DUEDONAL ÜLSERLİ HASTALARDA ORAL OLARAK ALINAN KALSİYUMUN SERUM KALSİYUM VE
GASTRİN DÜZEYLERİNE ETKİSİ
Uzm. D yt. N erim an İN A N Ç * /P ro f. Dr. İs m e t YILM AZER**
G ü lh a n e A skerî T ıp A kadem isi (GATA) ve T ıp F a k ü lte s i G a stro e n te ro lo ji B ilim D a lın d a y a ta n d u -
c d o n a l ü lse rli h a s ta la r d a n ik i g ru p o lu ştu ru lm u ş tu r . B ü tü n h a s ta la r a ç a lışm a n ın b irin c i ve ik in ci g ü n le rin d e d iy e t verilm em iş, a ç lık se ru m k alsiy u m ve g a s trin düzeyleri k e n d i k o n tro lle ri o la ra k d e ğ e r le n d irilm iş tir. B irin ci g ru p ta k i h a s t a l a r a o n b eş g ü n sü re ile d iy e t ile b irlik te 1200 m g k a lsiy u m s a ğ la y a c a k şekilde s ü t, ik in c i g ru b a ise GATA B aşecza- c ılık ta h a z ır la n a n 1200 m g k a lsiy u m iç e re n k a ls i y u m I a k ta t v e rilm iştir. O ral o la ra k v erile n k a lsiy u m u n , s e ru m k a lsiy u m ve g a s trin d ü zey elrind e a n la m lı b ir a r tış a n e d e n o lm ad ığ ı (p > 0.05), seru m k a lsiy u m düzeyi ile se ru m g a s tr in düzeyi a ra s ın d a a n la m lı b ir k o relasy o n b u lu n m a d ığ ı s a p ta n m ıştır. K a lsiy u m u n p a r ie ta l h ü c re d e ase til k o lin ve h is- ta m in e a r a c ı o lm ası yolu ile a s it sek resy o n u n d a e tk ili olduğu, böylece içerd iğ i k a lsiy u m o ra n ı n e d e n i ile ü ls e r d iy e tle rin d e k u lla n ıla n s ü tü n m ik ta rın ı a z a ltm a n ın ve d iy e tte n ç ık a rm a n ın h a k lı b ir d a y a n a ğ ı o lm ay acağ ı sav u n u lm u ştu r.
GİRİŞ
Duodenum ülseri, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde sık görülm ekte ve ana sağlık sorunlarından birini oluşturm aktadır. Bu h astalık tekrarlam aya eğilimi, hem oraji, obstrüksiyon, penet- rasyon ve perforasyon gibi kom plikasyonlar nedeni ile önemli
(*') G ü lh a n e A skerî T ıp A kadem isi ve T ıp F a k ü lte si B eslenm e ve D iyet U zm anı.
(**) G ü lh a n e A skerî T ıp A kadem isi ve T p Falkültesi G a str o e n te r o lo ji B i lim D alı B aşk an ı.
248 İn a n ç , N ., Y ılm a z o r , I. m o rb id ite ve m o rta lite y a ra ta n tıb b i b ir problem dir. H em kişinin y ak ın m aları, hem de h astalığ ın kom plikasyonları nedeni ile işgü cü kaybına, tedavisi nedeni ile sağlık giderlerinin artm a sm a neden o lm ak tad ır (1, 2).
özellikle m esleklerinde b aşarılı olm aya aday ve b a şa rı sağla m ış genç erkekleri h ay atların ın en verim li çağında h a sta etm esi, insanlık için olduğu k ad ar, to p lu m u n ekonom ik gücü üzerinde etk isi yönünden de h astalığın ne k a d a r önem li olduğunu g ö ster m ektedir. Ayrıca, etiyoloji ve patogenezinin kesinlikle bilinm em e si, ü lse r so ru n u n u n bugün için en önem li tıb b i h a sta lık lard an b iri o larak tan ın m asın a neden o lm ak tad ır (3).
Ülserde, asit-pepsin arasın d ak i dengeli d u ru m u n bozulm ası nın p atogenetik önem taşıdığı b elirtilm ek te ve eskiden olduğu gibi bugünde «asitsiz ü lser olmaz» k u ralı geçerli say ılm ak tad ır (4).
Ülser tedavisinde m idenin fizyolojik o larak dinlenm esi gerek tiği savunulm akta, tedavide iyi düzenlenm iş b ir diyet p ro g ram ı m idenin fizyolojik istirah atin i sağlam aktadır. Diyetin a k tif ü lse rin iyileşm esini kolaylaştırıp kolaylaştırm adığı, tek rarlam ay ı ön leyip önleyem ediği halen ta rtışılm a k ta d ır (5). 5 5 -6 0 yıldan beri b ir çok tedavi m erkezinde esası sü te dayalı çeşitli tip te ü lser di yetlerinin kullanıldığı ve en azından sem ptom atik iyileşm eler sağla
dığı v u rg u lan m ak tad ır (6).
D uedonal ülserli h a sta la rd a intravenöz o larak verilen kalsiyu m un, serum g astrin düzeyini ve m ide HC1 salgısını artırd ığ ı sa p tan m ıştır. Bu araştırm a, diyetle alm an kalsiyum un seru m kalsiyum düzeyini, dolayısı ile serum g astrin düzeyini a rtırıp artırm ad ığ ın ı a ra ştırm a k am acıyla yapılm ıştır.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE ARAÇLARI
A raştırm a 1987 - 1988 y ılla n arasın d a G ülhane Askeri Tıp Aka dem isi ve Tıp Fakültesi G astroenteroloji Bilim D alında yatan , en- doskopik o larak duodonal ü lser tanısı konm uş 20 h a s ta üzerinde g erçekleştirilm iştir :
D uedonum ülserli h a sta la rın gastroduedonoskopileri GATA G astroenteroloji Bilim Dalı Endoskopi L aboratu v arların d a, se ru m g astrin ölçüm ü GATA N ükleer Tıp M erkezi Ana Bilim D alın d a RIA ile, serum kalsiyum ölçüm leri GATA Biyokim ya E n stitü sü
Ana Bilim Dalında, atom ik absorsiyon spektofotom etre ile ger çekleştirilm iş, h astalara verilen kalsiyum lak tat GATA Baş Ecza cılığı tarafın d an hazırlanm ıştır.
H astalara çalışm a esnasında ilaç tedavisi uygulanm am ış ve iki grup halinde incelenm iştir. H er iki gruptaki hastalarm , çalış m anın birinci ve ikinci günlerinde diyet tedavisi uygulanm adan gece saat 10.00 dan sonraki açlığı takibeden sabah, açlık serum kalsiyum ve gastrin düzeylerine bakılm ış ve deneyde kendi kont rolleri o larak değerlendirilm iştir.
H er iki g ruptaki h astalara da çalışm anın ikinci gününden iti baren 2100 kkal., 70 g. protein, 1200 mg. kalsiyum içeren diyet ve rilm iştir. K alsiyum un l gram ı birinci gruba 830 mİ. süt ile, ikinci gruba ise 1 g. kalsiyum lak tat ile sağlanm ıştır.
Diyet ile kalsiyum ilavesi yapıldıktan sonra çalışm anın yedin ci, onikinci ve onyedinci günlerinde beşer gün aralıklarla, hasta lardan 10’a r cc.'lik iki tüpe 20 cc. kan örneği alınarak serum k al siyum ve gastrin düzeyleri ölçülm üştür.
H astalara verilen diyetin enerji, kalsiyum ve protein değer lerinin hesaplanm asında besinlerin bileşimi çizelgesinden y arar la n ılm ıştır (7).
E lde edilen verilerin istatistiksel değerlendirilm esinde iki eş arasın d ak i fark ın önem kontrolü, iki ortalam a arasındaki farkın önem k o n tro lü kullanılm ış, ayrıca serum kalsiyum ve gastrin de ğerlerinin korelasyonu araştırılm ıştır (8).
BULGULAR
Çalışm a kapsam ına alm an birinci ve ikinci gruptaki 20 erkek deneğin i% 60’nın 19-22 yaş grubunda, % 40’nın ise 23-2 6 yaş gru b unda olduğu saptanm ıştır.
B irinci g ruptaki deneklerin serum kalsiyum değerleri incelen diğinde (Tablo 1); diyet verilm eden önce seram kalsiyum düzeyleri 10.65 ± 0.15 - 10,75 ± 0.12 m g/m l iken, diyet ile kalsiyum veril m eye b aşlan d ık tan onikinci gün sonra düzeylerde biraz düşm e olduğu gözlenm iştir. Diğer günlerdeki değerlerde onyedinci güne doğru kadem eli b ir artış olduğu saptanm ış, bu artışa rağm en se ru m kalsiyum ortalam a değerleri, ayrı ayrı karşılaştırıldığında
250 İn a n ç , N ., Y ılm a z e r , I. tü m günlerde istatistiksel o larak anlam lı b ir farklılık sap ta n m a m ıştır (p > 0.05).
T a b lo 1 : I. G r u p ta k i D e n e k le rin D iy e t Ö ncesi v e S o n ra s ı E ld e E d ile n O rta la m a S e ru m K a lsiy u m D e ğ e rle rin in İ s ta tis tik ! K a r ş ıla ş tırılm a s ı S e ru m C a D üzeyi (m g /m l) X D S-D t P 1. g ü n (D iy et ö n cesi) 10.65 ± 0.15 —0.11 0.073 1.506 p ;> 0.05 2. g ü n (D iy et ö ncesi) 10.75 ± 0.12 —0.17 0.110 1.545 p > 0.05 7. g ü n 10.92 ± 0.07 0 0.109 0.00 p > 0.05 12. g ü n 10.75 ± 0.15 0.25 0.158 1.582 p > 0.05 17. g ü n 11.01 rb 0.10
İkinci g ru p tak i deneklerin de diyet verilm eden serum kalsi yum değerlerinde istatistik sel o larak anlam lı b ir fa rk sa p ta n m a m ıştır (p > 0.05, Tablo 2). Diyete k alsiyum laktat ilave edilm esin den beş gün so n ra serum kalsiyum düzeyinin arttığ ı, çalışm anın onikinci gününde ise düşm e olduğu gözlenmiş, ancak diyet öncesi ve sonrası serum kalsiyum düzeyleri o rta la m a la rı a ra sın d a k i
fark-T ab lo 2 : II. G r u p ta k i D e n e k le rin D iy e t Ö n cesi ve S o n ra s ı E ld e E d ile n O r ta la m a S e ru m K a ls iy u m D e ğ e rle rin in İ s ta tis tik i K a r ş ı la ş tırılm a s ı Serıım Ca Düzeyi ( m g / m l ) X D s -D t P 1. g ü n 10.46 ± 0.15 (D iy e t ö n ce si) —0.11 0.11 0.96 p > 0.05 2. g ü n 10.57 ± 0.10 (D iy e t ö n ce si) 0.11 0.17 0.34 p > 0.05 7. g ü n 10.63 ± 0.11 0.7 0.15 0.46 p > 0.05 12. g ü n 10.59 ± 0.09 — 0.11 0.15 0.69 p > 0.05 17. g ü n 10.68 ± 0.09
ların anlam lı olm adığı saptanm ıştır (p > 0.05). Birinci ve ikinci g ru p tak i deneklerin serum kasiyum değerleri ortalam aları k arşı laştırıldığında, diyet verilm eden ve diyet verildikten sonra çalış m anın tüm günlerinde anlam lı b ir fark olmadığı saptanm ıştır (p > 0.05).
B irinci g ruptaki deneklerin diyet verilmeden önce, çalışm a nın birinci gününde serum gastrin düzeyi ortalam ası 96.56 ± 23.81 p g /m l., ikinci günde ise 97.17 ± 27.54 pg/m l. bulunm uştur. Diyet verilm esini takibeden günlerde, beşer gün aralarla alınan kan ör neklerinde serum gastrin düzeylerinde düşme gözlenmiş, ancak diyet verildikten sonraki azalm alar istatistiksel olarak anlamlı bu U m m am ıştır (p > 0.05, Tablo 3).
T ab lo 3 : I. G ru p ta k i D e n e k le rin D iyet Ö ncesi Te S o n rası E lde Edilen O rta la m a S e ru m G a s tr in D e ğ erlerin in İs ta tis tik ! K a rş ıla ş tırılm a s ı S e ru m G a s tr in Düzeyi (p g /m l) X D S-D t P 1. g ü n 96.56 ± 23.81 (D iy et ö n cesi) —0.61 20.05 0.03 p > 0.05 2. g ü n 97.17 ± 27.54 (D iy et ö ncesi) 0.21 14.49 0.01 p > 0.05 7. g ü n 96.93 ± 21.97 15.83 21.71 0.72 p > 0.05 12. gün 81.31 ± 16.21 14.96 18.75 0.79 p > 0.05 17. gıün 82.18 ± 26.05
ik in ci g ru p tak i deneklerin serum gastrin değerlerinin o rta la m alarında, diyet verilm eden önce ve diyet ile 1 g. kalsiyum ilave sinden sonra anlam lı b ir farklılık saptanm ıştır (p > 0.05, Tablo 4). H er iki grubun serum gastrin değerleri ortalam aları karşılaş tırıldığında, çalışm anın tüm günlerindeki iki grupta da anlam lı b ir fark lılık saptanm am ıştır (p > 0.05).
S erum kalsiyum düzeyleri ile serum ile serum gastrin düzey leri arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarm ak amacı ile yapılan korelas yon analizinde, birinci ve ikinci gruptaki deneklerin serum
kalsi-252 İn a n ç , N ., Y ılm a z e r , İ
T ab lo 4 : II. G ru p ta k i D e n e k le rin D iyet Ö ncesi ve S o n rası E lde E d ilen O rta la m a S eru m G a s tr in D e ğ e rle rin in İs ta tis tik i K a rş ıla ş tırılm a sı S e ru m G a s tr in D üzeyi (p g /m l) X D S-D t P 1. g ü n 85.29 ± 18.22 (D iyet öncesi) —0.61 20.05 0.03 p > 0.05 2. g ü n 86.95 ± 16.30 (D iyet öncesi) 0.21 14.49 0.01 p > 0.05 7. g ü n 88.71 ± 13.57 (D iyet öncesi) 15.83 21.71 0.72 p > 0.05 12. g ü n 113.16 ± 1 6 .1 2 14.96 18.75 0.79 p > 0.05 17. g ü n 93.02 ± 9.01
yum düzeyleri ile serum gastrin düzeyleri arasında çalışm anın tüm günlerinde anlam lı b ir korelasyon olm adığı sap ta n m ıştır (p > 0.05). TARTIŞMA VE SONUÇ
Gelişmiş ve gelişm ekte olan ülkelerde sıklıkla görülen duedo- num ülserinin insidansı ve prevalansı konusunda sağlıklı bilgiler bulunm am aktadır. Çeşitli ülkelerde insidansm değişiklik göster m esine rağm en, o rtalam a % 1.8-2.9 arasın d a değişm ektedir. Pre- valansı ise, erkeklerde % 10, k adınlarda ise % 4 k a d a rd ır (1, 2).
H astalığın oluşum unda ve tedavisinde beslenm enin etkisi, pek çok araştırıcıya konu olm uş ve a ra ştırm a sonuçları ü lser olu şum unda ve tedavisinde birçok etkenin yanında beslenm enin de rolü olduğunu gösterm iştir.
1915’de Sippy, sütün asidi nötralize edici ve tam ponize edici niteliğini izleyerek, peptik ü lser tedavisinde bol m ik tard a, her saat başı 150 cc’ye k ad ar sü t içilm esinin önem ine değinm iştir. Da ha sonraları esası süt olan ve diğer besinlerin katılm ası ile zengin leşen yum uşak diyetler kullanılm aya başlan m ıştır. Bu diyetlerin eskiden beri bilinen en önem li özelliği, p ep tik ü lser ağrılarını ol dukça sü ratli olarak geçirm esidir. B ununla b erab er h e r çeşit yi yeceğin, bu arada sütün m ik tarın a kim yasal ve fiziksel yapısına, yenirken verdiği lezzetine bağlı o larak asit salgısını uyardığı b e lirtilm iştir (6).
M odern ve kontrollü araştırm alar gösterm iştir ki, yenen ye m eklerin niteliği, çeşidi ve m iktarının peptik ülserin gidişi üze rin d e ciddi b ir etkisi yoktur. Antiasitler gibi, yemek yendikten sonra 15 dakika içinde mide pH ’sını 3’ün üstüne çıkarm akta, an cak arkasından mide asit salgısmı uyararak 30 - 60 dakika içinde eski düzeye, h a tta onun da üstüne yükselm ektedir (9).
Son yıllarda yapılan mukayeseli çalışm alarda, yıllardır kulla nılan ve süte dayanan bazı kısıtlı diyet sistem leri ile serbest diyet sistem leri arasında fark lar olmadığı açıklanm ıştır (6). Ayrıca, süt kalsiyum dan zengin b ir besin olması nedeni ile mide asidini önce nötralize ettiği, arkasından uyardığı, yüksek asidite nedeni ile b a zı klinikçiler tarafından ülser diyetlerinde önerilm em ektedir (4).
Diyet ile birlikte 1 g. kalsiyum ihtiva eden süt verilen grupta (I. grup) çalışm anın birinci ve ikinci günlerinde diyet verilmeden, serum kalsiyum düzeylerinin ortalam a değerleri arasında anlamlı b ir farklılık saptanm am ıştır (p > 0.05). K um ar ve arkadaşları (10) da, 65 duedonal ülserli hastanın bir grubuna hastahanedeki normal diyeti tükettirm işler, serum kalsiyum konsantrasyonunu normal değerlerde bulm uşlardır. Diğer gruba ise sabah, öğle ve akşam öğü nünde toplam 2000 mİ. süt verm işlerdir. Dört haftalık araştırm a süresi sonunda süt verilen duedonal ülserli hastaların serum kal siyum konsantrasyonunu norm al değerlerde bulm uşlardır. Bizim çalışm am ızda da duedonal ülserli deneklere onbeş gün süre ile 1 g. kalsiyum ihtiva eden süt verildikten sonra beşer gün aralarla alm an kan örneklerinde serum kalsiyum düzeyinde anlamlı bir farklılık saptanm am ıştır (p > 0.05).
S üt verilen grupta açlık serum gastrin düzeyleri, diyet veril- serum larm da gastrin horm onunun açlık düzeylerini norm alden yüksek bulm uşlar, W allsh ve arkadaşları (12) da, serum gastrin düzeyini duedonum ülserli hastalarda sağlıklı kişilerden farklı bulm azken, postprandial serum gastrin cevabını norm allerden da ha yüksek bulm uşlardır.
S üt verilen grupta açlık serum gastrin düzeyleri, diyet veril m eden önce çalışm anın birinci günü 96.564 ± 23.89, ikinci günü 97.17 ± 27.54 olarak saptanm ış, bu artış anlam lı bulunm am ıştır. Dinç (13), duedonum ülserli 9 hastaya diyet vermeden önce, bazal serum g astrin düzeyi ortalam alarım 52.66 ± 28.01 pg/m l olarak norm al sın ırlard a saptam ış, K um ar'da (10), kontrol grubuna al
dığı duedonal ülserli h astaların serum gastrin düzeylerini norm al değerlerde bulm uştur.
II. gruptaki deneklerin açlık serum g astrin değerleri o rta la m aları incelendiğinde, diyet öncesi kalsiyum laktat verilm eden ça lışm anın birinci gününde 86.95 ± 16.30 p g /m l o larak sap tan m ış tır. K alsiyum laktat ilave edildikten sonra açlık serum g astrin dü zeyinde farklı b ir artış m evcut iken (113.169 ± 16.12 p g /m l) ista tistiksel olarak anlam lı b u lu n m am ıştır (p > 0.05, Tablo 4).
Nillson ve ark ad aşları (14) duedonal ülserli h a sta la rd a oral olarak alm an kalsiyum karbonatın, serum g astrin düzeyine etkisini araştırm ışlard ır. îk isi erkek, dördü kadın 6 duedonal ülserli has taya 10-12 saatlik açlıktan sonra 0,5-1.0 veya 2 g. kalsiyum k a r bonat verdikten sonra serum g astrin düzeylerinde a rtış sap tam ış lar, ancak b u artışla rı istatistik i olarak anlam lı b ulm am ışlardır.
Kalsiyum, g astrik asit sekresyonunun uyarılm asına iki m eka nizm a ile neden o lm ak tad ır ki, birinci m ekanizm a gastrin in ser best kalm asına aracılık etm ekte, diğeri ise direk o larak parietal hücre üzerinde etkili olm ak tad ır (15).
Duedonal ülserli h a sta la rd a ek strasellüler kalsiyum un gastrin stim ulasyonuna, böylece asit sekresyonuna neden olduğu ve bu m ekanizm aya duedonal ülserli olm ayanlardan daha hassas olduk ları vurgulanm ıştır (15).
Serum kalsiyum düzeyinin yükselm esi G hücre m etabolizm a sını etkilem ekte ve g astrin salınım m ı a rttırm a k ta d ır. G astrin de p arietal hücrelerinde g astrin resep tö rleri aracılığı ile HC1 salgısını a rttırm a k tad ır. Ancak diyetle alınan kalsiyum un em ilim i ve serum kalsiyum seviyesi D vitam ini m etabolitleri, p a ra tiro id horm on, glikokortikoid, yaş, gebelik gibi fak tö rlerle etkilenm ektedir. N or m al fizyolojik koşullarda diyetle alm an kalsiyum ne k a d a r fazla o lursa olsun serum kalsiyum seviyesini etkilem esi, y u k ard ak i re- gülasyon m ekanizm aları nedeni ile m inim al veya sınırlıdır. Fazla kalsiyum feçes ile atılm ak tad ır. O halde, norm al k o şu llard a oral kalsiyum alım ı ile serum kalsiyum seviyesinin yükselm esi ve G hücrelerini uyararak g astrin salınım m ı a rttırm a sı beklenm em eli dir. K aynaklardaki bulgular ve b u çalışm anın sonucu da b u d ü şün ceyi desteklem ektedir.
Diyet ile alm an kalsiyum un p ep tik ü lser etyopatogenezinde önem li b ir rol oynam ası beklenm em elidir. H ücre içi kalsiyum un
HC1 salınım ındaki parietal hücre seviyesindeki etkinliği asetilko- lin ve histam ine aracı olması yolu ile olduğu ileri sürülm ektedir ve araştırm ay a açıktır.
Sonuç Olarak;
— Duedonal ülserli deneklerin diyet öncesi serum kalsiyum düzeyleri arasında anlam lı farklılık saptanm am ıştır. S üt ile veya kalsiyum laktat şeklinde verilen kalsiyumun, serum kalsiyum dü zeyini etkilem ediği, çalışm anın tüm günlerinde anlamlı b ir farklı lık olm adığı sap tan m ıştır (p > 0.05).
— Diyet verilm eden çalışm anın birinci ve ikinci gününde, diyet ile kalsiyum ilave edilmesinden sonraki günlerde alm an kan örneklerinde, deneklerin açlık serum gastrin düzeylerinde anlamlı b ir farklılık saptanm am ıştır (p > 0.05).
— H er iki grubun serum kalsiyum ve serum gastrin düzeyle ri o rtalam aları karşılaştırıldığında, serum gastrin düzeyleri orta lam alarında anlam lı b ir farklılık saptanm am ıştır. Serum kalsiyum düzeyi o rtalam aları arasındaki fark lar da çalışmanın tüm günle rinde anlam lı bulunm am ıştır (p > 0.05).
— Kalsiyum ilave edilerek verilen diyetlerin kullanılm asın dan sonra alm an kan örneklerinden elde edilen serum kalsiyum düzeylerinin, serum gastrin düzeylerini anlamlı b ir şekilde etkile m ediği sap ta n m ıştır (p > 0.05).
Böylece, ülser diyetlerinde süt ve süt ürünlerini, azaltmanın veya çıkarm anın haklı b ir dayanağı olmayacağı savunulm uştur.
SUMMARY
THE EFFECT OF ORAL CALCIUM ON THE LEVEL OF SERUM GASTRİN AND CALCIUM IN PATİENTS
WITH DUEDONAL ULCER
İnanç, N.( Yılmazer, İ. This study w as perform ed in Gastroenterology D epartm ent of G ıilhane M ilitary Medical Academy and Medical Faculty on 20 p a tients w ho had duodenal ulcer. A diet containing 1200 mg. calcium vvas given to the subjects daily and basal serum calcium and se
ru m gastrin levels w ere determ ined in 5 days intervals. Serum calcium and serum gastrin m easurem ents w ere perform ed by ato- mic absorbtion spectrophotom eter and RIA respectively. It was determ ined th at orally given calcium didn’t elevate serum calcium and serum gastrin levels significantly (p > 0.05). It w as also de term ined th a t th ere w as no any significant correlation betw een se ru m calcium and serum gastrin levels (p > 0.05). It vvas conclu- ded th a t calcium was effective in acid secretion in parietal cells by stim ulating acetyl choline and histam ine, hence, decreasing am ount of m ilk of excluding it in ulcer diets because of calcium content had no im portance.
K A Y N A K L A R
1 — R ouff, G. E. : P e p tic lU ce r D isease, P o s tg r a d u a te M edicine, 81 : 585 -90, 1987. .
2 — S ch llier, L. R. : P e p tic U lcer E pidem iology. C lin ic a l M a n ife s ta tio n s a n d D iagnosis. C ecil T ex tb o o k of M edicine, 17th E d itio n , 684, 1985. 3 — Ö zaydm , F. : Ü lser O lu ş u m u n d a B e s le n m e n in E tk isi, H a c e tte p e Ü n i
v ersitesi, M ezu n iy et Tezi, 1984.
4 — E fe, S. : S in d irim S iste m i H a s ta lık la rı, İç H a s ta lık la rı T e d a v i Y ıllığı 146, 1987.
5 — R encticfcti, A. : D ie t T r e a tm e n t fo r P e p tic U lcer, R eview of th e E v id en c e R o m a n i d i G a stro e n te ro lo g la , 2 : 379, 1973.
6 — P a la b ıy ık o ğ lu , E. : P e p tik Ulikus T ıb b i T e d a v isin d e Y e n ilik ler, T ü r k iy e T ıp A kad em isi M ecm uası, X I I I (2 - 3) : 171 -2 0 0 , 1979.
7 — T ü rk iy e D iy e tisy e n le r D e rn e ğ i Y a y ın ı : B e sin le rin B ileşim i, 1985. 8 — S ü m b ü lo ğ lu , K., S ü m b ü lo ğ lu , V. : B io is ta tis tik Ö n e m lilik T e stle ri.
Çağ M a tb a a sı, 58 - 72, 1987.
9 — P aykoç, Z. ve a rk . : T em e l T edavi, P e p tik Ü lser. F id a n K itab ev i, 260 - 261, 1983.
10 — K u m a r, N., K u m a r, A., B roor, S. L., A n a n d , B. S. : E ffe c t of M ilk on P a ti e n t W ith D u e d o n a l U lcer, B r itis h M ed ica l J o u rn a l, 293 : 666, 1986 11 — F ritsc h , W., H a u sa m e n , U. U„ P ro te , 1.1., R. L. : G a s tr ic a n d E x tr a -g a s tric R elea se in N o rm a l S u b je c ts in D u e d o n a l U lcer P a t i e n t s a n d P a tie n ts W ith P a r tie l G a s tro c to m y (B illro th I ) G a stro em te ro l, 71 : 552, 1976.
256 İnanç, N .( Y ılm a z e r , I.
12 — W alsh , J. H., G ro sm a n , M. T. : G a s tr in . T h e New E n g la n d J o u r n a l of M edicine, 19 : 1324 - 1334, 1975.
13 —: D inç, İ„ Y urdaikul, İ. B.. O ktay, E., Çelik, S. : P e p tik Ü lser ve G a s tr in S a lg ıla rı. T ü rk iy e T ıp A kadem isi M ecm uası, X I I I (2 - 3) : 1313, 1979. 14 — N illso n : C am olox a n d N ovalucol o n P la s m a G a s tr in C o n c e n tra tio n
i n D u e d o n a l U lcer P a tie n ts , A çta P h arm ac o l., 44 : 81 - 84, 1979. 15 — C h ris tia n s e n , P. I., K ırk e e g a a rd , P„ S alsen, P. S., P e te rre n , B. : I n
-t e r a c -tio n of C alciu m a n d G a s tr in o n G a stric Acid S e c re tio n in D u e d o n a l U lcer P a tie n ts . GUT, 25 : 1974 - 77, 1984.
