To Combine the Results of Different Researches Which Investigated Varioııs Nııtritioual Factors that Effect Hypertersion in Tıırkey by the Help of Meta Analysis

Beslenme ve Diyet Dergisi

/

TÜRKİYE’DE HİPERTANSİYON İÇİN RİSK OLUŞTURAN BESLENMEYE

İLİŞKİN FAKTÖRLERİ ARAŞTIRAN ÇALIŞMALARIN META ANALİZİ

İLE DEĞERLENDİRİLMESİ

--- Yrd. Doç. Dr. Fatma ÇELİK*, Arş. Gör. Rojan ARCAK **, Prof. Dr. M. Yusuf ÇELİK** —

Ö Z E T

Çalışmanın am acı, Türkiye'de hipertansiyonu etkileyen beslenmeye ilişkin çeşitli faktörleri araştıran ve farklı sonuçlar elde etmiş olan araştırmalardaki bulguları Meta Analizi He birleştirerek daha güvenilir ve ortak sonuçlar elde etmektir. Bu genel sonuçlar, okuyucunun zihnini karıştıran birbiri ile çelişen yorumlara son ver­ mektedir. Meta Analizi yardımıyla araştırıcıların bütün bulguları birleştirilerek elde edilen büyük örnek hacim­ leri ile yapılan yorumlar daha güvenilir ve daha duyar­ lı olur. Birçok araştırıcı tarafından, hipertansiyonun in­ san sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinin önemi nede­ niyle konuyu etkileyen beslenme ve diğer faktörler çalı­ şılmış ve değişik sonuçlar elde edilerek yayınlanmıştır. Bu çalışmada Türkiye'de 1990-1995yılları arasında hi­ pertansiyonu etkileyen beslenme ve bunun yanı sıra d i­ ğer faktörleri araştıran ve farklı sonuçlar belirten araş­ tırmacılara ait yayınlar, değişik kaynaklardan taran­ mıştır. Tarama sırasında ulaşılan çalışmalardan yedi tanesi, Meta Analizi için koyduğumuz kriterlere uygun bulunarak, araştırma sonuçları Mantel Haenszel (MU) yöntemi ile Meta Analizi yapılmıştır. Meta Analizi

,

rin kullandıkları yağ türleri (x2sm- 32.47, p<0.001), tuz tüketimi ( x 2MH= 41.14, p<0.001), beden kitle indeksi

(x2mh= 75.60, p<0.001), fiziksel aktivite düzeyi (x 2MH-27.08, p<0.001), yaş grupları (x2MH= 587.1, p<0.001), cinsiyet (x 2MH= 39.07, p<0.001), ailede hipertansiyonlu

olma durumu (x 2MH= 20.86, p<0.001) ve bireylerin si­ gara içme durumları ( x 2MH= 13.07, p<0.05) dikkate alındığında, kan basınçlarının normal veya yüksek ol­ ması arasında önemli bir fa rk olduğu şeklindedir

.

* Dicle Üniversitesi Hastanesi

** Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik A.B.D.

A n a h ta r Sözcükler: Beslenme, meta analizi

,

A B S T R A C T : To C o m b in e the R e su lts o f D iffe re ııt R esearches W hich In vestig a ted V arioııs N ııtritio ııa l F actors th a t E ffe c t H ypertersion in T ıırkey by the H elp o f M eta A n a ly sis

The aiııı o f this stııdy is to achieve more reliable and commoner results by combining with Meta Analysis o f the fındings in the stııdies that hav e earlier investigated varioııs factors regarding nutrition that are thought to effect hypertension in Tıırkey and hav e obtaiııed diffe- rent results. These overall results put an end to contro- versial comments that confuse the readers' mind. With the help o f Meta Analysis, the comments \vlıich \vas do ­ ne by combining the results o f ali researches as a bigger example, beconıes more dependable and sensible. As hypertension is very important on hııman health, nutriti- onal and other factors that effect this sııbject have beetı stııdied by a lot o f researclıers and different results have been published. İn this stııdy, varioııs researches \vhich had investigated nutrional and other factors that effect hypertension and foıınd different results dııring 1990­ 1995 w ere searched fro m different recoıırses. Dııring our research, seven o f the stııdies \vere foıınd sııitable fo r the criteria that \ve motiened fo r Meta Analysis and the results \vere combined \vith Mantel Haenszel Test. Meta Analysis consists some techniques \vhich were de- veloped fo r collecting, orgaııising and defıning data o f some researches on a specific sııbject. The fındings o f ali researches \vere combined with Meta Analysis and hıst sıımmary results aboııt this sııbject \vere gained. Signifı- cant results w er e foıınd bet\veen, blood pressııre and kind offa ts consıımed (x2MH= 32.47, p<0.001), salt con- sumption (x2MH=4! .14, p<0.001), BMI (x2MH= 75.60, p<0.001), doing exercise (x2MH- 27.08, p< 0.00l), age

(x2m h = 5 8 7 P<0.001), sex (x2MH= 39.07, p<0.001), hypertension story in fam ily (x2MH= 20.86, p<0.001), smokiııg (x2MH= 13.07, p<0.05). Non signifıcaııt results \vere foıınd bet\veen blood pressııre and alcohol con- sıımption {x2nm= 1.680, p>0.05). Tlıose comments are more dependable expressions that combines the conjlic- ting results of stııdies \vhich have been done till no\v by the help o f Meta Analysis.

8

GİRİŞ

Çalışm anın am acı, T ü rk iy e ’de hipertansiyonu etkile­ yen beslenm eye ilişkin çeşitli faktörleri araştıran ve farklı sonuçlar elde edilmiş olan araştırmalardaki bulguları M e ta Analizi ile birleştirerek daha g ü v en i­ lir ve ortak sonuçlar elde etmektir. Bu genel sonuç­ lar, okuyucunun zihnini karıştıran birbiri ile çelişen yorum lara son verm ektedir. M eta Analizi yardım ıyla araştırıcıların bütün bulguları birleştirilerek elde edi­ len büyük örnek hacimleri ile yapılan yorum lar daha güvenilir ve daha duyarlı olur.

Ülkem izde birçok araştırıcı tarafından, hipertansiyo­ nun insan sağlığı üzerindeki olum suz etkilerinin ö n e ­ mi nedeniyle konuyu etkileyen beslenm e ve diğer faktörler çalışılmış ve değişik sonuçlar elde edilerek yayınlanmıştır (1-7).

D ünyada 32 ülkenin 52 ayrı m erkezinde yapılan g e ­ niş çaplı araştırmalara göre, şişmanlığın, alkol alımı ve mineral aliminin yaş ile beraber yüksek tansiyon üzerinde önemli etkilerinin olduğu belirlenmiştir1. Yüksek Beden Kitle İndeksi (BKİ) ve yüksek dere­ cede alkol aliminin hipertansiyon üzerinde güçlü bir etki yaptığı bulunmuştur. Yaşla beraber tuz aliminin diğerlerine nazaran daha az fakat önemli derecede et­ kili olduğu bildirilmiştir (8).

Yüksek kan basıncı, serebrovasküler hastalıklar k a ­ dar koroner kalp hastalıkları ve aterosklerozis ü ze rin ­ de direkt bir etkiye sahiptir ve önemli risk faktörüdür (9).

Meta Analizi, herhangi bir konuda yapılmış bir dizi araştırmanın verilerini toplam ak, organize etm ek ve tanımlamak için geliştirilmiş yöntem ve tekniklerden oluşmuştur. M eta Analizinde am aç, belirli bir k o n u ­ da yapılmış olan değişik çalışm alardan toparlanan bulguları, yöntem kullanarak, yeniden daha güvenilir özet cümlelerle ifade etmektir. M eta A nalizinde bil­ gi, aynı konuda yapılmış farklı araştırmalardan ö ze t­ lenmiş ve toplanmıştır denilebilir ( 10).

ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE ARAÇLARI

T ü rk iy e’de hipertansiyon prevalansı ve bunun beslen­ meye ilişkin bazı etmenlerle ilişkisini araştıran çalış­ malar 1990-1995 yılları arasında yayınlanan dergiler ve kongre kitapçıklarından tarandı. Belirlenen çalış­ malar arasından yedisi aranılan kriterlere uygun b u ­ lundu. Aranılan kriterler sırasıyla;

1. Örneklerin kadın ve erkek birlikte seçilmiş olması, 2. Çalışmaların rasgele örn ek lem e ile gerçekleştiril­ mesi.

3. Sonuçların oran olarak verilm esi, 4. Çalışm aların kesitsel o lm a sı,

5. Çalışm aların d e n e m e ve kontrol grubu h a lin d e g e r ­ çekleştirilmesi,

6 . Çalışm aların istatistiksel sonuçlarının v erilm iş o l­ ması.

Çalışmaların sonuçları M e ta A nalizi Y ö n te m i ile b ir ­ leştirilerek ortak bir so n u c a varıldı. M e ta A n alizi u y ­ gularken Mantel H aenszel Y ö n tem i kullanıldı ve d a ­ ha sonra Z e le n ’in u y u m lu lu k testi ile h o m o je n olup olm adıklarına bakıldı.

Meta Analizi

T a n ım olarak M e ta A nalizi ; belirli b ir k o n u d a y a p ı l­ mış birbirinden b a ğ ım s ız b ird en ç o k ç a lış m a n ın s o ­ nuçlarını birleştirm e ve elde e d ilen a r a ş tır m a b u l g u ­ larının istatistiksel analizini y a p m a y ö n t e m i d i r ( l 1). M eta Analizinin a m a ç la n ; G e le cek te y a p ıla c a k olan araştırmalara ve alınacak olan politik kararlara y a r­ dımcı olabilm ek, etki genişliği k estirim in d e kesinlik sağlamak, bilimsel literatürlerde o rta y a çıkan tutarsız­ lıkları değerlendirm ek ve nedenlerini b e lirle m e k , fa rk ­ lı grup ve küm elerdeki tedavi etkilerinin d eğişim ini araştırmak, gruplar arası o rtaya çıkan heterojeni iğin doğru kaynaklarını b u lm a k , ta h m in le rd e o rta y a çıkan yanlılığın miktarını araştırm ak , sonuçları m a liy et-y a - rar dengesini b o z m a d a n k estirm ek , g elece k te y a p ıla ­ cak olan araştırmaların p la n la n m a s ın a y a rd ım e tm e k ve yeni araştırm a soruları p la n la m a k tır (12-15).

M e ta A n a li z ’inde önem li istatistiksel n o k ta la r ise, ç a ­ lışma sonuçlarının h o m o je n liğ i ve farklı ç a lış m a la rın sonuçlarını birleştirm ektir. S o n u çla rı ö z e tle m e n in bir stratejisi olarak M e ta A nalizi klin ik çilere ve a ra ş tır­ m acılara klinik çalışm aların b u lg u la rın ı d a h a iyi a n l a ­ m a k o n u su n d a yardım cı olur. M e ta A n a l i z ’inde elde edilen sonuç h e m nicel h e m de nitel s o n u ç la r içerir çünkü M e ta Analizi ç a lış m a d ü z e n in in k alitesi, ta ra f­ lılığı ve gücü kadar, ç a lışm ala rın h e r birinin sayısal sonuçlarını ve örn ek h ac im le rin i de ele alır( 16-18)-M e ta Analizi birden fazla ç a lış m a n ın s o n u ç la r ı b ü ­ yüklük ve yön b a k ım ın d a n ç e liş tiğ in d e , k ü ç ü k ö r n e k hacim leri tek b aşların a istatistiksel a n la m lılığ ı b e l ir ­ lem ede z a y ıf k a ld ığ ın d a , v e y a b ü y ü k ç a p ta d e n e m e ­ ler çok m asraflı ve z a m a n alıcı o l d u ğ u n d a a r a ş t ır m a sorularını c e v a p la n d ır m a y a y a r a y a n s is te m a tik b ir tekrar yöntem i olarak ele alın ır(1 8 ).

G enellikle tek bir tıbbi ç a lış m a belirli bir te d a v in in etkisi için kesin bir s o n u ç s a ğ la y a m a z . S o n u ç l a n e t ­ kileyen b a şk a ç a lış m a la r d a b u lu n a b ilir. M e t a A n a l i ­

T Ü R K İ Y E ’D E H İ P E R T A N S İ Y O N İÇİN RİSK O L U Ş T U R A N B E S L E N M E Y E İLİŞKİN

FAKTÖ RLER İ A R A Ş T I R A N Ç A L I Ş M A L A R I N M E T A A N A L İZ İ İLE D E Ğ E R L E N D İR İL M E S İ

9

zi, birkaç rasgele veya g ö zlem e dayalı çalışm a so­ nuçlarının bir sistematik ve niceliksel özetidir. Böyle bir çalışm a gerçekleştirm enin ana sebebi örnek h a c ­ mini arttırmak ve bu yolla daha fazla kesin bilgi elde etmektir. İkinci bir sebep de farklı popülasyon tiple­ rini çalışm aya dahil ederek sonuçları genelleştirm e­ nin olasılığını arttırmaktır(19).

Klinik denem elerin M e ta A nalizinin derlenmesi y a ­ pılarak, yöntem in önem li dört özelliği o lduğuna k a ­ rar verilmiştir. B unlar sırasıyla;

1. Ö rneklem hacm ini genişleterek istatistik gücü art­ tırmak,

2. Ç alışm alar aynı sonucu verm ediği zam an belirsiz­ liği çözm ek,

3. Etki büyüklüğü tahminlerini geliştirmek,

4. Çalışm anın başında ortaya koyulm ayan sorulara cevap verm ektir (2 0 ).

Mantel Haenszel Yöntemi

Özellikle dört gözlü tablolar için uygundur. K a tm a n ­ lı çözüm lem ede genel sonucu saptam ak için kullanı­ lır. Özel ağırlık katsayıları kullanır. D eney ve kontrol gruplarındaki olgu'sayılarının cevap veren ve v erm e­ yenlerin bilinmesi gerekir. A şağıda verilen dört g ö z ­ lü tipik simgeleri çerçevesinde M antel Haenszel for­ mülleri şöyledir:

ETKEN

H: Hasta, S: Sağlıklı, N: T o p lam hasta sayısı

( 2 ( a d - bjCjVNj)2 . ,9 İ— 1 x

2

=

Zelen’in Katmanlararası Eşdiizenlnlik Testi

Katmanlararası eşdüzenlilik denetimini gerçekleştir­ mek için Z e le n ’in uygunluk testi kullanıldı.

k (ajd: - bjCj)2 N ^ (Zelen)= 1 \= S N yN vN hN s _ X M H

^ “M H = K atm anlardan elde edilen sonuç Mantel H a ­ enszel X2 değeri.

Elde edilen y} değeri k-1 serbestlik derecesine göre ki-kare tablosundan denetlenir. Sonuç “ö n e m li” o la­ rak elde ediliyorsa, göreli riskler arasında uyum yoktur denilebilir. Yani çalışm alar sonuçları açısın­ dan h o m o je n d ir (2 1 ).

D ört gözlü tablo dikkate alındığında, “ R elatif risk” ve “ O dds ratios” oranları şu şekilde verilmektedir.

İ ^ N y i / N i ) i=l R R = ---I ç b i N y i / N , ) 1=1 i = l ...,k k: katm an SCajdj / Nj) İ=1 O R = ---2 (bjCj / Nj) İ=1

BULGULAR VE TARTIŞMA

M eta Analizine alınan çalışm aların özellikleri Tablo l ’de verilmiştir. T ablo l ’deki çalışm alardaki bu lg u ­ lar dikkate alınarak sırasıyla aşağıdaki değerlendir­ m eler gerçekleştirilmiştir.

Y ayınlarda bireylerin hipertansif durum dikkate alı­ narak tükettikleri yağ türleri arasında farklılık olup olmadığı ki-kare testi ile test edilmiş ve sonuçlar Tablo 2 ’de olduğu gibi bulunm uştur.

Mantel Haenszel yöntem i uygulam ak için, Tablo 2 ’deki araştırıcıların yayınlarındaki bulgular birleşti­ rildiğinde T o p lam sonuçlar, M antel Haenszel yönte­ mi ile Zelen testi sonuçları ve Serbestlik Dereceleri (s.d.) T ablo 3 ’de verilmiştir.

Tablo 3 ’den görüleceği gibi Mantel H aenszel testi sonucuna göre, hipertansif durum dikkate alındığın­ da, bireylerin tükettikleri yağ türleri arasında önemli farklılık olduğu görülür (p<0.001). Bu sonuç; bütün araştırıcıların bulgularından elde edilen bir sonuçtur. T oplam birey sayısı 2302 olması nedeniyle güvenilir olduğu açıktır. T ablo 2 'd e yer alan bütün araştırıcı­ ların bulm uş olduğu tek tek sonuçlar, M eta Analiz kullanarak b u ld u ğ u m u z genel sonuçla paralellik göstermektedir. Zelen testi sonucu önem li b u lu n ­ madığı için göreli oranlar uyum ludur.

Yayınlarda bireylerin hipertansif d u ru m dikkate alı­ narak tükettikleri tuz miktarları arasında farklılık olup olmadığı ki-kare testi ile test edilm iş ve s o n u ç ­

10

• •

Tablo 1. M eta A nalize A lınan Çalışmaların Özellikleri

Literatür no Araştırıcı Yıl Örnekleme Yöntemi

Örnek sayısı Yöntem Çalışmanın yapıldığı yer

1 Yaşar N. ve ark. 1990 rasgele 200 kesitsel Ankara

2 Toksöz P. ve ark. 1992 rasgele 1260 kesitsel Diyarbakır 3 Toprak N.ve ark. 1995 kümeleme 6746 kesitsel Diyarbakır

4 Apan E. ve ark. 1996 rasgele 358 kesitsel Adana, Doğankent 5 Açık Y. ve ark. 1996 rasgele 388 kesitsel Elazığ, Baskil

6 Güneş G. ve ark. 1996 rasgele 1020 kesitsel Malatya, Yeşilyurt 7 Hacıalioğlu N. ve ark. 1996 rasgele 350 kesitsel Gümüşhane, Torul

Tablo 2. Bireylerin K ullandıkları Yağ Türleri A çısın­ dan H ipertansiyon Görülme Sıklığı ile İlgili Test Sonuçları ve Ö rnek H acim leri

Literatür y} Değeri p _n Toksöz ve ark. 18.853 <0.001 ₁₂₃₄

Hacıalioğlu N. ve ark. 4.680 <0.05 ₄₈

Güneş G. ve ark. 11.238 <0.001 ₁₀₂₀

Toplam ₂₃₀₂

Tablo 3. Tablo 2 fdeki Araştırıcıların Çalışm alarında­ ki Bulguların Toplam Sonuçları

Hiper- Hiper­ tansiyon yok tansiyon var

Toplam Doymamış yağ 534 201 tüketen 735 Doymuş yağ 929 638 tüketen 1567 Toplam 1463 839 ₂₃₀₂ X2mh=32-4 7 ’ s.d.=z, p<0.05 %~z—5.602, s.d.—z, p>0.05, Sonuçlar homojendir. OR= 1.87, RR= 3.20

Tablo 4. Bireylerin Kullandıkları Tuz M iktarları A ç ı­ sından Hipertansiyon Görülm e Sıklığı ile İ l­ gili Test Sonuçları ve Ö rnek H acim leri

Literatür _{X2 Değeri P n}

Toksöz ve ark. 0.132 >0.05 400 Apan E. ve ark. 8.267 <0.01 327 Hacıalioğlu N.ve ark. 0.629 >0.05 350

Açık Y. ve ark. 7.93 <0.05 356

Güneş G.ve ark. 0.151 >0.05 1020

Yaşar N.ve ark. 1 1.62 <0.001 200

Toplam 2653

Mantel H aenszel y ö n te m i u y g u la m a k için, T a b l o 4 ’deki araştırıcıların y a y ın la rın d a k i b u lg u la r b irle ş ti­ rildiğinde T o p la m so n u ç la r, M a n te l H a e n s z e l y ö n t e ­ mi ile Zelen testi sonuçları ve S e rb e s tlik D e re c e le - ri(s.d.) T ablo 5 ’de verilm iştir.

T ablo 5 ’den görüleceği gibi M a n te l H a e n s z e l testi sonucuna göre, h ip e rta n s if d u r u m d ik k a te a l ı n d ı ğ ı n ­ da, bireylerin tükettikleri tuz m ik ta r la r ı a r a s ı n d a önemli farklılık o ld u ğ u b u l u n m u ş t u r ( p < 0 .0 0 1 ) . Bu sonuç; bütün araştırıcıların b u lg u la r ın d a n eld e e d ile n bir sonuçtur. B u ra d a T o p la m birey sayısı 2 6 5 3 ’tıir. T ablo 4 ’de y er alan üç araştırıcın ın A p a n E. ve ark.

(4), A çık Y. ve ark. (5), Y a ş a r N. ve ark. (1), s o n u ç ­ ları to p lam 2653 birey ile M e ta A n a li z k u lla n a r a k b u ld u ğ u m u z genel so n u ç la p arale ld ir. G eri k a la n üç araştırıcının T o k s ö z ve ark. (2), H a c ıa lio ğ lu N . ve ark. (7), G ü n e ş G . ve ark. (6 ) , larının s o n u ç l a n g e ­ nel sonuçla u y g u n lu k g ö s t e r m e m e k t e d i r ( p > 0 .0 5 ) . Zelen testi sonucu ö n e m li b u lu n m a d ığ ı için göreli oranlar u y u m lu d u r.

Y ayınlarda bireylerin h ip e rta n s if d u r u m d ik k a te alı­ narak bireylerin B eden Kitle İn d ek sle ri ( B K İ) a r a s ı n ­ da farklılık olup olm adığı ki-kare testi ile test e d ilm iş ve sonuçlar T ab lo 6 ’da o ld u ğ u gibi b u lu n m u ş tu r .

M antel H aenszel y ö n te m i u y g u la m a k için. T a b l o 6 ’daki araştırıcıların y a y ın la rın d a k i b u l g u l a r

birleşti-Tablo 5. birleşti-Tablo 4 ’deki A raştırıcıların Ç a lışm a la rın d a ­ ki B ulguların Toplam S o n u çla rı

Tuz Tüketimi Miktarı Hiper­ tansiyon yok H iper­ tansiyon var Toplam Az tuz tüketimi 1390 794 2184 Çok tuz tüketimi 308 161 469

Toplam 1698 955 2653

X2M ,-,-41.139, s .d .=5, p<() .001

X2= 10.03, s.d.=5, p>0.05, Sonuçlar homojendir. OR= 0.57, RR= 0.83

T Ü R K İ Y E ’DE H İ P E R T A N S İ Y O N İÇİN RİSK O L U Ş T U R A N B E S L E N M E Y E İLİŞKİN

FAKTÖRLERİ A R A Ş T I R A N Ç A L I Ş M A L A R I N M E T A A NAL İZ İ İLE D E ĞE R LE N D İR İL M ES İ

11

Tablo 6. Bireylerin Beden Kitle İndeksleri Açısından Hipertansiyon Görülm e Sıklığı ile İlgili Test Sonuçları ve Ö rnek H acim leri

Literatür X2 Değeri _P n

Toksöz ve ark. 7.17 <0.001 731 Hacıalioğlu N.ve ark. 6.06 <0.05 350

Açık Y.ve ark. 15.97 <0.001 356 Güneş G.ve ark. 15.60 <0.001 1026

Toprak N.ve ark. 329.369 <0.001 7189

Toplam 9651

Tablo 7. Tablo 6 ydaki Araştırıcıların Çalışmalarında­ ki B ulguların Toplam Sonuçlan

Hiper- Hiper­ tansiyon yok tansiyon var

Toplam Hafif şişman (25-30. BKİ) 6102 956 7058 Şişman (30 BKİ >) 1650 944 2594 Toplam 7752 1900 9652 X2mh=75.6°, s .d .=4, p<0.001 %2Z=9.25, s.d=4, p>0.05. Sonuçlar homojendir. OR= 0.50, RR= 0.69

mi ile Zelen testi sonuçları ve Serbestlik Dereceleri (s.d.) Tablo 7 ’de verilmiştir.

Tablo 7 ’den görüleceği gibi Mantel Haenszel testi sonucuna göre, hipertansif durum dikkate alındığın­ da, bireylerin B K İ ’leri arasında önemli farklılık o l­ duğu bulunm uştur(p<0.001). Bu sonuç; bütün araştı­ rıcıların bulgularından elde edilen bir sonuçtur. T o p ­ lam birey sayısı 9652 olduğu Tablo 7 ’den anlaşıl­ maktadır. Tablo 6 ’da yer alan bütün araştırıcıların bulmuş oiauğu tek tek sonuçlar, Meta Analizi ile b u ­ lunan genel sonuçla paralellik göstermektedir. Zelen testi sonucu önemli bulunmadığı için göreli oranlar uyumludur.

Çalışm alarda fiziksel faaliyet, cinsiyet, sigara içme ve alkol tüketimlerine göre hipertansiyon durum ları­ na ait bulgular, yukarda ele alman değişkenler gibi birleştirilerek Mantel Haenszel ve Zelen testi sonuç­ ları aşağıdaki tablolarda sırasıyla verilmiştir.

Bireylerin fiziksel aktivite düzeylerine göre hipertan­ siyon görülm e sıklığı değişkeni ile ilgili sonuçlar, Tablo 8 ’de verilmiştir.

Tablo 8 ’de adı geçen araştırıcıların çalışmalarındaki bulguların toplam sonuçları Tablo 9 ’da verilmiştir.

Tablo 8. Bireylerin F iziksel A ktivite D üzeylerine Göre H ipertansiyon G örülm e Sıklığı ile İlgili Test Sonuçları ve Ö rnek H acim leri

Literatür _{7? Değe ri} p n Toksöz ve ark. 17.46 <0.001 1127 Açık Y. ve ark. 3.342 >0.05 356 Güneş G. ev ark. 6.749 <0.001 2503

Toplam 2302

Tablo 9. Tablo 8 ’deki Araştırıcıların Çalışm alarında­ ki Bulguların Toplam Sonuçları

Hiper­ tansiyon yok Hiper­ tansiyon var Toplam Orta derecede hareketli 1124 585 1709 Çok hareketsiz 405 389 794 Toplam _{1529 974 2503} %“MH—27.08, s.d.=2, p<0.001 %2Z=4.58, s.d.=3, p>0.05, Sonuçlar homojendir. OR= 1.47, R R - 11.5

Tablo 9 'd a n görüleceği gibi Mantel Haenszel testi sonucuna göre, hipertansif durum dikkate alındığın­ da, bireylerin fiziksel aktivite düzeyleri arasında önemli farklılık olduğu bulunm uştur (p<0.001). Bu sonuç; bütün araştırıcıların bulgularından elde edilen bir sonuçtur. T oplam birey sayısı 2503 olduğu Tablo 9 ’dan anlaşılmaktadır. T ablo 8 ’de yer alan araştırıcı­ lardan T oksöz ve ark. (2),G üneş ve ark. (6 ), sonuçla­ rı, Meta Analizi ile bulunan genel sonuçla paralellik göstermektedir. A ncak, Açık Y. ve ark. (5 ) ’larının buldukları sonuç, genel sonuçla paralel değildir (p>0.05). Zelen testi sonucu önemli bulunm adığı için göreli oranlar uyum ludur.

Bireylerin cinsiyetlerine göre hipertansiyon görülm e sıklığı değişkeni için sonuçlar, Tablo 10. ve Tablo

11. de verilmiştir.

Tablo 1 l ’den görüleceği gibi Mantel Haenszel testi sonucuna göre, hipertansif durum dikkate alındığın­ da, bireylerin cinsiyetleri arasında önemli farklılık olduğu bulunm uştur (p<0.001). Bu sonuç; bütün araştırıcıların bulgularından elde edilen bir sonuçtur. Toplam birey sayısı 9655 olduğu T ablo 11 ’den anla­ şılmaktadır. Tablo 10'da yer alan araştırıcılardan Toksöz F. ve ark. (2), G üneş G. ve ark. (6 ), Toprak N. ve ark. (3 )’larının buldukları sonuçlar. M eta A n a ­ lizi ile bulunan genel sonuçla paralellik g ö ste rm ek te­ dir. Ancak, Apan E. ve ark. (4), Açık Y. ve ark. (5 )’larının buldukları sonuç, genel sonuçla paralel

12

Tablo 10. Bireylerin Cinsiyetlerine Göre H ipertansi­ yon Görülme Sıklığı ile İlgili Test Sonuçla­

rı ve Ö rnek H acim leri

Literatür X2 Değeri _P n

Toksöz ve ark. 7.280 <0.001 1206 Apan E. ve ark. 0.025 >0.05 327 Açık Y.ve ark. 0.042 >0.05 356 Güneş G.ve ark. 28.682 <0.001 1020

Toprak N.ve ark. 15.81 <0.001 6746

Toplam 9655

Tablo 11. Tablo 1 0 ’daki Araştırıcıların Çalışmaların­ daki B ulguların Toplam Sonuçları

Hiper­ tansiyon yok Hiper­ tansiyon var Toplam Kadın 3701 _{1139 4840} Erkek 3951 _{864 4815} Toplam 7652 _{2003 9655} ^ mh- 39.07, s -d=4, p<0.001 %2z=8.59, s.d=4, p>0.05, Sonuçlar homojendir. OR= 0.67, RR= 0.90

değildir (p>0.05). Zelen testi sonucu önem li b u lu n ­ madığı için göreli oranlar uyum ludur.

Bireylerin sigara içme durum larına göre hipertansi­ yon görülme sıklığı değişkeni için sonuçlar, T ablo 12 ve Tablo 13’de verilmiştir.

Tablo 13 den görüleceği gibi Mantel H aenszel testi sonucuna göre, hipertansif durum dikkate alındığın­ da, bireylerin sigara içme durumları arasında önemli farklılık olduğu bulunm uştur (p<0.001). Bu sonuç; bütün araştırıcıların bulgularından elde edilen bir so­ nuçtur. T oplam birey sayısı 8872 olduğu T ablo

1 j ten anlaşılmaktadır. T ablo 12’de yer alan araştırı­ cılardan T oksöz P. ve ark. (2), T oprak N. ve ark. (3) larının buldukları sonuçlar, M e ta Analizi ile b u ­ lunan genel sonuçla paralellik gösterm ektedir. A n ­ cak, Apan E. ve ark. (4), H acıalioğlu N. ve ark. (7), Açık Y.ve ark. (5) larının buldukları sonuç, genel so ­ nuçla paralel değildir (p>0.05). Zelen testi sonucu önemli bulunm adığı için göreli oranlar uyum ludur. Bireylerin alkol tüketim lerine göre hipertansiyon g ö ­ rülme sıklığı değişkeni için sonuçlar, T ab lo 14. ve Tablo 15’de verilmiştir.

Tablo 15’den görüleceği gibi M antel H aenszel testi so n ucuna göre, h ip e rta n sif d u r u m dikkate

alındığın-Tablo 12. Bireylerin Sigara İçm e D u ru m la rın a Göre H ipertansiyon G örülm e Sıklığı ile İlgili

Test Sonuçları ve Ö rnek H acim leri

Literatür y} Değeri p n

Toksöz ve ark. 4.51 <0.05 Apan E. ve ark. 0.044 >0.05 Hacıalioğlu N.ve ark. 0.432 >0.05

Açık Y.ve ark. 0.209 >0.05

Toprak N.ve ark. 28.94 <0.001

1260 327 174 356 6755 Toplam 8872

Tablo 13. Tablo 1 2 ’deki A raştırıcıların Ç a lışm a la rın ­ daki B ulguların Toplam S o n u çla rı

Hiper- Hiper­ tansiyon yok tansiyon var

Toplam Sigara içmeyen 3544 982 Sigara içen 3604 742 4526 4346 Toplam 7148 1724 8872 X2MH=13-0 7 ’ S-d -=4 ’ P< 0 -001 X2z=9.450, s.d.=4, p > 0 .05, Sonuçlar homojendir. OR= 1.29, RR= 2.02

Tablo 14. B ireylerin A lk o l T ü ketim lerin e G öre H i­ pertansiyon G örülm e S ıklığ ı ile İlg ili T est

Sonuçları ve Ö rn ek H acim leri

Literatür X2 Değeri p n

Toksöz ve ark. 5.87 <0.01

Apan E. ve ark. 0.075 >0.05 Hacıalioğlu N.ve ark. 1.63 >0.05

1138 327

174

Toplam 1639

Tablo 15. Tablo 1 4 ’d eki A raştırıcıların Ç a lışm a la rın ­ daki B u lg u la rın Toplam S o n u ç la rı

Hiper- Hiper­ tansiyon yok tansiyon yok

Toplam Alkol kullanmayan 1046 494 Alkol kullanan 63 33 1540 99 Toplam 1109 530 1639 X2mh= 1 -68, s.d.=2, p>0.05 %2Z=5.6, s.d.=2, p>0.05, Sonuçlar homojendir. OR= 0.97, RR= 0.95

da, bireylerin alkol tü k e tim le ri d u r u m la r ı a r a s ı n d a önem li farklılık o lm a d ığ ı b u l u n m u ş t u r ( p > 0 .0 5 ) . B u so n u ç , bütün araştırıcıların b u lg u la r ı n d a n e ld e e d ile n

T Ü R K İ Y E ’D E H İ P E R T A N S İ Y O N İÇİN RİSK O L U Ş T U R A N B E S L E N M E Y E İLİŞKİN

FA KTÖR LERİ A R A Ş T I R A N Ç A L I Ş M A L A R I N M E T A A N A L l Z t İLE DE ĞE R L E N D İR İL M E S İ

13

genel bir sonuçtur. T o p la m birey sayısı 1639 olduğu Tablo 15’ten anlaşılm aktadır. T ablo 14’de yer alan araştırıcılardan A p an E. ve ark. (4), Hacıalioğlu N. ve ark. ( 7 ) ’larının buldukları sonuçlar, M eta A nalizi ile bulunan genel sonuçla paralellik gösterm ektedir. T o k sö z P. ve ark. ( 2 ) ’larının buldukları sonuç, genel sonuçla paralel değildir. Zelen testi sonucu önemli bulunm adığı için göreli oranlar uyum ludur.

H ipertansif d u ru m dikkate alındığında, yaş grupları (50 yaş altı ve üstü) arasında M eta Analizine göre önem li farklılık olduğu bulu n m u ştu r (x2MH= 587.1, s.d.= 6 , p<0.001). A n cak araştırıcıların sonuçları Z e ­ len testine göre h o m ojen olmadığı bulundu (x2MH= 115.8, s.d.= 6 , p<0.001). A yrıca, hipertansif durum dikkate alındığında, ailede hipertansiyonlu olm a d u ­ rumları (Ailede hipertansiyon var-yok ) arasında M e ­ ta A nalizine göre önem li farklılık olduğu b u lu n m u ş­ tur (x2m h = 20.86, s.d.= 2, p<0.001). A ncak araştırıcı­ ların sonuçlarının Zelen testine göre hom ojen o lm a ­ dığı b u lu n m u ştu r (x2MH= 37.97, s.d.= 2, p<0.001). Sonuç olarak, ç a lışm am ız d a M eta Analizi kullana­ rak, T ü r k i y e ’de hipertansiyonu etkileyen beslenm eye ilişkin çeşitli faktörleri araştıran ve farklı sonuçlar el­ de etmiş olan araştırmalardaki bulgular birleştirildi.

K onunun hipotezleri hakkında daha güvenilir, daha güçlü genel sonuçlar elde etm e olanağı sağlandı. M eta Analizi ile elde edilen daha güvenilir sonuçlar­ la konu bir anlam da sonlandırılmış oldu.

Önerilerim iz; ilgili konularda araştırm a yapan araştı­ rıcıların birbirinden değişik sonuçları, M eta Analizi ile birleştirilerek daha güvenilir ve ortak sonuçlar el­ de etmeleridir. Söz konusu genel sonuçlar, o k u y u c u ­ nun zihnini karıştıran birbiri ile çelişen sonuçlara son verm ektedir. M eta Analizi yardım ıyla araştırıcıların bütün bulguları birleştirilerek elde edilen büyük ör­ nek hacimleri ile yapılan y o ru m lar daha güvenilir ve daha duyarlı olur.

KAYNAKLAR

1. Yaşar N, Baysal A. Süt ve türevleri, tuz, sodyum, kal­ siyum tüketim düzeyleri ve içilen suyun sertlik derece­ si ile hipertansiyon ilişkileri üzerinde bir araştırma. Beslenme ve Diyet Dergisi 19:217,1990.

2. Toksöz P, İlçin E. Diyarbakır bölgesinde hipertansiyon prevelansı ve bunun beslenmeye ilişkin bazı etmenlere

ilişkisi. Beslenme ve Diyet Dergisi 21(1):61,1992.

3. Toprak N,Toktaş S, Yalçın K, Yıldırım S, Apak İ, Çe­ lik Y, Satıcı Ö. Diyarbakır merkez ve kırsal alanda hipertansiyon sıklığı. Dicle Tıp Dergisi 22:3,1995.

4. Apan E, Tanır F, Demirtaş M, Aytaç N, Şan M, Akba­ ba M. Doğankent beldesi 35-54 yaş grubunda hipertan­ siyon ve kardiyovasküler risk faktörleri. V. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı İstanbul 1996.

5. Açık Y, Sezer E. Elazığ Baskil ilçe merkezinde yaşayan 35 yaş ve üzeri nüfusta hipertansiyon sıklığı. V. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı İstanbul 1996. 6. Güneş G, Pehlivan E. Malatya Yeşil Yurt sağlık ocağı

bölgesinde 40 yaş ve üzeri nüfusta hipertansiyon pre- velansı ve bazı risk faktörlerinin saptanması. V. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı. İstanbul, 1996.

7. Hacıalioğlu N, Güraksın A, İnandı T, Ezmeci T. Gü­ müşhane ili Torul Sağlık Ocağı bölgesinde 30 yaş ve üzeri nüfusta hipertansiyon prevalansı ve ilgili etmen­ ler. V.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, İs­ tanbul, 1996.

8. Anon, Diet, nutrition, and the prevention of chronic di- seases, report of a study group. Word Health Organisa- tion Technical Report Series 797 Geneva 1990.

9. Wyngaarden JB, Smith LH (eds). Cecil Textbook of Medicine. 18th Edition Volüme 1, WB Saunders Com- pany Philadelphia 1988.

10. Mclaughlin FE, Marascuilo LA. Advanced nursing and health care research quantification approaches. WB Saunders Company Philadelphia 1990.

11. Sacks H, Berrier J, Dinah R. Meta Analysis in clinical research. Annals of Internal Medicine Feb 19:450,

1987.

12. Mehtap A. Ortalamalar arası etki genişliklerinin Meta Analizi. Biyoistatistik Bilim Uzmanlığı Tezi Ankara

1995.

13. Teagarden J R. Meta Analysis: Whither narrative revi- ew? Pharmacotherapy 9(5):274,1989.

14. Naylor CD. Two cheers for Meta Analysis: Problem and opportunities in aggregating results of clinical tri- als. CMAJ May 15:891,1988.

15. Der Simonian R, Laird N. Meta Analysis in clinical tri- als. 7:177,1986.

16. Abrami CP, Cohen PA, Apollonia S. Implementation problems in Meta Analysis. Controlled Clinical Trials 58:151,1988.

17. Whitehead A, Whitehead J. A general parametric app- roach to Meta Analysis of randomised clinical trials. Statistics in Medicine 10:1665,1991.

18. L ’Abbe K, Detsky A, O'Rourke K. Meta Analysis in clinical research. Annals of Internal Medicine 107:224

1987.

19. Dawson B, Saunders B, Trapp G. Basic and Clinical Biostatistics. 1990.

20. Bulpitt JC. Meta Analysis. The Lancet July 9:93,1988.

21. Şenocak M. Özel biyoistatistik. Epidemiyolojide Sayı­ sal Çözümleme. 1.Baskı Çağlayan Basımevi. İstanbul 93,1992.