ÖZET
Bu çal›ßmada huzurevinde kalan yaßl›lar›n demans ve dep-resyon aç›s›ndan taranmas›, hastal›k yayg›nl›klar› ve etkili fak-törlerin belirlenmesi ile bu iki klinik durumun ilißkisinin belir-lenmesi amaçlanm›ßt›r.
Ekim-Kas›m 2003 tarihlerinde iki araßt›rmac› taraf›ndan Edirne Huzurevinde kalan yaßl›larla yüz yüze görüßmeler yürü-tülerek Mini-Mental Test (MMT) ve Geriatrik Depresyon Ölçe-¤i-k›sa form (GDÖ-KF) uygulanm›ßt›r.
Çal›ßmaya al›nan yaßl›lar›n ortalama MMT puanlar› 23,46±4,84’tü. 32 yaßl› (%41,5) testten eßik de¤er olan 23 ve-ya alt›nda ald›lar. Test sonuçlar› ve-yaß artt›kça düßmekteydi. GDÖ_KF ortalama puanlar› ise 5,57±3,70 olarak hesapland›. 36 yaßl› (%43,9) ölçekten eßik de¤er olan 6 veya üstünde so-nuçlar ald›lar. Ölçek soso-nuçlar› yaßla, cinsiyetle, evli olmak ya da çocuk sahibi olmak ile anlaml› de¤ißim göstermemekteydi. MMT sonuçlar› ile GDÖ-KF puanlar› aras›nda anlaml› negatif korelasyon bulunmaktayd›.
‹ncelenen bireylerde çok yo¤un demans ve depresyon bul-gular›na rastland›. Ayr›ca demans ve depresyonun birlikte or-taya ç›kma e¤iliminde oldu¤u belirlendi. Kurumda sa¤lanan sa¤l›k ve di¤er destek hizmetlerinin yaßl›lardaki klinik veya eßik alt› demans ve depresyon için gözden geçirilmeli ve ihti-yaç duyanlara uygun sa¤l›k bak›m›n›n sa¤lanmal›d›r. Bu iki kli-nik durum için de yaßl›lar›n düzenli olarak taranmas› ve izlen-mesi, tan›lardan birine sahip hastalarda di¤er tan› aç›s›ndan daha dikkatli olunmas› gereklidir.
Anahtar Sözcükler: Demans, depresyon, yaßl›, huzurevi
ABSTRACT
In this study, dementia and depression among nursing home residents were screened, and relationship between dementia and depression and some related factors were evaluated.
Two research assistants interviewed and applied Mini-Mental Test and Geriatric Depression Scale-Short Form to nursing home residents between October and November 2003 in Edirne.
Mean Mini-Mental Score was 23.46±4.84. 32 residents’ scores were less than cut-off point (23). Test scores were significantly declining with age. Mean Geiatric Depression Scale point was 5.57±3.70. 36 residents’ scores were equal or more than cut of point (6). No statistical significant differences could be obtained between scores and age, sex, marital status or number of children. There was a negative correlation between mini-mental test scores and depression scale scores.
Depression and dementia were highly prevalent in the study group and it was shown that dementia and depression had a tendency to emerge together. Health care and other supportive care, provided in the institute, should be revised to screen and manage overt and undetermined dementia and depression.
Key Words: Dementia, depression, elderly, nursing home
Geliß:01/09/2004 Kabul: 05/01/2005
1Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Yrd. Doç. Dr. 2Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Uzm. Dr. 3Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Araß. Gör. Dr. ‹letißim: Yrd. Doç. Dr. Erkan Melih ÞAH‹N
Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal› 22030 ED‹RNE
Tel: 0 284 235 76 41-14 63 Faks: 0 284 235 76 52 e-mail: emsahin@yahoo.com emsahin@trakya.edu.tr * VI. Ulusal Aile Hekimli¤i Kongresinde (4-7 May›s 2004, Bursa) poster olarak sunulmußtur.
ARAÞTIRMA-RESEARCH
Türk Geriatri Dergisi 2005; 8 (1): 22-24
Turkish Journal of Geriatrics
HUZUREV‹NDE KALAN
YAÞLILARDA DEMANS VE
DEPRESYON
DEMENTIA AND DEPRESSION
AMONG NURSING
HOME RESIDENTS
Dr. E Melih ÞAH‹N
1Dr Cahit ÖZER
2Dr Figen ÖLÜÇ
3Dr Zafer TUNÇ
3TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2005, VOLUM: 8, NUMBER: 1, PAGE: 23
DEMENTIA AND DEPRESSION AMONG NURSING HOME RESIDENTS
G‹R‹Þ
Demans ve depresyon yaßl›lar›n uyum ve hayat kalitelerine etkileri olan önemli ve s›k sa¤l›k sorunlar›d›r. Depresyonun ilerleyen yaßla birlikte daha s›k izlendi¤i bilinmesine ra¤men tan› kriterlerinin yaßl›lara uymamas›, depresyona ait belirtile-rin yaßl›l›¤›n do¤as›na atfedilmesi gibi tan›sal zorluklar bulun-maktad›r (1). Yaßl› nüfusta depresyon yayg›nl›¤›, içindeki ma-jor depresyon oran› düßük de olsa %12-15 olarak belirtilmek-tedir. Huzurevlerinde kalmakta olan yaßl›larda tedavi ihtiyac› olan depresif semptom oran› %68’e yükselmektedir (2).
Bellek baßta çeßitli bilißsel bozukluklar yan›nda, kißilik de-¤ißiklikleri ve çeßitli psikiyatrik ve davran›ßsal semptomlar›n bir arada görüldü¤ü nöropsikiyatrik bir bozukluk olan demans yaßl›l›ktaki en s›k rahats›zl›klardand›r. Huzurevinde yaßayanlar-da demans s›kl›¤› %16,1 olarak bulunmußtur (3). Hastal›k a¤›r-l›¤›n›n çok de¤ißebiliyor olmas›, hafif semptomlar›n yaßl›l›k do¤as› olarak de¤erlendirilmesine eklenince pek çok yaßl› tan› ve dolay›s›yla ihtiyaç duydu¤u ek bak›m olanaklar›ndan mah-rum kalmaktad›rlar.
Yaßl›lara kurumsal bak›m sa¤lanan huzurevindeki yaßl›la-r›n artm›ß sa¤l›k riskleri ve s›k hastal›klar aç›s›ndan taranmas› buralardan yararlanan yaßl›lar›n hak ettikleri bak›m› alabilme-leri aç›s›ndan önemlidir.
Bu çal›ßmada Edirne huzurevinde kalan yaßl›lar›n demans ve depresyon aç›s›ndan taranmas›, hastal›k yayg›nl›klar› ve et-kili faktörlerin belirlenmesi ile bu iki klinik durumun ilißkisi-nin incelenmesi amaçlanm›ßt›r.
GEREÇ vve YYÖNTEM
Tan›mlay›c› kesitsel yap›daki bu çal›ßman›n evreni T.C. Baßbakanl›k Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu Ge-nel Müdürlü¤ü’ne ba¤l› Edirne Huzurevi’nde kalan yaßl›lardan olußmaktad›r ve çal›ßmada tüm evrene ulaßmak hedeflenmiß-tir. Çal›ßma için Trakya Üniversitesi yerel etik kurulu ve T.C. Baßbakanl›k Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu Ge-nel Müdürlü¤ü’nün izinleri sa¤lanm›ßt›r.
Ekim-Kas›m 2003 tarihlerinde yürütülmüß olan veri topla-ma aßatopla-mas›nda evreni olußturan 102 yaßl› ile görüßüldü. Gö-rüßmeler, veri toplama araçlar›n› kullan›mlar› aç›s›ndan yap›-land›r›lm›ß iki araßt›rmac› taraf›ndan Edirne Huzurevinde kalan yaßl›larla yüz yüze yürütülmüßtür. Araßt›rmada araç olarak yaß-l›lara ilißkin çeßitli sosyo-demografik verileri toplamak için ge-lißtirilen bir anket formu ile Mini-Mental Test (MMT) (4) ve Ge-riatrik Depresyon Ölçe¤i-k›sa form (GDÖ-KF) (5, 6) kullan›l-m›ßt›r. MMT için eßik de¤er olarak 24, GDÖ-KF k›sa form için ise 6 olarak al›nm›ßt›r.
BULGULAR
Huzurevinde kay›tl› olan 78 erkek 24 bayan 102 yaßl› ile görüßüldü ve bunlardan 64’ü erkek (%78,0) 18’i bayan (%22,0) 82’si (%80,4) çal›ßmaya dahil edildi. 10 yaßl› çal›ßma-ya kat›lmak istemedikleri, 10 çal›ßma-yaßl› ise sa¤l›k durumlar› görüß-meyi tamamlamaya uygun olmad›¤›ndan çal›ßma d›ß› tutuldu-lar. Çal›ßmaya al›nan yaßl›lar›n ortalama yaßlar› 74,30±8,25 (medyan 74) idi. Kad›nlar›n (75,22) ve erkeklerin (74,05) yaß-lar› aras›nda anlaml› fark yoktu. Yaßl›lardan 12’si evli, 21’i be-kar, 44’ü dul 5’i boßanm›ß idi. Okur-yazar olmayanlar› oran› %39,0 (32 yaßl›); kalanlardan 6’s› okur-yazar, 30’u ilkokul, 5’i ortaokul ve 11’i lise mezunuydu. Kad›nlarda (%44,4) ve
erkek-lerde (%37,5) okur-yazar olmama durumu aç›s›ndan fark yok-tu. 20 kißi SSK, 15 kißi Emekli Sand›¤›, 7 kißi Ba¤-Kur ve 9 kißi Yeßil Kart sosyal güvencelerine sahipti. En s›k meslekler çiftçi (17 kißi), memur (11 kißi), ißçi (8 kißi) ve esnaf (5 kißi) idi. Hu-zurevinde kalma süreleri ortalama 5,27±3,71 y›ld›. Yaßl›lardan 39’unun (%47,6) çocu¤u yoktu.
Çal›ßmaya al›nan yaßl›lar›n ortalama MMT puanlar› 23,46±4,84’tü. Testin alt bölümlerinden al›nan de¤erlere ait ayr›nt›lar Tablo 1’de izlenebilir. 32 yaßl› (%41,5) testten eßik de¤er olan 23 veya alt›nda sonuçlar ald›lar. Test sonuçlar› yaß artt›kça düßmekteydi (p=0,038).
GDÖ-KF ortalama puanlar› ise 5,57±3,70 olarak hesaplan-d›. 36 yaßl› (%43,9) ölçekten eßik de¤er olan 6 veya üstünde sonuçlar ald›lar. Ölçek sorular›na ait ayr›nt›lar Tablo 2’de izle-nebilir. Ölçek sonuçlar› yaßla, cinsiyetle, evli olmak ya da ço-cuk sahibi olmak ile anlaml› de¤ißim göstermemekteydi.
MMT sonuçlar› ile GDÖ-KF puanlar› aras›nda anlaml› nega-tif korelasyon bulunmaktayd› (p=0,010) (Þekil 1).
TARTIÞMA
Yaßl›l›¤›n s›k sorunlar›ndan olan demans ve depresyon bir-likte görülme e¤ilimi taß›maktad›r (6). Bizim çal›ßmam›z da bu-nunla uyumlu sonuçlar vermißtir. Ülkemizde yap›lan yak›n
tarih-Tablo 11- Mini-Mental Test Puanlar›
Kad›n Erkek Toplam
Oryantasyon (max:10) 7,94 8,70 8,52
Kay›t Haf›zas› (max: 3) 2,56 2,75 2,71 Dikkat ve Hesap Yapma (max:5) 3,17 3,81 3,67
Hat›rlama (max:3) 1,06 1,55 1,44
Lisan (max:9) 6,78 7,22 7,12
Mini-mental test (max:30) 21,50 24,02 23,46
35 30 25 20 15 10 5 0
Geriatrik depresyon ölçe¤i k›sa form toplam puan
TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2005, C‹LT: 8, SAYI: 1, SAYFA: 24
HUZUREV‹NDE KALAN YAÞLILARDA DEMANS VE DEPRESYON
li bir çal›ßmada bu e¤ilim gösterilememiß olsa da bu kullan›lan enstrumanlar›n farkl›l›¤›na ba¤lanm›ßt›r (7). Huzurevlerinde kalan yaßl›larda özellikle depresyon riskinin yüksek oldu¤u da bilinmektedir. Bu kurumlarda artm›ß risklerle uyumlu bir sa¤-l›k hizmeti sa¤lanmal›d›r (8).
Yaßl›l›kla birlikte artan ißlevsel kay›plar nedeniyle çeßitli aç›lardan ba¤›ml› hale gelinmektedir. Artan bak›m ihtiyac› yo-¤un olarak aile bireyleri ve öncelikle çocuklar arac›l›¤› ile sa¤-lanmaktad›r. Modern ça¤ yaßant›s›yla birlikte aile içeri¤indeki daralma ve zay›flayan aile ba¤lar› gittikçe daha fazla yaßl›n›n toplumdan destek ihtiyac›n› do¤urmaktad›r. Ülkemizde gele-neksel de¤erlere verilen de¤erin yüksek olmas› ile henüz geliß-miß bat› toplumlar›ndan daha az olan bu ihtiyaç devlet taraf›n-dan huzurevleri arac›l›¤› ile verilmektedir. Ancak huzurevi ba-k›m› alan yaßl›lar›n azalm›ß sosyal destekleri dolay›s›yla depres-yon baßta olmak üzere çeßitli psikolojik rahats›zl›klar aç›s›n-dan riskleri de yüksektir. Bu nedenle yaßl›lara kurumsal bak›m sa¤layan huzurevlerinin bu artan risklere uygun düzenlenme-leri gerekmektedir. Mevcut durumda kurumda sürekli doktor ve yard›mc› sa¤l›k çal›ßanlar›n›n bulundurulmas› ile artm›ß sa¤-l›k bak›m› ihtiyac› giderilmeye çal›ß›l›yor olsa da bu bak›m›n yaßl›lar›n ihtiyaçlar›na uygun özellikte yap›land›r›lmas› sa¤lan-mam›ßt›r.
Yaßl›larda depresyon taramas› için kullan›m› önerilen GDÖ-KF ile daha önce ayn› kurumda 2000 y›l›nda yap›lan ta-rama sonuçlar› ile karß›laßt›¤›nda benzer sonuçlara ulaß›ld›¤› gözlenmektedir (9). Daha önceki taramada ortalama ölçek pu-an› 5,34 iken ßimdi 5,57 bulunmußtur. Depresyon riskini yan-s›tan 6 ve üzerinde puan alanlar›n oran› ise %48,1’ken ßimdi %43,9 olarak saptanm›ßt›r. Çal›ßmaya al›nan yaßl› say›s› göz önüne al›nd›¤›nda bu sonuçlar›n benzer oldu¤u düßünülebilir.
Huzurevinde kalan yaßl›lar›n bu tarama sonuçlar›n›n dos-yalan›p zaman içindeki de¤ißiminin izlenmesi ve risk belirle-nenlerde tan›sal araßt›r›lmalar›n yürütülerek ihtiyaç duyanlara tedavi sa¤lanmas› iyileßtirici ad›mlar olacakt›r. Kurumda sa¤l›k hizmeti sa¤layan hekimin geriatri ile ilgili donan›m›n›n
yüksel-tilmesi, mümkün oldu¤u durumlarda yaßl›lara yüksek kalitede sürekli ve kapsaml› sa¤l›k bak›m› sa¤layabilecek aile hekimli¤i uzmanlar›n›n tercih edilmesi ile bu sa¤lanabilir.
KAYNAKLAR
1. Arthur AJ, Jagger C, Lindesay J, Matthews RJ. Evaluating a mental health assessment for older people with depressive symptoms in general practice: a randomised controlled trial. Br J Gen Pract. 2002;52(476):202-7.
2. McCurren C, Dowe D, Rattle D, Looney S.. Depression among nursing home elders: testing an intervention strategy. Appl Nurs Res. 1999;12(4):185-95.
3. Alvarado-Esquivel C, Hernandez-Alvarado AB, Tapia-Rodriguez RO, Guerrero-Iturbe A, Rodriguez-Corral K, Martinez SE. Prevalence of dementia and Alzheimer’s disease in elders of nur-sing homes and a senior center of Durango City, Mexico.BMC Psychiatry. 2004;18;4(1):3.
4. Güngen C, Ertan T, Eker E, Yaßar R, Engin F. Standardize Mini Mental Test’in Türk Toplumunda Hafif Demans Tan›s›nda Geçer-lik ve Güvenilirli¤i Türk Psikiyatri Dergisi 2002;13(4):273-281 5. Z Aktürk, EM Þahin, N Da¤deviren, C Özer. Türkçeleßtirilmiß
geriatrik depresyon skalas›n›n iç güvenilirlik analizi. V. Ulusal Aile Hekimli¤i Kongresi. 27-30 Mart 2002. Adana. Kongre Kitab›: 443 6. Daly MP, Taler GA: Care of the elderly. In: Rakel ER (Ed): Text-book of Family Practice 5th Edition. W.B.Saunders 1995, PP: 78-129.
7. Gülseren Þ, Koçyi¤it H, Erol A, Bay H, Kültür S, Memiß A, Vural N. Huzurevi’nde yaßamakta olan bir grup yaßl›da bilißsel ißlevler, ruh-sal bozukluklar, depresif belirti düzeyi ve yaßam kalitesi . Geriatri 2000;3(4):133-140
8. Özer Ergün UG, Bozdemir N, U¤uz Þ, Güzel R, Burgut R, Saatç› E, Akp›nar E. Adana Huzurevinde Yaßayan Yaßl›lar ‹le Aile Hekimli¤i Poliklini¤ine Baßvuran Yaßl›lar›n Medikososyal Özelliklerinin De¤erlendirilmesi. Geriatri 2003:6(3);89-94
9. Þahin EM, Yalç›n BM. Huzurevinde ve kendi evlerinde yaßayan yaßl›larda depresyon s›kl›klar›n›n karß›laßt›r›lmas›. Geriatri 2003:6(1): 10-13
Tablo 22- Geriatrik Depresyon Ölçe¤i-K›sa Form
Evet Hay›r
Hayat›n›zdan memnun musunuz? 71 11
‹lgilendi¤iniz veya yapmakta oldu¤unuz
ißlerden ço¤unu yapmay› b›rakt›n›z m›? 46 36
Hayat›n›z›n boß oldu¤unu mu düßünüyorsunuz? 45 37
Zaman›n›z›n büyük k›sm›nda s›k›l›yor musunuz? 35 47
Ço¤unlukla olumlu ruh halinde misiniz? 51 31
Size kötü ßeyler olaca¤›ndan korkuyor musunuz? 21 61
Kendinizi ço¤unlukla mutlu mu hissedersiniz? 55 27
S›kl›kla umutsuzluk hisseder misiniz? 31 51
D›ßar› ç›k›p yeni bir ßeyler yapmaktansa ço¤unlukla
evde/odan›zda kalmay› m› tercih edersiniz? 19 63
Her zamankinden daha fazla haf›za sorununuz oldu¤unu
düßünüyor musunuz? 46 36
Þu an hayatta olmak güzel mi? 73 9
Sizce ßu anki durumunuz de¤ersiz mi? 27 55
Enerji dolu oldu¤unuzu mu hissediyorsunuz? 38 44
Durumunuzun ümitsiz oldu¤unu mu hissediyorsunuz? 26 56
Di¤er insanlar›n ço¤unun sizden iyi durumda
