AMASYA YÖRESİNDE DOĞAL OLARAK YETİŞEN KUŞBURNULARIN (Rosa spp.) SELEKSİYON
YOLUYLA ISLAHI Ümit DÖLEK
Y.Lisans Tezi
Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Doç. Dr. Mehmet GÜNEŞ
2008 Her hakkı saklıdır
T.C.
GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI
YÜKSEKLİSANS TEZİ
AMASYA YÖRESİNDE DOĞAL OLARAK YETİŞEN KUŞBURNULARIN (Rosa spp.) SELEKSİYON YOLUYLA ISLAHI
Ümit DÖLEK
TOKAT 2008
TEZ BEYANI
Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların başka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim.
i ÖZET Y. Lisans Tezi
AMASYA YÖRESİNDE DOĞAL OLARAK YETİŞEN KUŞBURNULARIN (Rosa spp.) SELEKSİYON YOLUYLA ISLAHI
Ümit DÖLEK Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı
Danışman : Doç. Dr. Mehmet GÜNEŞ
Bu çalışma Amasya yöresinde doğal olarak yetişen kuşburnu populasyonundan en iyi tipleri belirlemek amacı ile 2006-2007 yıllarında yürütülmüştür.
Çalışmanın ilk yılında, populasyon içerisinden seleksiyon amacına uygun 90 kuşburnu genotipinden meyve örneği alınmış ve tartılı derecelendirmeye esas alınan özellikler dikkate alınarak 13 genotip seçilmiştir. İkinci yıl, seçilen 13 genotipin fenolojik, morfolojik ve pomolojik özellikleri belirlenmiştir.
Çalışma sonucunda bazı önemli meyve özellikleri aşağıdaki değerler arasında tespit edilmiştir;
Meyve ağırlığı 1,37 g – 3,04 g; meyve eti oranı %45,82 - %79,47; C Vitamini 108,57 mg/100g – 908,57 mg/100g; toplam kuru madde % 32,08 - %54,36 ve suda çözünebilir kuru madde (SÇKM) % 15,90 - % 32,80.
2008, 84 sayfa
ii ABSTRACT Master Thesis
IMPROVEMENT OF ROSE HIPS (Rosa spp.) BY SELECTİON WILD GROWN IN AMASYA PROVINCE
Ümit DÖLEK Gaziosmanpaşa University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Horticultural Science
Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Mehmet GÜNEŞ
This study aimed to select the best genotypes wild grown among rose hip population of Amasya during 2006-2007.
On the first year of the study, fruit samples were collected from 90 rose hip genotypes by the morfological and fruit content experiments. These 90 genotypes were evaluated using weight ranging method in the first year. Among 90 genotypes, 13 genotypes were selected for the following year experiments.
Some important fruit characteristics were evaluated in the study;
The mean fruit weights were between 1,37 g and 3,04g; the fruit flesh ratios were between % 45,82 - % 79,47; the vitamin C ratios were between 108,57 mg/100g – 908,57 mg/100g; the total dry matter contents were between %32,08 - % 54,36 and the soluble solid contents (SSC) were between %15,90 - %32,80.
2008, 84 pages
Key words:Rose hip, Amasya, Rosa spp.,phenological, morphological, pomological characteristic.
iii ÖNSÖZ
Doğal yaşam isteğinin her geçen gün arttığı bir dönemde yaşıyoruz. İnsanlar giderek doğaya ve doğanın bizlere sunmuş olduğu sağlık reçetelerine yönelmektedir. Artık sağlımız için daha seçiciyiz ve natürel olan ürünleri seçmeye çalışıyoruz. Kimyasallar yerine doğadan toplanan bizlere fayda sağlayacağını umduğumuz ürünlerin peşinden gidiyoruz. Bu doğal yaşam ve sağlık reçeteleri içerisinde kuşburnu içerdiği vitaminler ve besin elementleri ile sağlığımız için alternatif ve vazgeçilemeyecek bir üründür. Ülkemiz kuşburnunun doğal yayılış alanı içerisinde yer almakta ve hemen her yerinde bol şekilde yetişmektedir. Doğada çok fazla olması sebebi ile kapama bahçecilik şeklinde bir yetiştiricilik yapılmamaktadır. Ancak giderek artan tüketime cevap vermek için yakın gelecekte kapama bahçeciliğe geçileceği düşünülmektedir. Ülkemizde çokça yetişmesine rağmen hala standart bir çeşit ortaya konmamıştır.
Bu çalışmamızda Amasya Merkez ve ilçelerinde doğal olarak yetişen kuşburnular taranmış ve iyi tipler ortaya konmuştur. Elde edilen sonuçların gelecek çalışmalara temel oluşturması ve Amasya ilinin kuşburnu potansiyelinin varlığı ortaya konması amaçlanmıştır. Yüksek lisans çalışmam sırasında gerek ders gerekse tez aşamasında desteğini emeğini destekleyen danışman hocam Doç. Dr. Mehmet GÜNEŞ’e teşekkürlerimi sunarım. Yine Bahçe Bitkileri Bölümünde görevli hocalarıma, Gökhöyük Tarım Meslek Lisesi idarecileri ve personeline, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Ed. Fak. Biyoloji Bölümü öğretim görevlisi Yard. Doç. Dr. Erol DÖNMEZ hocama ve aileme teşekkür ederim.
Ümit DÖLEK Ağustos 2008
iv İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET i ABSTRACT ii ÖNSÖZ iii İÇİNDEKİLER iv
SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ viii
ŞEKİLLER DİZİNİ ix ÇİZELGELER DİZİNİ x 1. GİRİŞ 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ 6 2.1. Pomolojik Özellikler 6 2.2. Fenolojik Özellikler 10 2.3. Morfolojik Özellikler 12 3. MATERYAL ve YÖNTEM 14 3.1. Materyal 14 3.2. Yöntem 14
3.2.1. Araştırma Yerinin Seçimi ve Kuşburnu Tiplerinin Belirlenmesi 14 3.2.2. Tartılı Derecelendirmede Dikkate Alınan Kriterler 15
3.2.2.1. Verimlilik (kg/bitki) 15
3.2.2.2. Meyve ağırlığı(g) 15
3.2.2.3. Meyve eti oranı (%) 15
3.2.2.4. C vitamini (askorbik asit ) içeriği (mg/100g) 15
3.2.2.5. Toplam kuru madde (%) 16
3.2.2.6. Suda çözünebilir kuru madde (%) 16
3.2.2.7. Tat 16
3.2.2.8. Dikenlilik 16
3.2.3. Değiştirilmiş Tartılı Derecelendirme Yönteminin Kullanılması 16 3.2.4. Tiplerin Tanıtılmasında Kullanılan Diğer Özellikler 17
3.2.4.1. Fenolojik Özellikler 18
3.2.4.1.1. Vegetatif tomurcuklarının patlamaya başladığı tarih 18 3.2.4.1.2. Çiçek tomurcuklarının oluşmaya başladığı tarih 18
v
3.2.4.1.4. Tam çiçeklenme tarihi 18
3.2.4.1.5. Çiçeklenme sonu tarihi 18
3.2.4.1.6. Tam çiçeklenmeden teknolojik olum aşamasına kadar geçen süre 18 3.2.4.1.7. Meyvelerin teknolojik oluma geldiği tarih 18
3.2.4.1.8. Yaprak döküm tarihleri 19
3.2.4.2. Morfolojik Özellikler 19
3.2.4.2.1.Taç genişliği ve yüksekliği(m) 19
3.2.4.2.2. Sürgün boyu ve çapı(cm-mm) 19
3.2.4.2.3. Bitki başına sürgün sayısı (sürgün/bitki) 19 3.2.4.2.4. Sürgün başına meyve dalcığı sayısı (adet/sürgün) 19 3.2.4.2.5. Hüzme başına meyve sayısı (adet/hüzme) 19
3.2.4.3. Pomolojik Özellikler 20
3.2.4.3.1. Meyve boyu ve eni (mm) 20
3.2.4.3.2. Çekirdek sayısı (adet/meyve) 20
3.2.4.3.3. Çekirdek ağırlığı (g) 20
3.2.4.3.4. pH 20
3.2.4.3.5.Titre edilebilir asit oranı (%) 20
3.2.4.3.6. Meyve rengi 20
3.2.4.3.7 Meyve şekli 21
3.2.4.3.8. Meyve tadı ve aroması 21
3.2.4.2.9. Meyvede dış tüylülük 21
3.2.4.3.10. Meyvede iç tüylülük 21
3.2.4.3.11 Meyve şekil indeksi (uzunluk/genişlik) 21
4. BULGULAR 22
4.1. 2006 Yılı Sonuçları 22
4.1.1. Meyvelerin Pomolojik Özellikleri 22
4.1.1.1. Meyve ağırlığı(g) 22
4.1.1.2. Meyve boyu ve eni (cm – mm) 22
4.1.1.3. Meyve eti oranı (%) 22
4.1.1.4. Çekirdek sayısı (adet/meyve) 22
4.1.1.5. Çekirdek ağırlığı (g) 23
vi
4.1.1.7. pH 23
4.1.1.8. Toplam kuru madde (%) 23
4.1.1.9. Suda çözünebilir kuru madde (%) 23
4.1.1.10. Titre edilebilir asit oranı (%) 23
4.1.1.11. Meyve rengi 23
4.1.1.12. Meyve şekli 24
4.1.1.13. Meyve tadı ve aroması 24
4.1.1.14. Meyvede dış tüylülük 24
4.1.1.15. Meyvede iç tüylülük 24
4.1.1.16. Meyve şekil indeksi 24
4.1.2. 2006 Yılı Tartılı Derecelendirme Sonucu 31
4.2. 2007 Yılı Sonuçları 34
4.2.1. Fenolojik gözlemler 34
4.2.1.1. Vegetatif tomurcuklarının patlamaya başladığı tarih 34 4.2.1.2. Çiçek tomurcuklarının oluşmaya başladığı tarih 34
4.2.1.3. Çiçeklenmeye başlama tarihi 34
4.2.1.4. Tam çiçeklenme tarihi 34
4.2.1.5. Çiçeklenme sonu tarihi 34
4.2.1.6. Tam çiçeklenmeden teknolojik olum aşamasına kadar geçen süre 35 4.2.1.7. Meyvelerin teknolojik oluma geldiği tarih 35
4.2.1.8. Yaprak döküm tarihleri 35
4.2.2. Morfolojik Özellikler 36
4.2.2.1. Taç genişliği ve yüksekliği(m) 36
4.2.2.2. Sürgün boyu ve çapı(cm-mm) 36
4.2.2.3. Bitki başına sürgün sayısı (sürgün/bitki) 36 4.2.2.4. Sürgün başına meyve dalcığı sayısı (adet/sürgün) 36 4.2.2.5. Hüzme başına meyve sayısı (adet/hüzme) 36
4.2.2.6. Sürgünde Dikenlilik 36
4.2.2.7. Bitki Başına Verim (kg/bitki) 37
4.2.3. Pomolojik Özellikler 37
4.2.3.1. Meyve ağırlığı (g) 37
vii
4.2.3.3. Meyve eti oranı (%) 38
4.2.3.4. Çekirdek sayısı (adet/meyve) 38
4.2.3.5. Çekirdek ağırlığı (g) 39
4.2.3.6. C vitamini (askorbik asit ) içeriği (mg/100g) 39
4.2.3.7. pH 39
4.2.3.8. Toplam kuru madde (%) 40
4.2.3.9. Suda çözünebilir kuru madde (%) 40
4.2.3.10.Titre edilebilir asit oranı (%) 40
4.2.3.11. Meyve rengi 40
4.2.3.12. Meyve şekli 40
4.2.3.13. Meyve tadı ve aroması 40
4.2.3.14. Meyvede dış tüylülük 41
4.2.3.16. Meyve şekil indeksi (uzunluk/genişlik) 41
4.2.3.15. Meyvede iç tüylülük 41
4.3. Seçilen Tiplerin Tanıtılması 42
5. TARTIŞMA ve SONUÇ 68
KAYNAKLAR 80
viii SİMGE ve KISALTMALAR DİZİNİ Simgeler Açıklama cm Santimetre g Gram l Litre m Metre mg Miligram mm Milimetre kg Kilogram % Yüzde oranı Kısaltmalar Açıklama
ix
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil Sayfa
Şekil 4.1.Tip MR-04 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 43 Şekil 4.2.Tip MR-10 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 45 Şekil 4.3.Tip MR-12 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 47 Şekil 4.4.Tip MR-17 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 49 Şekil 4.5.Tip MR-26 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 51 Şekil 4.6.Tip MR-31 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 53 Şekil 4.7.Tip MZ-01 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 55 Şekil 4.8.Tip MZ-08 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 57 Şekil 4.9.Tip MZ-20 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 59 Şekil 4.10.Tip MZ-25 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 61 Şekil 4.11.Tip MZ-26 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 63 Şekil 4.12.Tip TŞ-16 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 65 Şekil 4.13.Tip TŞ-21 Genel görünüş, yaprak, tomurcuk, çiçek ve meyve resimleri 67
x
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge Sayfa
Çizelge 3.1. Amasya ili 2006 yılı iklim verileri 14 Çizelge 3.2. Amasya ili 2007 yılı iklim verileri 15 Çizelge 3.3. Tartılı derecelendirmeye esas alınan özellikler, göreceli puanlar,
sınıf değerleri ile sınıf puanları 18
Çizelge 4.1. 2006 Yılı kuşburnuların fiziksel ölçüm sonuçları 25 Çizelge 4.2. 2006 Yılı kuşburnuların kimyasal analiz sonuçları 27 Çizelge 4.3. 2006 Yılı kuşburnu gözlem sonuçları 29 Çizelge 4.4. Tartılı derecelendirmesi sonucu ve diğer özelliklerinden dolayı II. yıl
üzerinde çalışılan tipler ve aldıkları toplam puanlar 32 Çizelge 4.5. Tiplerin tartılı derecelendirme sonucu aldıkları puanlar 33 Çizelge 4.6. Kuşburnu tiplerine ait, yapılan fenolojik gözlemler 35 Çizelge 4.7. Kuşburnu tiplerinde yapılan ölçümler ve gözlemler neticesinde
elde edilen morfolojik özellikler 37
Çizelge 4.8. 2007 Yılı kuşburnuların fiziksel ölçüm sonuçları 38 Çizelge 4.9. 2007 Yılı kuşburnuların kimyasal analiz sonuçları 39
Kuşburnunun içinde yer aldığı gülgiller familyası, süs bitkilerinin en popüler gruplarından biri olup, tarihi bir geçmişe sahiptir. Tarihi süreç içerisinde güller, çoğunlukla güzel kokuları için, ayrıca gül yağı, gül suyu ve kozmetik ve tıbbi özellikleri nedeniyle insanlıkla hep beraber olmuşlardır (Gustavsson, 1998). Güller, çoğunlukla süs değerleri ve güzel koku bileşenleri için değerlendirilseler ve bilinseler de, diğer birçok kullanım alanlarına da sahiptirler.
Kuşburnunun tarihi süreç içerisindeki gelişimine bakıldığında, 1551’de R. rubiginosa kültüre alınmış, 1737’de R.canina ve 1872’de R.dumalis bunu takip etmiştir (Gustavsson, 1998). Burnet gülü yada İskoçya gülü, R.spinosissima L. (syn. R.pimpinellifolia L.) Pimpinellifoliae bölümüne aittir ve 17.yy’dan bu yana bir süs bitkisi olarak kullanılmaktadır (Gustavsson, 1998).
Kuşburnu Rosaceae familyası Rosaideae alt familyası Rosa cinsine aittir. Halk arasında gül burnu, itburnu, it gülü, gül elması, yaban gülü gibi isimlerle bilinir. Rehder (1940) sistematiğine göre, Rosa cinsi 4 alt cinse ayrılır; Hulthemia, Platyrhodon, Hesperhodos ve Eurosa (Wissemann, 2003). İlk üç alt cins sadece birkaç türü içerir. Eurosa alt cinsi, (daha modern terminoloji ile Rosa) 10 bölüme (R. banksianae, R. bracteatae, R. caninae, R. carolinae, R. chinensis, R. cassiorhodon (cinnamomeae), R. gallicanae, R. pimpinellifoliae, R. synstylae, R. laevigatae ) ayrılır (Atienza ve ark., 2005). Caninae ve Cinnamomeae bölümleri en genişleridir ve Caninae yaklaşık elli, Cinnamomeae yaklaşık seksen türü kapsar. Kuşburnular çoğunlukla Caninae bölümündeki yabani türlerden ve düşük çapta Cinnamomeae bölümündeki türlerden oluşurlar (Uggla, 2004).
Gül cinsi, güney yarım kürenin ılıman ve suptropik alanlarında 100’den fazla türü kapsar. Caninae bölümü dik yada yayvan gövdeli, çoğu kere düz yada eğilmiş, çengelli dikenli türleri içerir. Daha çok Avrupa’da ayrıca Kuzey Afrika ve Güney Batı Asya’da da bulunmaktadırlar (Zielinski, 1985). Rosa spinosissima alçak çalı şeklinde, güney Avrupa’da, çoğunlukla kumsal alanlarda yetişir (Nilsson, 1967). Rosa canina Anadolu,
2
İran, Afganistan ve Pakistan’da 2500 m, Irak’ta 2900 m, İran’da 1500-3000 m rakımlarda tabii olarak yetişmektedir (Kazimierz ve Zielenski, 1984).
Davis (1972), ülkemizde doğal olarak bulunan Rosa türlerinin sayısının birisi endemik olmak üzere 24 olduğu, ayrıca 5 alt tür, 2 varyete ve 15 melezin bulunduğunu belirtmiştir. Ülkemizde Rosa türlerinin bulunduğu bölgeleri belirtirken Erzincan’da R. pisiformis, R. foetida, R. villosa L., R. jundzilli Besser,. Gümüşhane’de R. foetida, R. hemisphaerica, R. pimpinellifolia, R. gallica, R. villosa, R. iberica, R. montana, R. dumalis var. Boisseri, R. heckeliana subsp. Orientalis’e rastlanırken, R. pulverulenta ve R. canina’nın ise tüm Türkiye’de yaygın olduğunu saptamıştır.
Kuşburnu bitkisinin başlıca önemi içerdiği vitaminlerden kaynaklanmaktadır. Kuşburnu C vitamini açısından limon ve domatesten 30-40 kat, elmadan ise 300 kat daha zengindir. Ayrıca 20 mg B vitamini, 7 mg kadar B2 ve P vitamini içerir. Az miktarda uçucu yağa sahiptir. Genç yapraklarda 70 mg vitamin içerdiğinden ıhlamur gibi kaynatılarak suyu içilebilir.
Kuşburnular yüksek miktarlarda C vitamini, karotein, fenolik bileşikler ve folik asit bulunur. Tohumlar doymamış ve doymuş yağ asitleri içerir. Son zamanlarda, iltihap önleyici özellikleri, antioksidan kapasitesi ve anti mutagenik etkileri ispat edilmiştir. Araştırmacıların yaptıkları çalışmalar ile kuşburnu meyvesinin besleyici değeri, çok taraflı olarak ortaya konmuş ve kuşburnunu doğal bir ilaç olarak düşünülmesine sebep olmuştur. Çünkü içerdikleri kimyasallara bakıldığı zaman sağlık açısından önemli bileşikler olduğu görülmektedir. Her ne kadar ilk bakıldığında C vitamini içerikleri ile dikkati üzerine çekiyor ise de son yıllarda farklı ülkelerdeki araştırmacıların yapmış oldukları laboratuar çalışmaları ile kuşburnunun sağlık açısından önemli çok değişik kimyasal bileşenleri içerdiği görülmüştür.
Dünyada kuşburnu, başta Almanya olmak üzere, Rusya, Türk Cumhuriyetleri, İsviçre ve Finlandiya gibi birçok Avrupa Ülkesinde besin ve ilaç sanayinde değerli bir hammadde olarak kullanılmaktadır. Bu ülkelerde kuşburnu meyvelerinden meyve jelleri, bebek gıdaları, meyve suyu, marmelat ve çay olarak yararlanılmaktadır. Ayrıca
diğer meyve ve sebze sularının vitamince zenginleştirilmesinin yanı sıra, pasta ve şekerleme sanayiinde katkı maddesi olarak da büyük ölçüde kullanılmaktadır. Ülkemizdeki önemi özellikle son yıllarda artmıştır. Gümüşhane, Erzincan ve Tokat’taki meyve işleyen fabrika ve işletmelerde kuşburnu meyve suyu, marmelat, pulp ve poşet çay olarak şeklinde değerlendirilmektedir.
Kuşburnunda kökler derine indiğinden kurağa dayanıklıdır. Soğuğa karşı ise çok dayanıklıdır. Kuşburnu, adaptasyon yeteneğinin yüksek olması sebebiyle erozyon kontrolünde de başarıyla kullanılmaktadır. Özellikle tarım alanı olarak değerlendirilemeyecek kadar kötü toprak koşullarında, erozyonu engellemek için kullanılacak önemli bir bitkidir. Hastalık ve zararlılara dayanıklı ve farklı iklim ve toprak özelliklerine karşı toleranslı olması nedeni ile, güllere anaç olarak kullanılırken; çalı formu medeniyle de bir peyzaj bitkidir.
Kuşburnunun çok geniş bir kullanım alanına sahip olduğu bilinmektedir. Ticari anlamda bilinen ürünlerin yanı sıra, bölgesel ve mahallî olarak üretilip tüketilen birçok ürünü mevcuttur. Ülkemizde kuşburnu doğadan toplanılmakta ve toplanan miktar mevcut koşullarda tüketime yetmektedir. Avrupa ülkelerinde ise ihtiyaç içeride üretilen miktarlarla karşılanamadığı için, güney yarım kürede yer alan Şili ve benzeri ülkelerden ithalat yapılarak ihtiyaç karşılanmaktadır. Ülkemizde yapılacak girişimler ile ihracat şansı bulunması durumunda, doğadan toplanan ürün yeterli olmayacak ve ticari bahçelerin kurulması kaçınılmaz olacaktır. Bu durumda üreticilere tavsiye edilebilecek standart bir çeşidimiz bulunmamaktadır.
Erozyon konusunda, ülkemizin her yıl Kıbrıs adası kadar bir toprağın kaybedildiği göz önüne alındığında konunun ciddiyeti daha iyi anlaşılacaktır. Her türlü iklim ve toprak şartlarında kolayca gelişebilen kuşburnu, erozyona karşı önemli alternatif bir bitkidir. Başka erozyon önleyici bitkilerde söz konusudur. Ancak kuşburnu, ekonomik değeri ve göze hitap eden estetik bir özelliğe sahip olması ile ön plana çıkmaktadır.
Ticari bahçe kurma sırasında ortaya çıkan çeşit problemi burada da ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda iç piyasada kuşburnuna yönelik pazar oluşmuş ve kuşburnu ciddi anlamda
4
ekonomiye katkı sağlamıştır. Ancak kültüre alınmamış bir bitki olması nedeni ile sanayi için gereken istikrarlı üretimine ulaşılamamakta, bu durum kuşburnuna yönelik sanayinin düzensiz çalışmasına sebep olmaktadır.
Modern meyveciliğin en önemli özelliklerinden birisi çeşit standardizasyonuna gidilmesidir. Ülkemiz çok eski meyvecilik kültürüne sahip olmakla beraber, halen kuşburnu gibi bazı meyve türlerinde standart çeşitlerimiz bulunmamaktadır. Kuşburnu populasyonlarından amaca uygun bitkilerin seçilmesiyle, genel olarak üç aşamada yürütülen ıslah çalışmalarının en uzun süreyi kapsayan ilk aşaması kısa zamanda aşılmış olacaktır. Böylece elde edilecek olan iyi kaliteli meyve veren tipler, vejetatif metotlarla çoğaltılmak suretiyle klonlar meydana getirilecek ve bu klonlar bir örnek parsellerde yetiştirilerek meyve ve bitki özellikleri tespit edilerek, çeşit ıslahında ikinci aşama da tamamlanmış olacaktır. Üçüncü aşamada ise iyi sonuç veren klonlardan kurulacak bahçelerde incelemelere devam edilerek, amaca uygun özellikleri yönünden değerli olan klonların seçilmesiyle çeşit ıslahı çalışması tamamlanmış olacaktır (Dokuzoğuz, 1964 ).
Yabani kuşburnuların kültüre alınması denemeleri ilk defa 1980’li yılların ortalarında İsveç’te başlamıştır. Ticari kuşburnu üretimi için istenen çeşitlerin geliştirilmesi için bitki ıslah programları, Bulgaristan, eski Çekoslovakya, Almanya, Rusya ve İsveç’te yürütülmüştür. Son zamanlarda, doğal olarak yetişen yabani kuşburnu türleri değişik meyve özellikleri için Şili, Macaristan, İskandinav Ülkeleri ve Türkiye’de analizler yapılmıştır (Uggla, 2004).
Amasya ili ülkemizde kuşburnuların doğal yayılış alanı içerisinde yer almaktadır. Kuşburnu meyvesi bu ilimizde de çevre illerde olduğu gibi halk tarafından yoğun olarak işlenmekte ve ürünleri tüketilmektedir. Tüketicilerin talepleri özellikle orman köylerinde yaşayan insanlar tarafından, doğada yabani olarak yetişen kuşburnuların toplanması şeklinde karşılanmaktadır. Amasya ilinde daha öncesinde kuşburnuya yönelik herhangi bir çalışma gerçekleştirilmemiştir. Kuşburnu doğal yayılış alanı içerisinde yer alan, kuşburnu ürünlerinin yoğun şekilde sevilerek tüketildiği Amasya ilinde kuşburnu varlığını ortaya koymak, çıkan sonuçları değerlendirmek ve bölge için
gelecekte yapılacak çalışmalara zemin hazırlamak amacıyla böyle bir çalışmaya gereksinim duyulmuştur.
Yapılmış olan bu çalışma, dünyada uzun yıllardan beri bilinen ve tüketilen, ülkemizde de son yıllarda üretimi ve tüketimi giderek artan kuşburnu bitkisinin kültüre edilerek çeşit seviyesinde bir yetiştiricilik yapmak, verimli ve kaliteli kuşburnu tiplerinin yetiştiriciliği yaygınlaştırmak ve bundan sonra yapılacak olan çalışmalarda, şu ana kadar yapılmış olan çalışmaları daha ileri seviyelere taşıyacak olan yeni çalışmalara basamak olması noktasında önem arz etmektedir.
Kuşburnunun doğal yayılış alanı içerisinde olan Karadeniz bölgesinde yer alan Amasya ilinde yapılan bu çalışma ile ilin kuşburnu varlığı ve potansiyeli ortaya çıkartılmış olup, bundan sonraki çalışmaların temeli ortaya konmuştur.
2. KAYNAK ÖZETLERİ
Kuşburnu meyveleri sofralık olarak tüketiminden ziyade sanayide işlendiklerinden dolayı yapılacak seleksiyon çalışmalarında meyve iriliğinin yanında meyve eti oranının da yüksek olması arzu edilen bir özelliktir (Uggla, 1991). Kuşburnu marmelata ve meyve suyuna işlendiği gibi yüksek C vitamini içermesi sebebi ile diğer meyve ve sebze sularının C vitaminince zenginleştirilmesinde de kullanılmaktadır (Yamankaradeniz, 1982).
Kuşburnular yüksek miktarda C vitamini (Gao et al., 2000), karoten (Hornero-Mendez ve Minquez-Mosquera, 2000), fenolik bileşikler (Hvattum, 2002), ve folik asit (Stralsjö ve ark., 2003) içerirler. Lachman ve ark. (2001), göre Rosa spp.’den kuşburnular başlıca karoten olarak (25-62 mg kgֿ¹ ) Beta karoten ile birlikte 100-500 mg kgֿ¹ hesaplanmıştır. R.canina’da Hodisan ve ark. (1997) likopen, Beta cryptoxanthin, rubixanthin, zeaxanthin ve lutein’in varlığını rapor etmiştir. İlave olarak, iltihap önleyici özellikleri (Winther ve ark., 1999; Larsen ve ark., 2003) ve antioksidan kapasiteleri (Gao ve ark., 2000) belirlenmiştir.
Halasova ve Jicinska(1988), farklı yetişme bölgelerinde yetişen aynı çeşitte vitamin miktarının değiştiğini tespit etmiştir. R.rugosa meyveleri, 3 farklı olgunlaşma döneminde hasat edilmiş olgunlaşmamış, yarı olgun ve olgun), C vitamini zamanla artmıştır (Ernst ve Stritzke, 1958).
Yamankaradeniz (1983), kuşburnu meyvesinin askorbik asit miktarının en yüksek düzeyine teknolojik olum aşamasında ulaştığını ve biyolojik olgunlukta ise düşüş gösterdiğini bildirmiştir.
2.1. POMOLOJİK ÖZELLİKLER
Meyve tür ve çeşitlerine ait pomolojik karakterler genetik karakterlerdir. Genetik yapıda herhangi bir değişikliğin meydana gelmemesi durumunda, bu karakterler sonraki
generasyonlara aynı şekilde aktarılır. Bununla birlikte ekolojik koşulların da meyvelerin pomolojik özellikleri üzerinde önemli etkileri söz konusudur.
Yamankaradeniz (1982)'in, Erzurum yöresinde yaptığı bir çalışmada teknolojik olum aşamasında her türden 40 adet meyve alarak fiziksel özelliklere ilişkin bulgular saptamıştır. Bu özelliklerden meyve ağırlığı 0,61–4,95 g, et oranı % 56,00 – 86,16 arasında, teknolojik olum devresinde toplam ve suda çözünür kuru madde oranları ise sırasıyla % 29,92 – 33,80, % 20,5 – 27,0 arasında değişim göstermiştir.
Kara ve Gerçekçioğlu (1992), kuşburnunda yaptıkları çalışmada 2 yıllık meyve dalı üzerinde 4,20 adet meyve belirlemişlerdir. Meyvelerin 25,78 mm uzunluk, 15,93 mm genişlikte ve ortalama 3,07 g ağırlığında olduğunu, bir meyvede 29,62 adet çekirdek olduğunu saptamışlardır. Ayrıca meyve eti/çekirdek oranını ise % 44,39 olarak bulmuşlardır. Meyve etinde ise sitrik asit cinsinden 21,50 g / l toplam asit ile %21,60 suda çözünen kuru madde tespit etmişlerdir.
Ercişli ve Güleryüz (1996), Gümüşhane’de yaptıkları bir seleksiyon çalışmasında meyve örneği alınan 179 kuşburnu tipinin ortalama meyve ağırlıklarını 1,612 ile 6,015 g arasında, meyve eti oranlarını % 54,88 ile % 91,86 arasında, C vitamini içeriklerini 132mg/100 g ile 1273mg/100g arasında, SÇKM miktarlarını ise % 20,36 ile % 36,12 arasında bulmuşlardır.
Şen ve Güneş(1996), Tokat yöresinde doğal olarak yetişen kuşburnu popülasyonu içerisinde bazı tiplerin fiziksel ve kimyasal özelliklerini tespit etmişlerdir. Buna göre; meyve ağırlıklarını 1,57 g ile 4,44 g arasında, meyve enlerini 12,26 mm ile 18,71 mm arasında, meyve boylarını 18,34 mm ile 36,46 mm arasında, çekirdek sayılarını 14,70 adet ile 46,20 arasında, et/çekirdek oranlarını % 57,07 ile % 81,04 arasında, C vitamini içeriklerini 106,08 mg/100 g ile 1788,28 mg/100g arasında, pH değerlerini 2,98 ile 4,26 arasında, titre edilebilir (sitrik) asit miktarlarını % 0,77 ile % 3,90 arasında, SÇKM miktarlarını % 12 ile % 37 arasında ve kuru randımanlarını ise % 33,50 ile % 67,97 değerleri arasında tespit etmişlerdir.
8
Bursa yöresinde kuşburnu meyvelerinin bazı özelliklerini belirlemek amacı ile yapılan bir çalışmada meyve ağırlıkları 0,88 –2,22 g, meyve boyu 15,33 mm ile 21,83 mm, meyve eni 10,27 mm ile 14,53 mm, çekirdek sayısı 11,00 adet/meyve ile 35,33 adet/ meyve, et/çekirdek oranı 1,21 ile 5,34 g, SÇKM % 22,00 ile 40,32, pH 3,30 ile 4,08, toplam asit 1,51 g/100g ile 3,50 g/100g, vitamin C içeriği 30,11 mg/100g ile 57,91 mg/100g, indirgen şeker 09,09 g/100g ile 18,67g/100g, toplam şeker 12,02 g/100g ile 21,28 g/100g arasında bulunmuştur (Türkben ve ark., 1999).
İzmir Kemalpaşa yöresinde doğal olarak yetişen kuşburnu popülasyonunda fenolojik gözlemler yapılarak, bitki ve meyve özellikleri incelenmiştir. Buna göre meyve eni 12,24 mm ile 15,07 mm, ortalama meyve ağırlığı 1,222 g ile 2,204 g, meyve eti oranı % 60,84 ile % 74,30, çekirdek sayısı 18,25 adet/meyve ile 32,82 adet/meyve, SÇKM % 24,8 ile % 32, toplam asit miktarı % 1,712 ile % 2,509 C vitamini içerikleri 133 mg/100g ile 266 mg/100g değerleri arasında oldukları tespit edilmiştir (Mısırlı ve ark.1999).
Van yöresinde kuşburnular üzerinde yapılan bir seleksiyon çalışmasında birinci yıl meyve ağırlıkları 1,00 ile 2,93 g, meyve boyu 16,76 ile 27,32 mm, meyve eni 10,41 ile 15,53 mm, pH 3,30 ile 5,50, SÇKM % 12 ile % 37; ikinci yıl meyve ağırlıkları 1,51 g ile 7,77 g, pH 3,28 ile 4,26, SÇKM % 14,45 ile % 40,00, vitamin C içeriği 287 mg/100 g ile 1703 mg/100 g değerli arasında bulunmuştur (Kazankaya ve ark. 1999).
Erzurum yöresinde yapılan bir seleksiyon çalışmasında seçilen kuşburnu tiplerinde ortalama meyve ağırlıkları 2,397 ile 4,803 g, ortalama meyve eti oranları % 63,11 ile % 78,14, toplam asitlik % 0,87 ile % 2,20, Vitamin C içeriği 1074 mg/100 g ile 2962 mg/100 g, SÇKM miktarı % 31,01 ile % 37,64, toplam kuru madde miktarı% 34,82 ile % 40,98 ve pH ise 3,15 ile 4,73 değerleri arasında belirlenmiştir (Ercişli ve ark. 2001). Tokat yöresinde yapılan bir seleksiyon çalışmasında seçilen kuşburnu tiplerinde meyve ağırlığı 2,86 g (MR–46) ile 4,97 g (MR–25), meyve eti oranı % 57,22 (RŞ–04) ile % 77,38 (YL–08), C vitamini içerikleri 282,70 mg/100g (MR–12) ile 1173,40 mg/100g (MR–15), SÇKM % 18,38 (AR–1) ile % 28,40 (MR–64), toplam kuru madde miktarları % 34,42 (YL–08) ile % 49,42 (RŞ–04) değerleri arasında saptanmıştır (Güneş ve Şen, 2001).
Adil cevaz yöresinde doğal olarak yetişen kuşburnuların seleksiyonu üzerinde yapılan bir çalışmada, meyve ağırlığı 1,12-3,62 g, meyve boyu 17,86-29,50 mm, meyve eni 10,80-17,06, meyve eti oranı % 42,61-78,88, çekirdek sayısı 13-48 adet, toplam çekirdek ağırlığı 0,34-1,36 g, C vitamini içeriği 73-987 mg/100 g, SÇKM (suda çözünebilir kuru madde) miktarı % 22-42, titre edilebilir asit miktarı % 0,57-4,65, toplam kuru madde içeriği % 29,66- 58,50 değerleri arasında saptanmıştır (Kazankaya ve ark., 2001).
Edremit ve Gevaş yöresinde yürütülen bir seleksiyon çalışmasında, meyve ağırlığı 1,00-1,93 g, meyve boyu 10,40-25,10 mm, meyve eni 10,41-15,53 mm çekirdek boyu 1,60-6,30 mm, çekirdek ağırlığı 0,013-0,051 g çekirdek sayısı 15-32 adet/meyve, çekirdek eni 1,30-3,10 mm, SÇKM % 12- 32, pH 3,30-5,50, kuru madde oranı % 45,67- % 89,28 arasında olduğu belirlenmiştir (Kazankaya ve ark., 2002).
Tatvan yöresinde doğal olarak yetişen kuşburnu tiplerinin üstün özelliklerinin belirlenmesi üzerine yapılan bir araştırmada, meyve ağırlığı 0,41–2,40 g, meyve boyu 8,20–16,67 mm, meyve eni 9,65–18,36 mm, çekirdek ağırlığı 0,079–0,018 g, çekirdek sayısı (adet) 10–45, çekirdek boyu 6,24–8,05 mm, çekirdek eni 3,68–6,74 mm, C vitamini miktarı 309–1114 mg/100 g ve SÇKM miktarı % 8,8–19,2 olarak tespit edilmiştir. (Türkoğlu ve Muradoğlu, 2003).
Erzurum yöresinde yapılan bir seleksiyon çalışmasında, 12 ümitvar kuşburnu tipi belirlenmiştir. Seçilen bu tiplerin meyve ağırlıkları 3,149 – 4,803 g, meyve eti oranları % 63,11 – 71,13, C vitamini miktarları 1074 – 2557 mg/100 g, SÇKM oranları % 31,01 – 36,72 ve toplam kuru madde oranları % 34,82 – 40,15 değerleri arasında bulunmuştur (Ercişli ve Eşitken, 2004).
Doğu Anadolu Bölgesinde bulunan kuşburnu (Rosa canina) bitkilerinin pomolojik özelliklerinin saptanması üzerine bir araştırmada, meyve boyları 1,23-4,43 cm, meyve enleri 1,03-2,66 cm, meyve ağırlıkları 2,04-6,10 g, çekirdek sayıları 18,6- 41,6 adet; meyve eti oranları % 46,8- -% 79,9, pH 3,2-4,5, SÇKM miktarları % 14,8- % 36,2,
10
toplam kuru madde içerikleri % 39,8-% 55,4 ve C vitamini içerikleri 301 -1183 mg/100g arasında değişmiştir (Kazankaya ve ark. 2005).
Bazı ümitvar kuşburnu (Rosa spp.) tiplerinin Erzincan ekolojik koşullarına adaptasyonu (Seleksiyon II) çalışmasında meyve boyları 13,002-32,968 mm, meyve enleri 13,778 - 20,882 mm, meyve ağırlıkları 2,213 – 6,167 g, çekirdek sayıları 5,94 – 35,089 adet; meyve eti oranları % 61,353 – 80,476, pH 3,24-4,36, SÇKM miktarları % 14- % 30,8, toplam kuru madde içerikleri % 27,063 - % 56,570 ve C vitamini içerikleri 305,40 – 945,45 mg/100g arasında değiştiği tespit edilmiştir (Kızılcı, 2005).
Van yöresinde doğal olarak yetişen R. canina, R. foetida, R. iberice, R. dumalis, R. pisiformis ve R. pimpinellifolia’nın meyve boyları 18,40- 27,40 mm; meyve ağırlıkları 1,95–3,11 g, meyve eti oranları % 57,20–85,27; kuru madde içerikleri % 46,22- % 50,27; SÇKM miktarları % 12,00–20,54; pH 4,15–4,45, titre edilebilir asit miktarları % 0,66-% 0,85 arasında olduğu saptanmıştır (Doğan ve Kazankaya, 2006).
Hakkâri il merkezinde doğal olarak yetişen kuşburnuların (Rosa spp.) seleksiyonu çalışmasında tiplerde meyve ağırlıkları 1,55 - 3,92 g, meyve eti oranları % 63,35 - 76,69, C vitamini değerleri 479,82 - 916,46 mg/100 g, kuru randımanları % 46,25-59,39, suda çözünebilir kuru madde miktarları % 16,00 - 27,50 değerleri arasında değişmiştir (Ekincialp, 2007).
2.2. FENOLOJİK ÖZELLİKLER
Meyve türlerinde tomurcuk oluşum tarihleri, çiçeklenme ve hasat tarihi gibi fenolojik gelişim tarihleri rakım, sıcaklık, ışıklanma vb. iklim faktörlerine önemli sayılabilecek derecede sapmalar gösterebilmektedir.
Gümüşhane’de yapılan bir çalışmada çiçeklenmeler mayıs ayı sonu – haziran ayı başlangıcı, çiçeklenme süresinin 15-20 gün civarında olduğu, huzmedeki çiçek sayısının 1-4 adet olduğu, meyve olgunlaşmalarının ağustos ayı sonu – eylül ayı başlangıcı
olduğu, çiçeklenmeden hasada kadar geçen süre 87–112 gün arasında olduğu bildirilmiştir (Ercişli ve Güleryüz (1996).
Tokat yöresinde yapılan bir çalışmada, çiçeklenme başlangıcı 21 mayıs – 26 haziran, tam çiçeklenme 27 mayıs – 4 temmuz, çiçeklenme sonu 2 haziran – 12 temmuz, çiçeklenme süresi 12 -18 gün, teknolojik olum tarihi 12 ağustos – 30 eylül, tam çiçeklenmeden hasada kadar geçen süre 64 -115 gün olduğu tespit edilmiştir ( Güneş, 1997).
Bursa yöresinde yapılan bir çalışmada, ilk çiçeklenme tarihi olarak 20 nisan –10 mayıs, tam çiçeklenme 10 – 18 mayıs tarihleri arasında, meyvelerin olgunlaşması 20 ağustos – 20 eylül arasında tespit edilmiştir (Türkben ve ark. 1999).
Kızılcı (2005), Erzincan yöresinde seçtiği 11 tip üzerinde yaptığı seleksiyon II çalışmasında, tomurcuk patlamasını mart ayı son haftasında, çiçeklenme başlangıcını mayıs ayının son on günlük süresi içerisinde, tam çiçeklenmesini mayıs ayı sonu-haziran ayı başlangıcı olarak, çiçeklenme sonunu sonu-haziran ayının ilk on günlük süresi içerisinde, hasat tarihini en erken temmuz sonu, en geç eylül sonu olarak, çiçeklenme süresini 13 ile 18 gün arası, tam çiçeklenmeden hasada kadar geçen süre 60 ile 121 gün arasında tespit etmiştir.
Kuşburnu meyvelerinin olgunlaşma sırasındaki şeker içerikleri ve renklerinde değişimleri tespit etmek amacıyla yapılan bir çalışmada meyveler, 5 ekim – 10 kasım tarihleri arasında altı defada elde edilmiştir (Uggla, 2004).
Kovacs (2005)’ın, Macaristan’da Rosa taksonları arasında yaptığı çalışmada en erken çiçeklenmeler Mayıs ayının son 10 günü içerisinde başlamış, en geç çiçeklenmeler ise haziran ayının ilk on günlük süresi içerisinde meydana gelmiştir. Hasat, erkenci olanlar için ağustos sonu – eylül başlangıcında, geç olgunlaşanlarda ise eylül ayının sonunda gerçekleşmiştir. Araştırıcı, çalıştığı türlerde tam çiçeklenme süresinin ortalama 14 gün olduğunu fakat bu sürenin hava sıcaklığına bağlı olarak bir aya kadar uzayabileceği gibi, bir haftaya kadarda kısabileceğini belirtmektedir. Yine bu çalışmada çiçeklenme
12
zamanı ve olgunlaşma periyodu çalışılan türler için karakteristik özelliklerdir ve yıldan yıla çok düşük bir değişim göstermektedir.
İsveç’te kuşburnular için hasat sezonu, türlere göre değişmekle beraber eylül ayı sonu veya ekim ayı başıdır. Bitkiler ikinci yıl ürün vermeye başlamaktadır. Bununla birlikte, en yüksek verim bitkiler 5-6 yaşlarına ulaştığında elde edilmektedir (Uggla ve Martinsson, 2005).
Azerbaycan’da R.canina üzerinde yapılan gözlemlerde, rakımlardaki değişikliklere bağlı olarak bölgeler arasında meyve olgunlaşma tarihleri arasında önemli farklılıklar görülmüştür. Meyvelerin toplanmaları için en uygun zaman; yamaç arazilerde ağustos ayının sonu ile eylül ayının başı, alçak dağlık alanlarda eylül ayının ilk ve ikinci 10 günlük zaman diliminde, yüksek dağlık alanlarda ise ekim ayının başlangıcıdır ( Latafata ve Eldar, 2005).
Hakkâri’de yapılan çalışmada kuşburnu genotiplerinin tam çiçeklenme tarihleri 29 Mayıs–13 Haziran tarihleri arasında gerçeklemektedir (Ekincialp, 2007).
2.3. MORFOLOJİK ÖZELLİKLER
Kuşburnu çok yıllık bir bitkidir. Genellikle 3 m kadar boylanan çalı formundadır. Gövde ve dallar sarkık görünümde olup, çoğunluklu sık dikenlidir. Dikenleri güçlü, çokça eğri, az olarak düzdür. Yapraklar, 5-7 yaprakçıklı, tüysü yaprak durumunda, yaprakçıklar 2-4 cm uzunlukta, yumurta veya elips biçiminde, kenarlı yalın veya katlı olarak dişli, açık yada mavimsi yeşil renktedir (Perry, 1988). Her iki yüzeyinde çıplak veya alt yüzünde az tüyler bulunur. Çiçekli dallardakiler geniş, çiçeksiz daldakiler ise çoğunluklu dardır. Çiçekler tek yada şemsiyemsi salkım durumunda toplanmış, pembe, açık kırmızı veya beyaz renktedir. Çanak yapraklar kadehi yuvarlak veya uzunca yumurta görünümündedir. Uçları sonradan geriye yatar, kenarlarında bezemsi kirpikler vardır. Taç yapraklar erken dökülür, taç yapraklar 20-25 mm uzunlukta, yumurtalıkta dişicik borusu tüylü veya çıplaktır. Yalancı meyve yuvarlak veya yumurta biçiminde,
etli parlak kırmızı renktedir. Çalı formunda bir bitki olan kuşburnu haziran ayında çiçeklenerek, meyveleri ekim ayında olgunlaşmaktadır (Yılmaz ve ark., 1996).
Danimarka’da yapılan bir çalışmada, üzerinde çalışılan kuşburnu türlerinin bitki boylarının 0,5–5,0 m yüksekliğinde olduğu, bitkinin meyvelerinin olgunlaşma zamanının Ağustos - Ekim aylarında gerçekleştiği ve C vitamini içeriklerinin ise 400– 2330 mg/100 g arasında değiştiği saptanmıştır (Kühn, 1992).
Bursa yöresinde yapılan bir çalışmada, çiçek renkleri beyaz, pembe, koyu pembe, krem ve sarımsı pembe, dikenlilik durumu 29 tipten sadece bir tanesi az dikenli, sürgün sayısı ise ortalama 5 adet olarak tespit edilmiştir (Türkben ve ark. 1999).
Kızılcı (2005), bazı ümitvar kuşburnu (Rosa spp.) tiplerinin Erzincan ekolojik koşullarına adaptasyonu üzerine yaptığı çalışmada 3 yaşındaki bitkilerin ortalama taç yüksekliklerini 25 ile 127 cm arasında, taç genişliklerini 30 ile 330 cm arasında, sürgün uzunluklarını 17 cm ile 134 cm arasında, sürgün kalınlıklarını 2.81 mm ile 7.71 mm arasında değiştiğini belirlemiştir. Üzerinde çalıştığı 11 tipten, 4 tip az dikenli, 4 tip orta dikenli ve 3 tip de çok dikenli olarak belirlenmiştir.
Hakkâri’de yapılan bir çalışmada genotiplerin bitki boyları 0,90- 3,00 cm, bitki çevreleri 0,80–3,10 cm, bitki gövde sayıları 1–12 adet, taç şekilleri ise 14 tipte dik, 29 tipte yarı dik, 7 tipte ise yayvan bir yapıya sahip olduğu belirlenmiştir. Araştırıcının ümitvar olarak belirlediği 11 tip için dikenlilik durumu ise 4 tipte az, 5 tipte orta, 2 tipte çok derecede olarak tespit etmiştir (Ekincialp, 2007).
3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
Araştırma 2006 ve 2007 yıllarında, Amasya ili merkezi ve ilçelerinde yürütülmüştür. Üstün özelliklere sahip, değişik kuşburnu türlerine ait tiplerin fenolojik, morfolojik ve pomolojik özelliklerinin belirlenmesini içeren çalışmada, çok sayıda bitkiye gidilmiş ve göreceli seçim kriterlerine uyan bitkilerden meyve örneği alınmış ve örnek alınan her bitki bir tip olarak kabul edilmiştir. Çalışma sırasında seçim kriterlerine uymayan bitkilerden (meyvesi çok küçük, bol çekirdekli, aşırı dikenli, hastalık ve zararlılarla bulaşık vb.) örnek almamaya dikkat edilmiştir.
2006 yılında toplam 90 genotipten meyve örneği alınmış ve örnek alınan bitkilerden tartılı derecelendirme sonucunda 9 tip, farklı özelliklerinden dolayı 4 tip bir sonraki yıl üzerinde çalışılmaya değer tipler olarak belirlenmiştir. Belirlenen bu 13 tipin tür teşhisi Cumhuriyet Üniversitesi Fen – Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümünde görevli, Sistemik botanik konusunda çalışan Yard. Doç. Dr. Erol DÖNMEZ tarafından yapılmıştır.
Amasya ili 2006 ve 2007 yılı iklim verileri aşağıdaki gibidir (Çizelge 3.1; Çizelge 3.2) Çizelge 3.1. Amasya İli 2006 yılı iklim verileri
Ort. Sıc. En Yük. Ort.Sıc. En Düş. Ort. Sıc. En Yük. Sıc. En Düş. Sıc. Ort. Top. Yağ. Ort. Nis. Nem AYLAR °C °C °C °C °C (kğ) (%) Ocak 0,5 5,1 -3,4 13,2 -17,3 43,9 61,5 Şubat 2,1 6,9 -2,3 19,2 -11,2 71,1 64,2 Mart 9,9 16,7 4,2 24,0 -1,4 76,4 48,5 Nisan 13,8 20,8 7,2 28,5 -1,2 33,5 48,6 Mayıs 17,4 24,5 10,0 37,2 5,0 49,7 50,2 Haziran 22,6 29,8 14,9 39,2 11,0 35,4 46,2 Temmuz 22,8 29,3 15,6 34,8 11,0 10,7 46,5 Ağustos 28,0 36,2 19,0 42,0 14,8 - 42,4 Eylül 20,1 27,7 13,5 34,6 8,6 72,1 53,9 Ekim 15,3 21,2 10,4 30,4 7,7 37,3 53,3 Kasım 6,8 13,6 1,7 22,7 -4,2 40,9 61,9 Aralık 1,5 7,4 -3,4 11,2 -9,2 13,2 60,4
Çizelge 3.2. Amasya İli 2007 yılı iklim verileri
3.2. Yöntem
3.2.1. Araştırma Yerinin Seçimi ve Kuşburnu Tiplerinin Belirlenmesi
Amasya il merkezi ve ilçelerinde yetişen kuşburnuların nerelerde yoğunluk kazandığının tespit edilmesi amacı ile Tarım il ve İlçe Müdürlüklerinde çalışan personel ile görüşmeler yapılmış, bu görüşmeler sonucunda belli başlı adresler belirlenmiştir. 2006 yılı ağustos ayı içerisinde belirlenen ve/veya daha sonra kapsama alınan adreslere gidilerek, meyve örneği alınabilecek tipler belirlenmiştir. Tipleri belirleme çalışması sırasında aşağıdaki kriterler öncelikli olarak göz önünde bulundurulmuştur;
- Bol ürün vermesi,
- Meyvelerin iri ve et oranlarının yüksek olması, - Çalıların hatalık ve zararlılarda arî olması, - Çalıların göreceli olarak az dikenli olması.
2006 yılı ağustos ve eylül döneminde yapılan taramalar neticesinde 90 tipten meyve örneği alınmıştır. Belirlenen 90 tipin tartılı derecelendirmeye esas olan fiziksel ve kimyasal özellikleri tartılı derecelendirmeye tabi tutulmuş ve 13 tanesi ümitvar tip
Ort. Sıc. En Yük. Ort.Sıc. En Düş. Ort. Sıc. En Yük. Sıc. En Düş. Sıc. Ort. Top. Yağ. Ort. Nis. Nem AYLAR °C °C °C °C °C (kğ) (%) Ocak 4,4 10,4 -0,8 20,0 -6,6 33,0 52,9 Şubat 3,6 9,5 -1,9 18,6 -10,2 35,9 54,0 Mart 8,5 14,8 2,5 25,8 -3,2 55,8 52,6 Nisan 10,6 17,5 3,5 24,9 -1,1 32,7 49,7 Mayıs 21,3 29,7 12,8 35,5 5,9 72,5 49,9 Haziran 23,7 30,8 15,6 39,8 11,8 59,3 47,7 Temmuz 26,2 33,6 17,2 41,3 12,9 1,3 44,0 Ağustos 26,4 34,3 18,9 42,2 14,9 11,8 47,8 Eylül 21,9 29,9 14,1 38,4 8,5 33,6 46,8 Ekim 17,0 24,2 10,2 30,3 3,9 38,4 54,3 Kasım 8,4 14,2 4,2 21,6 -3,2 108,1 59,2 Aralık 4,4 8,7 1,1 16,5 -7,5 53,0 61,6
16
olarak belirlenmiştir. Bu ümitvar tipler 2007 yılında fenolojik, morfolojik ve pomolojik değerlendirmeye alınmıştır.
3.2.2. Tartılı Derecelendirmede Dikkate Alınan Kriterler
Tartılı derecelendirmede; verimlilik, meyve ağırlığı, meyve eti oranı, C vitamini içeriği, aroma, toplam kuru madde, SÇKM ve dikenlilik özellikleri esas alınmıştır.
3.2.2.1. Verimlilik (kg/bitki)
Bitkilerin verimlilik durumları, meyveler olgunluğa geldiklerinde her bitki tek defada hasat edilip tartılarak belirlenmiştir.
3.2.2.2. Meyve Ağırlığı (g)
Meyve ağırlıkları, tesadüfî olarak seçilen 30 adet meyvenin 0.01 g’a duyarlıklı hassas terazide tek tek tartılmak suretiyle belirlenmiştir.
3.2.2.3. Meyve eti oranı (%)
Meyve eti oranı, meyve eti ağırlığının meyve ağırlığına oranlanmasıyla saptanmıştır (Yamankaradeniz, 1983).
3.2.2.4. C vitamini (askorbik asit ) içeriği (mg/100g)
Kuşburnu tiplerinde, çekirdekleri çıkarılmış meyvelerin C vitamini içerikleri titrimetrik yöntemle belirlenmiştir (Anonim, 1983).
3.2.2.5. Toplam kuru madde (%)
Kuşburnu tiplerinden alınan yaş meyve örneklerinin tartılıp 105°C'lik etüvde sabit ağırlığa kadar kurutulmasıyla belirlenmiştir (Cemeroğlu, 1976; Yamankaradeniz, 1982).
3.2.2.6. Suda çözünebilir kuru madde (%)
Kuşburnu tiplerinin meyvelerinde suda çözünebilir kuru madde (SÇKM) miktarları, el refraktometresi ile tespit edilmiştir (Karaçalı, 1990).
3.2.2.7. Aroma
Kuşburnuların aromalarının belirlenmesi amacı ile duyusal analiz yapılmış ve bu analizler neticesinde iyi, orta ve kötü olmak üzere nitelendirilmişlerdir.
3.2.2.8. Dikenlilik
Kuşburnular da dikenlilik, bir yıllık sürgünlerin orta kısmındaki 10 cm uzunluğunda bir bölümün dikenleri sayılarak tespit edilmiş ve diğer tiplerle karşılaştırılması sonucu az, orta ve çok olarak belirlenmiştir.
3.2.3. Değiştirilmiş Tartılı Derecelendirme Yönteminin Kullanılması
Tiplerin birbirleri ile karşılaştırılmasında “Değiştirilmiş Tartılı Derecelendirme Metodu” kullanılmıştır (Güleryüz, 1993). Kuşburnu tiplerinin seçiminde tartılı derecelendirmeye esas alınan özellikler, göreceli puanlar, sınıf değerleri ve sınıf puanları Çizelge 3.1’de verilmiştir.
Toplam tartılı puanların hesaplanması, her bir özelliğe ait göreceli puanların özelliklere verilen değer puanların çarpılmasıyla elde edilen puanların toplanması şeklinde yapılmıştır (Güleryüz, 1993).
18
Çizelge 3.1.Tartılı derecelendirmeye esas alınan özellikler, göreceli puanlar, sınıf değerleri ile sınıf puanları
Özellikler Göreceli Puanlar Sınıf Puanları Sınıf Değerleri Meyve ağırlığı (g) 15 10 7 3 4,01 – 3,20 3,19 – 2,38 2,37 – 1,59 Meyve eti oranı
(%) 15 10 5 2 93,93 – 81,15 81,14 – 68,36 68,34 – 55,58 Verim (kg/bitki) 15 10 8 2 yüksek orta az Vitamin C (mg/100g) 15 10 5 2 747,47 – 511,78 511,77 – 276,08 276,07 – 040,40 SÇKM (%) 10 10 7 3 32,0 – 26,3 26,2 – 20,5 20,4 – 15,0 Toplam Kuru Madde
(%) 10 10 8 2 59,44 – 49,96 49,95 – 40,47 40,46 – 31,00 Dikenlilik 10 10 7 3 Az Orta Çok Aroma 10 10 7 2 İyi Orta Kötü
3.2.4. Tiplerin Tanıtılmasında Kullanılan Diğer Özellikler
Yapılan çalışmada kuşburnu tiplerinin tanıtılmasında aşağıdaki özelliklere de yer verilmiştir.
3.2.4.1 Fenolojik Özellikler:
3.2.4.1.1. Vejetatif tomurcuklarının patlamaya başladığı tarih
Vejetatif tomurcukların patlamaya başladığı tarih, gözlemlenerek kaydedilmiştir.
3.2.4.1.2. Çiçek tomurcuklarının oluşmaya başladığı tarih
Sürgünler üzerinde çiçek tomurcuklarının oluşmaya başladığı tarih, gözlemlenerek kaydedilmiştir.
3.2.4.1.3. Çiçeklenmeye başlama tarihi
Çiçeklerin %10’nun açıldığı tarih, çiçeklenme başlangıcı olarak kaydedilmiştir.
3.2.4.1.4. Tam çiçeklenme tarihi
Çiçeklerin %60-70’nin açıldığı dönem, tam çiçeklenme tarihi olarak kaydedilmiştir.
3.2.4.1.5. Çiçeklenme sonu tarihi
Çiçeklerin %90-100’nün açtığı ve taç yapraklarını dökmeye başladığı tarih, çiçeklenme sonu olarak kaydedilmiştir.
3.2.4.1.6. Tam çiçeklenmeden teknolojik olum aşamasına kadar geçen süre
Tam çiçeklenme tarihinden hasada kadar geçen süre hesaplanarak belirlenmiştir.
3.2.4.1.7. Meyvelerin teknolojik oluma geldiği tarih
Meyvelerin olum döneminde kendine has rengini aldığı fakat biyolojik olgunluğa ulaşmadığı (yumuşamadığı) dönem teknolojik olum tarihi olarak kaydedilmiştir.
20
3.2.4.1.8. Yaprak döküm tarihleri
Bitkilerin yapraklarının dökülmeye başladığı tarih gözlemlenerek kaydedilmiştir.
3.2.4.2. Morfolojik Özellikler:
3.2.4.2.1. Taç genişliği ve yüksekliği (m)
Ümitvar kuşburnu tiplerinin, taç genişliği tacın en geniş yerinden; taç yüksekliği ise yerden bitkinin tepe noktasına kadar olan yüksekliği metre ile ölçülerek tespit edilmiştir.
3.2.4.2.2. Sürgün boyu ve çapı (cm-mm)
Ümitvar kuşburnu tiplerinin, çalılarında yer alan en az 3 sürgünün boyu metre ile çapı 0,05 mm hassas kumpas ile ölçülerek tespit edilmiştir.
3.2.4.2.3. Bitki başına sürgün sayısı (sürgün/bitki)
Ümitvar kuşburnu tiplerinin çalılarında yer alan sürgün sayıları sayılarak tespit edilmiştir.
3.2.4.2.4. Sürgün başına meyve dalcığı sayısı (adet/sürgün)
Ümitvar kuşburnu tiplerinin, sürgünlerinde bulunan meyve dalcıkları sayılarak tespit edilmiştir.
3.2.4.2.5. Hüzme başına meyve sayısı (adet/hüzme)
Ümitvar kuşburnu tiplerinin, meyve dalcıklarındaki hüzme başına meyve sayısı sayılarak tespit edilmiştir.
3.2.4.3. Pomolojik Özellikler:
3.2.4.3.1. Meyve boyu ve eni (mm)
Meyve eni ve boyu, meyvelerin çanak yaprakları temizlendikten sonra 0,05 mm hassas kumpasla ölçülerek belirlenmiştir.
3.2.4.3.2. Çekirdek sayısı (adet/meyve)
Çekirdek sayısı, tesadüfî olarak toplanan 30 adet meyveden çekirdeklerin çıkartılıp sayılmasıyla belirlenmiştir.
3.2.4.3.3. Çekirdek ağırlığı (g)
Her meyveden çıkartılan bütün çekirdekler tartılarak ve toplam çekirdek sayısına bölünerek çekirdek ağırlığı hesaplanmıştır.
3.2.4.3.4. pH
Kuşburnu tiplerinin, pH değerleri dijital pH metre ile ölçülerek tespit edilmiştir (Şen ve Güneş, 1996).
3.2.4.3.5. Titre edilebilir asit oranı (%)
Kuşburnu tiplerinin, titre edilebilir asit oranını tespit etmek için potansiyometrik titrasyon yöntemi kullanılmıştır (Cemeroğlu, 1976).
3.2.4.3.6. Meyve rengi
22
3.2.4.3.7. Meyve şekli
Kuşburnu tiplerinin, meyve şekilleri gözlemlere göre nitelendirilmiştir.
3.2.4.3.8. Meyve tadı ve aroması
Kuşburnu tiplerinin tadı ve aroması, yapılan duyusal analizlere göre iyi, orta, kötü olarak belirlenmiştir.
3.2.4.2.9. Meyvede dış tüylülük
Meyve dış yüzeylerindeki tüylülük durumlarına göre var veya yok olarak nitelendirilmiştir.
3.2.4.3.10. Meyvede iç tüylülük
Meyve içerisindeki tüylülük durumlarına göre göreceli olarak az, orta veya çok olarak değerlendirilmiştir.
3.2.4.3.11. Meyve şekil indeksi (uzunluk/genişlik)
2006 yılı içerisinde Amasya ili taranarak 90 adet tip belirlenmiştir. Bu tiplerden meyve örneklerinin alınması sırasında tartılı derecelendirmede kullanılmak üzere dikenlilik ve verim kriterleri de göreceli olarak not alınmıştır.
Toplanan tiplerin ilk önce pomolojik özellikleri belirlenmiştir. 90 tipe ait ölçüm, sayım, gözlem ve analiz sonuçları çizelge 4.1, 4.2 ve 4.3’de verilmiştir.
4.1.1. Meyvelerin Pomolojik Özellikleri
4.1.1.1. Meyve ağırlığı (g)
Tartımlar neticesinde tiplerin meyve ağırlıkları ortalaması 1,59 g (MR–03) - 4,01 g (MZ–05) arasında tespit edilmiştir.
4.1.1.2. Meyve boyu ve eni (cm – mm)
Yapılan ölçümler neticesinde tiplerin meyve enleri 11,18 mm (MR–01) - 17,79 mm (MZ–01) değerleri arasında, meyve boyları ise 18,84 mm (MZ–08) - 28,02 mm (MR–10) değerleri arasında belirlenmiştir.
4.1.1.3. Meyve eti oranı (%)
Tiplerin meyve eti oranı %55,58 (MR–16) - % 93,93 (MR–04) arasında tespit edilmiştir.
4.1.1.4. Çekirdek sayısı (adet/meyve)
Tiplerin çekirdek sayısı 2 adet/meyve (MR–03) - 42 adet/meyve(MZ–07) arasında bulunmuştur.
24
4.1.1.5. Çekirdek ağırlığı (g)
Tiplerin çekirdek ağırlığı 0,019 gr (TŞ–25) - 0,057 gr (MR–03 ve MR–31) arasında belirlenmiştir.
4.1.1.6. C vitamini (askorbik asit ) içeriği (mg/100g)
Tiplerin C vitamini içerikleri 31,09 mg/100g (MR–21) - 747,47 mg/100g (MZ–08) arasında tespit edilmiştir.
4.1.1.7. pH
Tiplerin pH değeri 3,41(MZ–17) - 4,38 (TŞ–25) arasında olmuştur.
4.1.1.8. Toplam kuru madde (%)
Tiplerin toplam kuru madde oranları % 31,00 (MR–31) - % 55,29 (TŞ–7) arasında bulunmuştur.
4.1.1.9. Suda çözünebilir kuru madde (%)
Tiplerin SÇKM oranları % 15 (TŞ–09) - %32 (GH–01, MR–07, MR–09, MR–12, MR– 15, MR–17, MR–18, MR–29, MZ–10, TŞ–04, TŞ–13, TŞ–14 ve TŞ–24) arasında tespit edilmiştir.
4.1.1.10. Titre edilebilir asit oranı (%)
Tiplerin titre edilebilir asit oranı % 0,55 (TŞ–25) - % 4,00 (GH–01) olarak tespit edilmiştir.
4.1.1.11. Meyve rengi
Kuşburnu tiplerinden 50 adet tipin turuncu, 30 adet tipin açık kırmızı ve 10 adet tipin ise kırmızı meyve renklerine sahip oldukları belirlenmiştir.
4.1.1.12. Meyve şekli
Kuşburnu meyvelerinde yapılan gözlemlere göre 35 adet tipin konik, 25 adet tipin silindirik, 25 adet tipin oval ve 5 adet tipin ise yuvarlak meyve şekline sahip oldukları tespit edilmiştir.
4.1.1.13. Meyve tadı ve aroması
Kuşburnu tiplerinin tadı ve aroması yapılan duyusal analizlere göre, 12 adet tip iyi, 2 adet tip kötü ve 76 adet tip orta grupta yer almıştır.
4.1.1.14. Meyvede dış tüylülük
Meyve dış yüzeylerindeki tüylülük durumlarına bakılarak, 80 adet tipin dış tüylülüğe sahip olmadıkları, 10 adet tipin ise dış tüylülüğe sahip oldukları belirlenmiştir.
4.1.1.15. Meyvede iç tüylülük
Meyve içerisindeki tüylülük durumlarına bakılarak, 41 adet tipin iç tüylülüğe fazla miktarda sahip oldukları, 42 adet tipin orta miktarda ve 7 adet tipin ise az miktarda iç tüylülüğe sahip oldukları belirlenmiştir.
4.1.1.15. Meyve şekil indeksi
Hesaplama sonucunda meyve şekil indeksi 1,11 (MZ–01) - 2,17 (GH–04) olarak tespit edilmiştir.
26
Çizelge 4.1. 2006 yılı kuşburnuların fiziksel ölçüm sonuçları Sıra No Tip Meyve Ağırlığı(g) Meyve Eni(mm) Meyve Boyu(mm) Meyve eti oranı(%) Çekirdek Sayısı(adet) Çekirdek Ağırlığı(g) 1 MR-01 1,60 11,18 23,06 69,61 16,90 0,029 2 MR-02 2,14 13,57 22,66 67,91 24,15 0,028 3 MR-03 1,59 12,53 21,59 91,87 2,45 0,057 4 MR-04 1,72 12,59 22,06 93,93 2,00 0,048 5 MR-05 2,32 14,60 22,78 69,71 24,00 0,029 6 MR-06 3,67 18,20 22,33 65,95 41,25 0,030 7 MR-07 2,15 13,11 23,40 77,08 20,00 0,025 8 MR-08 2,46 14,34 22,70 66,40 32,30 0,026 9 MR-09 2,45 14,21 23,54 69,10 31,65 0,024 10 MR-10 3,66 15,97 28,02 70,27 31,55 0,034 11 MR-11 2,30 14,19 22,09 66,96 27,95 0,027 12 MR-12 2,48 14,35 23,25 70,63 29,05 0,025 13 MR-13 2,91 15,63 22,28 66,66 32,85 0,030 14 MR-14 2,17 12,82 23,66 69,40 22,85 0,029 15 MR-15 2,16 12,89 24,13 73,46 24,30 0,024 16 MR-16 2,68 14,26 23,51 55,58 30,80 0,039 17 MR-17 2,67 13,97 27,78 73,64 21,60 0,033 18 MR-18 2,27 13,24 25,10 68,64 24,20 0,029 19 MR-19 2,18 13,39 23,16 67,84 25,70 0,027 20 MR-20 2,38 13,25 25,28 69,72 23,50 0,031 21 MR-21 2,12 13,96 20,91 69,01 25,00 0,026 22 MR-22 2,29 13,52 24,74 71,72 29,75 0,022 23 MR-23 2,50 14,08 24,46 68,01 31,45 0,025 24 MR-24 2,90 15,76 21,84 70,22 29,35 0,029 25 MR-25 2,40 13,79 24,87 70,00 25,10 0,029 26 MR-26 2,38 13,60 24,56 71,71 29,85 0,023 27 MR-27 2,80 15,88 21,80 68,74 34,42 0,025 28 MR-28 2,48 14,04 24,73 63,07 31,60 0,029 29 MR-29 2,84 14,84 23,72 68,04 31,10 0,029 30 MR-30 2,29 13,26 23,57 71,32 27,20 0,024 31 MR-31 2,04 13,78 21,16 91,24 3,15 0,057 32 MR-32 2,21 12,87 25,28 76,41 24,40 0,021 33 MR-33 2,14 13,58 24,18 68,73 27,50 0,024 34 TŞ-01 3,18 17,02 22,21 67,13 25,90 0,040 35 TŞ-02 2,69 15,82 22,42 65,34 39,30 0,024 36 TŞ-03 2,95 16,58 21,19 62,17 38,40 0,029 37 TŞ-04 2,22 13,76 23,44 71,77 22,65 0,028 38 TŞ-05 2,66 14,48 25,58 66,16 27,60 0,033 39 TŞ-06 2,15 15,11 22,27 66,44 32,65 0,022 40 TŞ-07 1,76 12,08 23,91 70,93 22,05 0,023 41 TŞ-08 1,82 12,11 24,10 73,01 20,95 0,023 42 TŞ-09 2,64 15,61 21,11 71,76 21,45 0,035 43 TŞ-10 1,86 12,25 23,93 77,87 18,80 0,022 44 TŞ-11 2,19 13,38 24,59 69,23 27,45 0,025 45 TŞ-12 2,76 14,69 25,69 73,80 25,65 0,028
Çizelge 4.1. 2006 yılı kuşburnuların fiziksel ölçüm sonuçları (devam) Sıra No Tip Meyve Ağırlığı(g) Meyve Eni(mm) Meyve Boyu(mm) Meyve eti oranı(%) Çekirdek Sayısı(adet) Çekirdek Ağırlığı(g) 46 TŞ-13 2,40 13,89 24,58 69,89 31,95 0,023 47 TŞ-14 2,10 13,49 24,56 72,81 25,65 0,022 48 TŞ-15 1,98 12,67 23,85 75,20 19,50 0,025 49 TŞ-16 2,57 15,50 21,34 69,95 36,50 0,021 50 TŞ-17 2,56 14,85 25,24 63,93 33,15 0,028 51 TŞ-18 2,29 14,37 24,73 66,27 31,35 0,025 52 TŞ-19 2,37 14,04 25,44 73,02 26,95 0,024 53 TŞ-20 1,87 13,48 23,25 67,11 29,30 0,021 54 TŞ-21 2,43 14,41 24,13 65,51 28,05 0,030 55 TŞ-22 2,23 13,54 26,64 69,39 26,25 0,026 56 TŞ-23 1,81 12,85 21,65 68,71 28,75 0,020 57 TŞ-24 2,70 13,96 22,85 67,32 31,45 0,028 58 TŞ-25 2,02 12,48 25,14 73,25 28,55 0,019 59 TŞ-26 2,28 13,04 25,90 71,97 22,75 0,028 60 TŞ-27 2,62 15,34 22,15 66,79 29,20 0,030 61 GH-01 2,46 13,06 25,83 73,70 23,40 0,028 62 GH-02 3,11 16,17 23,63 74,50 24,15 0,033 63 GH-03 2,27 12,81 24,28 77,69 23,85 0,021 64 GH-04 1,77 11,45 24,82 77,86 13,25 0,030 65 MZ-01 3,29 17,79 19,72 73,84 36,20 0,024 66 MZ-02 2,90 14,01 26,14 72,82 22,30 0,035 67 MZ-03 2,83 14,65 25,15 71,17 21,45 0,038 68 MZ-04 2,29 13,18 24,58 70,70 18,25 0,037 69 MZ-05 4,01 17,04 27,11 67,01 34,85 0,038 70 MZ-06 2,78 14,35 24,34 74,24 33,85 0,021 71 MZ-07 3,10 15,46 21,56 63,52 42,60 0,027 72 MZ-08 1,85 14,55 18,84 74,91 21,55 0,022 73 MZ-09 2,89 15,03 23,29 67,27 32,25 0,029 74 MZ-10 2,42 13,75 23,28 66,42 26,89 0,030 75 MZ-11 2,70 14,37 23,91 69,05 26,80 0,031 76 MZ-12 2,51 13,21 27,10 73,63 24,95 0,027 77 MZ-13 2,47 13,59 24,01 67,21 26,40 0,031 78 MZ-14 2,29 11,56 24,54 66,30 29,85 0,026 79 MZ-15 2,87 14,35 22,17 64,04 34,40 0,030 80 MZ-16 3,12 15,06 23,10 72,33 25,50 0,034 81 MZ-17 3,08 14,81 25,61 73,44 27,75 0,029 82 MZ-18 2,07 12,56 25,83 70,35 25,15 0,024 83 MZ-19 2,29 15,43 21,24 74,89 21,84 0,026 84 MZ-20 2,67 14,29 26,76 70,93 21,40 0,036 85 MZ-21 2,19 12,93 23,69 67,37 27,65 0,026 86 MZ-22 2,94 15,48 22,24 74,31 26,90 0,028 87 MZ-23 2,76 13,41 25,68 73,89 18,30 0,039 88 MZ-24 3,93 17,31 23,79 71,23 32,65 0,035 89 MZ-25 3,38 14,83 22,51 72,53 28,10 0,033 90 MZ-26 3,85 17,39 22,36 66,11 33,95 0,038
28
Çizelge 4.2. 2006 yılı kuşburnuların kimyasal analiz sonuçları Sıra No Tip C Vitamini (mg/100g) pH Toplam Kuru Madde (%) SÇKM (%) T.edilebilir Asit Oranı (g/100g) 01 MR-01 184,36 3,51 47,49 24 0,73 02 MR-02 292,93 3,42 51,52 28 2,15 03 MR-03 083,80 4,21 32,49 18 1,22 04 MR-04 318,44 3,74 32,59 23 1,80 05 MR-05 051,81 3,84 41,59 25 1,60 06 MR-06 060,61 3,99 44,41 21 0,77 07 MR-07 089,39 3,51 43,53 32 2,32 08 MR-08 141,41 3,91 51,32 31 2,46 09 MR-09 078,21 3,79 46,22 32 1,53 10 MR-10 055,87 3,85 37,20 28 1,64 11 MR-11 100,56 3,74 41,51 26 1,84 12 MR-12 055,87 3,73 50,52 32 1,52 13 MR-13 061,45 3,76 53,32 28 1,65 14 MR-14 078,21 4,10 48,16 25 1,26 15 MR-15 067,04 3,58 46,46 32 1,50 16 MR-16 062,18 3,75 47,63 28 1,47 17 MR-17 067,04 3,91 47,02 32 1,60 18 MR-18 067,04 3,78 49,72 32 1,47 19 MR-19 067,04 4,14 49,69 31 1,24 20 MR-20 085,86 3,63 45,85 19 2,01 21 MR-21 031,09 3,77 46,40 28 2,36 22 MR-22 061,45 3,84 40,91 29 1,07 23 MR-23 061,45 3,84 47,05 24 1,42 24 MR-24 060,61 3,87 46,18 26 1,17 25 MR-25 050,51 3,75 43,50 19 1,04 26 MR-26 134,08 3,84 59,44 28 1,22 27 MR-27 223,46 3,78 51,23 25 2,12 28 MR-28 116,16 3,72 52,77 29 2,05 29 MR-29 055,87 3,80 45,55 32 1,05 30 MR-30 136,36 3,66 47,74 28 1,70 31 MR-31 206,70 3,65 31,00 22 1,26 32 MR-32 181,82 3,51 49,55 26 2,41 33 MR-33 061,45 3,53 46,47 27 1,35 34 TŞ-01 134,08 3,67 43,29 23 1,94 35 TŞ-02 061,45 4,22 42,79 19 1,10 36 TŞ-03 051,81 3,86 44,82 27 1,88 37 TŞ-04 117,32 3,71 47,84 32 1,75 38 TŞ-05 061,45 4,10 40,75 24 1,23 39 TŞ-06 055,87 4,20 44,68 24 0,99 40 TŞ-07 454,55 3,57 55,29 27 2,05 41 TŞ-08 259,07 3,51 45,36 31 1,82 42 TŞ-09 141,41 3,69 45,21 15 1,82 43 TŞ-10 393,94 3,66 40,23 26 1,68 44 TŞ-11 229,05 3,79 45,60 29 2,33 45 TŞ-12 312,85 3,68 39,13 25 1,65
Çizelge 4.2. 2006 Yılı kuşburnuların kimyasal analiz sonuçları ( devam) Sıra No Tip C Vitamini (mg/100g) pH Toplam Kuru Madde (%) SÇKM (%) T.edilebilir Asit Oranı (g/100g) 46 TŞ-13 131,31 3,70 48,96 32 1,85 47 TŞ-14 251,40 3,60 47,66 32 1,59 48 TŞ-15 313,13 3,70 40,92 25 1,05 49 TŞ-16 379,89 3,57 43,92 28 0,98 50 TŞ-17 040,40 3,54 46,69 28 1,13 51 TŞ-18 256,98 3,78 46,91 31 1,81 52 TŞ-19 061,45 3,91 40,21 22 1,20 53 TŞ-20 062,18 3,76 41,99 21 1,53 54 TŞ-21 067,04 3,63 50,28 30 1,62 55 TŞ-22 078,21 3,84 43,60 31 2,18 56 TŞ-23 055,87 3,96 46,53 27 0,88 57 TŞ-24 078,21 4,01 48,93 32 1,48 58 TŞ-25 055,87 4,38 40,07 24 0,55 59 TŞ-26 060,61 3,66 41,38 25 2,67 60 TŞ-27 051,81 3,76 44,61 23 1,36 61 GH-01 116,16 3,41 45,80 32 4,00 62 GH-02 061,45 3,83 36,58 23 1,13 63 GH-03 217,88 3,70 40,79 29 1,65 64 GH-04 237,37 3,61 40,25 24 1,78 65 MZ-01 691,92 3,48 40,48 21 1,40 66 MZ-02 611,11 3,57 41,15 26 2,09 67 MZ-03 259,07 4,20 40,22 24 1,77 68 MZ-04 452,51 4,22 38,21 19 0,90 69 MZ-05 167,60 4,02 37,50 21 0,95 70 MZ-06 424,58 4,10 37,65 23 0,72 71 MZ-07 282,83 3,95 44,60 19 0,85 72 MZ-08 747,47 3,96 36,71 23 1,80 73 MZ-09 072,54 3,99 38,19 18 2,66 74 MZ-10 078,21 4,00 47,67 32 1,39 75 MZ-11 151,52 3,66 47,08 29 1,92 76 MZ-12 217,17 3,93 41,15 23 1,22 77 MZ-13 134,08 4,08 41,66 22 1,17 78 MZ-14 067,36 4,12 43,25 25 1,33 79 MZ-15 256,98 3,73 49,08 31 1,95 80 MZ-16 424,24 3,65 39,70 23 2,23 81 MZ-17 454,55 3,41 43,34 29 2,11 82 MZ-18 368,69 4,12 42,61 24 1,34 83 MZ-19 041,45 3,81 43,61 26 1,84 84 MZ-20 463,69 4,00 37,41 20 1,32 85 MZ-21 088,08 3,88 42,12 25 1,38 86 MZ-22 430,17 3,72 41,77 24 1,78 87 MZ-23 303,03 3,74 34,12 16 1,16 88 MZ-24 178,77 3,78 35,66 17 1,32 89 MZ-25 484,85 3,85 37,46 19 1,73 90 MZ-26 726,26 3,69 37,99 22 1,20
30
Çizelge 4.3. 2006 yılı kuşburnu gözlem sonuçları Sıra No Tip Meyve Rengi Meyve Şekli Tad ve Aroma Meyve Dış Tüy. Meyve İç Tüy. Mey. Şekil İnd. Verim Dikenlilik
01 MR-01 Açık kırmızı Silindirik Orta Yok Orta 2,068 Az Orta 02 MR-02 Açık kırmızı Konik Orta Yok Fazla 1,673 Az Orta 03 MR-03 Turuncu Silindirik Orta Yok Orta 1,759 Az Orta 04 MR-04 Turuncu Konik Orta Yok Fazla 1,732 Az Orta 05 MR-05 Turuncu Konik Orta Yok Fazla 1,594 Orta Orta 06 MR-06 Turuncu Oval Orta Yok Fazla 1,228 Orta Orta 07 MR-07 Açık kırmızı Konik Orta Yok Orta 1,792 Orta Orta 08 MR-08 Turuncu Oval Orta Yok Fazla 1,589 Orta Orta 09 MR-09 Açık kırmızı Konik Orta Yok Orta 1,658 Orta Çok 10 MR-10 Turuncu Konik İyi Yok Orta 1,757 Orta Orta 11 MR-11 Turuncu Oval Orta Yok Fazla 1,558 Orta Orta 12 MR-12 Turuncu Konik Orta Yok Orta 1,623 Orta Orta 13 MR-13 Açık kırmızı Oval Orta Yok Fazla 1,429 Orta Orta 14 MR-14 Turuncu Konik Orta Yok Orta 1,855 Orta Orta 15 MR-15 Turuncu Silindirik Orta Yok Fazla 1,879 Orta Orta 16 MR-16 Turuncu Oval Orta Yok Fazla 1,653 Yüksek Orta 17 MR-17 Turuncu Konik Orta Yok Orta 1,992 Yüksek Orta 18 MR-18 Turuncu Silindirik Orta Yok Orta 1,915 Orta Orta 19 MR-19 Açık kırmızı Konik Orta Yok Az 1,746 Orta Orta 20 MR-20 Açık kırmızı Silindirik Orta Yok Orta 1,917 Orta Orta 21 MR-21 Turuncu Konik Orta Yok Az 1,501 Orta Orta 22 MR-22 Turuncu Konik Orta Yok Fazla 1,835 Orta Orta 23 MR-23 Açık kırmızı Silindirik Orta Yok Fazla 1,742 Orta Orta 24 MR-24 Turuncu Oval Orta Yok Orta 1,389 Orta Orta 25 MR-25 Turuncu Silindirik Orta Yok Orta 1,823 Orta Orta 26 MR-26 Turuncu Konik Orta Yok Az 1,808 Orta Orta 27 MR-27 Turuncu Konik Orta Yok Fazla 1,374 Orta Orta 28 MR-28 Açık kırmızı Konik Orta Yok Orta 1,772 Orta Orta 29 MR-29 Turuncu Oval Orta Yok Orta 1,602 Orta Orta 30 MR-30 Açık kırmızı Oval İyi Yok Fazla 1,788 Orta Orta 31 MR-31 Turuncu Oval Orta Yok Fazla 1,539 Az Orta 32 MR-32 Açık kırmızı Silindirik Orta Yok Fazla 1,971 Az Orta 33 MR-33 Turuncu Oval Kötü Yok Fazla 1,785 Az Çok 34 TŞ-01 Açık kırmızı Yuvarlak Orta Yok Orta 1,310 Orta Orta 35 TŞ-02 Turuncu Oval Orta Var Orta 1,422 Yüksek Çok 36 TŞ-03 Turuncu Oval Orta Yok Fazla 1,283 Orta Orta 37 TŞ-04 Açık kırmızı Konik Orta Yok Orta 1,708 Orta Orta 38 TŞ-05 Turuncu Silindirik Orta Var Orta 1,773 Orta Orta 39 TŞ-06 Turuncu Oval Orta Yok Fazla 1,478 Yüksek Orta 40 TŞ-07 Kırmızı Silindirik Orta Yok Orta 1,983 Orta Orta 41 TŞ-08 Kırmızı Silindirik Orta Yok Fazla 1,995 Orta Orta 42 TŞ-09 Açık kırmızı Yuvarlak Orta Yok Orta 1,356 Orta Orta 43 TŞ-10 Turuncu Silindirik Orta Yok Orta 1,961 Orta Orta 44 TŞ-11 Açık kırmızı Konik Orta Var Fazla 1,843 Orta Orta 45 TŞ-12 Açık kırmızı Silindirik Orta Yok Orta 1,751 Orta Orta
