Acı ö lümü Münasebetiyle
Hâtıralar
r
* * *
j 6 0 Yıllık bir kıymet—
Onunla ilk
tanışmam — Yunus Nadi ve Velid
i Bir gazetenin doğurduğu iki
rakip
gazete— İkiye parçalanan kadro
J
3 4 - 3 5 yaşındaki
genç — Gazeteci Velid
—
1
Y a za n : A . C em a led d in S a ra ço ğ lu
J
T
anı a ltm ış yadında şu fau l h a y a ta gözlerini y um an Ebüzzi- y a zade Velid b u g ü n y a k ın la rın ın , sevdiklerinin ve pek çoğunun hocası bulunduğu nıeslekdaşlannln g ö zy a şla rı ile ebediyetin k ap ısın a k a d a r te şy i o lu n acak ve T a n n u m engin rah m e tin e tevdi edilecek,Velid a r tık yok. Velid a r tık y a şa m em akta..
H albuki E b ü zz iy a zade Velid’in y e tiş! h d iğ i sayısız m eslek â ş ik i a ra s ın da nen de varım . G azeteciliğ e'İlk a- dım im ı onun m üessesesinde a ttım .
S o m a Velidi yakından, pek y ak ın d an ta n ım a k .m azh ariy etin e de e r m iş bulunuyorum . O nun m üsam ahalı te v ec cü h ü n e benim de hak k ın d a Bes lediğim içten gelen im sa y g ı ve sev giye d ay a n an çevrele a sır sü rm ü ş b ir dostluk devresinde onu y akından t a nıdım .
Y arın, h a t tâ biı s a a t so n ra s a f kalacağını® elimde b e ra a tım yok. Bu itib a r la bu b ü y ü k T ü rk .gazetecisi, engin bilgili T ü rk yayıncısı h a k k ın d a bildiklerim i bizden so n ra gelecek lere, kudsî b ir em anet gibi, tevdi mee buriyetm deyim .
Ş ahsiyeti ve m esleği h a k k ın d a bu k a d a r zıd k a n a a tle r beslenen, kim i nin olgun b ir m ü te fek k ir, tem iz ve d ü r ü s t b ir insan, kim inin de inatçı b ir n ıü te assip , ıslâh kabul etm ez bir yobaz o la ra k bildiği ve ta n ıd ığ ı E- bilzziya zade Velid acab a nasıl bir adam dı ?
İs le hen ü z kapanm am ış bir k abrin k arşısın d a nefsim i b ü tü n beşeri ih
tira sla rd a n , tenzihe ça lışa ra k bu suallerin cevaplarını verm eğe çab a i Jıyaeağım .
P e k ta z e ve heniie k aniyan b ir . y a r a ta şıd ığ ım ic.n. acab a buna m u v a ffa k olabilecek m iyim ?
H er halde m u v a ffak olnvıya ç a lı şacağım .
V elidir ilk ta n ışm a
- • V
E b ü zz iy a zade Velid'i ilk defa bir n u m a ra lı cihan h a rb in in sonunda, 1018 yılı so n b a h arın d a tanlılm ı.
O sıra d a üst ad Yıımıs Nadirlin baş m u h a rriri ve o rta ğ ı bulunduğu «Tev hidi E fk â r» gaz etesi kapanm ış, o r ta k la r a y rılm ıştı. Y unus N adi «Ye ni Gün» ü te sis etm işti. E b üzziya zadeler, yani T alha ve Velid beyler de T asviri E fk â r ı l n eşre h a z ırla n ıyorlardı.
İ ş te «Tevhidi E fk â r» m k ap a n m a sından s o n ra iki k ard eş yeni çıkacak g azeten in k ad ro la rın ı te s b it ettikleri s ıra d a d ır ki dostum A hm et H ilâli'nin delâletile ve tavsiyesile «Tasvir» in k ad ro su n d a fra n sız e a ve İngilizce m ü te rcim i o la ra k y e r alm ış ve bu su re tle çifte E b üzziya zadeler m üesse- sesiııe in tisa p etm iştim .
Ç eyrek a s ır evvel
A rad an çey rek a sırlık b ir m üddet geçm iş olm asına rağm en h â lâ h a t ır 2 la n ın : K ap a n a n bir g azetenin d o ğ u r duğu iki ra k ip gazete b ü tü n g a y re t ve him m etlerile in tiş a ra h a z ırla n ı yor. h e r iki id a re piyasanın en göz de. ve en çok okunan m u h a rrirle ri ni elde etm ek için birb irile am ansız b ir m ücadeleye girişm iş bulunuyor du.
«Tevhidi E fk â r» ta h r ir ve idare h eyeti ikiye a y rılm ıştı. B unlardan b ir kısm ı Y unus N adi ta ra fım t u t m uşlar. b ir kısm ı d a eski m üesseseye sadık k alm ışlardı. M eselâ A hm et R a- sirri m erhum . Y unus N adi beyin k u r d u ğ u yeni ta h r ir heyetinde y e r almı^ tı. B una m ukabil A bidin D aver, Ö- m e r Rıza, Şerm i, E k re m U şaklıgil, m u h b ir B ehçet H oca m erhum , mü- sahhilı G iritli İh san m erhum gibi devrin kıym etli ve güzide elem anla r ı eski o caklarından a y rılm am ışla r dı.
İste b ir ta r a f ta n Y unus N adi «Ye ni G ün., ii ü stü n bir şekilde neşre h azırlan ırk en , M atbaai Ebüzziyadak) k a ra rg â h ın d a kalm ış olan Ebüzziya. zadeler de - T asviri E fk â r-' ı yeniden in tiş a r sa h asın d a belirtm ek ve bu işin Yunus N adisiz de pekâlâ y ü rü yetineceğini y â r ve ağ y a ra k a rşı g ö s te rm ek için sessiz sedasız, f a k a t t- . n a tç ı b ir g a y re tle çalışm ay a başı a
H uşlardı.
Velid E b üzziya o s ıra la rd a henüz otuz, dö rt, otuz bos yaslarında yine zayıf, nahif bir gençti. E tra fı çe r çevesiz. fren k lerin «Pensne» dedikle ri b urnunun Üst kısm ını s ık ış tıra ra k duran, gözlüklerinin aık asın d a b iraz hüzünlü, f a k a t fevkalâde cev val bakışlı gözlerde ilk karşılaşm a- d'- kalbi erde dostluk ve inanç telkin eden bu saz benizli ve sevimli genç m u h a rrir şa k a g ö tü rm e z b ir - «pole m is ti, fik ir ve k a n a a tle rin e son de
recede bağlı b ir b a şm u h a rrir olm ak la d a m eşhurdu.
D udağının a ra s ın a sık ıştırd ığ ı si g a r a b ite r bitm ez, b ir yenisini a te ş lerken b aşladığı c ü m ley e devanı, f ik rini açık, vazıh v e k u v v etli kelim e lerle izah m u ta d ı idi.
İ lk k a rşıla ştığ ım ız g ü ır tahsilim in derecesi, irenkçe-ye vukufum hakV; ni d a beni sık ı b ir im tih an a tâ b i tu ttu ve neticeden m em nun k alm ış olacak ki «T asviri E fk â r» ta h r ir heyetine kabul edildiğim m üjdesini verirken, Ş unları d a ilâve e tti idi:
— Y alnız m ütercim lik le m eşgul ol m ayın. G azetecilik geniş, pt-k ggniş b ir faa liy et sa h asın ı k u ca k la r. Mes leğe k a r ş ı m e ra k ve alâk a n ızı « A at için h e r f ır s a tta n istifa d e edin, ¡İs tih b a ra t, tash ih , h a t tâ te rtip bu g a zetecinin bilm ek m ecburiyetinde İnı- lur-duğu ih tisa s şubeleridir. B urası bir m ek tep tir, b ir feyiz ocagUİ’r. Ç alışın, behem ehal m u v a ffak olursu nuz....
A rad an çey rek »alr geçti. Ne a c ı b ir tecellidir ki onun elim e verdiği, k a lemi, ben bu g ü n onun h a tıra la rın ı c a n la n d ırm ak gibi acı bir vazifeye ta h sis m ecburiyetinde bulunuyorum .
Velid işbaşında
D erken g ü n ü n birinde Y unus N a di beyin «Yeni Gün» ü in tişa r edi- veıöiydi.
Şekil, başlık lar, sa y fa te rtib i k a p an a n «Tevhidi E fk â r» ir ayni. Son ra A hm et R a siın m erhum b a sta , es ki gazetede g ö rü n en birço k im zalar da «Yeni Giin» de m u n ta za m a n çık m ak la.
Velid beyden işittiğ im e göre - Tev hidi E fk â r» o r ta k la r a ra sın d ak i ge çim sizlik • yüzü n d en faa liy etin i ta til etm eden evvel ne k a d a r n ü s h a b a s ı y o rsa «Yeni Gün», «Tevhid» .in t i l kisi ve benzeri o la ra k in tiş a ra başla y ın c a bu sa tışın heyeti um um iyesipi tem in etm iş.
İş te bu n azik ve psikolojik antla Velid E b üzziya k atiy e n te lâş etmiş-
yor, sinirlenm iyor, kendinden, k u v vetinden ve kıym etinden emin a d a m la rd a bir dış ve iç sü k û n e tile yeni gazeteyi hazırlıy o r, d ire k tifle r veıfi- yor. p ro g ra m la r te rtip ediyordu.
N itekim a ra d a n b ir m ü d d et g e ç tik te n so n ta «T asviri E fk â r» da çjR- tı ve ü ç g ü n içinde karilerinin sini yine e tra fın d a topladı idi.
E vvelce «Yeni Giin» ü «Tevhidi in devam ı sanan okuyucular E b ü zz iy a zadelerin «Tasvir: E fk â r., l ç ık ın c a h a k ik a ti a n la m ışla r ve a lıştık la rı g zeteve dönm üşlerdi.
«Yeni Gün» ün ilk p a rla k m uva fakiyetlerinden k ü ç ü k b ir endişe; s bile diişm iyen Velid E b ü zz iy ay ı ta! m ininin bu k a d a r kuvvetli biv şek de ta h a k k u k u da a s la değiştirm em i ti. O. d udakları .arasından eksik o m ıvan sig a ra sı v e teb essü m ü ile yin ayni sak in ta v ı ile d ire k tifle r verm el te, m akalelerini y az m a k ta, resim ı h a r ita la r b u lm a k ta devam ediyord:
G azeteci Velid
İ ş te m esleğe intisabım ın bu hey< canlı devı-esindedir k i ilk defa olma Üzere Velid E b ü zziy ay ı gazeteci v b a ş m u h a rrir o la ra k yak ın d an ta n in a k f ırs a tın a kav u şm u ştu m ve gs
liba o d a genç talebesindeki engin ve Ölçüsüz m eslek aşkını hissetm iş ol m a lı idi ki, faa liy etim le yak ın d an a- lâ k a d a r oluyor, şevk ve g a y re tim i a r t tır a c a k vesileler y a ra tıy o rd u .
Bıı s ıra la rd a 10X4 cihan h a rb i so n a erm iş, b oğazlar açılm ış, d ü n k ü d ü şm a n la r gü n ü n g alip leri o la ra k İs- ta ııb u la girm işlered i ve y u rtsev e r, g ö zü n ü a te şte n sak ın m az Velidi de işte o devirde yak ın d an ta n ım ıştım .
îsta n b u lu n h e r g ü n b ir a n a b ab a g ü n ü y a ş a r o ld u ğ u o k a rış ık ve k a r ga şal: klı devirde Velid E b ü zz iy a p e r vasız ve a teşli-y a zılarile T ü rk m a n e v iy a tın ı y ü k se k te tu tm a y a çalışıyor, zam anenin o k ü s ta h ve şım a rık t ü redilerine k a r s ı a te ş p ü sk ü rü y o rd u .
M atbaanın y an so k ağ a b a k a n k ü ç ü k m esaî odasile, k ü tü p h a n e salo n u ve b ir de ö m rü n ü n ekseri gece lerini geçirdiği a r k a odada bu m ü f r it m illiyetçi T ü rk gazetecisi yalnız öğle yem eklerinden s o m a G ülhane p a rk ın a k a d a r ç ık a r, in h a sü k û n ve ren o. a s ırla r g ö rm ü ş a ğ a ç la r a r a s ın d a 'y a v a ş y av a ş d o la şa ra k ertesi g ü n k ü y a z ıla rın ın m ev zu ların ı h a zırlardı.
Velid E b üzziya yalnız b ir b a ş m u h a r r ir değildi. O, ay n i zam an d a g a zetesinin şekli ve sa y fa la rın ın te r t i bi ile yak ın d an a lâ k a d a r olduğundan m u tta s ıl ve d u rm ad a n çalışırdı.
Zaten gündelik T ü rk g az etec iliğ in de h a r ita ve resim k u lla n m a y ı ve yevm i b ir g az ete idareh an esin d e ilk e in k o g ra f atölyesi vü cu d a g etirm eyi d ü şü n e n Velid E b ü zz iy a idi. O z a m a n a k a d a r g az etele r b a sit b ir şe kilde çık arlar, s ü tu n la r hiç biı- k a y da lüzum görülm eden birb irin i ta k ip ederlerdi. F re n g in «M izanpajinas- yon» dediği sa y fa n ın sa n a tk â ra n e bir şekilde te rtib i, s ü tu n la r a r s m a resim ve h a r ita k iliselerin in m ü n a sip ve ahenkli bir şekilde yerleştirilm esi bi- linmiy.en b ir şeydi. Y a z ıla r m ü r e t tip h an ey e verilir, dizilir vc başnftl- r e ttip te o n la rı dilediği şekilde s a y f a la r a y erle ştirird i. B alkan h arb in e k a d a r bu şekilde devam eden T ü rk gazeteciliği Velid E b ü zziy an m yeni le ştirm e ham leleri ve ilk sa y fa d a h a r ita ile resim k u llan ıp g az etey e b ir A vrupai sekil verdiği a n â k a d a r de vam etm iştir. H a tt â «Tasviri E fk â r» bu şekilde in tişa re b a ş la d ık ta n son ra. y ılla rc a so n rad ır k i d iğ e r gaze te le r onu bu yeni şeklinde ta k ip ede bilm işlerdi.
(A rk ası ve sonu y arın )
Ta h a To ro s Arşivi
