Yrd. Doç. Dr. Me tin Ka ya han Öz gül, Son Jön Türk Ka le si Ah med Kemâl Akü nal, Ki -ta be vi Ya yın la rı, İs -tan bul 2010, 436 s. M. Ka ya han Öz gül; ha yat hikâye le ri faz la bi lin me yen, ede bi yat ta rih le rin de sa de ce isim ola rak ve ya çok kı sa bil gi ler le ta nı tı lan de ğer le ri araş tı ra rak on la rın hak et tik -le ri ye ri al ma la rı nı sağ la yan önem li bir araş tır ma cı. Her sek li Ârif Hik met, Les kof ça lı Ga lib, Ye ni şe hir li Av ni, Os man Nev res ve Mü nif Pa şa’nın bi yog ra fi le ri ni ya -zan Öz gül’ün son çı kan ki ta bı Ah med Kemâl Akü nal üze ri ne bir mo nog ra fi ça lış -ma sı.
Ki ta be vi ya yın la rın dan çı kan Son Jön Türk Ka le si Ah med Kemâl Akü nal ad lı eser, si -yasî ve edebî ta ri hi mi zin ka ran lık ta kal mış si ma la rın dan olan Ah med Kemâl Akü nal’ın (İs tan bul 18731942) ha yat hikâye si ni ve edebî yö nü nü or ta ya ko yan ti tiz lik -le ha zır lan mış ba şa rı lı bir ça lış ma. Ah med Kemâl, Türk edebî ve si yasî ha ya tı için de ak tif rol al mış, ba sın ve eği tim ala nın da
hiz met le ri ol muş çok yön lü bir şah -si yet tir. İdea list bir Jön Türk, ede bi ya tı mı zın önem li dö -nem le rin den olan Ser vet-i Fünûn’un do ğuş aşa ma sın da rol al mış bir şa ir ve Azer bay can Türk
le ri nin ay dın lan ma sü re ci ne eği tim ci ola -rak hiz met et miş bir ay dın olan Ah med Kemâl’in ha ya tı na da ir ve ri len bil gi ler, si -yasî ve edebî ta ri hi mi zin ba zı dö nem le ri ni ye ni den göz den ge çir me mi zi ge rek ti re cek bil gi le ri ih ti va et mek te dir.
Öz gül, ese rin ön sö zü ni te li ğin de ki “Baş lar ken” ad lı kı sım da, bir te sa düf so nu cu is -mi ni duy du ğu Ah med Kemâl’in ha yat hikâye si ni yaz ma ya ne den ge rek duy du ğu nu ay rın tı lı bir şe kil de an la tır. İki bö lüm den olu şan ça lış ma nın bi rin ci kıs mı “Ha ya tı”, “Eser le ri” ve “Edebî Eser le ri” ol mak üze re üç baş lık ta top lan mış ve “Ha ya
-* Araş. Gör., Ce lal Ba yar Üni ver si te si Eği tim Fa kül te si Türk çe Eği ti mi Bö lü mü.
Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı 2, Ekim 2010, s. 255-260
Sultan Sarı*
tı” baş lık lı kı sım şai rin ha ya tın da ki dö nüm nok ta la rı na gö re on se kiz alt baş lı ğa ay rıl -mış tır. İkin ci bö lüm ise “Bü tün Şi ir le ri”, “Bib li yog raf ya”, “Şa hıs Ad la rı İn dek si” ve “Al büm” ol mak üze re dört kı sım dan olu -şur.
“Ha ya tı” baş lık lı bö lüm den, 30 Ka sım 1873 ta ri hin de İs tan bul’da Bey ler be yi’nde İs tav roz ma hal le sin de do ğan Ah med Kemâl’in ai le si hak kın da bil gi edi ni riz. Öz gül, Ah med Kemâl’in de de si, ha la la rı, am ca sı ve ba ba sı hak kın da kı sa bir bil gi ver dik ten son ra “Dârüş şa fa ka’da” baş lı ğı al tın da şai rin öğ re nim yıl la rın dan ay rın tı lı bir şe kil de bah se der. Ze ki, ya ra maz, ça lış -kan ve hır çın bir öğ ren ci olan Ah med Kemâl’in en çok dik ka ti çe ken yö nü, da ha ço cuk de ne bi le cek yaş lar da si yasî kim li ği -nin oluş ma ya baş la ma sı dır.
Ah med Kemâl’in öğ ren ci lik yıl la rın da Os man lı ül ke sin de ki pek çok genç, Jön Türk -le re hay ran dır ve on la rın fi kir -le ri ne iliş kin bil gi ler edin me fır sa tı nı az çok bul muş lar -dır; an cak bu genç le rin çok azı ha re ke tin için de ak tif rol oy na ya bil miş tir. Öz gül, “Ça lış ma Ha ya tı” kıs mın da şai rin, Ga la -ta’da ki İt ti had Pos ta ha ne si’nde ki gö re vi sa ye sin de Jön Türk le ri bi len ler ara sın dan sıy rı lıp Jön Türk ol ma yo lun da iler le yi şi ni ve plan la rı nı ay rın tı lı ola rak an la tır. Bu kı sım da, Türk pos ta ta ri hi ile si yasî ta rih ara sın da ki iliş ki le re da ir bil gi ler dik ka te de -ğer dir.
Ah med Kemâl’in Ga la ta’da ki İt ti had Pos ta ha ne si’nde ça lış ma sı onun si yasî an lam -da ka de ri nin de ğiş me si ne, Dârüş şa fa ka’-da mu al lim ola rak gö rev al ma sı ise İs ma il Sa -fa ile ta nış ma sı na ve si le olur. Eser de bu dö nem “Ve İs ma il Safâ” baş lı ğı al tın da ele alı nır. Bu kı sım da şai rin mu al lim li ğe baş -la ma sı, ay nı gün ler de Sa fa ile ta nış ma sı ve dost ol ma sın dan söz edil dik ten son ra ede bi ya tı mı zın mo dern leş me sü re cin de önem -li ye ri olan Ser vet-i Fünûn top lu lu ğu nun
or ta ya çı kı şı, sa nat çı la rın bes len dik le ri kay nak lar ve top lu luk için de ki rol le ri hak kın da bil gi ve ri lir. Ah med Kemâl’in top lu -lu ğa ka tıl ma sı, top -lu -lu ğu al gı la ma şek li ve Sa fa’nın bu ra da ki be lir le yi ci ro lü, Ser vet-i Fünûn dö ne miy le il gi li hâli ha zır da ki bil gi le rin göz den ge çi ril me si ni ve bu ko nu üze -rin de da ha ti tiz ça lı şıl ma sı nı ge rek ti re cek ka dar önem li dir. Ah med Kemâl’in ha yat hikâye si nin an la tıl dı ğı kı sım da faz la üze rin de du rul ma yan bu me se le, ese rin bi rin -ci bö lü mün de yer alan “Edebî Şah si ye ti” kıs mın da ay rın tı lı ola rak ele alı nır. Dö ne -min ön de ge len isim le ri ile ya kın lı ğı ve Ser vet-i Fünûn der gi sin de ya zı yor ol ma sı Ah med Kemâl’in de bu sü re cin önem li isim le rin den ol du ğu nu gös te rir ni te lik te dir. An cak, ede bi yat ta rih le rin de ve söz ko -nu su dö nem üze ri ne ya pıl mış ça lış ma lar da onun is mi ne ne re dey se hiç rast lan maz. Ah med Kemâl, Ab dül ha mit dö ne mi nin bas kı cı yö ne ti mi al tın da ezil me yi hiç bir za man gu ru ru na ye di re me miş ve bu ko nu da Jön Türk le rin ga ye le ri ni ha ya tı pa ha sı -na des tek le me yi gö ze al mış idea list bir şah si yet tir. Onun bu se çi mi ha ya tı nın iler -le yen dö nem -le rin de gö zal tı na alın ma sı na, tu tuk lan ma sı na hat ta ölü mün kı yı sın dan dön me si ne se bep olur. Şa ir, bir jur nal üze -ri ne Ali Kemâl ile ka rış tı rıl dı ğı için 1898 yı lı so nun da üç gün gö zal tın da tu tu lur ve ger çe ğin an la şıl ma sı nın ar dın dan ser best bı ra kı lır. Öz gül “Ve İs ma il Sa fa” baş lık lı kıs mın so nun da bu olay dan kı sa ca bah se -der.
“Bü yük Gö zal tı” kıs mın da Ah med Kemâl’in pos ta ne de ki gö re vi ni kö tü ye kul la nıp ül ke ye ya sak ya yın sok ma sı se be biy le 13 Ocak 1899 ta ri hin de Zap ti ye Ne -za re ti’ne gö tü rül dü ğü nü ve ye di ay ka dar gö zal tın da tu tul du ğu nu öğ re ni riz. Ko nuy la il gi li İs ma il Sa fa ve Tev fik Fik ret sor gu la -nır, Hü se yin Siy ret’in de evi ara nır. Ar tık yö ne tim ta ra fın dan fa ali yet le ri ta kip
edi len mim li bi ri dir. An cak, bu teh li ke onu ide al le rin den uzak laş tır maz. Bu ne den le 1899 yı lın da baş la yan I. Bo er Har bi’nde İn gil te re’yi des tek le yen Jön Türk ler ile bir lik te İn gi liz le rin ba şa rı lı ol ma la rı nı te men ni eden bir bel ge yi im za la mak tan çe -kin mez. Hü se yin Siy ret, İs ma il Sa fa ve Ubey dul lah’ın ha zır la dı ğı bu bel ge yi im -za la yan lar ara sın da Re ca i-za de Mah mut Ek rem, Sa mi Pa şa za de Se za yi, Meh met Ra uf ve Tev fik Fik ret gi bi isim ler de var dır. İm za la nan bel ge İn gi liz se fa re ti ne ve -ri lir. Bu bel ge nin Os man lı yö ne ti min de ya rat tı ğı kriz den, bel ge yi im za la yan la rın hep si et ki le nir. Bel ge Ser veti Fünûn sa -nat çı la rı nın si yasî ta vır la rı nı açık ça or ta ya koy ma sı ba kı mın dan önem li dir. Eser de bu sü reç “Se fa ret Vak’ası” bö lü mün de ay rın -tı lı ola rak an la -tıl mış -tır.
“Sul tan Hamîd’e Sui kast” kıs mın da, Ah -med Kemâl’in Ab dül ha mit’in il ti fa tı na maz har ol muş es ki bir se fir olan eniş te si ne yar dım et mek ba ha ne siy le sa ra ya gi rip Sul tan’ı öl dür me plan la rı üze rin de du ru lur. Bu fik ri ni İs ma il Sa fa, Ubey dul lah ve Tev -fik Fik ret’e de açar. Bu bö lüm de, İs ma il Sa fa’nın ve Tev fik Fik ret’in plan hak kın da ki yo rum la rı, Ab dül ha mit dö ne mi ne iliş -kin dü şün ce le ri ve ile ri sür dük le ri fi kir ler dik kat çe ki ci dir.
Ah med Kemâl, ger çek leş me si hâlin de Os man lı ül ke si nin ka de ri ni bü yük öl çü de de -ğiş ti re ce ği ke sin olan bu ta sa rı sı nı ha ya ta ge çi re me den gö zal tı na alı nır ve pla nı nın öğ re nil di ği ni dü şü ne rek öl dü rü le ce ği kor ku su na ka pı lır. Bu dü şün ce ler ile bek le di -ği Zap ti ye Ne za re ti’nde gö rev li le rin bir an lık dal gın lı ğın dan fay da la na rak kaç ma imkânı bu lur.
“Yu na nis tan’da” baş lık lı kı sım da, şai rin yurt dı şın da ki fa ali yet le rin den bah se di lir. Ah med Kemâl, ge rek pos ta ne de ki gö re vi sı ra sın da pa di şah aleyh ta rı ya yın la rın ül -ke ye so kul ma sı na yar dım ede rek, ge rek se
“Se fa ret Vak’ası”na se bep olan bel ge yi im za la ya rak Ab dül ha mit yö ne ti mi ne kar şı ol du ğu nu gös te rir. An cak, bu ko nu da ki en açık ve sert tav rı nı yurt dı şın da bu lun du ğu yıl lar da ka le me al dı ğı ya zı la rı ile or ta ya ko yar. Ro man ya va pu ru ile ül ke den ay rı lıp Pi re’ye ulaş tık tan son ra ma bey ne alay cı bir tel graf çe ke rek kaç tı ğı nı bil di rir. Bir sü re Pi re’de kal dık tan son ra Ati na’ya ge -çer. Yu na nis tan’da ki bi li nen tek fa ali ye ti İcmâ-ı Üm met ga ze te si ni ya yım la ma sı dır. Ga ze te nin ilk sa yı sı nın çı kı şı nı, Ab dül ha -mit’in tah ta otu ru şu nun yir mi be şin ci yıl dö nü mü ne denk ge tir mek le kal maz, bir de pa di şa ha:
Bir gün Azrâil hak kın dan ge lir ey Fir’avun şek lin de hi tap et ti ği mu ham me si ni ya yım lar. Ga ze te nin bir nüs ha sı nı Sul tan’a yol la -ya rak şi iri oku du ğun dan emin ol mak is ter. Ah med Kemâl’in ıs rar cı ki ni pa di şa hın gö zün den kaç maz ve şa ir sı kı bir ta ki be alı nır. Bir sü re son ra Mı sır’a ge çer; an cak İs ken de ri ye ve Ka hi re’de bu lu nan Jön Türk -ler den bek le di ği il gi yi gö re mez. Bu nun üze ri ne İtal ya, Al man ya ve Fran sa’da bir kaç yıl ka lır. Bu ra lar da ki Jön Türk ler le te mas lar da bu lu nur. Fran sa’da Ah met Rı za’nın gru bu ile da ha ya kın olur. Sa mi Pa -şa za de Se za yi ile Fran sa’da bu luş tu ğun da on dan Meş ve ret’e bağ lı ola rak Ka hi re’de bir ga ze te çı kar ma sı yo lun da tek lif alır. Öz gül, “Ye ni den Ka hi re’de” baş lık lı bö lüm de Ah med Kemâl’in Ka hi re’de ki gün le rin den ve ba sın fa ali ye tin den bah se der. Se za yi’nin tek li fi üze ri ne tek rar Ka hi re’ye dö nen Ah med Kemâl bir dos tu sa ye sin de hı di ve ya kın ol ma fır sa tı bul du ğu için bu ge li -şin de da ha şans lı dır. Ka hi re’de es ki dos tu Ubey dul lah ile bu lu şur ve on dan Doğ ru yol ga ze te sin de yaz mak üze re da vet alır. Ah -med Kemâl, Mı sır’da Doğ ru yol, Ha ka yık-ı Şark ve Doğ ru söz gi bi ga ze te ler de ya zı la rı -nı ya yım lar. Bu ya zı la rın da Ab dül ha mit’i ve yö ne ti mi ağır bir dil le eleş ti rir.
“Doğ ru söz Çı kı yor” baş lık lı kı sım da Ubey dul lah’ın Doğ ru yol ga ze te si nin ka pa -tıl ma sı ve Meş ve ret’e bağ lı ola rak Mat baai İc tbaai had’da ba sıl mak üze re Doğ ru söz ga -ze te si nin ku rul ma sı an la tı lır. Ah med Kemâl, Ah med Rı za’nın çı kar dı ğı Meş ve ret’e bağ lı bir ga ze te nin sa hi bi ve baş ya za rı ola rak Jön Türk ler için de ki Prens Sa ba hat tinAh med Rı za ku tup laş ma sın da ki se çi mi ni de yap mış olur. Bu ga ze te de ki ya zı -la rın da Ab dül ha mit kar şı tı tav rı nı sür dü rür ve Ali Su avi’ye öv gü ler di zer. Öz gül, bu kı sım da Ab dul lah Cev det ile Ubey dul lah ara sın da ki ger gin li ğe ve ün lü hec cav Şa ir Eş ref ile Ah med Kemâl ara sın da ki dost lu ğa da de ği nir. Ay rı ca, Rus ya’da pat lak ve -ren 1905 İh ti la li kar şı sın da Jön Türk le rin ve Ah med Kemâl’in tav rı or ta ya ko nur. Jön Türk ler, Çar lık Rus ya sı’nda ki ih ti la lin ben ze ri nin Os man lı ül ke sin de de ger çek -leş me si ih ti ma li üze rin de du rur lar. Ya zar, bu kı sım da Jön Türk ler ile Rus ya Türk le ri ara sın da ki iliş ki ler hak kın da da bil gi ve rir. Ah med Kemâl, pa di şa hı ve yö ne ti mi yer di ği ya zı la rı ne de niy le sa ray ta ra fın dan ta ki be alın sa da faz la üze ri ne dü şül mez, an cak “ve ra seti sal ta nat” ile il gi li ya zı sı bar -da ğı ta şı ran son -dam la olur. Bu ya zı sın -da cum hu ri ye ti amaç la dı ğı nı, fa kat bu ger çek leş me di ği tak dir de ona ya kın bir or ta -mın oluş ma sı na izin ve re cek şeh za de nin se çil me si ni doğ ru bul du ğu nu ifa de eder. O dö nem için faz la sıy la cü retkâr olan bu dü şün ce le ri se be biy le Mı sır’da ki ya zı fa ali -ye ti ne son ver mek ve ga ze te si ni ka pat mak zo run da ka lır.
“Bakû’da Bir Jön Türk” kıs mın da ve ra set sis te mi ile il gi li ya zı sın dan do la yı Mı -sır’da hu zur suz gün ler ge çi ren Ah med Kemâl’in Azer bay can’a gi di şin den, bu ra da ki ya zı fa ali ye tin den, Av ru pa se ya ha tin den, Ba kü ya kın la rın da bu lu nan bir okul -da ki gö re vin den ve İs tan bul Türk çe si ni öğ ret me gay re tin den bah se di lir.
Meş ru ti yet ilan edil dik ten son ra İs tan bul’a dön dü ğün de her ta raf ta “hür ri yet kah ra ma nı” ol du ğu nu id dia eden kim se ler le kar -şı la -şır. Yurt dı -şın dan dö nen Jön Türk le rin mev ki edin me ça ba la rı nı uzak tan iz ler. Öz gül, Ah med Kemâl’i meş ru ti ye ti bir ba şa rı ola rak gör me di ği için bu yön de dü şü -nen Jön Türk ler le kar şı laş tır dı ğın da da ha idea list bu lur. Şa ir, hür ri yet ül kü sü ile yıl -lar ca yurt dı şın da do la şıp öz gür lük için mü ca de le et miş, an cak ne ai le ku ra bil miş ne de İs tan bul’a dön dü ğün de bir iş bu la bil -miş tir. Bu sı ra da onun Azer bay can’da ki fa ali yet le ri hak kın da bil gi si olan Ta lat Bey (Pa şa) ta ra fın dan Rus ya’dan ge le bi le cek teh li ke le ri öğ ren me si ve bu ko nu da bil gi ver me si için tek lif alır. Bu nun üze ri ne da ha ön ce can gü ven li ği ol ma dı ğı için zo run -lu ola rak git ti ği ve ça lış mak tan zevk al dı ğı Ba kü’ye bu de fa gö rev li ola rak gi der. Ba -kü’de mu al lim li ğe ve mu har rir li ğe de vam eder. Öz gül, Ah med Kemâl’in bu ra da İs tan bul Türk çe si ni ve Os man lı la rın kul lan -dı ğı rik’a hat tı nı yer leş tir me ça ba la rın dan et raf lı ca bah se der. Ah med Kemâl’in, Azerî ay dın lan ma sı yö nün de ki ça ba la rı mey ve -le ri ni hız la ver me ye baş lar. Bu nun üze ri ne hal kın eği tim se vi ye si nin yük sel di ği ni fark eden Rus lar, bu du ru mun mü seb bi bi ni bir sü re son ra fark eder ler ve Ah med Kemâl’i tu tuk lar lar. Tu tuk lu luk sü re cin de zor gün ler ge çi ren şa ir, idam ce za sın dan da kıl pa yı kur tu lur. Ah med Kemâl’in tu tuk lan ma -sı nı İt ti hat çı lar gör mez den ge lir ler. An cak bu gün ler de Meh met Ha di ad lı bir dos tu Ta nin ga ze te sin de bu ola yı du yu rur. Ha be -re İt ti hat çı lar’ın du yar sız kal ma sı üze ri ne mu ha le fet par ti si olan Mu te dil Hür ri yet -per verân Fır ka sı’ndan Mi ra lay İs ma il Hak kı Bey’in ça ba la rı so nu cun da şai rin ha pis ha ne gün le ri so na erer.
Ah med Kemâl, İs tan bul’a dön dük ten son ra çe şit li ga ze te ler de ya zı fa ali ye ti ni sür dü rür. 22 Mart 1912’de ku ru lan Türk Oca
-ğı’nın da ve ti ni ka bul ede rek oca ğa ka tı lan ilk üye ler den olur. Ba kü’de ya şa dı ğı sı kın tı lı dö nem de ken di si ni gör mez den gel me -le ri ne rağ men İtt hat çı la ra ters düş mez. 31 Ara lık 1912 ta ri hin de tu tuk la nır, an cak Bâb-ı Âli bas kı nı son ra sın da ser best ka lır. Bir dos tu nun yar dı mı ile Na fia Ne za re -ti’nde iş bu lur. Ne za ret te me mur luk el de et me si ni sağ la yan dos tu Hu lu si Bey, An -ka ra Va li li ği gö re vi ne ge ti ri lin ce Ah med Kemâl’in de An ka ra Mek teb-i Sul tanîsi Mü dür lü ğü ne ta yi ni ni sağ lar.
“An ka ra’da” bö lü mün de şai rin; öğ ren ci le rin İt ti hat çı pren sip ler le ye tiş ti ril me si, şe hir hal kı na fikrî ve ik ti sadî bir şu ur ka zan -dı rıl ma sı ve hal kın ör güt len me si gi bi amaç lar la fır ka ta ra fın dan gö rev len di ril di ği ni öğ re ni riz. An ka ra’da bu lun du ğu dö -nem de Tür ki li Mek te bi ku ru lur ve Ah med Kemâl bu mek te bin çı kar dı ğı Tür ki li Mec mu ası’nın baş ya za rı olur. Öz gül, bu kı sım -da Ah med Kemâl’in der gi de ki ça lış ma la rı ile Zi ya Gö kalp’ın Türk çü lük ve Türk di li üze ri ne dü şün ce le ri ara sın da bağ lan tı ku rar. Şai rin, Türk Gü cü Ce mi ye ti’nin ku rul -ma sın da oy na dı ğı ro lü ve An ka ra’da ilk fut bol ma çı nı oy nat ma sı nı ay rın tı lı bir şe kil de an la tır. Ay rı ca İt ti hat çı la rın taş ra teş -ki lat lan ma sı üze ri ne bil gi ve rir.
“Ye ni den İs tan bul” baş lık lı bö lüm de Ah -med Kemâl’in tah mi nen Bi rin ci Dün ya Sa va şı baş la ma dan ön ce İs tan bul’a dön dü ğü nü öğ re ni riz. İs tan bul’a dön dük ten son -ra ya zı fa ali ye ti ne Ka -ra göz ga ze te sin de de vam eder. Öz gül, şai rin ga ze te nin kad ro su na ka tıl ma sü re ci ve bu ga ze te de ki ya zı la rın dan bah se de rek, özel lik le hi civ ve mi zah va di sin de ver di ği eser ler ve bu ko nu -da ki şöh re ti üze rin de du rur. Ah med Kemâl ai le si nin mas raf la rı nın art tı ğı bu dö nem de sa de ce ga ze te den al dı ğı pa ra ile ge çin mek te dir, bu ne den le zor gün ler ya şar. Bu sı ra -da Dârüş şa fa ka’-da ki öğ ren ci le rin den bi ri sa ye sin de İs tan bul Be le di ye si’nde iş bu lur.
Sa vaş yıl la rı şai rin çok üzül dü ğü ve ya şa -nan sı kın tı la rın hiç bit me ye ce ği en di şe si ni ta şı dı ğı dö nem ler dir.
“Mü ta re ke’de” bö lü mün de Ah med Ke-mâl’in, va ta nın kur ta rıl ma sı me se le sin de de ği şik fi kir le rin ile ri sü rül dü ğü bir dö -nem de han gi cep he de yer al dı ğı an la tı lır. İt ti hat çı la rın kaç ma ya baş la ma sı, iş gal le rin İs tan bul’dan baş la ya rak bü tün yur da ya yıl -ma sı sü re ci ni kay gıy la ta kip eder. Öm rü nü ada dı ğı mü ca de le nin ak si yo ner le ri nin yurt tan kaç tı ğı na şa hit ol duk ça öf ke le nir. Ül ke -nin em per ya list güç ler ce pay la şıl ma sı nı ken di si ne ye di re mez. Ah med Kemâl sa vaş sü re cin de kor kup sus mak ve ya da ha güç lü bir ül ke nin man da sın dan me det um mak ye -ri ne mey dan la ra çı ka rak hal kı uyar ma ya ça lış mış tır. 22 Ma yıs 1919 ta ri hin de dü zen -le nen “Ka dı köy Mi tin gi”nde Ha li de Edip’ten ön ce ki ko nuş ma cı Ah med Ke-mâl’dir. Ede bi yat ve si yasî ta ri hi miz de bu mi tin gin önem li bir ye ri var dır. An cak, şim di ye ka dar bu sü re ci an la tan he men hiç bir kay nak ta şai rin adı geç mez. Öz gül, mi -ting de or tak duy gu la rı pay la şan Ah med Kemâl ve Ha li de Edip’in çok kı sa bir sü re son ra fi kir ay rı lı ğı na düş tü ğü nü be lir tir. Ha li de Edip ül ke nin kur tu lu şu için Ame ri -kan man da sı nı sa vu nur ken Ah med Kemâl tam ba ğım sız lı ğı ül ke nin be ka sı için ge rek li gö rür. İn gi liz le rin ta ra fın da ol ma sı ve on -la rın man da sı nı ka bul et me si ni öne ren bir ya zı ya hi civ le riy le ce vap ve rir. Öz gül, bu bö lüm de Ah med Kemâl’in Ata türk ve Ana do lu ha re ke ti hak kın da ki olum lu dü şün ce -le ri ne de yer ve rir.
“Tok söz’de” bö lü mün de şai rin Tok söz ga -ze te si nin ya zar la rı ara sı na ka tıl ma sı ve bu ga ze te de ki tav rın dan bah se di lir. Ah med Kemâl, Millî Mü ca de le’yi ve Mus ta fa Kemâl’i gö nül den des tek le miş; an cak cum hu ri yet ten bek le di ği ni bu la ma mış tır. Bu gün ler de ken di siy le ay nı ha yal kı rık lı ğı nı ya şa yan ro man cı Or han Kemâl’in ba
ba sı Ab dül ka dir Kemâli Bey Ada na’ya gi de rek 3 Ey lül 1924 ta ri hin de Tok söz ga ze te si ni çı kar ma ya baş lar. Ga ze te 78. sa yı dan son ra bir taş ra ga ze te si ol mak tan vaz -ge çip mu ha le fe tin mer ke zi olan İs tan bul’a ta şı nır. Ah med Kemâl bu ga ze te de ki ya zı -la rın da hü kü me te ve genç cum hu ri ye te yük le nir. Cum hu ri ye tin “do ku nul maz la rın dan” olan Fa lih Rıf kı Atay’ı bir ya zı sın -da iğ ne le me si so nu cun -da ga ze te ka pa nır. Ab dül ka dir Kemâli Bey ce za alır, an cak Ah med Kemâl ya zı la rı nı im za sız ya yım la -dı ğı için ce za al mak tan kur tu lur.
“İn zi va da” bö lü mün de Ah med Kemâl’in ga ze te ci li ği bı ra kıp da ha mü te va zı bir ha ya tı seç ti ği dö nem üze rin de du ru lur. Şai -rin, in zi va ya çe kil me sin de be le di ye de ki gö rev de ği şik li ği ne de niy le Mer di ven köy’e ta şın ma sı da et ki li olur. Bu ra da eşi -nin sa tın al dı ğı kü çük bah çe de seb ze ve mey ve ye tiş ti rir. Öz gül, bu kı sım da Ah -med Kemâl’in cum hu ri ye tin ku rul ma sı ve ül ke nin di na mik le ri nin be lir len me si saf ha sın da “İslâmi yet”in kay naş tı rı cı vas fı ye ri -ne koz mo po lit bir ya pı ya sa hip olan ül ke nü fu su ara sın da ay rı lık la ra ze min ola bi le cek “Türk” vas fı nın öne çı ka rıl ma sı nı yan lış bu lur. Şa ir, bu ko nu ile il gi li dü şün ce le -ri ni def te -ri ne ay rın tı lı ola rak kay de der. Ah med Kemâl, ha ya tı nın son gün le ri ni Göz te pe’de ki mü te va zı evin de si roz la bo ğu şa rak ge çi rir ve 1942 yı lı ara lık ayı baş -la rın da ve fat eder. Alt mış do kuz ya şın da, ar ka sın da pek çok ba şa rı bı ra ka rak ha ya ta göz le ri ni yu man şa ir ne re dey se öl dü ğü an -dan iti ba ren de rin bir unu tu lu şa mahkûm edi lir. Me zar ta şı na ya zıl ma sı nı va si yet et -ti ği kı ta sı da hi unu tul muş, ku ru bir me zar ta şı nın al tın da za ma nın ka ran lık deh liz le -ri ne hap se dil miş tir.
“Ar dın dan” baş lık lı bö lüm de, özel lik le şai rin oğ lu Dün dar Akü nal’ın ba ba sı nı ha -tır lat ma ça ba la rın dan söz edi lir. “Eser le ri” bö lü mün de şai rin ki tap ha lin de ya yım lan mış eser le rin den ve ki tap ha li ne ge ti ril me -miş eser le ri nin hac min den bah se di lir. “Edebî Şah si ye ti” baş lık lı bö lüm de Ah med Kemâl’in oku ma zev ki, Türk ede bi -ya tı ve şi ir hak kın da dü şün ce le ri üze rin de du ru lur. Ar dın dan, İs ma il Sa fa ile ta nış ma sı, dost ol ma la rı ve Ser veti Fünûn top lu -lu ğu na ka tıl ma sı sü re cin den bah se di lir. Ese rin bu bö lü mü Ser veti Fünûn’un olu -şu mu, top lu luk içe ri sin de İs ma il Sa fa’nın ve Ah med Kemâl’in ye ri, top lu luk ta ki sa nat çı la rın bir ara ya ge liş le ri ni ver me si ba kı mın dan önem li dir. Ah med Kemâl’in top -lu -lu ğa da ir anı la rı dö ne me ışık tu ta bi le cek ni te lik te dir. Öz gül bu kı sım da Ah med Kemâl’in ga ze te ve der gi ler de ki ya zı la rı üze rin de du rur, şai rin Türk di li ve İs tan bul Türk çe si ne ver di ği önem den bah se der, ya -ban cı dil öğ re ni mi hak kın da ki fi kir le ri ne yer ve rir.
Ça lış ma nın ikin ci bö lü mün de “Bü tün Şi ir -le ri” baş lı ğı al tın da, Ah med Kemâl’in Maârif, Mâlu mat, Mek teb, Pul, Ser vet-i Fünûn, İr ti ka, Mu sav ver Te rakkî, İcmâ-ı Üm met, Do nan ma, Ha ka yıkı Şark, İc ti -had, Doğ ru söz, Meh tab, Bü yük Duy gu, Tür ki li, Doğ ru yol, Füyûzât, Ten kid, Hakîkat, Tok söz, Dum lu pı nar, Ka ra göz ve Tasvîri Efkâr gi bi pek çok der gi ve ga ze te de ya yım lan mış şi ir le ri kro no lo jik bir sı ray la yer alır. Ese rin so nun da ise fay da la nı lan kay nak la rı içe ren bir “Bib li yog raf ya”, “Şa hıs Ad la rı İn dek si” ve şai rin ha ya -tı na iliş kin bel ge ve fo toğ raf lar dan olu şan bir “Al büm” bu lun mak ta dır.
