Başlık: Sığırlarda xylazine, chlorpromazine ve propionylpromazine uygulamalarında bazı klinik bulgular ile hematolojik ve biyokimyasal değişikliklerYazar(lar):KURTDEDE, Arif;ŞAHAL, Mehmet;BAĞCI, CahitCilt: 40 Sayı: 3 DOI: 10.1501/Vetfak_0000001505 Yayın T

A. O. Vet. Fak. Derg.

40 (3): 421-446ı993

SIGIRLARDA XYLAZİNE, CHLORPROMAZİNE VE PROPİONYLPROMAZİNE

UYGULAMALARıNDA BAZI KLİNİK BULGULAR İLE HEMATOLOJİK VE

BiYOKİMY ASAL DEGişiKLiKLER

Arif Kurtdede! Mehnıet Şahali Cahit Bağcı2

Soıne clinical findings and baenıatological and biochemical changes in ıı:ylazine, cblorproınazine and propionylproınazine adıninistradons in catbe.

Suınınary: In this study', x)'la?ine. ehlorpromazine and prupioll)'l-proma;::.ine-induced sedation, m)'orelaxation and arıalgesia wae ıompared. It was also aimed to estimate the changes produeed by these three drugs in the pulse and respiration rates, body temperature, ruminal movements, eıythroeyte and !eucoeyte eounts, haematocrit, haemoglobin ar,d hlood serum urea lIalues. X)/azine, chlorproma::.inl' at,d propio~1ilproma.~ilte u'ere irdeeter! ii' at a dosl' rate of 0.2 mg! kg, 2 mg! kg and 0.3 mg

i

kg bod) wcigltt respeetive!)'. According to the results of this investigation, stdation was produccd mııdı beUa /~Y x)'la;::.ineadministration than b)i the other lu;o drugs. In producin,!!, m)iorelaxation, x)'la:::.ineand ehlorproma::.ine were more effective than propı-onyıproma::.ine. The analgcsia-producing effec!.. was stro17gfor ).)'la::.ine, medium for chlorproma;::.ineand weak for propion)/jJ1'omazilıe.

The most important side eJfeet:;wer,?profuse saliı'aıion, rZlminal f)'mpaı:;)' arıd loss of tongue control in caııle giveı, xyla:::.ine,and tremor, excitation and ataxia in ıattle gii1en chloıpromaziııe and propionyıpromazine. All three dmgs caıısed a transitol)' deaease in body temperature, eı)'throC)'te and leucoeyte counls, haemoglobin and hemnatoerit values. After the injection of each drııg,

blood serum ıtrea level rose followtd by a transitoıy fall and the speeimm obtained four hours af ter dmg administration was ahove tlte level prior to injeetiolZ. The respiratio'z rale illaeastd fo llowir,g the iııjection and thm begaıı to deereası' fal/ing below Ihe value b~fore injeetion at tlze 200 th miııule of clilZicai observatioıı. The pulse ratl' was be/ow the initial la el during the experimmt whm x..rlazine was zısed but was i:ariah/e when chlorpromazint? aııd

1 Doç. Dr. A.O. Veteriner rakilill'si iç Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara. 2 Dr. Ar~. Gör. A.C. Veteriner Fakiilıt"';i Fizyoloji Anabilim Ihl •.

~~i\ ARiF KURTDEDE - MEHMET ŞAHAL - CAHil' BA(;CI

/ıro/JiOl?ylprom([;::inl'wue ıısed. H'hile ch/or/ıroma:.:.ine([nd propioıı)'lproma.:ine redilur! mminal movement s/lnght/y, x)'la:::.inecaııserl progressive inlııbition (md disappearence of ruminal movements.

Özet: Bu çalışmada, x)'la<.ine, cltloıproma,~ine ,'c propioı~}lproına::.ıne'in s7/J,7ılarda IJluşturdlı,~11seda.~yoıı, miyorclak:::.asyoll ııe analje:::.i karşılaştırıldı. :tyrua, bıı ilaçların nabız, solıınum sa)'ılan, beden 7S7sı ve mmen hareketleri ile a/yuvar ve akytuar sa)'ı/arı, hematokrit,hemoglolJin ve kan semm üre de-.~aleri üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amaçlandı. X)'la,:ine, 0.2 mg

i

kg ii', chloıproma:::.i71e2 mg

i

kg iu ,'e propi07'!-vlproma:::.ine0.3 mg

i

kg iı' do,:-Iannda 7lJl!,1ı1andl.Bıı araştırma sonuçlarına göre, sedasyonun x)ıla.::.iııe10"-gıılanan sı,ğırlarda di,~er iki ilaca göre daha İ)'i ortaya çıktığı, miyorelak-,::asyon olıışturma bakımZJldan x):lazine ve chloıproma<.ine'in projJio71)-lproma-.::iıw'endaha etkili oldukları, aızalje:::.i oluşturma bakımından ise xyla:::.ine'in kııveetli, chlOlproma,::iııe'in orta derecede,propi01?ylproma:::.ine'in::.a)'!f derecede dkili oldııklan saptandı.

lJ)glılalıan bu do,:larda x)'la<.ine'in en önemli )ıan etkileri, aşırı

salivas-)'011, mminal timpani ,'e dil kontrolunun ortadan kalkmasrydı. Chlorproma.::.ine

i'i'propion)'lpromazıne'ın en ö'nemli)'an etkı/eri ise, enjeksiyondan sonra tremor,

ek:itasyon ile ataksinin orta)'açıkmasl.)'d7. Her üç ilaç da beden ısısı, a/yuvar ı'e ak)'7war sa)'ıları, hemoglobiız ,'e hematokrit değerlerinde geçici düşüşlere neden oldıılar. Bıı ilaçların C1?J'eksiyonundansonra kan serumu üre düzeyinin önce yükseldiği, bunu geçici bir düşüşün takip ettiği ee ilacın verilmesinden dört saat sonra alınan ö'mekte üre değerinin enjeksi)'on öncesi düzeyin üstünde olduğu saptandı. Solunum sa)'ısı, her üç 10"gulamada da erdeksiyondan sonra )'ükseldı, daha soııra a,::alrıw)'ahaşladı ue klinik gö,;.lemlerin200. dakikasında

el?J'eksi)'ollöncesi değerin altında oldu,~1Ikay'dedildi. Nabı:::. sa)'ıları, xyla:::.ine u;y/!,ulanallsığırlarda deneme süresince başlangıç değerinin altmda seyrederkeız, diğer iki ilaçta deljerlerin de,~işken Oldll<~1Ibelirlendi. Clıloıpromazine ve JJr-pioıryjJroma::.inerumen hareketlerinde hafif azalmqJ'a neden olurken, x)'la:::.ine şiddetli derecede inhibiS)'oııa ve tamamen ortadan kalkmasına )'01 açtı.

Giriş

Sığırlarda sedasyon, miyorclakzasyon ve analjczi sağ'lamak amacıyla çqitli ilaçlar kullanılmaktadır (5, 12, 14, 22, 24). Narkotik olmayan analjeziklcrclen xylazine ve nörolcptiklerdcn fenatiazin türevleri IChlorpromazine ve propionylpromazinc gibi) bu amaçla kullanılan ilaçlardandır (5, 8, i4, 17, 20, 2:1). Sözü edilen bu ilaçlar, korku, h(~yecan, ~;inirlilik ve ekzitasyon durumlarının giderilmesi,

SI(;IRlAROA XYlAZiNE CHlORPROMAZiNE, PROpiONYlPROMAZİNE ,129

özafagus tıkanması Ye ç(~şitli jinckolojik hastalıklarla bazı operatif müdahaldere kolaylık sağlamak amacıyla sığırlarda kullanılmaktadır (S, LS, 20, 24). Xylazine'in sığırlarda damar içi 0.03-0. i mg; kg, kas içi 0.1-0.2 mg; kg dozlarda uygu.lanmasından sonra ilacın neden olduğu klinik bulgular, damar içi uygulamada 1--:) dakika, kas içi uygulamada isc 10- 1.') dakika sonra ortaya çıkmakta, bulguların şiddeti doza ve hayvanın mizacına göre değişmektedir (6, 12, 14,

15, 21, 24). X ylazine u ygıılamasında sedasyon, miyorcIakzasyon ve analjezi gibi arzu edilen etkilerin yanısıra; aşırı salivasyon, aspi-rasyon pnömonisi, kardiyovasküler bozukluklar, akciğer ödemi, ruminal timpani, retemiyo sekundinariuın, aşırı üıinasyon Ye ishal gibi yan etkilerin de ortaya çıkabileceği rapor edilmektedir (4, 7,

15,17,20,22,25). Ayrıca bu ilacın nabız, solunum sayısı, beden ısısı ve mmen hareketleriyle, bazı kan param(~trderinde değişiklik-lere neden olduğu belirtilmektedir (4, 12, 21, 05-27).

Chlorpromazine'in kas için i,5- mg; kg, damar ıçın O.:) mg! kg dozda uygulandığı sığırlarda, sedasyon ve miyorelakzasycl11J11 en,jeksiyondan sonra sırasıyla 25-30 dakika ve 2 dakika sonra başladığı, 3,5-4 saat sürdüğü bildirilmektedir (5, 12, 13). Chlorpromazine'in sığırlarda aşırı salivasyona, nabız, solunum sayıları, beden ısısı, rumen hareketleri ve hematolojik parametrderde değişikliklere neden olduğundan söz edilmektedir (.i, 12,

ı

3).

Propionylpromazine'in kas için 0.3 mg; kg, damar ıçın O. i mg; kg dozlarda uygulandığı sığırlarda, kas içi uygulamada enjek-siyondan 25 dakika. damar içi uygulamada ise ilk dakikalarda sedasyon ve miyordakzasyonun geliştiği ve 4-5 saat kadar sürdüğü belirtilmektedir (12). Bu ilacın uygulandığı sığırlarda da nabız, solunum sayısı, beden ısısı, mmen hareketleri ve hematolojik para-metrelerde değişiklikler meydana gelmektedir (12, 19). Booth (5), fenotiazin gurubu ilaçların yüksek dozlarının konvülziyon, ekzitasyon ve ataksiye neden olabileceğini bildirmektedir.

Bu çalışmada, damar için 0.2 mg; kg xylazine, 2 mg! kg chlor-proınazine ve 0.3 mg i kg dozlarda propionylpromazinc II

ygu-lanan sığırlarda bu üç ilacın sedatif~ miyorclaban ve analjezik et-kilerinin karşılaştırılmasır:ın yanısıra, klinik bulgularda ve bazı kan parametrelerinde ne gihi değişikliklerin meydana geleceğinin belirlenmesİ de amaçlandI.

_-,-_L, i .•

'1~(ı ARiF KURTDEDE - MEHMET ŞAHAL - CAHiT BAGcr

Materyal ve Metot

Araştırmada, AÜ Veterincr Fakültcsi Araştırma Çiftliği'nde barındırılan i-2 yaşlı, 128-200 kg canlı ağırlıkta Montalon melezi 6 tosun kullanıldı. Hayvanlar iç ve dış parazidere karşı ilaçlandıktan bir ay sonra denemeye alıııdılar. Tosunlar sanayi yemi ve otdan oluşan bir rasyonla beslendilcr ve önlerinde sürekli olarak su bulun-duru.ldu.

Rutin klinik muaycneleri yapılarak sağlıklı olduklarına karar verilen sığırlar, ikişerli üç guruba ayrıldılar. Birinci guruba 0.2 mg

i

kg dozda xylazine (Rompun, Bayer 23.32 mg

i

ml), ikinci guruba 2 mg

i

kg chlorpromazine (Largactil, Eczacıbaşı 5 mg

i

ml) ve üçüncü guruba 0.3 mg

i

kg propionylpromazine (Combelen, Bayer, 10 mg

i

ml) Vena jugularis'ten damar içi uygulandı. Enjeksiyondan önce (A) ve 5, 20, 40, 80, i iO, 140 ve 200 dakika sonra hayvanlardaki nabız, solunum sayıları, beden ısısı ve rumen hareketleri kaydedildi. Aynca bu süre içind(~ sedasyon, miyorelakzasyon, analjezi, solunum ritmi, rumen tonusu ve timpanisi, salya akışı, göz kapaklarının durumu ve kuyruk tonusuyla ilgili bulgular aşağıdaki kriterler gözönünde tutu-larak değerlendirildi:

1- Sedasyon: Kurşun kalemle sağrıya uyarımlar verildiğinde:-Uyanma tam cevap veriyor, -- ; Uyanma cevap vermiyor fakat irkiltiyi alabiliyor, -I

+:

Reaksiyon vermiyor.

2- Miyorelakzasyon: -: Hayvan ayakta sallanmadan duruyor,

+:

Ayakta sallanıyor, yatar dunımda iken elle sağrı bölgesive vurul-duğunda ayağa kalkıyor, --:...

+:

Elektrikli üvendire ile sağrı ve bel bölgesine üç defa pcş pcşe uyanın verildiğinde ayağa kalkamıyor.

3- Analjezi: Merme, ekstremitelerin korium koranarium böl-gesi, metatarsus kemiği üzerindeki deri ve sağrı bölgesine iğne ilc hafif uyarım verildiğinde:-: Normal reaksiyon,

+:

Zayıf reaksiyon,

+ -;-:

Reaksiyon yok.

4- Solunum ritmi: - : ~()rmal solunum ritmi,

+ :

Bozulmuş SOluntım ritmi.

5- Rumen hareketlerinin tonusu:- : Normal,

+ :

Azalmış, Belirlenemiyor.

6- Rı.mcn timpanisi: -; Yok,

+:

Hafif,

+ + :

Belirgin. 7- Salya akısı: -: Yok, -, : Az,

+

+:

Şiddetli.

SIGIRLAROA XYLAZiNE CHLORPROMAZINC, PROPIONYLPROMAZiNE 431

8- Göz kapaklarının durumu: - : Göz kapaklan tamamen açık, -1- : Göz kapaklarının 1/ 4'i açık,

+-

+ :

Göz kapaklan yarım kapalı,

+- -;-

+ :

Göz kapakları tamamen kapalı.

9- Başın tu tuluşu: -: Fizyolojik,

+ :

Yere doğru eğik,

+-

+ :

Sürekli bir yere dayanıyor.

10- Dilin du ru mu: -: Normal pozisyonda,

+:

Kesici dişler arasında duruyor,

+- +:

Tamamen veya kısmen dışarı çıkmış.

11- Ku.yrnk tomısu: - : Normal,

+ :

Azalmış,

+ + :

Gevşemiş ve sallanabiliyor.

12- Nabız sayısı: Steteskopla kalp bölgesi dinlenirken parmak-larla A. Maxillaris externa'dan sayıldı.

13- Solunu m sayısı: Dışarıdan göğüs ve karın kaslarının hare-ketleri izlenerek sayıldı.

i4- Beden ısısı: Termometre rektumda 5 dakika bekletilerek ölçüldü.

1:)- Rumen h:~reketlerinin sayısı: Sol açlık çukurluğundan ste-teskopla 5 dakikadaki sayısı belirlendi.

Araştırmada kullanılan ilaçların; alyuvar ve akyuvar sayıları ile, hematakrit ve hemoglobin değerleri ve kan serumu üre düzeyinde neden oldukları değişiklikleri belirlemek amacıyla, deneme öncesi ve uygulamanın 0.5., 1",2.,3.,4., ve 5. saatlerinde 3 mg EDTA içercn tüplere ikişer ml kan ve antikoagülantsız tüplere beşer ml kan örnekleri alındı. Hematolajik parametreler klafik yöntemlerle (16), kan serumu ürc düzeyi Modifiye Gentzkow yöntemiyle (1) belırlendi. Sonuçların istatistiki değerlendirmeleri, qlemeye dayalı (t) testi ve varyans analizi yöntemleriyle gerçekleştirildi (10). Eşlemeye dayalı (thesti, enjeksiyon öncesi (O) değerlerle enjeksiyon sonrası değerler arasında yapıldı.

Bulgular

Sığırlarda enjeksiyon öncesi ve enjeksiyondan sonraki 5. ilc 200. dakikalar arasındaki zaman periyodunda, belirli aralıklarla kay-dedilen; sedasyon, miyorelakzasyon, analjezi, solunum ritmi, rumen tonusu ve timpanisi, salya akışı, göz kapaklarının durumu, başın tutuluşu, dilin durumu ve kuyruk tonusuyla ilgili bulgular; xylazinc uygulanan hayvanlarda Tablo I'de, chlorpromazine uygulanan-larda Tablo Il'de, propionylpromazine uygulananlarda Tablo III'de gösterildi. Nabız, solunum sayıları, beden ısısı ve rumen hareketleri

Tablo ı. Xylazine eııjeksiyonu (0.2 mgj kg) yapılan sığırlarda (n = 2) enjeksiyon öncesi (A) vc sonrası gözlenen klinik bulgular Table

ı.

Clinic.,ıl findings before (A) and af ter injection of xylazine (0.2 mgj kg) in eaııle (n = 2).

Tablo ". Cıılorpromazine enjeksiyonu (2 mg/kg) yapılan sığırlarda (n ~ 2) enjeksiyon öncesi (A) ve sonrası gözlenen klinik bulgular Table II. Clinical findings before (A) and af ter injection of clılorpromazine (2 mgj kg) in caUlc (n= 2).

ı

Sedasyon \ l'vliyorclak- Analjezi Solun. Rumcn Rumen Salya Göz kapaklarının Ilaşın Dilin Kuyruk

\ zaman zasyon ritmi tonusu timpanİsi akışı durumu tutuluşu durumu tonusu

,d':>: ;

l'

i ;:-

_'J~' ; ~

I-"-ı~-'- ;

-'1-";

i~i-"-;

1-'-

ü ~ -'- -"

1-'''-- ;'

-" ; -'

H ;

-'--"-'-0---1 ---

-1-

1---

-h--ı--- ---.-.---

---1-

5-

11-

1

-i-ı-ii --11\1-

-2 ---Il --..--;--

--2----

-1--iTz-'- -

--2--20-1-

i --

1-\1-111--1

1-2----.11. --2---1-

--'2-- --2-...

-Tz---. -

2-!'-4(j--

-2--\1-1

1-1-2

_.11---- 1-1---2--r--I---I----.-2-12---.---

2----BO---2---- 2--11-2--

2---

1--1---2---.1--'2.---2-12---;-1----1-10-

1-1-- - - 2 - 2-- - -2- 2-

----12' - -

2 -

-1--

-1-

-i --

--2 - 2-

-'-1

2-.---ı---ı40'I--ı--z'-- 2-1---12-1-1--1-

Z-2----j--1

-i

----1---1 2--'-12

---1

i2üOTı--ı-I---ı-ı

-1--21-1---11-1-1

11.,1--.1-2-2---1-2-1---1----1

2---1-1

-i --i

Tablo III. Propionylpromazinc enjeksiyonu (0.3 mg/ kg) yapılan sığırlarda (n .- 2) cnjeksiyoıı öncesi (A) ve sonrası gözlenen klinik bulgular Tablo III. Clinical findings before (A) and af ter injection of propionylproma"inc (0.3 mg/ kg) ın c:lltlc (n = 2)

SIGIRLARDA XYLAZİNE CHLORPROMAZİNE, PROpI01'<I'LPROMAZtNE 435

ile ilgili enjeksiyon öncesi ve cnjcksiyondan sonraki 5.-200. dakikalar arasında belirli zamanlarda saptanan üç ilaca ait değerler karşılaştır-malı olarak sırasıyla ŞekilI, 2, 3 ve 4'de; alyuvar sayısı ve hemoglo-bin değerleri ile herrı.atokrit yüzdesi ve akyuvar sayısına ait enjeksiyon öT'.cesi(O) ve enjeksiyondan I! 2, 1, 2, 3, 4 ve 5 saat sonraki değerler yine üç ilacın karşılaştırması şeklinde sırasıyla şekil 5, 6, 7 ve 8'de gösterilirken, kan serumu üre düzeylerine ait enjeksiyon öncesi (O) ve enjcksiyondan 1/ 2, 1, 2, 3 ve 4 saat sonraki değerler şekil g'da sunuldu. 200 140 110 80 40 20 5 O O 20 40

nabız sayısı-pulse rate (p/min) 120

60

zaman-time (dakika-minute)

-<>- xylazine

+

chlorpromazine

"*"

propionylpromazlne

Şekil i. Enıcksiyon öncesi ve sonrası nabız sayıları. Figurc ı.Pulsation rates hcfore and afıcr injection. -:-: Varyans analizi O: Eşl("IDCYC dayalı (tl t("sti p < 0.05

Xylazine uygulanan sığırların, enjeksiyondan sonraki 2. daki-kada ayakta durmak istemedikleri saptandı. Analjezi, miyorelak-zasyon vesedasyonun beşinci dakikada bir olguda hafif, birinde şid-detli derecede oluştuğu, rumen tonusunda azalma veya ortadan kalk-ma ile hafif nırrien timpanisi ve salya akışının meydana geldiği dikkati çekti. Sedasyon ve miyorelakzasyonun 40., analjezinin ise 20. dakikada optimum düzeyeçıktığı ve 2,5-3 saat sonra enjeksiyon öncesi düzeye döndüğü belirlendi. Hayvanlardaki göz kapakları ve dilin durumu, haşın tutuluşu ve kuyrtık tonusu. ile ilgili bulguların,

436 ARIF KURTDEDE - MEHMET ŞAHAL - CAHtT BAÖCI 200 140 110 80 40 20 5

solunum say'ısi/dak.-respiration ratetmin

85

zaman-time (dakika-minute)

..•..xylazine

+

chlorpromazine

""*

propionylpromazine

Şekil 2. Enjeksiyon önc.esi ve sonrası solunum sayıları. , Figure 2. Respiration ratcs before and af ter injection.

+ :Varyans analizi, O: Eşlemeye dayalı (t) testi p <0.05.

34

32

200

o

5 20 40 80 110 140

zaman-ti ma(dakika-min uta)

--xylazfne +chlorproniaıine

'*

propionylprolT18Zine

Şekil 3. Enjeksiyon öncesi ve sonrası beden ısıları. Figure 3. The body temperatures before and afıer injcction.

80

40 20

5 110 140 ~ 200

zaman-time (dakika-minute)

-- xylazine

+

chlorpromazine

"*

propionylpromazine

5

rum~nhareketleri(adet/5dak.).ruminal' movement(count/5min.)

20 .

15

1

Şekil 1. Enjeksiyon öncesi ve sonrası rumen hareketleri sayısı. Figure 4. The rate of rumen movements bdore and af ter injection. -:- : Varyans analizi, O: Eşlemeye dayalı (t) testi p <: 0.05

alyuvar.saylsi-erythrocyte

(ir!

im~)

7 4 3

o

O 0.5 1 2 3 4 5 zaman-tlme(saat-hour)

..•..xylazlne

+

chlorpromazine

"*

propionylpromazlne

Şekil 5. Enjeksiyon öncesi ve sonrası alyuvar sayıları. Figure 5. Erythrocyte count~ before and af ter iJ\iection.

hemoglobin miktarı-haemoglobin levcl (gL 100 cc)

alyuvar sayısı-erythrocyte (io" imm')

438 ARİF KURIDEOE - MEHMET ŞAHAL - CAHİT BACCI

13

2

zaman-ti me (saat-h our)

...•..xylazine

+

propionylpromazine

"*"

chlorpromazine

Şekil 6. Enjeksiyon öncesi ve sonrası hcmoglobin miktarları. Figure 6. Haernoglobin levels before and afte'r injcction.

+ :Varyans analizi, O: Eşlcmeye dayalı (t) testi P <. 0.05

miyorelakzasyon ve sedasyonun ~iddetine paralel bir seyir izlediği gözlendi (Tablo I). Enjeksiyondan hemen sonra ba~layan salya akı~ı ve solunum ritmindeki bozulmayla, rumen tonusunda azalma ve nımen timpanisinin, denemenin 140. dakikasından sonra ortadan kalktığı belirlendi .. Nabız sayısı ve beden ısısının cnjeksiyondan sonra sürekli dü~tüğü (Şekil 1, 3), solunum sayısının ise önce yükselip sonra azaldığı (Şekil 2) saptandı. Denemenin 5.-40. dakikaları ara-sında belirlenemeyen mmen hareketlerinin daha sonra yava~ yava.~ yükseldiği gözlendi (Şekil 4). Alyuvar ve akyu"ar sayılarıyla, hemog-lobin ve hematokrit değerlerde e~eksiyondan sonra 1-2 saat kadar süren azalma dikkati çekti (Şekiı, 5, 8, 6, 7). Kan semmu üre düze-yinin önce yükseldiği (p <0.05), geçici bir dü~ü~den sonra tekrar fazlala~tığı kaydedildi (Şekil 9).

Chlorpromazine uygulanan sığırların enjeksiyondan 2 dakika sonra ayakta duramayarak yere yattıkları belirlendi.

Miyorelak-slGIRLARDA XYLAZINE CHLORPROMAZİNE, PROPIONYLPROMAZİNE 439 5 4 3 2 0.5

o

25 30 Hematokrit-haematocrit (%) 40 35 Zaman-time(saat-hour) -- xylazine

+

chlorpromazine

"*

propionylpromazine

)ekil 7. Enjeksiyon öncesi ve sonrası hemaıokriı değerleri. Figure 7. Haeınalon;1 valurs berore and arler injecıion. -1 : Varyans :-ıııalizi, O: Eşlemeye dayalı (t) testi p < 0.0:;

zasyonun bir sığırda hafif, birinde şiddetli derecede meydana ~cldiği ve 40 dakika süreyle bu düzeyde kaldıktan sonra, 200. dakikaya kadar hafif derecede devaıT'. ettiği dikkati çekti. Sedasyonu.n ise, hafif derecede olmak üzere 140. dakikaya kadar sürdüğü, sonra bir sığırcia şiddetIcndiği \"(' 200. dakikadaki muayenede sadece Gir sığırda hafif derecede var olduğu belirlendi. Analjezi dUlT:mu e[lJeksiyoı~ sonrası ortaya çıktığı düzeyde, 110. dakikaya kadar devam etti (Tablo II). Enjeksiyondan sonra solunum ritminin bir sığırda bozul-duğu tesbit edildi. Bir olguda mmendc timpaıı.i, heriki sığırda kuyruk tonusunda azalma, başın yere eğik veya bir yere dayalı olduğu, gözkapaklarının I! 4'nin kapandığı dikkati ç.ekti. Bu gurupta enjek-siyondan 20-30 dakika sonra belirlenen ve 180. dakikaya kadar süren ve zaman zaman ortaya çıkan konvülziyon, ataksi ve ekzitasyon durumlarının varlığı saptandı. Hayvanlarda nabız ve solunum sayı-larının öne c yükseldiği, sonra düştüğü (Şekil i, 2), beden ısısmID. ise deneme süresince, cnjeksiyon öncesi değerlerin alt ında bir seyır

ız-440 ARİF KURTDEDE - MEHMET ŞAHAL - CAHİTBAGCI 5 4 2 1 0.5 2

o

O 4

akyuvar sayisl-feucocyte count{1cf.1 mm ) 12

.s

8 10

zaman-time(saat-hour) -- xylazine

+

ch.lorpromazine

"*

propionylpromazine

Şekil 8. Enjcksiyoıı öncesi vc sonrası akyuvar sayıları. Fiı;:urc 8. Letlcocytc counts bdorc and af ter inJccıioıı. -I. : V;'.ryans analizi, O: E~lcme\'e daplı (t) testi P < 0.0:;.

lediği belirlendi (Şekil 3). Hematalajik parametrelerde geçici bir azalma meydana gelirken (Şekil 5, 6, 7, 8), kan semmu üre değerinde önce yükselme, sonra düşme ve daha sonra tekrar yükselme saptandı (Şekil 9).

Propionylpromazinc uygulanan sığırların 5. dakikada yere yat-tıkları, 8. dakikada ekzitasyon, konvülzoyon ve ataksi gösterdikleri; ekzitasyon durumunun 80. dakikaya kadar aralıklarla devam ettiği dikkati çekti. Miyorclakza~yonun heriki olguda hafif derecede, sedas-yonun ise bir olguda hafif; birinde şiddetli derecede oluştuğu, miyo-relakzasyonun bu düzeyde

ı ı

O. dakikaya, sedasyon durumunun bazen bir bazan da iki olguda hafif derecede olmak üzere, 140. dakikaya kadar devam ettiği saptandı (Tablo III). Bu gurupta anal-jezinin sadece 5. ve 80. dakikalardaki muayenelerde hafif derecede ortaya çıktığı dikkati çekti. Propionylpromazine erıjeksiyonundan sonra başlıyan solıınum ritmindeki bozvlma, 40. dakikadan sonra

SIGIRLARDA XYLAZİNE CHLORPROMAZİNE, PROpjONYLPROMAZİNE HI 240 180 120 60 30 O O 5 10

serum üre miktarı-serum Urealoveı,j(%mg) 25

zaman-time{ dakika-mi n uta) ...•..xylazine

+

chlorpromazine

"*

propionylpromazine

)ekil 9. Enjeksiyon öncesi \'C SOlll'e." kan serumu üre cleğerleri. Figurc 9. Blood serum urea !eve! .before and af ter iııjectioıı. T: Varyans analizi, O: Eşlcmeyc dayalı (t) testi P .0.0:;.

düzeldi. Yalnız bir olgu.da 140. dakikada tekrar bozuldu.. Rumcil tonusunda hafif azalma, ba~langıçta hafif veya ~iddetli, SOl'xa hafif derecede rumen timpanisi, ba~ın yerc eğik olu~u ve kuyruk tOP.ıısunda azalma, enjeksiyon sonrası belirlenen. diğer klinik bulgulard! (Tablo iII). Hayvanların nabız ve solunum sayılarında önce artma, sonra azalm.a belirlenirken, beden Isı1arında deneme süresince dü~me kaydedildi (~ekil I, 2, 3). Hematolojik değerlerde ise geçici azalrp.a saptandı (Şekil 5, 6, 7, 8). Kan serum u üre değerinde önce artma, sonra, dü~me, daha sonra tekrar artma belirlendi (Şekil 9).

Tartışma ve Sonuç

Veteriner hekimliktc xylazine, sığırlarda sedasyon ve miyore1ak-zasyon olu~turmak amacıyla O. 11-0.22 mg

i

kg, analjezi sağlamak için ise 0.34 mg! kg dozlarda kas içi uygulanmaktadır. ilaç ticari bir preperat olarak üretildiğinde, sığırlarda kullanılabileccğine dair bir bilgi bulunmamasına kar~m, dünyanm pek çok bölgesinde

sığır-H~ ARiF KURTDEDE - MEHMET ŞAHAL - CAHIT BAGCI

larda denendiği ye b<:vjarılı sonuçlar alındığı bildirilmektedir (9 i i, 15, 18). Fenotiazin deri\'e!erinden olan eIılorpromazine'in se, (bttif, miyorclakzan ve analjczik özellikleri sığırlarda daha önce denen-miştir. Nitekim, Fouad ve Shokry (I 2), bu ilacın 1.5-2 mg! kg Gııdi (13), ise, 0.6 mg! kg dozda kas içi uygulanabileceğinden söz etmektedirler. Aynı guruptan olan propionylpromazinc'i ise, sığırlarda 0.3-0.6 mg! kg dozda (I 2) kas içi, O. i mg / kg dozda damar için (I 9) uygulanabileceği belirtilmektedir. Sığırlarda xylazine, chlorpromazine ve propionylpromazine'irı. sırasıyla 0.2 mg / kg, 2 m'~ / kg ve O.:) mg! kg dozlarda damar içi uygulamalarının yapıldığı L..! çalışmada;

hayvanların xylazine ve chlorpromazine eııjeksiyomtndan 2 dakika, propionylpromazine erıjeksiyonundan ise .5 dakika sonra ayakta duramayıp yere yatmaları literatür verilerinde (9, 12, 13, 1.5, 21) uyum göstermektedir. Tablo I, Il, III incelendiğinde, $edasyonun en iyi şekilde xylazine uygulamalarında ortaya çıktığı saptandı. Diğer iki ilacın uygulandığı sığırlarda ortaya çıkan konvülziyon ve ekzitas-yonun., sedasyomı olurr.suz yönde etkilediği görüldü. Booth (5), fcnotiazin gurubu ilaçların orta dozlarının iyi bir sedasyon oluşturu-ğunu, yüksek dozlarının ise, konyülziyan, ekzitasyon ve ataksiye Eeclen olabileceğini bildirmektcdir. Bu çalı~mada, benzeri şekilde iy uygulamalar için yüksek sayılabilecek dozlarda verilen fcnoti-azin gurubu ilaçların konvülziyon, ehi tasyon ye ataksiye IH.:dcn ol-duğu dikkati çekti. Ayrıca klinik bulguların kaydedildiği tablolar-dan Crablo J, ll, LI1), miyorclakzasyonun derecesi ve süresi bakımın-dm xylazine \"C ehlorpromazine'in, propionylprorrazine göre daha

etkili oldukları, analjezi olu~ttırma bakımından ise, xylazine'in en iyi, chlorpromazine'in orta ve propionylpromazine'in zayıf etkiye sahip oldukları anlaşılmaktadır. Bunların yanısıra her üç ilacın oluşturdukları anal.iezik etki süresinin, sedasyon ve miyorclakzasyon oluşturucu özelliklerine göre daha kısa sürdüğü izlenimi, Booıh 'un (5) kuvvetli ve uzun süreli analjezinin, ancak adıgeçen ilac,:Iarın yüksek dozlarının uygulanmasıyla sağ"lanabileceği bildirimine uygunluk göstermektedir. Gudi (1:)), konvülziy()n oluşumu riskini azaltmak için chlorpromazine'i düşük dozda ve bir anestezikle birlikte kul-lanarak iyi bir analjezi sağladığını bildirmektedir. Benzeri şekilde Rosenberger ve ark. (20) ile Clark ve Hall (9), düşük dozda xylazirı.e ve lokal anesteziklerin birarada kullanılmasıyla, operatif müdahale-lerde etkili bir analjezi sağlanabileceğini vurgulamaktadırlar. Vete-riner pratikte, sığırlarda arzulanan sedatif, miyardakzan ve analjezik etkilerin sağlanması için uygun bir ilacın seçiminde; hayvan m

SIGIRLARDA XYLAZiNE CHLORPROMAZiNE, PROpiONYLPROMAZiNE .ı,n

genel dlJrumu ik, kullanılacak ilacın ve dozunun yol açabileceği yan etkilerin göz önünde tutulmasının önemli olduğu bdirtilrr.ckte ve gerektiğinde bu preperatların antidot ilaçlarla birlikte kullanıl-ması önerilmektedir (Li, 17, 21, 22, 26:. Bu araştırmada, 0,2 mg! kg dozunda xylazine'in iv uygulandığı sığırlarda sedasyon, miyorelak-zasyon ve analjezik etkilerin kısa sürede sağlanmasının yanısıra, aşırı salivasyon, dil kontrolü ve mmen hareketlerinin ortadan kalkması ve rumen timpanisi gibi yan etkiler de saptandı. Ayrıca, çeşitli araştırı-cıların (2, 3, 12, 19, 21) nabız ve solunum sayıları ile beden ısısında belirledikleri değişikliklere ve eri tra: it, Lökosit sayıları, hemoglo bin ve hematokri t değerlerindeki azalmalara bu çalışmada da rastlandı. Hematolojik değerlerdeki bu azalmadan, dalağın eritrosit depolama fonksiyonu (2) ve kullanılan ilaçların perifer kanı sulandırıcı etkileri (2, 24) sorumlu tutulmaktadır. Xylazine er~jekte edilen sığırlarda uygulama sonrası belirlenen beden ısısı yükselmelerine, kullanılan ilacın dozunun (4, 21) ve hayvanların bulunduğu çevredeki hava sıcaklığının yüksek oluşunun (14) neden olduğu ileri sürülmektedir. Fouad ve Shokry (I 2), xylazine uygulamalarının beden ısısında geçici bir yükselmeye neden olduğunu bildirirkm, Bolbol ve ark. (:~) ile Kumar ve Singh (I 7), xylazine uyguladıkları hayvanlarda beden ısısında meydana gelen azalmanın, bu ilacın hipotermik etkisine bağlanabileceğini belirtmektedirler. İlkbahar mevsiminde havaların serin olduğu günlerde xylazine uygulamasının yapıldığı bu sığır-larda, enjeksiyon sonrası beden ısılarının yükselmediği saptandı. Xylazine'in hayvan vücudunda oluşturduğu bütün bu etkiler göz önüne alındığında, bu ilacın önerilen dozlarda ve bilinçli uygulama ~artıyla sağlıklı hayvanlarda hayati tehlikeye neden olmadığı, solu-num ve dolaşım sistemi ilc ilgili rahatsızlığı bulunanlarda ve idrar yolu tıkanmalarında adıgeçen preperatın daha dikkatli kullanılması veya antidaılarının hazır bulundurulmasının gerektiği önerilerine (4, 7, IS, 20, 27) katılmaktayız.

Chlorpromazine ve propionylpromazine uygulanan sığırlarda solunum ritmindeki geçici bozulına, beden ısısı ve nımen hareketleri-nin azalması Fouad ve Shokry'nin (12) bildirimlerine uyum göster-mekt<'dir. Ayrıca xylazine uygulanan sıjj;ırlarda hematolojik değerıerde ortaya çıkan c1eği~ikliklcrin, chlorpromazine ve propionylpromazinc uygulananlarda da saptanması diğer araştırıcıların (12, 9) bu.lguları-na pareleIlik göstermektedir. Fenotiazin guruhu ilaçların kullanıl. dığı sığırlarda orta ya çıkan ve Booth (S) tarafından vu rgu lanan konvülziyon, ekzitasyon ve ataksi belirtileri bu gurup ilaçların cIoza

,iH ARiF KlJRTDEDE - MEHMET ŞAHAL - CAHiT BAGCI

bağlı en. önemli yan etkileridir. Bu nedenle adıgeçen ilaçların yüksek dozlarda kullanılmaması gerektiği önerisini (5) bu çalışma sonuçları da desteklemektedir.

Xylazine, chlorpromazinf' ve propi( nylpromazine uygulanan sığırlarda kan serumu üre düzeyinde belirlenen artışta Booth (5), ilaçların karaciğerde yıkımlanıp, böbrekle atılmalarınm, Eichner ve ark. ise (Iı), aminoasit yıkımlanmasına bağlı olarak hepatik üre sentezinde artış olacağı varsayımının rol oynayabileceğini bclirtmekte-dirler.

Sonuç olarak, 0.2 mg;' kg dozda iv xylazine uygulamasının, anı ba~layan şidJetli miyorclakzasyon ve sedasyon oluşturduğu, ayrıca orta derecede analjezik etki sağlayabileceği, gerekli dUlumlarda sığırlarda yan etkilerine karşı bazı antidot ilaçlarla birlikte( 15,

i,22, 26) kullanılabileceği söylenebilir. Chlorpromazine'in 2 mg /kg ve propionylpromazine'in O. 3 m~! kg dozlarında iv uygulamalarının, xylazine göre daha hafif derece,. ve daha kısa süreli sedasyon, miyareklasyon ve analjezi sağladıkları ve bu dozlarda konvülziyon, ekzitasyon ve ataksi gibi yan etkileri ıneydana getirmeleri nedeniyle sığırlarda xylazine'in bulunduğu durumlarda fenotiazin gurubu ilaç-ların tercih edilmemesi veya daha düşük dozlarının kullanılması gerekmektedir. Ayrıca bu çalışma çerçevesinde her üç ilacın. sığırlarda cnjeksiyon. sonrası nabız, solunum sayıları, beden ısısı ve rumen hareketleriyle, hematolojik parametrelerde oluşturdukları geçici de-ğişiklikleri)'. bilinmesiyle, klinik tanıda olası yanılgıların önlenebil-mesi veya bu değişikliklerin hayvanlar üzerinde yaptığı etkilerin düzeltilmesinde kullar:'.llabilccek ilaçların daha önceden hazır bulun-durulmasının yararlı olacağı kanısına varıldı.

Kaynaklar

I. Annion, j.S. (1964). Clinical Chtlllislıy. LinIc, Brown and Co. pp. 155.

2. Bolbol, E.A. and Misk, N.A. (I 979). The role ~fıhe spleen for the blood cirC71lalionnJ ,hap fllie,. sedatioıı wiıh Rnm/mıı. Vet. ı\1c,!. Rev., i: 41-47.

3. Bolbol, A.E., Hassanein, A. and İbrahim, H. (1979). Some slııdies iıı Ihe {([me! qjier

"daıinn wiıh Rompım. Ver. Mcd. Rev., i: 5:-, 60.

4. Bollwahn, W., Vaske, T. and Rojas, M.R. (1970). Experimeııls aııd experitllces wiıh

SlGIRLARDA XYLAZiNE CHLORPROMAZiNE, PROpiONYLPROMAZiNE 145

~,. Booth, N.H. (1988) . .\'ollllOrcolic Aııolgesics, Psyt:!lolro/ıic Agenls, pp. 329-3(,2, 3G3-3!l'i. Ed. Bootlı, N.H. and :YkDonaid, LE. In: "Veterinary Pharınacology and Therap~-Iltics". Sixth cd., Iowa State Uni,'ersity I'r~sl Ames.

(,. Böhın, A. (19rı). ese of Rompı/ll iııenııle ,mder/ield (oııdilioııs. Ti"rarzı!ic1,c Umsciıaıı., 30: 8n-88.

7. Brown, J.R. (19Rli). Use qjy)'la:iııe iıı mt/e. Müd. Vet. I'ract., li7: 12:)-12(;.

8. Chirsıl, H. and Kleinle, W. (1970). r:.\jıerimu ,ciıh Rom/JlII1iııeso/lllI/gml obslntclioıı of caIlle. Vet. Med. Re,'., 3: 242-247.

9. Clarke, K.N. and Hall, L.W. (1970). Xyla.::illt-A ııew sedolhe/oı horses aııd eatıle. Vet.

Med. Rev., 2: 171-172.

10. Düzgüneş, O., Kesici, T. ve Gürbüz, F. (1983). "/slalislik Metoıla,,". Al" Ziraat Fak. Yay., 8(,1. Ankara.

ll. Eichner, R.D., Prior, R.L. and Kvasnicka, W.G. (1979). )(l'lo:iııe .indııad h)'Per-glycemia iıı bed raltle. Am ..i. Vet. Res., 40: 127 129.

12. Fouad, K. and Shokry, M. (I973). Comporaıive slııdies of fıml'lııilli,us aııd serıaıires iıı bııffoloes. Vet. Med. R~v., 4: 332-33',.

13. Gudi, A.K. (ı 9fı9). ObserDoliOlI011Ihe ım of [argacıil iııdaiı:!,oııimols al milk (oloııy,

110miJo.y---n5 Indian Vet. J., 4G (7): 628-(,31.

14. Hopkins, T.J. (1972). The c!iııical/lllflmıacology qj.~,'la.;;iIı, iıı(allı,. Aust. Vet. .1.,48: 109-112.

l'i. Knight, A.P. (1980). Xyla::.İııe. JAVMA., 171i ('i): 454--4::;:). 1(,. Konuk, T. (1975). "Paraıik Fi0'0loji". AO Vet. Fak. Yay., 314: Ankara.

17. Kuınar, A. and Singh, H. (197G). Xyla.::iııe as aıı immobili.::iııg agenl iııraltle. Indian

Vet. J., .'">3:799-803.

18. Mbiuki, S.M. (1981). Xyla::.İ1lt anall?esia iıı eaııle. Vet. Med., 67: 14G3-14(;4.

19. Moor, A. and Hende, C. (1968). Effecl of propionylproma.::ine, prome.::aıhiııe Ilııd alropiııe

on packed cell wlume Glıd circıılaling red cell mass iıı horses and enlile. Zbl. Vet. :yred. A.,

ı5 (6): 544-548.

20. Rosenberger, G., Heınpel, E. and Bauıneister, M. (1969). Conlribulioıı lo Ihe efftc!

and applienbility of Rompuız in caııle. Vet. Med. Rev., 2: 137-142.

21. Roıning, L.G.P. (1983). K/iniJelıe priifiıııg von lola.:oliız als xyla.:iıı-anlagonist beim riııd.

Inagııaral Disserıation, Hanp.over.

22. Ruckebush, Y. and Toutain, P.L. (19BI). S/ucific alılogoTliJilııof x),la;;iTlf efferls 011reli-cıılo -rıııııeıı /11010".[ımcıioıı iız caııle. Vet. l\Ied. Re,'., i: 3-1:!.

23. Sagner, G., Hoffıneister, F. and Kronberg, G. (1969). Pharllltlcological /ı,.inciples of a 11lWpreperaıioıı fo,. amılgesia, sedatioıı aııd reiaxtllioııiıı"fı~,.inary merlicine (Bay Va 1470).

,lll, ARir KURTDEDE - MEHMET ŞAHAL - CAHiT BACJCl

2+. Saleh, M.S. and Khamis, M.Y. (1970). eonl,ilmıioıı lo ıı<edıite Imparaıi011 Ba)" Va

H70 (RO/ıılmn) iıı ıh~ bl!ffaln. Vel. Med. Rl"v., 3: 264-273.

2'i. Sa my M.T. and Tantway M. (1984). The cliııical aNJlimlinlı of combined Rompım

and ıVZy 301 iıı b!!ffaloes. Vet. Ml"cl. Rev., 2: 177-182.

2G. Tbompson, J.R., Hsu, W.H. and Kersting, K.W. (1989). AnlagoniJlie {[(eel of

idmlOxml all xylazine-- iııdııeed central nenoııs syslem- deprusioıı aııd brad)"rrırdia in ealıu. Am .

.1. Vel. Res., 'i0 (,-,): 734--7%.

27. Uggla, A. and Lindovist, A. (1983). ,1elıle plılmo/wT)' oedema as nn ndıus reeıioıı lv ıh~ lise of .~vladııe iıı sheep. Vel. Rec., 113: 42.