Dr.Süheyla ÜÇIŞIK* Dr.MuhsinKADIOGLlf*
ÖZET
Deniz turizmi olarak adlandırabileceğimizkurvaziyer gemilerleyolcu taşımacılığıilkdefaAlbertBlaintarafından1890'dabaşlatılmıştır.Almanya’nın 1930yılındakurvaziyergemileredevletdesteğisağlamasıylakurvaziyerturizm dünyadabüyükbirgelişmegöstermiştir.
Türkiye'de ilk kurvaziyer gemi işletmeciliği II. Dünya Savaşı'ndan sonrakiyıllarda "Ege"adlılineryolcugemisiylebaşlamıştır.Ancakgünümüzde dahi Türk gemilerinin dizayn standartları düşük olduğu için gerçek anlamda kurvaziyer gemi işletmeciliğinden söz edilemez. Türkiye'nin kurvaziyer yolcu taşımacılığı yaptığı Istanbul-Barcelona, Îstanbul-Mısır; İstanbul-Hayfa hatlarındazamanzamantalepazlığındanseferleriptaledilmektedir.
Kurvaziyer gemilerin limanlara yanaşabilmeleri için uygun altyapı imkanlarınınçokazolduğuülkemizbusebeplesahipolduğudoğalzenginlikleri yeterincepazarlayamamaktadır.
ABSTRACT
The passengers transportation on cruise lines, which is considereda form ofmarine tourism, wasflrst started byAlbert Blair in 1890. With the Germangovernment'ssupportforcruisevesselsin1930, cruiselinesflourished dramaticallyaliövertheworld.
Cruise line business in Turkey started with a vessel named "Ege-Aegean"intheyearsfollomngthesecondworldwar. However, itisstilihard to say that there is a mature cruise line business due to the inferior design standardsofTurkish vessels.Itisnotuncommonthatjoumeysarecanceledon Istanbul-Barcelona, Istanbul-Egypt and Istanbul-Haifa lines due to low demand.
Becauseoftheunsuitabilityoftheinfrastructureoftheportsforcruise vessels, Turkeycannotjullytakeadvantageofitsnaturalbeauties.
*MarmaraÜniversitesi,AtatürkEğitimFakültesi,OrtaöğretimSosyalAlanlarEğitim Bölümü,CoğrafyaAnaBilimDalıÖğretimGörevlisi.dir
İstanbul Teknik Üniversitesi, Denizcilik Fakültesi, Deniz Ulaştırma ve İşletme Mühendisliği,DenizUlaştırmaveİşletmeAnaBilimDalı’ndaöğretimelemanıdır.
TÜRKİYE’DEKURVAZİYERTURİZMİGELİŞTİRMEŞARTLARI 84
1-KurvaziyerGemiİşletmeciliğinin TarihiGelişimi
Gemilerle yolcu taşımacılığı, tarihin en eski kayıtlarında mevcuttur. İpek Yolu, Baharat Yolu gibi büyük ticaret güzergahlarında önemli ölçüdedeniztaşımacılığındandaistifade edilmiştir.
Deniz turizmi olarak adlandırılabilecek şekilde kurvaziyer gemilerle yolcu taşımacılığı, ilk defa, Albert Blain tarafından 1890 yılında gerçekleştirilmiştir. O yıllarda , yolcu gemileri ile yük gemileri arasında tam bir uzmanlaşma olmadığından, bu yöntem, dünyada büyük ilgiuyandırmıştır.
1930 yılında, kurvaziyer seferlere devlet desteği sağlayan Almanya sayesinde, kurvaziyer turizm çok büyük bir gelişme göstermiştir. Bu seferlere katılımı artırabilmek için, devlet “Eğlen, güç kazan” (Kraft durch Freude-Strength) sloganını yaymaya başlamıştır. Ancak, Almanya’nın II. Dünya Savaşı’ndan büyük bir yıkımla çıkması üzerinekurvaziyer seferlerdeortadankalkmıştır.1
II. Dünya Savaşı’nın hemen ertesinde, YunanistanlI armatörler Adalar Denizi’nde kurvaziyer savaşları başlattılar. Kurvaziyer gemi işletmeciliğinde, stratejilerini A.B.D’lilerdeki gezme-görme-dinlenme isteğine kurvaziyer turizm doğrultusunda yönlendirmede çok başardı olmuşlardır. Semiramis adlı gemiyle gerçekleştirilen bu seferler büyük ilgigörmüştür.
Özellikle 1995 yılından sonra yoğunlaşan ve modem anlamını kazanan kurvaziyer gemi işletmeciliği, geleneksel tiplerden uzaklaşmış modem gemi tipleri ile her geçengün gelişme göstermiştir. Zamaniçinde bu sisteme uyan küçük gemi modelleri yapılmış, bazı gemiler tadil edilerek kurvaziyer işletmeciliğe hazır hale getirilmişlerdir. Ama, daha da önemlisi, 3200 yatak kapasiteli kurvaziyer gemilerin hizmete sokulmasıdır.
Dünyada kurvaziyer turist sayısı, 1955 yılından itibaren önemli bir gelişme göstermiştir. Kurvaziyer turist sayısı 1955 yılında ancak 20
1 MAC GREGORD.R-1984 “MerchantSaüing Ships 1850-1875” Licyd’sofLondon Press,London.
olarak4.8 milyoninsankurvaziyerturizmekatılmıştır.
Kurvaziyer turizmde, 1980 ve 1993 arasında, yolcu büyüme oram, yılda ortalama yüzde 9.2 olmuştur. CLIA raporlarına göre, 1995-2000 yılları arasında, yılda sekiz milyon insanın bir gemi ile yolculuğa çıkmasıbeklenmektedir.
Kurvaziyer turistler içinde, sistemin gelişmesinden bu yana, Amerikalı turistler birinci sırada yer almıştır. 1970 yılında 570 bin olan ABD’li kurvaziyer turist sayısı, 1985 yılında 1 milyon 600 bin kişiye çıkmıştır. Amerikalı kurvaziyer turistlerinin sayıları her geçen gün artmaktadır. Ancak, 1986 yılından itibaren kurvaziyer turizme katılan turist sayısının yıllık artış orammn belli bir seviyede azalmıştır. Buna karşılık, kurvaziyer turist gemilerinin yeni müşterileri Almanlardır. Almanlar, İngilizlerden sonra Avrupa ülkeleri içinde kurvaziyer turizme büyükilgigösterenbirmillettir.
Günümüzde, kurvaziyer gemi işletmeciliğinde önde gelen ülkeler Norveç, Rusya, Panama, Yunanistan ve İtalya’dır. Dünya kurvaziyer gemitonajınınyüzde80’ibuülkelereaittir.
Kurvaziyer gemi taşımacılığının parlak geleceği, bu türden yeni gemilerin yapılmasını zorunlu kılmıştır. Bu yeni modeller arasında; yelkenliler, nehir ağzında faaliyet gösteren kumarhane gemileri gibi ilginçveyenitiplerbulunmaktadır.
Tablo 1: Enbüyükkurvaziyergemiler,kapasiteleriveişleticifirmalar. Kaynak: Seatrade Review, November 1993. s 75.
GemiAdı GRT YolcuKapasitesi İşletenFirma
Sensation 70,000 2600 Camival
CostaRomantica 50,000 1300 Costa
Maasdam 50,000 1266 Holland Line America Statendam 50,000 Holland Line America 1266
CrownDynasty 19,089 916 CunardCrown
Windward 41,000 1246 NCL
TÜRKİYE’DEKURVAZİYERTURİZMİ GELİŞTİRMEŞARTLARI 86 Dünya ölçeğinde faaliyet gösteren büyük kurvaziyer gemi firmalarının kapasiteleri her geçen gün artmaktadır. 1993 yılı rakamlarına göre, sadece altı büyük geminin toplam yolcu kapasitesi 8594 idi (Tablol)2 Bu yıldan sonra da gerek yeni yolcu gemisi siparişlerinde, gerekse kurvaziyer yolcu sayısında çok önemli artışlar meydana gelmiştir.
2-YeniKurvaziyerGemiTalebi
Kurvaziyer gemi sanayi, elastikiyete sahiptir. 1990 öncesinde global ekonomik bir yavaşlamaya rağmen, kurvaziyer gemi operatörleri yolcuları cezbetmektedir. Bunun sonucunda 1994 ve 1995 yıllarında rekorhızlagemisiparişedilmiştir.
Kurvaziyer gemiler gittikçe büyüyorlar. Ancak, kurvaziyer gemilerin donanımları eski yıllara göre hayli farklılaşmıştır. Bunun yanında, kurvaziyer seferlere katılan yolcuların yaş ve gelir profilleri de belirgin bir şekilde farklılaşmaktadır. Dünün klasik kurvaziyer hatları yerineyenihatlardahabüyükbirilgigörmektedir.
Eğilimler, müşteri ihtiyaçlarını karşılamaya dönüktür. Gerçektende kurvaziyer gemilerinin zirvesine ulaşılmıştır. Gemi işletmecileri yerini gemi siparişi vermeden, şirketin gemiyi doldurma konusunu ele alırlar. Pazarın yeni kapasiteye ihtiyacı olup olmadığım değerlendirirler. Son siparişler, kurvaziyer gemilere pazarın ihtiyacı olduğunugöstermektedir.
Kurvaziyer gemi sanayi büyüme helezonu içindedir ve sanayinin ilerlemesi gereken uzun bir yolu vardır ve gelişmeyi sürdürebilecek potansiyelesahiptir.
3- Türkiye’deKurvaziyerHatlar
Türkiye’de, kurvaziyer gemi işletmeciliği 2. Dünya Savaşı’ndan sonraki yıllarda başlamıştır. Türkiye’nin kurvaziyer gemi işletmeciliğindeki ilk adımı, bir liner yolcu gemisi olan “Ege” adlı gemiyle başlamıştır. Daha sonra, ikinci el olarak, ABD’den alınan “Ankara”, “Tarsus”, “Adana”, “İstanbul”, “Ordu”, “Trabzon” ve “Giresun” adlı gemilerle liner taşımacılığa devam edilmiştir. İtalya’da 1950 yılında inşa edilen “Samsun” ve “İskenderun” gemileri de 2SeatradeReview-1993;"Cnıise&PassengersFerries",Nowember,S.75.
yapmıştır.
Türkiye’de gerçek anlamda bir kurvaziyer gemi işletmeciliğinin varlığından söz edilemez. Çünkü, Türkiye’de kurvaziyer sefer yapan gemilerin dizayn standartları hayli düşüktür. Dünya standartlarında dizayn edilmiş kurvaziyer yolcu gemileri karşısında, Türkiye’nin kurvaziyergemilerininrekabetşanslarıfazlasayılmaz.
Bunların yanında, hangi denizlerde kurvaziyer seferler yapılacağı, hangi ülkelerdeki kurvaziyer turist potansiyeli üzerinde yoğunlaşacağı konusunda belirgin bir politikası yoktur. Türkiye Denizcilik îşletmeleri'nin ilgili istatistikleri içine 1999 yılma kadar kurvaziyer hatlara ilişkin herhangi bir doküman girmemiştir. 1999 yılında Gime-Alanya-Mısır hattı ile, "Karadeniz Hattı" olarak Soçi'ye yapılan seferler, kurvaziyer seferler olarak tanımlanmıştır.3 2000 yılı raporunda ise, "Batı Akdeniz Seferleri" ve "Ege Adaları Seferleri" yeni kurvaziyer hatlar olarakbelirtilmiştir.4
Araştırmamızda Türkiye Denizcilik İşletmeleri’nin İstatistik Yıllıkları (1989-2000) ele alınmış ve değerler bu yıllıklardan derlenmiştir.
3.1.İstanbul-Barselona Hattı
İstanbul-Barselona hattında Göksel Denizcilik ile ortaklaşa işletilen Akdeniz gemisi ile hizmet verilmiştir.5 Bu hat, 1993 yılında açılmıştır. Hatta 1993 yılında 6 sefer gerçekleştirilmiş, 1994 yılında 5 sefer programlanmasına karşılık ancak 2 sefer yapılabilmiştir. İstanbul-Barselona hattında 1995 ve 1996 yıllarında birer sefer yapılmıştır. İstanbul-Barselona hattında 1995 yılında hiç sefer yapılmazken 1996 yılında yapılan tek seferde 270 yolcu taşınmıştır. 1997’de taşınan yolcu sayısı 176, 1998 yılında ise 243 kişi olarak gerçekleşmiştir. Bu hatta, 1998yılındansonraseferleryapılamamıştır(Tablo2).
3TDİ-2000;"HesapYılıİstatistikleri",s29,İstanbul. 4TDİ-2000;"HesapYılıİstatistikleri",s30,İstanbul. 5TDİ-1989-2000;"HesapYılıİstatistikleri",İstanbul.
TÜRKİYE’DEKURVAZİYERTURİZMİGELİŞTİRMEŞARTLARI 88
Tablo 2: Yıllara göre kurvaziyer hatlardayapılan seferler ve taşınan yolcusayısı.Kaynak: TDİİstatistikYıllıkları ___________ _____
1996 1997 Hatlar/Faaliyetler 1993 1994 1995 1998 İstanbul- Sefer 6 2 O 1 1 1 Barselona Yolcu 1043 442 0 270 176 243 Sefer İstanbul-Mısır 3 1 0 1 1 3 Yolcu 471 133 0 271 175 523 Sefer İstanbul-Hayfa 0 7 15 12 3 15 Yolcu 0 1042 1650 2319 395 1542 3.2.İstanbul-MısırHattı
İstanbul-Mısır hattında da, Türkiye Denizcilik İşletmeleri (TDİ) ile Göksel Denizcilik tarafından ortaklaşa işletilen Akdeniz gemisi hizmet vermiştir. Bu hat, TDİ tarafından 1999 yılından sonra "Doğu Akdeniz Kurvaziyer Hattı" olarak tanımlanmış, Gime-Alanya-Mısır şeklinde gerçekleştirilmiştir.
İstanbul-Mısır hattı, 1993 yılında açılmıştır. Açıldığı yıl 3 sefer yapılan hatta, 1994 yılında 2 sefer öngörülmüş olmasma rağmen, ancak bir sefer yapılabilmiştir. İstanbul- Mısır hattında 1996 yılında 271 yolcu taşınırken, bu rakam 1997 yılında yolcu sayısı 175 kişide kalmış, 1998 yılında büyük bir sıçrama yaparak yolcu sayısı 523’e çıkmıştır. Grafikten de anlaşılacağı üzere, Türkiye'nin 1996 yılında kurvaziyer turizmdeki en verimlihattı, İstanbul-Mısırhattıolarakgerçekleşmiştir(Grafik 1).
68.6l'i kullanılabilmiştir. 2000 yılında ise, 273 yolcu taşınarak, kapasitenin yüzde 75'i kullanılmıştır. Ancak, 1999 yılında 720 olan kapasite2000yılında360kişiye düşürülmüştür.6
Doğu Akdeniz Hattı'nda 1999 yılında 4 ve 2000 yılında 2 sefer yapılmıştır.
3.3.İstanbul-Hayfa Hattı
İstanbul-Hayfa hattı, 1994 yılında açılmışve açıldığı yıl bu hatta, yedi sefer gerçekleştirmiştir. İstanbul-Hayfa hattında 1995 ve 1996 yıllarında ll’er sefer yapılmıştır. 1995 yılındaki seferlerde toplam 1650, 1996 yılındaki seferlerde de toplam 2.319 yolcu taşınmıştır. Söz konusu hatta 1997 yılında taşınan yolcu sayısınm toplam 395 kişiye gerilerken 1998yılındayapılanseferlerde 1542yolcutaşınmıştır.
3.4.Karadeniz Hattı(İstanbuI-Soçi)
İstanbul-Soçi hattımn tam manasıyla faaliyete geçişi 1999 yılında gerçekleştirilmiştir. Karadenizhattında 1999 yılında birve 2000 yılında 2 sefergerçekleştirilmiştir.
Karadeniz hattı 1999 yılında 180 kişi kapasiteyle açılmış ancak 56 kişi taşınabilmiştir. Böylelikle mevcut kapasitenin ancak yüzde 31,1l'i kullanılabilmiştir. 2000 yılında ise kapasite 360 kişiye yükseltilmiş ve 224 yolcu taşınmıştır. Kapasite kullanım oranı ise yüzde 62,22 seviyesindekalmıştır.
3.5. Ege Adaları Seferleri
TDİ tarafından 2000 yılında yapılmaya başlanan ve toplam 4 sefer gerçekleştirilen bu hatta, 720 kapasite hizmete sunulmuş ve 588 yolcu taşınmıştır. Bu değerle, kullanılan kapasite oram yüzde 81,67 olarakgerçekleşmiştir.7
3.6. Batı Akdeniz Seferleri
Bu seferler de, TDÎ tarafından 2000 yılında yapılmaya başlanmış ve toplam 2 seferyapılmıştır. Bu seferlerdehizmetesunulan kapasite 360 kişi olmuş ve 352 kişi taşınmıştır. Bu değerle, kullanılan kapasite ®TDÎ-2000; "HesapYılıİstatistikleri", s30,İstanbul.
TDİ-2000;"HesapYılıİstatistikleri",s30,İstanbul.
TÜRKİYE’DEKURVAZİYERTURİZMİGELİŞTİRMEŞARTLARI 90 yüzde 97,78 gibi son derece yüksek bir değere ulaşarak, tüm kurvaziyer hatlarınenverimlisiolarakdikkatiçekmiştir.
4.-KurvaziyerHatlarmdaki SeferlerinAnalizi
Kurvaziyer seferlerin yapıldığı hatlarda da yeni düzenleme, talep azlığı ve sefer iptali gibi nedenlerle planlanan seferler düzenlenememiştir. İstanbul-Barselona arasında talep azlığı nedeniyle 4 sefer, yeni düzenleme ile 6 sefer yapılamamıştır. Bunun da yanında İstanbul-İskenderiye hattında da talep azlığı nedeniyle bir sefer gerçekleştirilememiştir.8
Kurvaziyer hatlardaki sefer artışlarının temel nedeni Türk Filosu’na yeni gemilerin katılmasıdır. 1993 yılında, İstanbul-İskenderiye (Mısır) hattına filoya yeni gemi katılması nedeniyle 3 sefer ilave edilmiştir.
SSCB'nin dağılmasından sonra bağımsızlığını kazanan yeni devletlerden Türkiye'ye dönük olarak gerçekleşen ziyaretler, yeni kurvaziyer hatların açılmasına sebep olmuştur. Bunun yanında, Yunanistan ile ilişkilerin siyasi manada yumuşama belirtileri göstermesi, Egeadalarınakurvaziyerseferlerindüzenlenmesineyolaçmıştır.
TDİ tarafından gerçekleştirilen kurvaziyer seferlerde 1999 yılında 5 sefer ile toplam 900 kişilik kapasite hizmete sunulmuş, taşman 550 kişiyle kapasite kullanım oranı yüzde 61,11 seviyesinde kalmıştır. Kullanılan kapasite oram 2000 yılında yüzde 79,83 olarak gerçekleşmiş ve bu sayede 1437 yolcu taşınmıştır. Kurvaziyer sefer sayısı ve bu seferlerde taşınan yolcu sayısı 1999-2000 yıllan arasında büyük artış göstermiştir. 1999 yılında toplam 5 sefer ile 550 yolcu taşınırken, bu değer2000yılında 10seferve1437yolcuyayükselmiştir.
5.-SONUÇVEÖNERİLER
Dünya turizm olgusu içerisinde son yıllarda en büyük yükselme trendinesahip olanlanndanbiridekurvaziyerturizmdir.
Türkiye, çağdaş anlamdakurvaziyer turizmiçin gerekli nitelikleri olan gemilere sahip değildir. Ancak, yabancı bayraklı gemiler Türkiye
taşımaktadırlar.
Kurvaziyer gemilerin limanlara yanaşmaları için gerekli altyapı Türkiye kıyılarında yok denecek kadar yetersizdir. Türkiye Denizcilik İşletmeleri (TDİ) ve Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) tarafından işletilen limanlar, verdikleri hizmet ve uyguladıkları tarifeler açısındanuluslararası alandarekabetedecekdüzeydedeğildir.
Liman işletmelerinin bu gemilere vermediği ve vermek imkanına sahip olmadığı hizmetlerin bedelini istemesi, pek çok geminin Türkiye’ye dönük programlanın iptal etmesine yol açmaktadır. Bu durum, Türkiyeturizminiolumsuzetkilemektedir.
Buna ilaveten, Türkiye, sahip olduğu doğal zenginliklerin tanıtımınıyeterliölçüdeyapamamaktadır.
Kurvaziyer gemi işletmeciliği dünyadaki önemini artırdığına göre, Türkiye bir denizvetarih ülkesi olarak bundan kendine düşen payı almalıdır. Bu payın alınabilmesi için, ülkemizin kurvaziyer gemi işletmeciliğine ilişkin uzun vadeli politikalar belirlemesi ve bunların kesinbirşekildeuygulamayasokmasıgerekmektedir.
Türkiye’de turizm hareketinin yoğun olduğu bazı bölgelerde, balıkçı tekneleri de dahil olmak üzere, denizce elverişlilikleri dışında hiçbir standardatabi olmayan deniz araçlarıile yoğunbirbiçimde günlük deniz gezileri düzenlenmektedir. Bu tür gezilerde de, daha çok kurvaziyergemilerleTürkiye’yegelenturistlerkatılmaktadır.
Bu teknelerde can ve mal güvenliği ile ilgili bir sistem oluşturulmalı, oluşturulmuşmeslekdisiplinikazandırılmalıdır.
Limanlarda, kurvaziyer turizme hizmet verebilecek fiziki altyapı tesislerikurulmalıdır.
Türktersanelerindekurvaziyergemiyapımıteşvikedilmelidir. Kurvaziyer gemi yapımında, diğer gemi türlerinde olduğu gibi standart Polonya dizaynı uygulamak yerine, denizcilikte hayli ileri olan ülkelerindizaynlarıörnekalınmalıdır.
Türkiye'nin sahip olduğu kurvaziyer gemiler çağdaş ulaştırma koşullarına uygun olmalıdır. Yaşlı ve ortalama seyir süratleri düşük
TÜRKİYE’DEKURVAZİYERTURİZMİ GELİŞTİRMEŞARTLARI 92 kurvaziyer gemilerin seyahatlerde tercih nedeni olmadığı göz önünde bulundurulmalıdır.
Türkiye'nin sahip olduğu kurvaziyer gemilerin yaşlan 20'nin üzerindedir. Bu kadar yaşlı gemiler hem ekonomik değildir, hem de kurvaziyerturizmdetercihedilmemektedirler.
Türkiye, öncelikle SSCB'den aynlarak bağımsızlıklannı kazanan Karadeniz ülkeleri arasında geniş çaplı kurvaziyer turizmin başlatılması için, detaylı etüdleryapmalıdır.
6.-YARARLANELAN KAYNAKLAR
1.MAC GREGOR, D.R.,1984, “Mechant Sailing Ships 1850-1875”, Lloyd’sofLondonPress. London.
2.TDİHesapYılıİstatistikleri 1989-2000.İstanbul. 3.DTO, DenizSektörüRaporlan 1989-1998. İstanbul. 4. KADIOĞLU,M.,GÜLER.N.,
Taşımacılığına Genel Bir Bakış”,
Sempozyumu, 9 Eylül Üniversitesi, Deniz Ulaştırmave Yönetimi Y.O., İzmir.
1998 “Türkiye’de Deniz Yolcu Ulusal Deniz Turizmi
