, Dr. Latife Summerer, Dr. ~evket Dönmez, Ar-keolog Burhan Gülkan ve ~stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi stajyer ö~-rencisi Murat Türkteki'den olu~an bir heyet gerçelde~tirdi2.
Bölgedeki Ara~t~rmalar~n Tarihçesi
Samsun ili s~n~rlar~~ içindeki en önemli ilk arkeolojik ara~t~rmay~~ 1906 y~-l~nda Akalan'da yap~lm~~~ olan kaz~~ olu~turur'. Bu tarihten sonra bir süre du-raklat~n~~~ olan bilimsel a~~rl~kl~~ incelemeleri 1940 y~l~nda rnerhum ~.K. Kök-ten ba~latm~~~ ve Samsun yak~n~ndaki F~nd~cak Vadisi içinde yer alan Tekeköy' de4 yo~unla~t~rd~~~~ yüzey ara~t~rmalar~~ sonucunda Paleolitik ve Mezolitik ça~lara ait birçok ma~ara ile küçüklü büyüklü kaya s~~~naklar~~ saptam~~ur.
* Prof. Dr. Önder Bilgi ve Yrd. Doç. Dr. ~evket Dönmez, ~stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dal~. Doç. Dr. Sümer Atasoy, ~stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Klasik Arkeoloji Anabilim Dal~. Dr. Latife Summerer, Münih Üniversitesi Klasik Arkeoloji Enstitüsü.
I Bu proje ~stanbul Üniversitesi Ara~t~rma Fonu'nca desteldenmi~tir. Proje No. 1416/
05052000.
2 Ara~t~rman~n Kültür Bakanl~~~~ temsilcili~ini Tokat Müzesi uzman~~ Ekrem Anaç yerine
getirdi.
3 Macridy 1907: 167-175.
388 Ö. BILGI - S. ATASOY- ~. DÖNMEZ - L. SUMMERER
Bunlar~n baz~lar~nda da küçük çapl~~ sondajlar gerçekle~tirmi~tir5. 1940 ve 1941 y~llar~nda bölgenin önemli yerle~melerinden olan ve Öksürük Tepe olarak da adland~r~lan Dündartepe ile Tekeköy ve Kaledoru~-u'nda Türk Ta-rih Kurumu ad~na k~sa dönemli ilk sistemli kaz~lar~~ yapm~~' olan ~. K. Kök-ten, N. Özgüç ve T. Özgüç'ten olu~an heyet, ayr~ca, ~kiztepe, ~irlek Tepe ve Sivri Tepe gibi bölgenin di~er önemli yerle~melerinin bilim dünyas~na tan~-t~lmas~m sa~layan Bafra-Alaçam yöreleri yüzey ara~t~rmalar~n~~ da geli~tirmi~-tir7. 1946 y~l~nda merhum A. ~nan, ~. K. Kökten ve F. K~nal ile N. Özgüç'ten olu~an bir heyet yine Türk Tarih Kurumu ad~na Tekeköy, Dündartepe, ~kiz-tepe, ~irlek Tepe ve Sivri Tepede bilimsel incelemelerde bulunmu~tur'. 1950% y~llar~n ba~lar~nda Kastamonu Müzesi Müdürü merhum A. Göko~lu Kastamonu ve Sinop illeri s~n~rlar~~ içinde geli~tirdi~i yüzey ara~t~rmalar~~ s~ra-s~nda Bafra'ya da u~ram~~, ~kiztepe ve ~irlek Tepe'nin" yan~~ s~ra Asarkale ve civar~ndaki kaya mezarlar~n~~ da incelemi~tir I°. 1955 y~l~nda Tokat, Samsun ve Sinop illerinde yüzey ara~t~rmalar~~ yapan C. Burney özellikle ~kiztepe ve ~ir-lek Tepede yapt~~~~ incelemelerde bu yerle~melerin Orta Anadolu merkez-leri ile ili~kimerkez-leri üzerinde durmu~tur". 1970 y~l~nda ise J. A. Dengate de Sinop ve Samsun il s~n~rlar~~ içinde yüzey ara~t~rmalar~~ geli~tirmi~~ ve Sivri Tepe, Bengü, Oymaa~aç ile ~eyhsafi gibi önemli yerle~meleri inceleyerek toplad~~~~ dikkat çekici baz~~ buluntular~~ yay~nlam~~ur 12.
1971 y~l~ndan 1977 y~l~na kadar merhum U. B. Alk~m ba~kanl~~~ndaki bir heyet Türk Tarih Kurumu ad~na ~stanbul Üniversitesi'nin de i~birli~i ile Samsun ili s~n~rlar~~ içinde çok geni~~ kapsaml~~ bir proje çerçevesinde yüzey ara~t~rmalar~~ yapm~~t~r". Bu ara~t~rmalar yürütülürken de bu projenin bir parças~~ olarak 1974 y~l~nda ayn~~ heyet Bafra ilçesinin 7 km. kadar kuzeybat~-s~nda yer alan ~kiztepe'de sistemli kaz~lara ba~lam~~t~r". Alk~m'~n 1981 y~-
5 Kökten 1941: 121-124. 6 Kökten/Özgüç/Özgüç 1945: 361-400; Özgilç 1948: 393-419. 7 Kökten/Özgüç/Özgüç 1945: 394-396. 8 ~nan 1947: 124125. 9 Göko~lu 1952: 40-41. 1° Göko~lu 1952: 117-119, 128-129. Il Burney 1956: 179-203. 12 Dengate 1978: 245-258.
13 Alk~m 1972: 422-426; Mum 1973: 435-438; Alk~m 1974a: 5-16; Alk~m 1974b: 553-556; Alk~m 1975a: 23-28; Alk~m 1975b: 5-12; Alk~m 1976: 717-719; Alk~m 1978: 542-547;. K~z~ltan 1992: 213-241.
SAMSUN BÖLGES~'N~N KÜLTÜREL GEL~~~M~~ PROJES~~ 389
l~nda vefat etmesinden sonra ba~kanl~~~~ devralan Ö. Bilgi 15, kaz~~
çal~~malar~-n~n yan~~ s~ra ~kiztepe'de özellikle ~lk Tunç Ça~~~ mezarl~~~nda ortaya ç~kan çok say~daki arsenikli bak~r eserin" imalaunda kullan~lm~~~ olan bak~r ve ar-senik metalleri cevher yataklar~n~~ saptamak amac~yla ilk önce 1987 ile 1988 y~llar~nda17, daha sonra da ~stanbul Üniversitesi Ara~t~rma Fonu deste~indeki birbirini izleyen üç proje çerçevesinde, yani 1997 ile 1999 y~llar~nda" Bafra, Havza ve Vezirköprü ilçe s~n~rlar~~ içinde ara~t~rmalar gerçekle~tirmi~tir. M. Özsait taraf~ndan 1986 y~l~nda ba~lat~lm~~~ olup halen devam etmekte bulu-nan Orta Karadeniz Bölgesi yüzey ara~t~rmalar~nda da Samsun ilinin Ladik 19,
Havza ve k~smen de Vezirköprü ilçelerinin baz~~ yöreleri incelenmi~tir". 1990-1994 y~llar~~ aras~ndaki doktora çal~~malar~na yönelik olarak S. Atasoy günümüzde Türk Silahl~~ Kuvvetlerine ba~l~~ Sahra S~hhiye Okulu ve E~itim Merkez Komutanl~~~~ yerle~im alan~~ içinde yer alan ve Kara Samsun olarak bi-linen Amisos antik kentinde incelemelerde bulunmu~tur21. Yine Amisos'ta ilk önce 1991 pl~nda22 Baruthane deresinde kurtarma çal~~malar~, daha sonra 1996 y~l~nda Samsun Müzesi Müdürlü~ü ile Trakya Üniversitesi'nin i~birli-~inde ve S. Atasoy'un bilimsel dan~~manl~~~nda Kültür Bakanl~~~~ ad~na bir kurtarma kaz~s~" gerçekle~tirilmi~tir. Di~er taraftan, 1995 y~l~nda Amisos an-tik kenti içinde yer alan bugünkü Cedit mahallesindeki yol geni~letme çal~~-malar~~ s~ras~nda kaya oyma bir mezarda çok zengin alt~n, cam, mermer ve pi~mi~~ toprak eserler bulunmu~~ ve burada Müze Müdürlü~ü taraf~ndan bir kurtarma kaz~s~~ yap~lm~~ur24. 1997 ile 1999 y~llar~~ aras~nda ise "~lk Tunç Ça~~~ II Öncesi Orta Karadeniz Bölgesi'nin Kültürel Geli~imi" konulu doktora tezi ile ilgili olarak25 ~. Dönmez, Samsun'un Merkez ilçe ile Bafra, Alaçam, 19
15 Bilgi 20006: 111-117.
16 Bilgi 1984: 32-96; Bilgi 1990c: 119-219.
17 Bilgi 1989: 202-206; Bilgi 1990a: 211-220; Bilgi 1990b: 26-27.
18 "Orta Karadeniz Bölgesi Protohistorik Ça~~ Maden Sanat~n~n Kökeni ve Geli~imi I-III" ba~l~kl~~ bu projeler ~stanbul Üniversitesi Ara~t~rma Fonu'nca desteklen~ni~tir. Proje No. 935/ 090597, 1083/010598, 1250/050599. Bu projelerle ilgili yay~nlar; Bilgi 1999a: 491-492; Bilgi 2000a: 381-396; Bilgi 2001a: 315-326; Bilgi 2001b: 1-35; Özbal/Adriaens/Earl/Gedik 2000: 47-54; Özbal/Pehlivan/Earl 2001: 29-40.
18 özsait 1988: 239-256; özsait 1999: 35-40; Özsait 2000: 335-341. 20 Özsait/özsait 1998: 457.
21 Atasoy 1997.
22 Akkaya 1993: 207-218.
23 Akkaya 1998: 43-51; Ertu~rul/Atasoy 1998: 523-530.
24 Akkaya 1997.
25 ~lk Tunç Ça~~~ II öncesi Orta Karadeniz Bölgesi'nin Kültürel Geli~imi (11ciztepe Çanak-Çömle~i ile Küçük Eserleri I~i~~nda) ba~l~kl~~ bu proje ~stanbul Üniversitesi Ara~t~rma Fonu'nca
390 Ö. B~LG~~ - S. ATASOY- ~. DÖNMEZ - L. SUMMERER
May~s, Tekeköy, Çar~amba, Terme, Asarc~k, Ayvac~k, Vezirköprü, Havza ve Kavak ilçeleri s~n~rlar~~ içinde yüzey ara~t~rmalar~~ geli~tirmi~tir26.
Projenin Geli~imi
Bu ara~t~rmalarda saptanm~~~ bulunan arkeolojik kültürel varl~klar' gü-nümüz bilgileri ~~~~~nda de~erlendirmek ve projenin amac~na ula~mas~~ için 7 a~amal~~ bir program izlendi.
Birinci A~ama
Bu a~amada K~z~l~rmak (Halys) Nehri'nin olu~turdu~u vadi, 1980% y~l-larda in~a edilmi~~ olan Alunkaya Baraj~'n~n yer ald~~~~ noktaya kadar ince-lendi. Bu güzergah üzerindeki Kap~kaya ve Asarkale ile civar~ndaki kaya oyma mezarlar ve Maru Kale ara~unld~~ (bkz. Harita).
K~z~l~rmak Nehri'nin do~u yakas~nda, çok dik ve yüksek bir kayal~~~n te-pesinde görülen ve ad~n~~ kap~~ ~eklindeki bir bo~luktan alan Kap~kaya'daki olu~umun insan eliyle mi yap~ld~~~~ sorusuna, yak~n~na kadar ula~~lamad~~~~ için yan~t verilemedi. Bu soruyu yan~thyabilmek için de ayr~nt~l~~ bir incele-menin gelecek dönemlerde da~c~l~k malzemeleri kullan~larak gerçekle~ebi-lece~i kamsma var~ld~.
Antik Paflagonya Bölgesinin do~u s~n~r~n~~ olu~turan K~z~l~rmak Nehri' nin bat~~ yakas~nda ve Kolay Beldesi Asar Köyü yak~n~nda yer alan müstahkem Asarkale27 ad~~ verilen örenyeri görünü~e göre Karadeniz lurs~n~~ Bafra yöre-sinden Anadolu'nun iç kesimlerine ba~layan do~al bir yol niteli~indeki nehir vadisini kontrol etmek için kurulmu~~ kale tipi bir yerle~medir (Res.1-2).
Hâlâ ayakta kalm~~~ ve kayalara oturtulmu~~ bulunan savunma duvarlar~~ (Res.3) ile kö~eli ve yuvarlak planl~~ kulelerin alt s~ra ta~lar~n~n i~çili~inin (Res.4), Asarkale'nin ilk defa Helenistik Ça~'da iskân edilmi~~ oldu~una i~a-ret etti~i bir kez daha gözlendi. Sur duvarlar~n~n üst s~ra ta~~ örgüsü aras~nda görülen tu~la dizileri de bu iskân~n kesintisiz olarak Orta Ça~~ (Bizans Dö-nemi) sonlar~na kadar devam etmi~~ oldu~unu aç~kça göstermektedir.
Oldukça dik bir kayal~k üzerine kurulmu~~ olan Asarkale'ye nehir seviye-sinden bat~ya do~ru gittikçe dikle~en bir yamac~~ takip ederek ula~~labildi~i ve bu yamac~n sonunda yer alan sur üzerindeki, ~imdi oldukça tahrip olmu~~
26 Dönmez 1999: 513-536; Dönmez 2000a: 324-342; Dönmez 2000b: 330-334. 27 Bilgi 1999b: figs.31 ve 32.
SAMSUN BÖLGES~'N~N KÜLTÜREL GEL~~~M~~ PROJESI 391
kap~dan girildi~i, ah~ap kap~~ kanad~n~~ ta~~yan buradaki bir kayaya oyulmu~~ söve yata~~ndan anla~~ld~~ (Res.5). Asarkale üzerinde, ayr~ca, su depolamak amac~yla kayaya oyulmu~~ derin bir sarn~ç (Res.6) ile sava~/muhasara zaman-lar~nda olas~l~kla ihtiyaç duyulmu~~ olan bu sarn~ca K~z~l~rmak'tan su depo-lamak için yine kayalara oyularak aç~lm~~~ basamakl~~ bir yer alt~~ geçiti" tekrar incelendi (Res.7). Nehir seviyesindeki a~z~~ Alunkaya Baraj~~ in~aas~~ s~ras~n-daki yol açma çal~~malar~~ s~ras~nda tahrip edilerek ortaya ç~km~~~ olan bu ge-çitin olas~l~kla do~u yamaçta görülen en alt seviyedeki bir terastan ba~lay~p nehir kenar~na kadar inmi~~ oldu~u anla~~ld~.
Bugüne kadar ayr~nt~l~~ bir incelenmesi yap~lmam~~~ bulunan Asarkale' nin hava foto~raflar~n~n al~nmas~, topografik plan~n~n ç~kar~lmas~~ ve mevcut mimari kal~nt~lar~= planlar~n~n çizilmesi ile ilgili çal~~malar~n önümüzdeki dönemlerde biran önce gerçekle~tirilerek yay~nlanmas~~ yörenin tarihsel ve kültürel geli~imine ~~~k tutmas~~ aç~s~ndan planland~.
Bölgedeki üç kaya oyma mezardan birincisi Asarkale'nin bat~~ dik yama-c~ndaki kayal~~~n üzerinde ve mevcut yol seviyesinden oldukça yüksekte yer al~r. Bu mezar" üçgen al~nl~~~~ ve 5 sütunlu fasad~~ (Res.8) ile Pontus-Paphla-gonia kaya mezarlar~n~n çok tipik örneklerinden biridir.
~kinci kaya oyma mezar, K~z~l~ rmak Nehri'nin do~u yakas~ndaki dik ka-yal~k üzerindedir (Res.9). ~imdi oldukça a~~nm~~~ bulunan üçgen al~nl~kl~~ ve 4 sütunlu fasad~~ olan bu mezar 3°, Asarkale'nin tam kar~~s~ndad~r.
Yine bugünkü yol seviyesine göre oldukça yüksekte bulunan ve ilk iki mezar gibi üçgen al~nl~~a sahip üçüncü kaya oyma mezar'', 4 sütunlu olup Asarkale'nin do~usundaki kayal~~~n üzerindedir.
Sonraki dönemlerde, olas~l~kla çobanlar taraf~ndan bir bar~nak olarak kullan~lm~~~ olduklar~~ sütunlar aras~nda yer yer ayakta kalm~~~ bulunan basit ta~~ örgülü duvar kal~nt~lar~ndan anla~~lan bu 3 mezar~n mevcut zeminden çok yüksekte yer almalar~~ nedeniyle yak~ndan incelenmeleri mümkün olma-
28 Göko~lu 1952: 128-129; von Gall 1967: 513.
29 Göko~lu 1952: 118, res.53; von Gall 1966: 98 taf.12/3-4 abb.21; von Gall 1967: 513; Bilgi
1999b: 38 fig.33.
st) Göko~lu 1952: 117-118 res.52; von Gall 1966: 97 taf.12/1 abb.19; Bilgi 1999b: 38 fig.34.
31 Göko~lu 1952: 118-119, res.54; von Gall 1966: 98, taf.12/2, abb.20; Bilgi 1999b: 38,
392 Ö. BILGI - S. ATASOY- ~. DÖNMEZ - L. SUMMERER
d~~~ndan mezarlar~n daha önce yap~lm~~~ bulunan plan ve kesit çizimlerini bu a~amada kontrol edilemedi.
Asarkale ve kaya oyma mezarlardaki incelemelerden sonra K~z~l~rmak Nehri'nin do~u yakas~na geçilerek Do~ankaya (eski ad~~ Mart~~ Kale) köyü ya-k~n~nda yer alan kale tipi antik bir yerle~meye gelindi. Bafra Ovas~~ sulama kanal~n~n yap~m~~ s~ras~nda aç~lan makinal~~ geni~~ hafriyat yüzünden do~uda yer alan ana yükselti ile irtibat~~ kesilmi~~ bulunan Mart~~ Kale olarak bilinen örenyerinde Asarkale'de görülen geçite benzeyen kayaya oyulmu~~ bir tünel ile mermer bir lahit kapa~~~ parças~~ görüldü (Res.10). Olas~l~kla Geç Hele-nistik - Erken Roma dönemine ait oldu~u dü~ünülen lahit kapa~~n~n yan~n-daki bir ta~~ blok üzerinde gözlenen yan~k izlerinden buran~n.bir metal dö-küm yeri oldu~u anla~~ld~. Kalenin yüzeyinde yer alan da~~mk durumdaki i~-lenmi~~ iri ta~lardan ve yerle~menin K~z~l~rmak Nehri'ne bakan kesitinde izle-nen moloz ta~~ örgü duvar kal~nt~lar~ndan burada an~tsal bir yap~n~n yer al-d~~~~ görü~üne var~ld~.
~kinci A~ama
~kinci a~amada K~z~l~ rmak Nehri'nin do~u yakas~nda ve Sar~kaya köyü s~rtlar~ndaki düzlükte yer alan Külcüler Tümülüsü'ne gidildi (bkz. Harita). Yüksekli~i 12 m ve taban çap~~ 80 m kadar olan tümülüste (Res.11) görünü~e göre birçok kez kaçak kaz~lar~n yap~lm~~~ oldu~u gözlendi. 1998 y~l~nda Sam-sun Müzesi Müdürlü~ü taraf~ndan Ö. Bilgi dan~~manl~~~nda gerçekle~tirilmi~~ bir ara~t~rma kaz~s~nda da tümülüsün mezar yap~s~~ bulunamam~~t~r.
Külcüler Tümülüsü'nden sonra 19 May~s ilçesine ba~l~~ Da~~ Köyü yak~-n~nda yer alan K~~la Tümülüsü incelendi (bkz. Harita). 6 y~l kadar önce ka-çak kaz~lar sonucu mezar odas~~ k~smen aç~~a ç~karillarak soyulmu~~ bulunan tümülüsün 20 m çap~nda olup erozyon ve tar~msal faaliyetler nedeniyle ori-jinal yüksekli~inin a~~nm~~~ oldu~u gözlendi. i~lenmi~~ ta~lardan yap~lm~~~ olan, fakat plan~~ anla~amayan mezar yap~s~, görenlerin ifadesine göre ~kiztepe'de ortaya ç~kart~lm~~~ bulunan dromoslu mezar~n" bir benzeridir. Bu mezar~n daha fazla tahribata u~ramadan k~sa zamanda bir kurtarma kaz~s~~ ile incele-nerek plan~n~n al~nmas~n~n yörenin kültürel de~erinin anla~~lmas~~ bak~m~n-dan yerinde olaca~~~ kan~s~na var~ld~.
32 Allum/Alk~m/Bilgi 1988: lev.LXXXVIII/135-140, LXXXIX/141-146, XC/147-149, Plan
SAMSUN BÖLGES~ W~N KÜLTÜREL GEL~~~M~~ PROJESI 393
Di~er taraftan, K~~la Tümülüsü'nün bat~s~ nda yer alan ve Dökme Tepe olarak adland~r~lan alan da ara~ur~ld~. Buradaki ara~t~ rmada Dökme Tepe' nin do~u yamac~ n~n yeni bir ta~~ oca~~~ olarak i~letilmekte oldu~u görüldü. Dökme Tepe'nin kuzeybat~s~ndaki düzlükte yap~lan incelemede ise Geç An-tik Ça~ a ait olabilece~i dü~ünülen çanak-çömlek ve kire~nit parçalar~~ top-land~.
Üçüncü A~ama
Üçüncü a~amada Samsun'un 18 km kadar güneybat~s~ndaki Çatmaoluk köyü yak~nlar~nda yer alan ve Akalan33 ad~yla bilinen kale tipi yerle~me ince-lendi (bkz. Harita). Bir Demir Ça~~~ kalesi oldu~u bilinen Akalan (Res.12 ve 13) ve çevresindeki ayr~nt~l~~ ara~t~ rmada son zamanlara kadar ayakta kald~~~~ bilinen savunma sistemi duvarlar~~ ve ana giri~~ kap~ lar~ n~n son günlerde çok say~da yap~lm~~~ oldu~u anla~~lan yasa d~~~~ kaz~lar sonucunda duvarlar~n k~s-men ve giri~lerin ise tamak~s-men y~k~lm~~~ oldu~u (Res.14, 15 ve 16) ve ayr~ca savunma sistemi içinde kalan alanda derin çukurlar aç~lm~~~ bulundu~u göz-lendi. Akalan'da hâlâ ayakta kalm~~~ olan mimari kal~nt~lar~ n acilen bilimsel çal~~malarla ele al~n~p belgelendirilmesine ve ayr~ca bölgenin Demir Ça~~ kültürünün temsilcisi olmas~~ bak~m~ndan da bir an önce kapsaml~~ bir proje çerçevesinde sistematik olarak kaz~larak restore edilmesinin gereklili~ine ka-rar verildi.
Dördüncü A~ama
Dördüncü a~amada Samsun'un güneybat~s~nda yer alan Kavak ilçesi ya-k~n~ndaki Emirli köyü s~n~rlar~~ içinde bulunan eski adlar~~ Çiri~li Tepesi ve Çamurlu Tepe 3 I olan Kale Tepe ara~ur~ld~~ (bkz. Harita). Or~nanla kapl~~ olan tepenin düzle~tirilmi~~ zirvesinde yerel halk~n bir yat~r olarak kabul etti~i i~-lenmemi~~ ta~larla olu~turulmu~~ basit bir yap~la~ma görüldü (Res.19). Bu ya-p~la~ma ortas~ndaki kurumu~~ bir su çukurunu çevreleyen, içteki 6.00 x 3.60 m boyutunda ve 0.70 m kal~nl~~~nda, d~~taki ise 12.80 x 9.70 m boyutunda ve 1.20 ile 2.20 m aras~nda de~i~en kal~ nl~klardaki oval biçimli 2 s~ra ta~~ örgü-den ibarettir (Çiz.1). D~~~ ta~~ örgü üzerinde yer yer ziyaretçiler taraf~ndan adak olarak b~rak~lm~~~ ka~~t ve madeni paralar vard~. Ayr~ca, yap~la~man~ n 33 Akalan Kalesi için bkz. Macridy 1907: 167-175; von der Osten 1929: 31-32; von der Osten/Schmidt 1930: 7-8 f~g.4; Cummer 1976: 31-39; Alk~ m 1975a: 25; K~z~ltan 1992: 226; Atasoy 1997: 38-40; Bilgi 1999b: 38 fig.36; Dönmez 1999: 517.
394 Ö. B~LG~~ - S. ATASOY- S. DÖNMEZ - L. SUMMERER
içinde yer alan a~açlar~n dallar~nda yine adak olarak ba~lanm~~~ yemenilerin bulundu~u gözlendi.
Daha sonra Kavak ilçe merkezinde yer alan höyük tipi bir yerle~me olan Kaledoru~u incelendi (bkz. Harita). Höyü~ün olas~l~kla tepe kesimini çevre-leyen ve Demir Ça~~ na ait oldu~u dü~ünülen ta~~ örgü bir duvara ait moloz ta~lar~n etek k~sm~na dü~mü~~ oldu~u görüldü. Höyük üzerinde yer alan son dönem yap~la~man~n yerle~meye vermekte oldu~u tahribat~~ önlemek için bi-ran önce kald~r~lmas~n~~ sa~lamak üzere ilgililere bilgi verilmesi kararla~t~nld~. Bu a~amada, ayr~ca, Kavak-Samsun karayolu üzerinde yer alan Çakan' köyü (bkz. Harita) s~n~rlar~~ içindeki de~i~ik dönemlere ait mimari kal~nt~lar da incelendi. 13. yüzy~la ait oldu~u bilinen ve Ta~han olarak adland~r~lan kervansaraym çok kötü durumda oldu~u görüldü. Kervansaraym hemen ya-n~nda yer alan tahminen 1880 tarihinde ah~aptan in~a edilmi~~ bir camii de incelendi. Döneminin tipik bir örne~ini temsil eden bu camiinin bir an önce korunma alt~na al~nmas~n~n yerinde olaca~~~ dü~ünüldü. Camiinin hemen yan~nda ise halen kullan~lmakta olan 2 kemerli ta~~ bir köprünün yap~sal özelli~inden Roma Dönemine ait oldu~u anla~~ld~.
Be~inci A~ama
Be~inci a~amada Orta Karadeniz Bölgesi'nin kara kesiminde yer alan Vezirköprü ve civar~n~ n incelenmesi için Bekdi~in beldesine ba~l~~ Karame~e köyü, Kaleköy, Beyköy gibi yerle~me birimleri ile eski ad~~ Lerdüge olan Çam Yata~~~ köyüne (bkz. Harita) ara~t~r~ld~. Köyün güneyinde yer alan ve daha önce kaz~s~~ tamamlanm~~~ bulunan tümülüs35 incelendi (Res.20). Ta~~ örgü tümülüs mezar yap~s~n~n tamamen y~k~larak tahrip edilmi~~ bulundu~u ve ~imdi sadece solmu~~ k~rm~z~~ boya izleri ta~~yan bir kesme ta~~ örgü duvar~ n ayakta kalm~~~ oldu~u görüldü.
Çamyata~~~ köyünden sonra Vezirköprü'de (bkz. Harita) ilçe merkezinde yer alan 17. yüzy~l~n tipik Osmanl~~ mimarisinin örnekleri olan ve halen ticari amaçla kullan~lan bedesten ile kütüphane olarak hizmet veren Faz~l Ahmet Pa~a Medresesi'nin son durumlar~~ incelendi. Daha sonra Vezirköprü'nün bat~s~ndaki Dura~an yöresi ara~t~r~ld~. ilçenin do~usunda ve K~z~l~rmak Nehri'nin do~u yakas~ndaki Gökdo~an köyü s~n~rlar~~ icinde yer alan Çaya~z~~ veya A~u Bo~az~~ olarak adland~r~lan mevkiideki arsenik cevheri yataklar~~ tek-
SAMSUN BÖLGESININ KÜLTÜREL GEL~~~M~~ PROJESI 395
rar incelendi36 (bkz. Harita). K~rm~z~~ ve turuncu renklerdeki orpiment ve realgar filizlerinden analiz yapur~lmak için örnekler al~nd~. Büyük olas~l~kla antik kaynaklarda terra Sirlope (miltos)37 olarak ad~~ geçen ve metalik boya yap~m~nda kullan~lm~~~ olan bu filizlerin dövülmesi elde edilmi~~ albenili renklerdeki tozlar~n Sinop'a ta~~nd~ktan sonra deniz yoluyla Ege ve Akdeniz Dünyas~'na götürülmü~~ oldu~u kan~s~na var~ld~.
Alt~nc~~ A~ama
Alt~nc~~ a~amada Amisos antik kenti (Res.21) ile Samsun'un do~u kesim-lerinde ara~t~rmalar yap~ld~~ (bkz.Harita). Antik kentin bat~~ s~n~r~n~~ olu~turan Baruthane deresi vadisinin do~u ve bat~~ dik yamaçlar~~ ara~ur~ld~. Derenin bat~~ yamac~nda 1999 y~l~nda yap~lan yol çal~~malar~~ s~ras~nda ortaya ç~km~~~ bulunan basit kaya oyma üç oda mezar incelendi (Res.22). Konglemera bir olu~um gösteren kayal~~a oyulmu~~ bu mezarlar~n planlar~~ çizilip (Çiz.2-4), foto~raflar~~ çekildi. Bu mezarlar~n civar~nda yap~lan gözlemlerde de burada hâlâ aç~lmam~~~ birçok mezar~n bulunabilece~i kan~s~na var~ld~. Burada in~a edilmi~~ bulunan yap~lardaki incelemelerde de bunlar~n birço~unun bod-rumunda bu tip mezarlar~n var oldu~u görüldü.
Amisos'un bu kesiminde yer alan ve Baruthane tümülüsleri olarak an~-lan 2 mezar da ayr~ca incelendi ve bunlar~n yasad~~~~ kaz~larla gittikçe tahrip edilmekte oldu~u gözlendi. Antik ça~larda soyulmu~~ oldu~u dü~ünülen ve henüz aç~~a ç~karulmam~~~ mezar odalar~n~n bir an önce bilimsel çal~~malarla belgelendirilmesi için giri~imlerde bulunulmas~mn yerinde olaca~~na karar verildi.
Amisos'un güney kesiminde yer alan Toraman Tepe'nin do~u yamaçla-r~nda da ayr~ca incelemeler yap~ld~. Buradaki Ku~çular köyü s~n~rlar~~ için-deki ~kiztepe ad~~ ile an~lan 2 tümülüs ara~ur~ld~. Do~udaki birinci tümülü-sün defineciler taraf~ndan kaz~lm~~~ oldu~u ve bat~daki ikinci tümülüs üze-rinde ise 0.50 m çap~nda ve 15 m kadar derinlikte yeni kaz~lm~~~ bir çukur gö-rüldü. Çukurun hemen yak~n~nda kaz~~ i~lerinde kullan~lmakta olan kazma, kürek, kova gibi aletlerden kaz~mn devam ettirilmekte oldu~u anla~~ld~~ ve bu durum Samsun Müzesi Müdürlü~ü'ne iletildi.
36 Bilgi 2001a: 319; Özbal/Pehlivan/Earl 2001: 29-40.
37 Weimert 1984: 129-133; Plinius Historia: naturalis bahsi Kitap 35 Bölüm 31.
396 Ö. B~LG~~ - S. ATASOY- ~. DÖNMEZ - L. SUMMERER
Di~er taraftan, Samsunun do~u kesiminde yer alan ve bugün yo~un is-kân nedeniyle tahrip edilmi~~ bulunan Tekeköy yöresi (bkz. Harita) ara~t~-r~ld~. Yo~un iskân sonucunda buradaki düz yerle~menin tamamen yok edil-mi~~ oldu~u görüldü. Ancak, burada F~nd~cak deresi vadisinin iki yamac~nda daha önceki ara~t~rmalarda saptanm~~~ bulunan ma~ara ve kaya s~~~naklar~~ gezilerek son durumlar~~ incelendi. Buralarda di~er yerlere oranla fazla bir tahribat olmad~~~~ memnuniyetle gözlendi.
Yedinci A~ama
Ayr~nt~l~~ incelemeler yapmak üzere Akalan'a tekrar gidildi. ~lk önce yer-le~me alan~n~n s~n~rlar~n~~ belirlemek için halen ayakta duran ta~~ duvar örgü izleri takip edildi (Res.17 ve 18). Daha sonra yerle~menin civar~ndaki tarla-larda mimari ile ilgili kal~nt~lar arand~, ancak sadece çanak-çömlek parçala-r~na rastland~. Bu tarlalarda mimari izlere rastlanmamas~, bölgede Geç Kal-kolitik Ça~ dan beri kullan~ld~~~~ bilinen geleneksel ah~ap mimari ile ilgili ka-l~nt~~ ve izlerin günümüze kadar gelememi~~ olmas~na ba~land~30. Yerle~menin kayalardan olu~an güneydo~usunda yer alan ve Karadere'ye kadar uzanan dik yamac~~ da ara~t~r~ld~. Yerel halk taraf~ndan bu kesimde yer ald~~~~ ileri sü-rülen mezarlar~n izlerine rastlanamad~. Di~er taraftan, Akalan'a kale görün-tüsü veren iri kütlevi ta~lardan olu~turulmu~~ ve özgün örgü gösteren kuzey sur duvar~~ bitki örtüsünün elverdi~i ölçüde incelendi ve bunlar~n örnek çi-zimleri yap~ld~~ (Çiz.5 ).
Di~er taraftan, Samsun Müzesine ba~l~~ özel koleksiyonlarda da incele-melerde bulunuldu ve bölgeden ç~km~~~ eserler çal~~~larak bilimsel de~erleri belgelendirildi.
De~erlendirme
Bu proje çerçevesinde geli~tirilen 2000 y~l~~ yüzey ara~t~rmalar~~ sonu-cunda 6 yerle~me yerinde (Asarkak, Mast~~ Kale, Akalan, A~nisos, Kaledoru~u
ve Tekeköy) incelemelerde bulunuldu. Bunlardan biri Mezolitik, Tunç ve
39 Th. Macridy taraf~ndan yap~lan kaz~larda yap~lar~n büyük bölümünün ah~aptan yap~lm~~~
olduklar~~ aç~k olarak kaz~~ raporunda belirtilmese de büyük yang~n izlerinden bahsedilmesi ve ayr~ca kaz~~ s~ras~nda yap~lar~n planlar~n~n al~namam~~~ olmas~ndan anla~~lmaktad~r. Bu kaz~lar s~ras~ nda ele geçmi~~ bulunan ve kale içinde önemli bir ah~ap yap~n~ n varl~~~ na i~aret eden ve boya ile de bezenmi~~ kabartma komposizyonlu pt mimari cephe kaplama levhalar~~ bu varsaynn~m~z~~ desteklemektedir. Bkz. Macridy 1907: 67-75.
SAMSUN BÖLGES~N~N KÜLTÜREL GEL~~~M~~ PROJES~~ 397
Demir ça~lar~na (Tekeköy), biri Tunç ve Demir Ça~~na (Kakdoru~u), ikisi Demir, Helenistik, Roma ça~lar~na (Akalan ve Amisos), di~er ikisi ise Hele-nistik, Roma ve Bizans ça~lar~na (Mart] Kale ve Asarkak ) ait olduklar~~ bir kez daha do~ruland~. Ara~t~rma s~ras~nda incelenen 7 tümülüsün hepsinin
(Küküler, K~~latepe, Lerdüge, Baruthane -2 adet- ve Ku~çular -2 adet)
Hele-nistik-Roma ça~lar~na tarihlenmelerinin do~ru olaca~~~ kams~na var~ld~. Aç~k hava kült alan~n~n (Kale Tepe) Roma Ça~~na ve Çakan' köyündeki kervansa-ray~n (Ta~han) Selçuklu, ah~ap camiin Osmanl~~ ve ta~~ köprünün de Roma ça~lar~na ait oldu~u bir kere daha do~ruland~. Amisos'ta yeni bulunan basit kaya oyma 3 mezar~n da Asarkale yak~n~ndaki kaya oyma amtsal 3 mezar gibi Helenistik Ça~a ait oldu~u saptand~. Dura~an yalun~n~ndaki arsenik cevheri yataklann~n (A~u Bo~az~~ mevkii) hiç olmazsa ~lk Tunç Ça~~~ ba~lar~ndan iti-baren kullan~lm~~~ oldu~unu, bir zamanlar K~z~l~rmak Nehri'nin Karadeniz'e döküldü~ü k~y~da yer alan ve dikkat çekici say~da arsenik a~~rl~kl~~ bak~r ala-~~m~ndan yap~lm~~~ eserlerin ele geçti~i ~kiztepe kaz~lar~~ ortaya koymu~tur.
Yüzey ara~t~rmalar~~ s~ras~nda toplanan çanak-çömlek üzerine yap~lan de-~erlendirilme sonucunda bunlar~ n büyük k~sm~n~~ mutfak kaplar~n~n olu~-turdu~u görüldü. Daha geli~kin gündelik kullan~m kaplar~na ait parçalar~n sadece Amisos ve civar~na ait oldu~u anla~~ld~. Genel teknik yap~lar~~ bu Ami-sos kaplar~n~n Helenistik-Roma döneminde yap~lm~~~ olduklar~n~~ gösterdi. Akalan'da toplanan parçalar aras~nda görülen az say~daki boya bezekli ör-neklerin de Geç Demir Ça~~ na ait olduklan belirlendi.
Bu yüzey ara~t~rmas~~ s~ras~nda dikkati çeken en önemli bulgular bir De-mir Ça~~ yerle~mesi olan Samsun ili Atakum ilçesi Çatmaoluk ile Kulacada~~ köyleri aras~nda yer alan Akalan Kalesi ile bir Helenistik Ça~~ yerle~mesi olan Bafra ilçesi Kolay beldesi Asar Köyü s~n~rlar~~ içinde bulunan Asarkale'de git-tikçe artan boyutlardaki tahribaun saptanmas~d~r. Kale niteli~indeki söz ko-nusu bu 2 yerle~mede hâlâ günümüze kadar ayakta kalm~~~ bulunan özellikle savunma sistemi ile ilgili mimari kal~nt~lar gerek do~a, gerekse bölge insan-lar~~ taraf~ndan daha fazla tahrip edilmeden bilimsel olarak belgelendirilme - lidir. Bu nedenle de bu kalelerin bir an önce topografik planlar~n~n ç~kar-t~lmas~~ ve bu planlar üzerine de ayakta kalm~~~ mimari buluntular~n i~len-mesi yerinde olacakt~r. Bu çal~~malar~n yap~lmas~~ da özellikle Demir Ça~~ ve takip eden Helenistik Ça~~ kentle~me sürecinde yörenin kültürel geli~imi ile sosyo-ekonomik ya~am~n~~ ayd~nlatacak veriler ortaya koyacakur.
398 Ö. B~LG~~ - S. ATASOY- ~. DÖNMEZ - L. SUMMERER
KAYNAKÇA Akkaya
1993 M. Akkaya. "Amisos Antik Kenti Kurtarma Kaz~s~". III. Müze
Kurtarma Kaz~lan Semineri, Ankara: 207-218.
1997 M. Akkaya. Amisos Hazinesi/ Amisos Treasure , Samsun. 1998 M. Akkaya. "Amisos Antik Kenti Kurtarma Kaz~s~~ ve Mozaik
Kald~rma Çal~~malar~". VIII. Müze Kurtarma Kaz~lar~~ Semin eri, Ankara: 43-51.
Akok
1948 M. Akok. "Samsun ~li Havza ilçesi Lerdüge Köyünde Bulunan Tümülüsler/ Les tumull du village de Lerdüge (Vilayet de
Sam-sun)". Belleten XII/48, Ankara: 835-834.
Alk~m
1972 U. B. Alk~m. "~slahiye ve Samsun Bölgesinde 1971 Çal~~malar~".
Belleten XXXVI/143, Ankara: 422-426.
1973 U. B. Alk~m. "~slahiye ve Samsun Bölgesinde 1972 Dönemi Ça- l~~malar~". Belleten XXXVII/147, Ankara: 435-438.
1974a U. B. Alk~m. "Tilmen Höyük ve Samsun Bölgesi Ara~t~rmalar~~ (1971). Türk Arkeoloji Dergisi XX-2, Ankara: 5-16.
1974b U. B. Alk~m. "Samsun Bölgesinde 1973 Çal~~malar~". Belleten
XXXVIII/151, Ankara: 553-556.
1975a U.B. Alk~m. "Tilmen Höyük Kaz~s~~ ve Samsun Bölgesi Ara~t~r- malar~~ (1972)". Türk Arkeoloji Dergisi XXI-2, Ankara: 23-28. 1975b U.B. Alk~m. "Samsun Bölgesi Çal~~malar~~ (1973)". Türk Arke-
oloji Dergisi XXII-1, Ankara: 5-12.
1976 U.B. Alk~m. "Samsun Bölgesi Ara~t~rmalar~~ ve ~kinci Dönem ~kiztepe Kaz~s~". Belleten XL/160, Ankara: 717-719.
1978 U.B. Alk~m. "1977 Dönemi ~kiztepe Kaz~s~~ ve Samsun Bölgesi Ara~t~rmalar~". Belleten XLII/167, Ankara: 542-547.
Alk~m/Alk~m/Bilgi
1988 U.B.Alk~m, H.Alk~m ve Ö.Bilgi. ~kiztepe L Ankara Birinci ve ~kinci Dönem Kaz~ lar~~ / The First and Second Seasons'
SAMSUN BÖLGES~'N~N KÜLTÜREL GEL~~~M~~ PROJESI 399
Atasoy
1997 S. Atasoy. Amisos. Antik Ça~da Bir Karadeniz Kenti, Samsun. Bailey
1975 D. M. Bailey. A Catalogue of the Lamps in the British Museum, London.
Bilgi
1984 Ö. Bilgi. "Metal Objects from ~kiztepe-Turkey". Beittige zur
Allgemeinen und Vergleichenden Archologie 6, Bonn: 32-96.
1989 Ö. Bilgi. "~kiztepe Kaz~lar~n~n 1987 Dönemi Sonuçlar~~ ve Çevre Ara~t~rmalar~". X.Kaz~~ Sonuçlar~~ Toplant~s~-I, Ankara: 201-210. 1990a Ö. Bilgi. "~kiztepe Kaz~lar~n~n 1988 Dönemi Sonuçlar~~ ve Çevre
Ara~t~rmalar~". XI.Kaz~~ Sonuçlar~~ Toplant~s~-I, Ankara: 211-220. 1990b Ö. Bilgi. "~kiztepe Kaz~lar~n~n 1988 Dönemi Sonuçlar~~ ve Çevre
Ara~t~rmalar~". Höyük I, Ankara: 26-27.
1990c Ö. Bilgi. "Metal Objects from ~kiztepe-Turkey". Beit~ige zur
Allgemeinen und Vergleichenden Archologie 9-10, Bonn:
119-219.
1999a Ö. Bilgi. "~kiztepe Kaz~lar~n~n 1997 Dönemi Sonuçlar~". XX.
Kaz~~ Sonuçlar~~ Toplant~s~-I, Ankara: 485-505.
1999b Ö. Bilgi. "~kiztepe in the Late Iron Age". Anatolian Studies 49: London: 27-54 (Fourth International Iron Age Symposium, Mersin 1997).
2000a Ö. Bilgi. "~kiztepe Kaz~lar~n~n 1998 Dönemi Sonuçlar~". 21. Kaz~~
Sonuçlar~~ Toplant~s~-1, Ankara: 381-396.
2000b Ö. Bilgi. "~kiztepe Kaz~lar~". Türkiye Arkeolojisi ve ~stanbul Üni-
versitesi, Ankara: 111-117 (Ed. O. Belli).
2001a Ö. Bilgi. "~kiztepe Kaz~lar~n~n 1999 Dönemi Sonuçlar~". 22. Kaz~~
Sonuçlar~~ Toplant~s~-1, Ankara: 315-326.
2001b Ö. Bilgi. "Orta Karadeniz Bölgesi Protohistorik Ça~~ Maden Sa- nat~n~n Kökeni ve Geli~imi". Belleten, Ankara: 1-35.
Burney
1956 C. Burney. "Northern Anatolia Before Classical Times". Anatolia
400 Ö. B~LG~~ - S. ATASOY- ~. DÖNMEZ - L. SUMMERER
Cummer
1976 W.Cummer. "Iron Age Pottery from Akalan". Istanbuler
Mitteilungen 26, Berlin: 31-39.
Cumont
1906 E. Cumont. Studia Pontica ~~, Bruxelles. Dengate
1978 J.A. Dengate. "A Site Survey Along the Southern Shore of Black Sea". The Proceedings of the Xth International Congress of
Classical Archaeology, Cilt!, Ankara: 245-258.
Dönmez
1999 ~. Dönmez. "Sinop-Samsun-Amasya illeri Yüzey Ara~t~ rmas~ , 1997". XVI. Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~-II, Ankara: 513-536. 2000a ~. Dönmez. "Sinop-Samsun-Amasya illeri 1998 Yüzey Ara~t~ r-
mas~". 17. Ara~t~rma Sonuçlan Toplant~s~-2, Ankara: 324-342. 2000b ~. Dönmez. "Orta Karadeniz Bölgesi Yüzey Ara~t~ rmas~". Tür-
kiye Arkeolojisi ve ~stanbul Üniversitesi, Ankara: 330-334 (Ed.
O. Belli). Ertu~rul/Atasoy
1998 Ö. Ertu~rul ve S. Atasoy. "1996 Amisos Kaz~s~". X/X. Kaz~~
Sonuçlar~~ Toplant~s~-II, Ankara: 523-530.
Göko~lu
1952 A. Göko~lu. Paphlagonia. Gayrimenkul Eski Eserleri ve Arke-
olojisi, Kastamonu Cilt!.
~nan
1947 A. ~nan. "Ankara-Samsun Aras~nda Tarih Gezisi". Dil ve Tarih -
Co~rafya Fakültesi Dergisi V-1, Ankara: 119-132.
K~z~ltan
1992 Z. K~z~ltan. "Samsun Bölgesi Yüzey Ara~t~ rmalar~". Belle ten
LV1/215, Ankara: 213-241.
Kökten
1941 K. Kökten. "Samsun Vilayeti Tekeköy Civar~nda Prehistorik Ara~t~rmalar". Ülkü XVII/98, Ankara: 21-124.
SAMSUN BÖLGES~'N~N KÜLTÜREL GEL~~~M~~ PROJES~~ 401
Kökten/Özgüç/Özgüç
1945 K. Kökten, N. Özgüç ve T. Özgüç. "1940 ve 1941 Y~l~nda Türk Tarih Kurumu Ad~na Yap~lan Samsun Bölgesi Ara~t~rmalar~~ Hakk~nda ~lk K~sa Rapor". Belleten IX/35, Ankara: 361-400. Macridy
1907 Th. Macridy. "Une Citadelle archaique du Pont". Mitteilungen
der Vorderasiatischen Gesellschaft 12, Berlin: 67-75.
Olshausen/Biller
1984 E. Olshausen ve J. Biller. Historisch-geographische Aspekte der
Geschicte des Pontischen und Armenischen Reiches. Teil L Un - tersuchungen zur historischen Gedgraphie von Pontos un ter den Mithridatien. Wiesbaden.
Özbal/Adriaens/Earl/Gedik
2000 H. Özbal, A. Adriaens, B. Earl ve B. Gedik. "Samsun-Amasya- Tokat illeri Yüzey Ara~t~rmas~". 15. Arkeometri Sonuçlar~~
Top-lant~s~, Ankara: 47-54.
Özbal/Pehlivan/Earl
2001 H. Özbal, N. Pehlivan ve B. Earl. "Dura~an ve Bak~rçay Arsenik Cevherle~melerinin Jeolojik, Minerolojik ve Kimyasal incelen-mesi". 16. Arkeometri Sonuçlar~~ Toplant~s~, Ankara: 29-40. Özgüç
1948 T. Özgüç. "Samsun Hafriyann~n 1941-1942 Y~l~~ Neticeleri".
IIL Türk Tarih Kongresi, Ankara: 393-419.
Özsait
1988 M. Özsait. "1986 Y~l~~ Amasya-Ladik Çevresi Tarihöncesi Ara~t~r- malar~". V. Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~-2, Ankara: 239-256. 1999 M. Özsait. "1986-1993 Y~llar~~ Aras~nda Samsun-Ladik Çevresi
Yüzey Ara~t~rmalar~". X1L Türk Tarih Kongresi, Ankara Cilt I: 35-40.
2000 M. Özsait. "Orta Karadeniz Bölgesi Yüzey Ara~t~rmalar~". Tür-
kiye Arkeolojisi ve ~stanbul Üniversitesi, Ankara: 335-341 (Ed.
O. Belli). Özsait/Özsait
1998 M. Özsait ve N. Özsait. "Amasya'da M.Ö. II. Biny~l~~ Yerle~me- leri". IIL Uluslararas~~ Hititoloji Kongresi, Ankara: 457-468.
402 Ö. B~LG~~ - S. ATASOY- ~. DÖNMEZ - L. SUMMERER
von Gall
1966 H. von Gall. Die paphlogonischen Felsgraeber. Istanbuler Mit-
teilungen, Tübingen Beiheft 1.
1967 H. von Gall. "Zu den kleinasiatischen Treppentenneln". Archa-
eologischer Anzeigher 82, Berlin: 504-527.
von der Osten
1929 H. H. von der Osten. Explorations in Central Anatolia. Seasol~~
of 1926, Chicago (0IP V).
von der Osten/Schmidt
1930 H. H. von der Osten ve E. Schmidt. The Alishar Hüyük Season
of 1927, Chicago Part I (0IP VI).
Weimert
1984 H. Weimert. Wirtsd~aft als landschaftsgebundenes Phaenomen.
Ö. Bilgi-S. Atasoy-~.Dönmez-L. Summerer
A
Kavak Emirli Köyü Kale Tepede Bulunan Apollo]; Kl~ll Yeri <Yat ~ r,
A'
]
Çiz.1- Oval biçimli içiçe moloz ta~~ 2 örgüden olu~mu~~ kilit alan~~ plan ve kesiti, Kale Tepe ( Çamurlu Tepe / Çiri~li Tepesi )
Ö. Bilgi-S. Atasoy-~.Dönmez-L. Summerer
200cm
Kalkanca Kaya Mezar ~ - 1 Plan-Kesiti
Ö. Bilgi-S. Atasoy-~.Döntr~ez-L. Summerer
200cm
Kalkanca Kaya Mezar ~ - 11 Plan - Kesiti
Ö. Bilgi-S. Atasoy-S.Dönmez-L. Summerer
O 1!!!!!~eeffifiiiia=5 100c~a
Kalkanca Kaya 14•~1.- fl~~ lan-Keski
Ö. Bilgi-S. Atosoy-~.Dön~nez-L. Summerer
1 2
?rn
Akalan Kalesi Kuzey Sur Duvar~ ndan Ayr ~ nt ~~ 26.7.2000
Ö. Bilgi-S. Atasoy-~.Dönmez-L. Summerer
Res.1 - Kuzeydo~udan Asarkale
Ö. Bilgi-S. Atasoy-~.Dönmez-L. Summerer
Res.3 Kayalara oturtulmu~~ sur duvar kal~ntilan, Asarkale.
Ö. Bilgi-S. Atasoy-S.Dönmez-L. .Swnmerer
Res.5 - Ah~ap kap~~ kanad~n~~ ta~~ yan kayaya oyulmu~~ siive yata~~, Asarkale
oy ma mez ar. Res. 8 - Asar ka le 'n in ba t~~ dik y am ac ~~ üzer in de y era lan kay a
Ö. Bilgi-S. Atasoy-~.Dönmez-L. Summerer
Res.9 - Asarkale'nin kar~~s~nda ve K~z~l~rmak Nehrinin do~u yakas~ndaki kaya oyma mezar.
Res.11 - Külciller Tümülüsü, Bafra
Res.12 - Kuzeydo~udan Akalan Kalesi
Res.13 - Güneydogudan Akalan Kalesi
Ö. Bilgi-S. Atasoy-S.Dönmez-L. Summerer
Ö. Bilgi-S. Atasoy-S.Dönmez-L. Summerer
Res.15 - Kaçak kaz~ lar sonuc~a~d~~~ ,I~~ r litiV~c~r~ ncla ~~~~~~~~~~~ ,„ ~~~l~ rir~~~~~~ \k~~ I~~~~~ K~~ I~~~ ,i
Ö. Bilgi-S. Atasoy-~.Dönmez-L. Summerer Res. 18 - Sur duvar ~~ de tay ~ , Aka lan Ka les i Res. 17 - Sur du var de tay ~ , Aka lan Ka les i
Ö. Bilgi-S. Atasoy-~.Dönmez-L. Summerer
Res.I9 - 0\ ,~ l biçimli içiçe molo~la~~ 2 örgiiden olu~mu~~ kült alan~ , Kale Tepe Çamurlu Tepe Tepesi
Res.21 - Do~udan Amisos
Res.22 -Bat~~ Yamac~, Amisos
•
;;. .,!41" I]
'
