Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 3, Sayı 1, 2000
PANORAMİK RADYOGRAFLARDA BİFİD MANDİBULAR
KANALLARIN SINIFLANDIRILMASI
Yrd. Doç. Dr. Faruk AKGÜNLÜ * Doç. Dr. Özden KANSU** ÖZET
Amaç: Panoramik radyograflarda bifid mandibular kanal-ları tespit etmek ve bunkanal-ları lokalizasyonkanal-larına göre sınıflandır-maktı.
Materyal Metod: 1507 panoramik radyograf incelendi. Yaş, cinsiyet ve bölgelerine göre ayrıldı.
Bulgular:4 tip bifid mandibular kanalla rastlandı. Bunların dağılımları % olarak belirlendi. Tip 1 % 28,6, Tip 2 %39,3, Tip 3 %14,3, Tip 4 %17,8 olarak dağıldı. En çok görülen Tıp 2 idi.
Kadınlarda %59,22, erkeklerde %40,5 oranında bifid mandibula kanala rastlandı.
Sonuç: Tüm panoramik radyograflar incelendiğinde bifid mandibular kanalın çok nadir bir bulgu olmadığı görüldü.
Anahtar Kelimeler:Panoramik radyograf. Bifid mandibuler kanal.
SUMMARY
Purpose:Our aim was to localise and classify bifid man-dibular canals on panoramic radiographs.
Materials and Methods:507 panoramic radıographs are examined and classified according to the age and gender of the patient and the location of the bifid canals.
Result: Four types of bifid mandibular canals are found and their range of occurance is determined as a percentage. The percentages of the types are as following.
Type 1 28.6 %. Type 2 39,3 %, Type 3 14.3 %. Type 4 17,8%
The most common type was Type 2 bifid mandibular ca-nal.
Bifid mandibular canal percentage according to gender of the patient was as following.
Women 59,22 %, Men 40,5 %.
Conclusion: When all of the panoramic radiograhps are examined, it is found that bifid mandibular canal is not a rare occurance.
canal.
Key Word: Panoramic radiograph. Bifid mandibular GİRİŞ
"Bifid" terimi iki kısma ya da iki dala ayrılan, anlamında, Latince bir kelimeden türetilmiştir.1
Bifid (çift) mandibular kanallar mandibular fo-ramenden başlar.Bu ayrılmış kanalların her biri si-nir ve damarlar ihtiva eder. Çift mandibular kanal-lar farklı formkanal-larda görülebilirler. Bu radyolojik ça-lışmanın amacı, bifid mandibular kanalların çeşitli tiplerini sınıflandırmak ve bu kanallarla ilgili istatis-tiksel verileri sunmaktı.
Literatür yeniden gözden geçirildiğinde, ilk defa bir bifid mandibular kanalın Patterson2 ve Kiersch3 tarafından rapor edildiği belirtildi.
Daha sonra,Nortje4 ve arkadaşları,araştır-malarında panoramik radyografları incelemişler ve 33 hastanın bifid mandibular kanala sahip olduğu-nu belirtmişlerdir.Onların çalışmasında bifid mandi-bular kanalın sıklığı %1,9'du ve mandimandi-bular kanalın üst üste çakışmış olarak farklı 6 vakası rapor edildi. Grover5 tarafından 5000 Amerikan Ordusu Askerleri üzerinde yapılan daha ileri bir çalışmada 40 radyoğrafta inferior alveoler kanalda çatallaşma bulundu6 ve bu oran oldukça yüksekti. Sutton7, 300 kuru mandibulanın radyografik incelenmesin-de birçok yardımcı mandibular foromenin varlığını gösterdi. Kadavra çalışmaları ve histolojik incele-
meler, yardımcı foramenlerin ve kanalların sinir dokuları ihtiva ettiğini gösterdi. Rottke 8, mandibu-lar anestezinin başarı ve başarısızlığının psikolojik ve bazı anatomik sebeplerini rapor etti.
GEREÇLER VE METODLAR
Çalışmamızda kullandığımız 1507 panora-mik radyografin tümü düzenli olarak 7 yıl boyunca Hacettepe Ü. Dişhekimliği (500 hasta) ve Selçuk Ü. Dişhekimliği (1007 hasta) Fakültelerine başvu-ran hastalardan elde edildi. Hastaların yaş ve cin-siyetleri kaydedildi. Bütün radyograflar incelenerek çift mandibular kanal bulguları ile uyumlu olanlar seçildi.
Üç araştırmacı şüpheli röntgenleri ayırmak için yeniden gözden geçirdi.
Bütün bu vakalardan, çift mandibular kanal-ların türlerinin sınıflandırılması yapıldı.
BULGULAR
1507 panoramik radyograftan 28'inde, bifid mandibular kanallar görüldü.
Vakalar. 610 Erkek <% 40,5) ve 890 kadın (% 59,22) oluşuyordu.
Tümünün arasında 9 erkek ve 19 kadın hasta çift mandibular kanala sahipti. Erkek ve ka-dınlar arasında çift mandibular kanal sıklığında X2
* Selçuk Ü. Dişhekimliği Fakültesi Oral Diagnoz ve Radyoloji BD KONYA ** Hacettepe.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Oral Diagnoz ve Radyoloji ABD ANKARA
C.Ü. DIŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2000 CİLT: 3, SAYI: 1
analizleri sonucunda belirgin bir farklılık görülmedi (Tablo 1).
Tablo 1. Bifid Mandibuler Kanalın Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı. Yaş Erkek % BifidKanal Kadın % BifidKanal 21 –30 121 8 2 20 8 13.8 7 31-40 183 12.2 3 311 20.7 5 41-50 151 10 1 106 7,06 3 51-60 74 4,9 1 101 6,73 2 61-70 81 5.4 2 164 10.93 2 Toplam 610 10,5 9 890 59,22 19
Bifid mandibular kanallar anotomik lokalizas-yonuna ve konfigurasyonlarına göre sınıflandırıldı. Çift mandibular kanallar 4 ana grupta toplandı:
Tip 1'de üçüncü molar veya hemen bu ala-nın çevresinde sonlanan çift mandibular kanal tek taraflı ya da iki taraflı olarak oluşur. (Şekil 1)
Tip 1b.Çift Taraflı Bifid Mandibuler Kanallar.
Tip 1 çatallaşması olan 8 hastadan 5'i kadın 3'ü erkekti. 7 hastada çatallaşma çift taraflıydı. 5 tanesi sağ tarafta, 2 tanesi soldaydı.
Diğeri tek taraflıydı. Tip 1 tüm vakaların % 28,6'sını oluşturdu ve hepsinde bifid mandibular kanal vardı (Tablo 2)
Tablo 2. Bifid Mandibuler Kanalın Tiplerine Göre Dağılımı
Tipler Erkek Kadın Toplam % Sağ Sol Çift Taraflı
Tip1 3 5 8 28.6 5 2 1 Tip 2 4 7 11 39.3 6 3 2 Tıp 3 0 4 4 14,3 1 2 1 Tip 4 2 3 5 17.8 3 1 1
9 10 28 100 15 8 5 Tip 2, tek veya iki taraflı olan bifid mandibu-lar kanalmandibu-lar ana kanal boyunca sonlanan ve man-dibulanın gövde ve ramusuna yerleşmişti(Şeki! 2).
tallaşma iki taraflıydı ve 6 tanesi sağ tarafta, 3 ta-nesi de sol taraftaydı. Diğer 2'si tek taraflıydı. Tip 2 bifid mandibuler kanalı olan hastalar tüm vakaların %39,3'ünü oluşturuyordu (Tablo 2). Normal mandibular kanallar veya çift mandibular kanallar daha küçük ek yardımcı kanallara sahip olabilirler (Şekil 2).
Tip 3, birinci ve ikinci kategorilerin bir kombi-nasyonudur. Çift kanal oluşumu 3'üncü molar ve çevresindeki alanda sonlanır;.Tip 1 'deki gibi bir ta-rafta ve Tip 2'deki gibi diğer kanal mandibuların gövde ve ramusu ile ilişkilidir. (Şekil 3)
Tip 3; 4 kadın hastanın birinde sağ, ikisinde sol ve birinde de çift taraflı o l a r a k gözlendi (%14,3). Tip 3 erkekler
de gözlenmedi.
Tip 4 ise 2 erkek ve 3 kadın hasta olmak üzere 5 kişide gözlendi (%17,8). Bunlardan üçü sağda, biri solda ve biri de çift taraflıydı (Şekil 4).
Bütün t i p l e r i n özeti Şekil 1, 2, 3 ve 4'te gösterildi
Şekil 4
Tip 4. İki Mandibular Foramenden
Kaynaklanan Bifid Mandibuler Kanallar TARTIŞMA
Bifid mandibular kanallar klinik olarak önem-lidir.
Anestezinin yetersiz kalması herhangi bir bi-fid tipten kaynaklanıyor olabilir ama özellikle tip 4 varyasyonu gibi her iki tarafta bifid mandibuler ka-nalın bulunması olabilir.
Bu foramenin anatomik lokalizasyonundaki varyasyonlar standart anestezi tekniklerinin bazı hastalarda neden etkisiz olduğunu açıklar. Geçiş için bunlar kaçış rotaları sağlayabilirler. Bundan dolayı etkileri anesteziyi izleyen ağrı şeklinde ola-bilir.
Anormal kanal ve delikleri olan olan hasta-larda anestezi oluşturmak için değişik anestetik enjeksiyon teknikleri tavsiye edilir.2,4
Mandibular iletim bloku oluşturmak için ümit verici bir teknik Grover5 tarafından önerilmiş-tir.Anestetik solüsyon foramen ovaleyi terkederken mandibula gövdesinin çevresinde depolanır.9
Anestezide elde edilen bu sonuçlar sadece inferior alveoler, lingual ve bukkal sinirler için de-ğil, aynı zamanda diğer anormal küçük dallar veya mandibular sinirin alt grupları içindir.10,11,12 Bununla beraber; bu tekniğin bazı hastalara uygu-lanabilmesi için, ağızlarını maksimum açmalarına ihtiyaç vardır ve bazı TME disfonksiyonları,
64
Tip 1a: Tek Taraflı Bifid Mandibuler Kanal.
Tip2b.. Tek Taraflı Korpus içine Yayılan
Bifid Mandibuler Kanal
Tip2a . Tek Taraflı Ramusla Sınırlanan
Bifid Mandibuler Kanal
Tip 2d. Çift Taraflı Korpus İçine
Yayılan Bifid Maııdihuicr
Tip 2c. Çift Taraflı Kamusla Sınırlanan
Bifid Mandibuler Kanallar.
Bu kategoride (en yaygın) ve 11 hastanın 4 tanesini erkekler ve 7'sini kadınlar oluşturdu. 9
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2000 CİLT: 3, SAYI: 1
trismus ve ankilosis gibi diğer durumlarda bu mümkün olmayabilir. Bu vakalarda Akinosi1 tarafından teklif edilen tüberosite yaklaşımı tercih edilebilir. Bu tekniğin uygulanması için pterygomandibuler bölgenin anatomisinin iyi bilinmesi gerekir.
Bu metodda mandibular sinirin gövdesinin çevresine anestetik solüsyon depo edildiği için bu-nun dezavantajı, anestezinin, inferior alveolor anestezi, lingual, bukkal sinir ve standart mandibu-lar blok anestezisinden daha posteriora iletilmesi-dir.lll molar ameliyatı yapıldığı zaman Tip 1 veya Tip 3 çift kanal bulunduğunda çok dikkatli olunma-lıdır. Travma sonucu bunlarda hasar olabilir ve ka-nalın kendisi perfore edilebilir.
İkinci nörovaskuler paket çift kanal dahil ola-bilirken.2,13 Travmatik nöroma, parestezi ve kana-ma gibi komplikasyonları ortadan kaldırkana-mak için bu anormallikleri fark etmek önemlidir.
Diğer ameliyatlarda, mandibular osteotomy gibi, ikinci bir nörovaskuler paketin eklenmesiyle ameliyatın karmaşıklığı artar. Epker,14 mandibular osteotektomy boyunca vasküler korunmanın ge-rekliliğini vurgulamıştır. Dahası, travma vakasında, bütün mandibular fraktürler dikkatle ele alınmalı-dır.
Akinosinin1 tekniği kullanıldığı zaman, perio-dontal ligamente enjeksiyonun dahil edilmesi önemlidir.
Stoelinga'nın6 mandibular ileti bloku kullanıl-dığı zaman periodontal ligament enjeksiyonu nadi-ren kullanılır.
III.Molar bölgesinde alveolar kemik rezorpsi-yonu olan protezli hastalarda nörovaskuler kanalın varyasyonları sonucu baskı yapılan bölgede oluşa-bilecek rahatsızlıklar, tiplerin belirlenmesiyle çözü-me yardımcı olabilir.
Sonuçta, hekim cerrahi operasyonları plan-larken, prognozu etkileyen bu anatomik varyas-yonların hangi tipte olduğunu belirlemek için pano-ramik radyograflardan yararlanabilir.
KAYNAKLAR:
1-Akinosij O A New Approach To The Mandibular Nerve Block Br J Oral Surg 15 83-87 1978
2-Patterson.Je.,Funke ,Fw., Rontgenoddities Bifid İnfe-rior Alveolar Canal. Oralsurg 36:287-288,1973.
3-Kiersch,T.A.Jordon,J.E.Rontgenooddities:Dup!ication Of The Mandibular Canal. Oral Surg.35 133-134,1973
4-Nortje Cj Farman.A.G.Grotepass Fw Variation İn The Normal Anatomy Of Khe inferior Dental Mandibular Canal A Retrospectiveğ Study Of Panoramik Radiogrdams From.Br J Oral Surg 15 55-63.1977-78
5-Grover Ps Lorton L Bifid Mandibular Nerve As A Po-sibie Cause Of İnadequate Anesthesia İn The Mandible J.Oral Maxillofac Surg 41 177-179 1983
6-Stoelınga Pw Biıjdorp Pa Ross Ra De Koomen Ha Huyberstjmaugmentation Of The Atrophic Mandible With İnter-posed Bone Graftsand Particulatehydroxyllapatite.J.Oral Maxil-lofac Surg. 44 353-360,1986
7-Sutton,Jp The Practical Significance Of Mandibular Accessory Foramina.Aus Dent J 19(3 167-173,1974
8-Rottke,B Die Bedeutung Der Panoramadarstellung in Der Kieferchirurgie Dtsch.Zahnaertze.Z 27. 961-964,1972
9-Verdonschot Eh Sanders A Jplasscharert A J Plass-charert Aj Applicability Of An İmage Analysissy System inh Al-veolar Bone Loss Measurement J.Clin Periodontol 18 30-36,1991
10-Berkovitz Bk B,Moxham Bj A Textbook Of Head And Neck Anakomy,Wolfe Med.Pubiic.l London1988
11 -Burleson R Eiseman B Mechanismns Of Antibacteri-al EffectOf Biologic Dressing,Ann.Surg 1772 181-186,1973
12-Fabert G Nanty J Burger G Houlle Le Panoramique Avec Foyer Endobuccal Cet Oublie. Rev Stomatol Chir Maxillo-fac1982 83 100-102
13-Rise J Albandarjm Pattern Of Alveolar Bone Loss And Reliability Of Measurements Of The Radiographic Techni-que. Acta Odontol Scand 46 227-237,1988
14-Epker Bn Vascular Consideration In Orthognathic Surgery. Oral Surg 57:467-472.1984.
Yazışma Adresi:
Yrd. Doç. Dr. Faruk Akgünlü Selçuk Ü. Dişhekimliği Fakültesi Oral Diagnoz ve Radyoloji BD Tel: 0 332 241 00 65-1151 KONYA
