CUMHURİYET
l l l l =l l l l l l l l l l l l llll lllflll lllll llll llll lllll llll llli lllll ¡l lllll l!llill llll llll lilil llfllll llimilll lM!IIII!limi m=l!l l
K Ö Ş E M D
N
ıııı= ııııııım ıi!iıııım ııııııııııııiiiıııtııııııııııım ıııııııi!iııııifiıım m ııııııııııııiii!iıi!iııııııi!iım !ii= iiıı
L.
T ch raıı . E lb u r z d a ğ l a n k u zey in i k a p a d ığ ı için çok y u m u ş a k b i r kış g e ç i r iy o r d u . 21 A.- z e r (13 a r a l ı k ) g ü n ü n e d en s e m ü t h i ş b ir s o ğ u k v a r dı. t r a n d a k a ld ığ ım g ü n l e r i n eıı soğuğu, b elk i de tek soğuğu. Ce- lâ lly e m e y d a n ı n a geld ik ve hiiyiik k a p ıd a n içeri g ir d ik . T ek k a tlı b r bina. Ş chiıışa h H a z r e t le r i n e m a h sus. Biri sağ y a n ı n d a k i ge niş ça d ıra a ld ıla r - B u r a d a —y e r li , ya b a n c ı— h a tır lı d a v e t l i l e r v a r d ı. H a v a so ğuk d e r k e n d o n d u r c u b i r r ü z g â r l a k a r y a ğ m a y a b a ş la d ı, ö n s ı r a d a o t u r a n l a r , b i r e r b i r e r b izim gibi ih ti y a tl ı d a v r a n a n l a r ı n a r k a s ın d a k i k o l t u k l a r a c a n l a r ı n ı a t t ı l a r ö n ü m ü z d e ko sk o ca m a v d a n . TS i le r i d e a s k e r î k ı ta l a r , h a lk , h a y li u z ak ta. B ir top sesi ve kı- ğıştı. Ş eh in ş a h . teşrii' etm işti. A- d a m a k ı l ' ı k a r y a ğ ıy o r, so ğuk g ittik ç e a r t ı y o r d u . Y e r v e r a lk ış l a r d u y u ' m a y a b a ş l a d ı . B ir m ü d d e t s o n r a h a k i elbise, k a s k e t ve k a p u t i y l e k ü ç ü k ve açık b i r c ip te ve a v a k t a I r a n o r d u s u n u n B a ş k u - nı.— 'a n ı Ş e h i n s a h M e h m e t R ıza Pr-hievî bizim ö n ü m ü z d e g ö r ü n dü, k ı ta l a r ı te k h a sın a t e f t i ş t e n d ö n ü y o r d u . S o l u m u z d a k i ş e r e f bi r a s ı n a girdi. Biz o t u r d u ğ u m u z y e r de d ö n ü y o r d u k . Hep d o st İ r a n ı n , cinle. a ç ık ta ve h a r e k e t h a li n d e o ’?n s a v ın H ü k ü m d a r ı n ı dü şü nii- y 'i - d u m . S o ğ u k olmogındon k o r k u İ s ı l ı n a . S a a t, 12.30. M ızık a geld i, t â k a r sım ız d a d u r d u . Ç a l m a y a b a ş la d ı. T ü r l ü r ü t b e l e r d e s u b a y l a r h a r e k e tt e idil er. H e r b i r in i n göğsü h iz m e t ve f e d a k â r l ı k n i s a n l a r i y l e süs l ü y d ü . G en iş o m u z lu , başı m i ğ f e r li b i r s u b a y geld i, ni şa n n o k t a s ı nın ö n ü n d e d u r d u . K ı t a l a r geeit r e s m in e b a ş l a d ı l a r . H a r b A k ad e- m 's i i lk g eçen k ıta y d ı, L e v e n t d e l i k a n l ı l a r , s e r t , mıınfe^onı a d ı m l a r l a y e k p a r e b i r k ü t l e o l a r a k y ü r ü y o r l a r d ı . S o n ra m u h t e l i f sı n ı f l a n o la n f î ı r b 0 ,,” ’u g e n ç le r i, p i v a d e e ğ it im t a l i m g e h ı , z ırh lı ve s ü v a r i e ğ 'ti m m e r k e z i k ıta sı, po lis o k u l u geçti. He nsi b i r b i r i n d e n in ti z a m l ı ve güzeldi. P o l i s l e r , en ivi geçen k ı t a l a r d a n b ir i idi. t r a n d a polis, t a m a s k e r î b i r t e ş e k k ü l . S u b a y l a r ı v a r ve lis ed e n s o n r a ta h s il g ö r e r e k y e t i ş i y o r l a r . S e h ln - ş a h ın m u h a f ı z a la y ı , m av i b o y u n a tk ılari.v le cok göz alıc ı ve h e y b e tl i g ö r ü n ü y o r d u . B ir ka ç k ı ta d a h a ve s o n r a z ırh lı k u v v e t l e r , h a v a k u v v e t l e r i m o to r i z e b i r l i k l e r i, in zib at k ıta sı, j a n d a r m a veY a z a n :
Haşan - Âli Yücel
itf a iy e b i r li k l e r i ... t r a n o r d u s u n u n bu g ö s te r iy le canlı b i r m illî m ü d a f a a o r g a n ı h a l i n e geld iği ap aç ık S ü r ü l ü y o r d u . K u t l a n a n bu o r d u g ü n ü , 21 Azer n e d ir ? B u n d a n on d ö r t y ıl önce ve t- kinci D ü n y a H a r b i s o n l a r ı n d a A- z e r l ıa y c a n d a D e m o k r a t F ı r k a s ı a- d iy le , R us!,ıra d a y a n a r a k m a h a l l î b i r siyasî t e ş e k k ü l v iie u d c gelnv'ş ve b u n l a r b i r h ü k ü m e t k u r a r a k m e r k e z i h ü k ü m e t e isyan e tm i ş l e r . M e rk ez i h ü k ü m e t b u isyanı b a s t ı r m a k i s tem iş s e de k o r u y u c u l a r ı m ân i o l m u ş l a r ve İ r a n o r d u s u a n cak K a z v i n ’in Ş e r e f â b a d m e v k i i n e k a d a r g id eb ilm iş, ö tey e b ı r a k ı l m a mış. K u z e y d e n y a r d ı m a ' a n A z er b a y c a n h ü k ü m e t i K a zv in k a n ı l a r ı n a k a d a r g eli n T e h r a n ’ı t e h d ’de b a ş l a m ı ş l a r , O g ü n l e r , t r a n için ö- liim, k a lım z a m a n l a r ı o lm u ş . K u z e y d e b u isyan, g ü n e y d e de K ü r t - l c r i n k u r d u k l a r ı b ağ ım sız h ü k ü m e t a y a k l a n m a s ı ; *ran d e v le t î kesi n k a r a r v e r m e n i n z a r u r e t i n i c ö r ü p S e h i n s a h ın e m r i y l e b ir i T e h r a n ’d a n T e b r i z ’e, İkincisi M a- z e n d e r a n t a r i k ' v l e A s t a r y a ’ya doğ r u k ıız c v d çn , M u s ta f a B a r z a n î'n î n d-stek»çdi*'i âsi K i i r t l e r e k a rş ı fi- ciincii kol İ r a k h u d u d u n a m u v a z i o l a r a k g ü n e y d e n h a r e k e t e g e çm iş t ir . K a f l a n k f i h m e v k i i n d e k u z e y â s ile r i h e z i m e t e u ğ r a t ı l m ı ş ve s a yın S e b i n ş a h ın k u m a n d a e ttiğ i o r du, T e b r i z ’e g i r m i ş t i r . Bu m u h a r e b e d e B a ş k u m a n d a n Ş e h in ş a h , as k e r î h a r e k e t l e r i h a v a d a n u ç a k l a t a k i p ve i d a r e e tm i ş t ir ; i s y a n d a n h ı r vıl gece n b i r z a m a n s o n r a bu t e h l i k e l i d u r u m o r iad ;ın k a l k m ı ş t ı r M. iste 21 b - r o r d u g ü n ü , b u g ü n d ü r . Eski b i r v e d ek s u b a y g ö züyle geeit r e s m in d e s e y r e t t i ğ i m a s k e r î k ı t a l a r , b a n a m i ' l î o r d u s u n u n dost t r a n d e v le t in e k u v v e t l i b i r d a y a n a k o lab ilec eğ i k a n a a t i n i v e r d i. E r le r , s u b a y l a r ve ileri r ü t b e l i ku m a n d a r l a r , i f f î h a r e d il e c e k d ü z e n li b i r d u r u m d a id ile r . S i l â h l a r ve d i ğ e r m o tö r lii v a s ı t a l a r , gözden k a ç m ı y a c a k b i r ş e k i ld e t e r t i n ü i- di. H a v a n ı n eok s o ğ u k o lu s u , ve d u r m a d a n n a r y a ğ m a s ı y e r d e vü- rıiv en v e y a m o t ö r l ü v a s ı t a l a r ü s t ü n d e o t u r a n a s k e r e ve s u b a y l a r a id" t e s ;r e t m i v o r m u ş hissini veri- y c - d u . ö n ü m ü z d e h e v k e l gibi d u ra n , y u k a r ı d a s ö y l e d iğ i m çelik m iğ fe rli s u b a y ı n , y a y a k ı t a l a r ı n ı geçit r e s m i so n u n a k a d a r k ı p ır d a m a d a n h a z ı r ol v a z i y e t i n d e k a lı p - n a ş a ş t ı m ve m i h m a n d a r ı m a r k a d a ş a b u s u b a y ı n d o n m a s ın d a n k a y g u l a n d ı ğ ı m ı s ö y le d im . H a l b u k i işi b i ti p y e r i n d e n a y r ı l a n ve ay n ı dik v a z i y e t l e y ü r ü y e n b u s u b a y , gö z ü m d e , do st İ r a n o r d u s u n u n canlı b i r t im s a li oldu. B ü y ü k Rıza Ş a h t a n önce t r a n o r d u s u , g ö n ü l lü a s k e r l e r d e n t e ş e k k ü l e d e r m iş . D e m ek , o h a l d e n b u h a le a şağ ı y u k a r ı ç e y r e k a s ır için de g e lin m iş d e m e k t i r ki, b u n u n m ü i h m b i r b a ş a rı o l d u ğ u n u a n l a m a k için e r k â n ı h a r b o l m a y a ih t iy a ç y o k t u r . B ilh ass a B a ğ d ad P a k t ı n a g i r d ik t e n s o n r a A m e r i k a n a s k e r î m e t o d l a r ı t r a n o r d u s u n d a h â k i m o l m u ş t u r . D a n işg e d ei Efse- rî d e d ik l e r i H a r b O k u l u , Danişgâ- iıı N izam i d e d ik l e r i h a r b sınıf o- k u l l a r ı ( p i y a d e , to p çu , m u h a b e r e , i s t ih k â m , u l a ş t ı r m a , le v a z ım , o r d u d o n a tı m , t a n k , h a r i t a c ı l ı k ) , D a n iş g â h ı C e n g d e d ik l e r i H a r b A- k a d e m i s i n d e y e ti ş t i r i l e n s u b a y n a m z e t l e r i ve s u b a v l a r , A m e r i k a n a s k e r î m e t o d u n a göre sıkı b i r öğ r e t i m ve e ğ itim g ö r m e k t e d i r l e r . İ r a n H ü k ü m e t i , s u b a y n a m z e t l e r i n e , s u b a y l a r a ve u m u m i y e t l e o r d u m e n s u p l a r ı n a y a ln ı z y e t i ş t i r m e b a k ı m ı n d a n d e ğ il, y a ş a m a b a k ı m ı n d a n da çok d i k k a t e d iy o r . H a r b o k u l l a r ı n d a ilk sın ıfla rı a- şaıı ö ğ r e n c i le r e 5C9 t ü m e n m a a ş v e r i l m e k t e d i r . T e ğ m e n l i k 809 t ü m e n l e b a ş l a r . Asteğmenin700, ü s t e ğ m e n i n 9<)0 t ü m e n m a a ş ı v a r d ı r , y ü z b aş ı 1000, b in b aş ı 1200, y a r b a y 1300, a l b a y 1700 - 1900, t u ğ g e n e r a l 2150, t ü m g e n e r a l 2250, k o r g e n e r a l 2500, o r g e n e r a l 8.000 t ü m e n a y lı k a- l ı r l a r . M a h r u m i y e t b ö lg e le ri için 400 t ü m e n d e n b a ş l ı y a r a k e r l e r e 50 t ü m e n o l m a k ü z e r e b i r t a z m i n a t da i lâ v e o l a r a k v e r il i r . O r d u y ü k s e k k a d e m e s i, b izim A- t a t ü r k z a m a n ı n d a k i u s u l e b e n ze r . O r d u b a ş ı n d a b u l u n a n G e n e l K u r m a y B a ş k a n ı d o ğ r u d a n d o ğ r u y a B a ş k p m a ı ı d a n Ş e b i n ş a h m ş a h s ı n a b a ğ l ı d ı r . H a r b i y e B a k a n ı , o r d u n u n h ü k ü m e t l e te m s i l c i s i d i r , İ r a n s ilâ h lı k u v v e t l e r i , k a r a , d e n iz ve h a v a o r d u l a r i y l e j a n d a r m a ve po lis te n k u r u l u r . B u n l a r ı n b ü t ü n ü h a z e r d e b i r k a ç y ü z b i n li k m ü h i m b i r k u v v e t t i r . I r a n ı n h in e y a k ın av cı ve n a k li y e a s k e rî uçağı v a r d ır. 150 k a d a r ı j e t u ç a ğ ı d ı r. B ü t ü n a s k e r î p i lo t l a r , A l m a n y a d a ve A- m e r i k a d a e ğ itim g ö rm ü ş, l i y a k a t l i s u b a y l a r d ı r . Deniz k u v v e t l e r i , l l a z e r d e nız iy le F a r s k ö r f e z i n d e k i iki f i lo d u r . ; Kıza Ş a h z a m a n ı n a k a d a r İramı* » ııe b i r d e n iz eri ve s u b a y ı, ne de d e n i z l e r i n d e b ir h a r b te k n e s i v a r m ış. D a l y a d a y e ti ş t i r il e n d e n iz s u b a y l a r ı , İ t a l y a n m ü t e h a s s ı s l a r ı ve I t a l y a y a y a p t ı r ı l a n h a r b g e m i l e r i y le v ü c u d e ge lm iş o lan filo, İk in ci D ü n y a H a r b i içinde ve işgal z a m a n ı n d a b a t ı r ı l m ı ş ve filo k u m a n d a m G u l â m Ali B a y ın d ı r k u m a n d a n g e m is in d e te s li m o l m ı v a r a k k a h r a m a n c a ve f i lo s u y la ve a s k e r l e r i y l e b e r a b e r F a r s k örfezi s u l a r ı n a g ö m ü l m ü ş t ü r . Ş im d i H a z e r d e ve g ü n e y d e iki filo v a r d ı r . B u n l a r l ıı g iliz le r in v e rd iğ i iki f i r k a t e y n ile A m e r i k a n y a r d ı m ı n d a n a l d ı k la r ı se kiz p a r ç a h a r b s e f in e s id ir . B ü y ü k b i r g a y r e t l e h e r gün iti r a z d a h a k u v v e t l e n e b i l d i dos* * - o r d u s u , m ü t t e f i k l e r i ve bil- biz k o m ş u l a r ı T ü r k l e r için b ir ra n h a s s a v a r iı ğ i y lç if ti h a r e d e c e ğ im iz d u r u m d a d ı r . T a h a T o ro s Arşivi
