ARAP YAZILI BASININDA SIK KULLANILAN BAĞLAÇLARIN ĠNCELENMESĠ ve ARAPÇA ÖĞRETĠMĠNDEKĠ YERĠ
HALĠL ĠBRAHĠM ġANVERDĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
YABANCI DĠLLER EĞĠTĠMĠ ANA BĠLĠM DALI
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
i
TELĠF HAKKI ve TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim tarihinden itibaren 1(bir) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Halil Ġbrahim Soyadı : ġanverdi
Bölümü : Arapça Öğretmenliği Ġmza :
Teslim tarihi :
TEZĠN
Türkçe Adı : ARAP YAZILI BASININDA SIK KULLANILAN BAĞLAÇLARIN ĠNCELENMESĠ ve ARAPÇA ÖĞRETĠMĠNDEKĠ YERĠ
Ġngilizce Adı : EXAMINATION OF FRUQUENTLY USED CONJUNCTIONS IN ARAB PRINTED MEDIA AND ITS IMPORTANCE IN ARABIC LANGUAGE TEACHING
ii
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢındaki tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Halil Ġbrahim ġANVERDĠ
iii
JÜRĠ ONAY SAYFASI
Halil Ġbrahim ġanverdi tarafından hazırlanan “ARAP YAZILI BASININDA SIK KULLANILAN BAĞLAÇLARIN ĠNCELENMESĠ ve ARAPÇA ÖĞRETĠMĠNDEKĠ YERĠ” adlı tez çalıĢması aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Gazi Üniversitesi Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalı‟nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiĢtir.
BaĢkan (Tez DanıĢmanı): Yrd. Doç. Dr. Erdinç DOĞRU ... Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi
Üye: Yrd. Doç. Dr. Ġbrahim Ethem POLAT ... Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi
Üye: Yrd. Doç. Dr. Osman DÜZGÜN ... Doğu Dilleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
Tez Savunma Tarihi: 25/08/2014
Bu tezin Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalı‟nda Yüksek Lisans tezi olması için Ģartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Prof. Dr. Servet KARABAĞ Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü
iv
TEġEKKÜR
Benim bu alanda yetiĢmemde emeği olan ve bana yol göstererek bu çalıĢmanın ortaya çıkmasına destek olan ve hiçbir zaman yardımını esirgemeyen danıĢman hocam Yrd. Doç. Dr. Erdinç DOĞRU‟ya teĢekkür etmeyi bir borç bilirim. Ayrıca bu alanda üniversite hayatı boyunca yetiĢmeme vesile olan tüm Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalı hocalarıma saygılar sunarım. ÇalıĢmada desteğini esirgemeyen BüĢra EKĠNCĠOĞLU‟na teĢekkür ederim.
Son olarak çalıĢmanın baĢından itibaren desteğini esirgemeyen sevgili eĢime ve aileme sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
v
ARAP YAZILI BASININDA SIK KULLANILAN BAĞLAÇLARIN
ĠNCELENMESĠ ve ARAPÇA ÖĞRETĠMĠNDEKĠ YERĠ
(Yüksek Lisans)
Halil Ġbrahim ġanverdi
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
Ağustos, 2014
ÖZ
Arap dilinin dünyadaki önemi günden güne artmaktadır. Özellikle Türkiye‟de Arap dili öğretimine yönelik araĢtırmalarda artıĢ görülmektedir. Bu çalıĢmada Arap yazılı basınında özellikle gazete ve dergilerde sık kullanılan bağlaçlar ele alınmıĢtır.
Bu çalıĢmanın amacı, ayrı dil ailelerinde yer alan Türkçe ve Arapçadaki bağlaçları kullanmanın önemini ortaya çıkarmak ve bu iki dilde kullanılan bağlaçların farklılık ve benzerliklerine iĢaret ederek aralarındaki iliĢkiyi ortaya koymaktır.
ÇalıĢmanın kapsamını Arap yazılı basınında ulaĢılan dergi ve gazetelerden taranarak bulunan bağlaçlar, kullanım biçimlerine dair örnekler, çözümlemeleri ve Türkçe karĢılıkları oluĢturmaktadır.
ÇalıĢmada tarama yöntemi kullanılmıĢtır. UlaĢılan kaynaklar taranarak bağlaçları içeren cümleler incelemeye tabi tutulmuĢtur. UlaĢılan bağlaç örnekleri anadilde bir bağlam içerisinde verilmiĢ ve Türkçeye çevirisi yapılmıĢtır. Böylece bağlacın kullanımına dair karĢılaĢtırma olanağı sağlanmıĢtır.
ÇalıĢma dört bölümden oluĢmaktadır. Ġlk bölümde çalıĢmanın amacı, önemi ve yöntemi üzerinde durulmuĢtur. Ġkinci bölümde bağlaç kavramının Türkçedeki tanımları derlenmiĢtir. Üçüncü bölümde incelenen yazılı basında sık kullanılan bağlaçlar tespit edilmiĢ ve sınıflandırma yapılmıĢtır. ÇalıĢmanın son bölümünde ise Arapçada bağlaçların öğretimine katkı sağlayacağı düĢünülerek yazılı basından çeĢitli örnekler verilmiĢ ve öneriler sunulmuĢtur.
Bilim Kodu :
Anahtar Kelimeler : Bağlaç, basın dili, bağlama edatı Sayfa Adedi : xi+91
vi
EXAMINATION OF FRUQUENTLY USED CONJUNCTIONS IN
ARAB PRINTED MEDIA AND ITS IMPORTANCE IN ARABIC
LANGUAGE TEACHING
(M.S Thesis)
Halil Ġbrahim ġanverdi
GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
August, 2014
ABSTRACT
Arabic gains importance by day by in the World. Especially in Turkey, there is incrasement in research for Arabic language teaching. In this study commonly used conjunctions in Arabic media particularly in newspaper and magazines are determined. The aim of this study to demonstrate the significiancy of using conjunctions and to reveal the relations between conjunctions of Turkish and Arabic, which in the different language family, by pointing their similarities and differences.
The conjucntions which are found in Arab printed media by scanning from magazines and newspapers usage examples and analysis and also Turkish translations constitue the extent of this study.
Scanning method has been used for this study. By scanning attained resources the sentences that containes conjunctions were subjected to this study. Attained examples of conjunctions in vernacular language are presented in a context and translated into Turkish. Thereby it is enable to make a comparision relating to usage of conjunctions.
The thesis consists of four parts. The begining one lays stress on the aim importance and method of thesis. In the second part the meanings of conjunction as a term in turkish is compiled. When it comes to third part; the analyzed conjunctions commonly used in printed media are determined and classed. At the end of the study various examples from printed media are given and some suggestions are brought forward with the thought that they contribute the teaching of Arabic conjunctions.
Science Code :
Key Words : Conjunction, Printed media, linking postposition Page Number : xi+91
vii
ĠÇĠNDEKĠLER
TELĠF HAKKI ve TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU ... i
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii
JÜRĠ ONAY SAYFASI ... iii
TEġEKKÜR ... iv ÖZ ... v ABSTRACT ... vi KISALTMALAR LĠSTESĠ ... xi BÖLÜM 1 ... 1 GĠRĠġ ... 1 Problem Durumu... 2 AraĢtırmanın Amacı ... 3 AraĢtırmanın Önemi ... 3 AraĢtırmanın Sınırlılıkları ... 4 Varsayımlar ... 4 Tanımlar ... 5 Kavramsal Çerçeve ... 5 YÖNTEM... 7 AraĢtırmanın Modeli... 7 Evren ve Örneklem ... 7 Verilerin Toplanması ... 7 Verilerin Analizi ... 8 BÖLÜM 2 ... 9 BAĞLAÇLAR ... 9 Bağlaç nedir? ... 9 BÖLÜM 3 ... 13
ARAPÇADAKĠ BAĞLAÇLARIN TESPĠTĠ, TASNĠFĠ ve ANLAM ANALĠZĠ ... 13
A) EĢdeğerlik – Benzerlik - Paralellik Anlamı Katan Bağlaçlar ... 14
و ... 14
viii اَم ... ُأ اَم / ... 17 وصٍِ ... 18 ىىإ حفاضلإات / )ه( ...ىىإ حفاضإ ... 19 ةٍّاج ىىإ/...لٍىر ىىإ ... 20 )لا(/ ىرح وت ...ظقف ... سٍى ...سٍى اضٌأ ... وت ...ةسحف ... 21
B) Sebep Bildiren Bağlaçlar ... 22
ُلأ ... 22 ةثست ... 23 سٍح ... 24 رإ ... 25 وجأ ٍِ /...وجلأ ... 26 شثع ... 26 ءاصإ ... 27
C) Sonuç Anlamı Katan Bağlaçlar. ... 28
ٌش ٍِِ ... 28
ازهى ... 29
لىزى ... 30
ُرإ ... 30
D) Görelik Anlamı Katan Bağlaçlar ... 31
ه اقفِو ... 31 ه اقثط ... 32 ه اعثذ ... 33 ةسح ... 34 اٍ ةسح ... 34 ةجىَت ... 35
E) KarĢıtlık – Zıtlık Anlamı Katan Bağlaçlar ... 36
ِنىو /...ِنى ... 36 ...ُأ شٍغ /...ُأ ذٍت... 37 ىيع / ٍِ ٌغشىات / ...ِع ٌغس/...ُأ ٌغس ىا ٍِ ٌغش ... 38 ُأ عٍ ... 38 لىر عٍ ... 39 اٍَْت ... 40 ّلاإ ُأ ... 41
ix وتاقٍ ... 41 / ًف ت وتاقٍ ... 42 سنعىا ىيع ... 44 سنعت ... 45 فلاخت ... 45
F) Zaman Anlamı Katan Bağlaçlar ... 46
اٍذْع ... 46 ٍِح ... 47 اٍَْح ... 48 ءاْشأ ... 49 ءاْشأ ًف ... 49 ىرح سثى اٍ / ...ُأ سثيٌ ٌى /...ُأ سثى اٍ ... 50 هلاخ ... 51 ٌش ... 52 ذعٌ ٌى ... 52 ىرح ... 53 اذعاصف َُا ٍِ... 54 اٍ ُاعشس ... 55
G) Sınırlama Anlamı Katan Bağlaçlar ... 56
ظقف... ... 56
اصىصخ... ... 57
اٍَس لا ... 58
H) ġart Anlamı Katan Bağlaçlar ... 59
ارإ ... 59
ُإ ... 60
...ىى ف / ي ... 61
I) Seçenek Anlamı Katan Bağlaçlar ... 62
...اٍإ / وأ ...اٍإ و اٍإ ... 62
وأ/ًأ ...ُام ءاىس ... 63
J) Fiilimsi Anlamı Katan Bağlaçlar ... 64
ًذلاىا / ٌِزىا/ ُاريىا / ُازيىا / ًرىا / يزىا )ًذاىيىا( ... 64
K) Diğer Bağlaçlar ... 66
x قاٍسىا ًف ... 67 ض ًف لىر ءى ... 68 دذصىا ازه ًف ... 69 ف...اٍأ ... 70 اَتس ... 71 BÖLÜM 4 ... 73
BAĞLAÇLARIN ÖĞRETĠMĠNE DAĠR ÖNERĠLER ... 73
1. Yazılı Basından Metin Örneği ... 73
2. BoĢluk Doldurma ... 75
3. Çoktan Seçmeli ... 76
4. Paragraf Yazma... 80
5. KonuĢma ... 80
6. Dinleme ... 80
7. Cümle Ġçinde Kullanma ... 82
8. Doğru Bağlaç Bulma ... 83
9. Diyalog OluĢturma ... 84
10. BirleĢtirme AlıĢtırması ... 84
11. Metinden Gereksiz Bağlacı Çıkarma ... 85
12. Cümleyi Verilen Bağlaçla Tekrar Yazma ... 85
13. Anlamlı Cümle OluĢturma ... 86
SONUÇ... 87
xi
KISALTMALAR LĠSTESĠ
S : Sayı s. : sayfa
Trt : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
Arapça Kısaltma: ؿ : شل٤لف .
1
BÖLÜM 1
GĠRĠġ
Arap dili dünya üzerinde önemli bir yere sahiptir. Arapçanın Türkiye‟deki önemi de günden güne artmaktadır. Arap dünyası ile ülkemiz arasındaki artan iliĢkiler Arap diline karĢı ilgiyi artırmıĢtır. Bundan dolayı Arapça öğretimine yönelik çalıĢmalar da artmaya baĢlamıĢtır. Bir dili bilmek demek, o dile genel itibariyle hakim olmak yani yazılanı, okunanı, konuĢulanı anlamak, o dilde yazabilmek ve kendini ifade edebilmek demektir. Bir dile hakim olmak için o dilin genel olarak kurallarını, sık kullanılan yapılarını, bağlaçlarını ve bunların metne ne gibi anlamlar kattığını bilmek gerekir. Bağlaçlar da kelime veya cümleler arası anlam örgüsü oluĢturan dilsel araçlardan biridir.
Bağlaçlar, “kelimeleri, kelime gruplarını, cümleleri ve kimi zaman da paragrafları Ģekil ve anlam bakımından birbirine bağlayan ve yüklendikleri iĢlevleriyle, bağlandıkları sözler arasında türlü anlam iliĢkileri kuran gramer ögeleridir” (Korkmaz, 2007, s. 1091).
Bağlaçlar, bir dilin anlaĢılmasında bireye yardımcı olan yapılardır. Bu yüzden bağlaçların cümle içerisindeki iĢlevselliği önemli bir yere sahiptir. Bir dilin bağlaçlarını ve buna benzer yapılarını yazarın ustaca kullanması aslında o dildeki hakimiyetini ortaya koymaktadır. Bağlaçlar ve buna benzer dilsel yapıları kullanmak yazara ayrıcalık katmaktadır.
Edipler dile güçlü hâkimiyetlerini bağlaçları ustaca kullanarak üsluplarına verdikleri kıvraklıkla okuyucuyu bir girdap içine çekercesine anlatımın cazibesine odaklandırmayı baĢararak gösterirler. Bağlaçların hünerle ve yetkin kullanımı, anlatıma güçlü iliĢkilendirme, anlama bütünlük ve kuvvet katar. Bu önemli iĢlevlerinden dolayı bağlaçlar özellikle dil kullanımının olmazsa olmaz araçlarından biri olur. ( Doğan, 2013, s. 54).
Türkçe ve Arapçaya baktığımızda bağlaçlar ayrı bir baĢlık altında ele alınsa da genel itibariyle edatlar konusu baĢlığı altında “bağlama iĢlevi gören edatlar” ya da “bağlama edatları” olarak adlandırılmaktadır. Türkçede bağlama görevi gören kelimeleri edatların dıĢında değerlendirenler bunları “bağlaç, bağlam, yönverenler” gibi isimlerle tasnif etmiĢlerdir. Muharrem Ergin gibi bazı araĢtırmacılara göre bağlama görevi gören edatlar
2
Türkçede sonradan ortaya çıkmıĢtır bunun sebebini ise, Türkçe‟nin ifadede kısalığı seçmesine ve zengin sıfat-fiil ile zarf-fiil sisteminin olmasına bağlamaktadırlar.
Arapça ve Türkçenin farklı dil gruplarından olması Arapçadaki birçok bağlacın öğretiminde sorun teĢkil etmekte ve Türkçeye çeviri yapılırken de güçlükler ortaya çıkarmaktadır.
Bu çalıĢmada Arap yazılı basını araĢtırılarak bağlaçlarla ilgili dergi ve gazetelerden örnekler verilmiĢ ve bu örnekler analiz edilip öğretimi konusunda öneriler sunulmuĢtur. ÇalıĢmada yazılı basından alınan örneklerin kullanılmasındaki hedef, öğrencileri daha sık karĢılaĢılan yazılı basınla yüz yüze getirerek öğretimde kullanılabilecek örnekleri bu metinlerden görmelerini sağlamaktır. Yazılı basının farklı standartları olduğu da göz önüne alındığında bu alandan yararlanmanın daha iyi anlaĢılacağı düĢünülmektedir.
Basın deyince aklımıza yazılı medya gelmektedir. Gazeteler, dergiler, vs. Bir gazetenin içeriğine baktığımız zaman her sayfasının farklı bir alana, politika, sıradan olaylar, magazin, spor, ekonomi, kültür, astroloji vs. ayrıldığını görürüz. Bu alanların her biri kendi alanına özgü kelimeler ve dil yapısı gerektirmektedir. (Can, 1994, s. 34).
Kocaman (2012) çalıĢmasında, özellikle gazete manĢetlerinin ve haber baĢlıklarının yazımında kullanılan dil belli kurallara tabidir diyerek manĢetlerin ve haber baĢlıklarının dili hem ifade, hem dil bilgisi kuralları ve hem de kelime ve kavram seçimi bakımından konuĢma ve yazı dilinden farklı olduğunu vurgulamıĢtır. Sınırlı sayfa üzerinde, dar yerde az kelime ile daha fazla ve daha çarpıcı ifade imkânı temin gayesiyle baĢvurulan bu yol, haber dilinde de tesiri artırmak için anlamda çarpıcı ve hece bakımından kısa kelimeler tercih ediliĢiyle kendini gösterir diyerek basın dilinin farklılıklarına değinmiĢtir.
Problem Durumu
Arapçada basın dili alanında yapılan araĢtırmalar incelendiğinde bu alanda yeterli sayıda çalıĢma olmadığı görülmüĢtür. Yabancı dil öğretiminde ise farklı alanlardan yararlanılması gerekmektedir. Ayrıca basın dilindeki bağlaçların sık kullanımı dikkatlerden kaçmamaktadır. Arapça ile Türkçenin farklı dil ailelerinden olması da bağlaçların eĢ değerinin Türkçede bulunmasını zorlaĢtırmaktadır. Bağlaçlar ile ilgili olarak farklı kitaplar yazılmıĢ, belirli bağlaçlar açıklanmıĢ ve örneklendirilmiĢtir. Yapılan birçok araĢtırmada modern metinlerden yararlanılmıĢtır ancak bu çalıĢmada genel itibariyle basın dili, gazete ve dergi gibi kaynaklardan yararlanılmıĢ ve bunların yakın zamanda çıkarılmıĢ yayınlar
3
olmasına dikkat edilmiĢtir. Örneklerin sadece basın dilinden seçilmiĢ olması bu çalıĢma için farklı bir boyut oluĢturmaktadır.
Dilbilimciler, Türkçede hâlâ bağlaçların edatlardan ayrı bir konu olarak yer alıp alamayacağını tartıĢmaktadırlar. Bazı araĢtırmacılar bağlaçları ayrı bir baĢlık altında iĢlemektedir. Ancak; Türkçe ve Arapçada genel olarak bağlaçlar, edatlar konusu altında bağlama görevi olan edatlar baĢlığı altında iĢlendiğinden çalıĢmamızda farklı bir ayrıma gidilmemiĢtir. Bu yapılar bağlaçlar ya da bağlama görevi gören edatlar adı altında iĢlenmiĢtir.
AraĢtırmanın Amacı
Bu çalıĢmanın amacı, ayrı dil ailelerinde yer alan Türkçe ve Arapçadaki bağlaçları kullanmanın önemini ortaya çıkarmak ve iki dil arasındaki sıkı bağdan yararlanarak çeĢitli örneklemelerle Arapça alanında eğitim gören öğrencilere Arap dilinde sık kullanılan bağlaçların Arap dilindeki asıl kaynaklardan yararlanarak Türkçe bir metinde nasıl karĢılık bulduğunu anlamalarına katkı sağlamaktır. Ġki dilde bulunan bağlaçlar birebir aynı olamayacağından benzer olanları ve farklılık gösterenleri ortaya çıkarmaktır. Ayrıca çalıĢmanın Türkiye‟deki Arapça öğretime katkı sağlaması için aĢağıdaki aĢamalar yerine getirilmiĢtir.
- Arap yazılı basınında sık kullanılan bağlaçlar belirlenip, bir bağlam içerisinde verilmiĢ,
- Bağlaçların geçtiği cümle örneklerini Türkçeye çevirerek karĢılaĢtırma olanağı sağlanmıĢ ve bağlaçların yer aldığı farklı örnekler yazılmıĢ,
- Türkçe ve Arapçada anlamları ve kullanım biçimleri benzeĢen ve farklılık gösteren bağlaçlar belirlenmiĢ,
- Bağlaçların öğretimine katkı sağlayacağı düĢünülerek basın dilinden nasıl yararlanılabileceğine dair öneriler sunulmuĢtur.
AraĢtırmanın Önemi
Bir bireyin bir dili biliyorum demesi için o dilin yapılarına belirli ölçüde hakim olması gerekmektedir. KiĢi dili sadece anlamaktan ya da okuyabilmekten ibaret görmemelidir.
4
Aynı zamanda dili konuĢurken ve yazarken o dile has yapısal özelliklere hakim olması gerekir. Bağlaçlar da bu dilsel yapılardandır. Yani bağlaçlar bir dilin kendine has yapılarından biridir. Bu özel yapıları kullanabilmenin, anlayabilmenin o dilin geneline ait özelliklerini bilmenin yanında dil öğrencisine farklı bir ayrıcalık katacağı unutulmamalıdır. Bu yüzden çalıĢmanın Arapça öğretimine de ayrı bir katkısı olacağı düĢünülmektedir. Bağlaçlarla ilgili farklı kaynaklar bulunsa da bu alandaki çalıĢmaların çeĢitlendirilmesi bu gibi konuların anlaĢılmasını hızlandıracaktır.
Bir dili kavrayabilmenin en önemli unsurlarından biri de o dilin bağlaçlarının doğru olarak kullanılabilmesidir. Arapçada, bağlaçlarla ilgili yazılmıĢ eserler zengin olsa da ne yazık ki arzu edilen biçimde değildir. Arap dili eğitiminin değiĢen Ģartlar da göz önüne alınarak günümüz öğrencisinin daha iyi kavrayabilmesi için zenginleĢtirilmesi gerektiği kanaatindeyiz. ( Yazıcı, 199, s. 2).
Bu çalıĢma, Türkçe ve Arapçada bulunan bağlaçları karĢılaĢtırabilme imkânı verecektir. Öğrencilerin iki dildeki bağlaç görevi gören yapıları karĢılaĢtırmalarına katkı sağlayacaktır. AraĢtırmada basın dilinden örnekler olması öğrencinin bu alana aĢinalığını artıracaktır. Çünkü Arapçada da tüm dillerde olduğu gibi basın dilinin farklı standartları olduğu kabul edilmektedir.
Basın dili günlük dilden, konuĢma dilinden ve bazı noktalarda yazı dilinden farklılık gösterir. Bu husus sadece Türkçede değil, eĢyanın tabiatı gereği, iĢlenmiĢ diğer dillerde de aynıdır. Hatta bazı batı dillerinde bu farklılık, Türkçedeki farklılıkla mukayese kabul etmeyecek derecede fazladır. ( Özarslan, 2013, s. 256).
AraĢtırmanın Sınırlılıkları
ÇalıĢma, Arapça yazılı basın dilinde sık kullanılan bağlaçları kapsayacağından bu alanda yazılan gazete ve dergilerden örnekler üzerinde durulmuĢtur. Yazılı basın dıĢındaki metinlerde geçen bağlaçlar bu çalıĢmada yer almamıĢtır. Tüm yazılı basın dilini araĢtırma imkânı olmadığından ulaĢılabilen kaynaklardan örnekler verilmiĢtir.
Varsayımlar
Arapçadaki bazı yapıların Türkçede yer almamasından kaynaklanan ve ifade edilmesinde zorluklarla karĢılaĢılabilecek yapılardan biri de bağlaçlardır. Bazı bağlaçların belirli kurallarla ve sürekli benzer örneklerle anlatılmaya çalıĢılması da karĢılaĢılabilecek zorluklara bir örnektir. Çünkü sürekli benzer örneklerle karĢılaĢan öğrenci bildiğini sandığı bağlaca dahi anlam verememektir. Ayrıca bağlaçlar, Türkçeye aktarılırken birebir eĢ değerleri olmadığından öğrenciler hem aktarırken hem de kullanırken bazı sorunlar
5
yaĢamaktadırlar. Modern metinleri ve yazılı basın yayınlarını göz önüne alarak yapılan çalıĢmaların, bu alandaki zorluğu gidereceği düĢünülmektedir. Öğrencilerin bağlaçlarla ilgili verilen örnekleri dikkatle incelenmesi sağlanacağından bu yapılara aĢinalıkları artacak ve bu bağlaçlar daha rahat kullanılabilen ve anlaĢılabilen yapılar olabilecektir.
Tanımlar
Bağlaç: “EĢ görevli ya da birbiriyle ilgili sözcükleri, sözcük öbeklerini, özellikle tümceleri bağlamaya yarayan, bunlar arasında anlam ve kimi zaman biçim bakımından bağlantı sağlayan öğelere bağlaç denir” ( Aksan, 1983, s. 144)
Bağlam: “Bağlam, bir sözcüğün birlikte bulunduğu diğer sözcüklerle oluĢturduğu ve anlamını aydınlatan bütünlüğe denir” (Aksan, 2009, s. 75).
Bağlama Edatları: “Bunlar kelimeden küçük dil birliklerini, kelimeleri, kelime guruplarını ve cümleleri Ģekil veya mana bakımından birbirine bağlayan, onlar arasında bir irtibat kuran edatlardır” (Ergin, 2006, s. 332).
Kavramsal Çerçeve
Türkçedeki ve Arapçadaki bağlaçlarla ilgili dil bilgisel bilgiler içeren kaynaklar kavramsal çerçeve oluĢturmak için taranmıĢtır.
Muharrem Ergin‟in “Türk Dil Bilgisi” adlı eseri incelenerek bağlaçların yapısı hakkında bilgilere ulaĢılmıĢtır.
Tahsin Banguoğlu‟nun “Türkçenin Grameri” adlı eserinde bağlaçları neden bağlam diye adlandırdığı ve bu bağlamları neye göre sınıflandırdığı irdelenmiĢtir.
Türk Dil Kurumu‟nun “ Sözcük Türleri” adlı eserinde bağlaçların nasıl bir sınıflandırmaya gidildiğine iliĢkin bilgiler incelenmiĢtir.
A.Kazım Ürün‟ün “Arap Dilinde Bağlaçlar ve Terkipler” adlı eserinde bağlaçlar, kullanımlarına ve cümleye kattıkları anlamlarına göre gruplandırılmıĢtır. ġart bağlaçları, istisna edatları vs. Ģeklinde gruplandırmalara gidilmiĢtir.
Hüseyin Günday ve ġener ġahin‟in “Arapçada Bağlaçlar” adlı eserinde anlamca birbirine benzeyen bağlaçlar bir arada verilerek kullanımlarına dair örnekler ve alıĢtırmalar kitapta yer almaktadır.
6
Hüseyin Yazıcı‟nın “Örnekleriyle Arapçada Bağlaçlar ve Yapılar” adlı eserinde bağlaçlar ve buna benzer yapılardan çeĢitli örnekler Arapça bağlam içerisinde verilip bunların tercümesi yapılmıĢtır. Kitabın sonunda bu yapılar ayrıca Arapça indeks ve Türkçe indeks Ģeklinde listelenmiĢtir.
Selami Bakırcı ve Sadi Çögenli “Arapça Edatlar Sözlüğü” adlı eserlerinde, edatları ve bağlaçları bir arada ele alarak her biriyle ilgili örnekler yazarak örneklerin Türkçe karĢılığını vermiĢlerdir.
Kahire Amerikan Üniversitesince “Ahmet Tahir Hassaneyn ve Neriman Nail-i Al-Warraki” tarafından hazırlanan “The Connectors in Modern Standard Arabic” adlı eserde, 27 bölüme ayrılan bağlaç türü yapılar Ġngilizce açıklamalarıyla birlikte verilmiĢtir.
Candemir Doğan tarafından kaleme alınan “KarĢılaĢtırmalı Arapça-Türkçe Bağlaçlar” adlı eserde Arapçadaki belli baĢlı on iki bağlaç Kur‟an-ı Kerim ayetlerinin mealleri üzerinden ele alınarak, mealdeki tercümeler karĢılaĢtırılmıĢ ve detaylı bir Ģekilde incelenmiĢtir.
7
YÖNTEM
AraĢtırmanın Modeli
Bu çalıĢmada yöntem olarak tarama modeli kullanılmıĢtır. ÇalıĢmada, Arapça yazılı basında yani gazete ve dergilerde yer alan bağlaç türü yapılar incelenmiĢtir. Modern kaynaklara ulaĢılmıĢ ve ulaĢılan kaynaklar taranarak bağlaçları içeren cümle yapıları incelemeye tabi tutulmuĢtur.
Evren ve Örneklem
AraĢtırmanın evrenini, Arap yazılı basınında sık kullanılan bağlaçlar oluĢturmaktadır. Örneklemini ise, ulaĢılan dergi ve gazetelerden taranarak elde edilen bağlaçların kullanım biçimlerine dair örnekler ve onların çözümlemeleri ile Türkçe karĢılıkları oluĢturmaktadır.
Verilerin Toplanması
ÇalıĢmanın verileri, bu alan için örnek arz edebilecek yapıları içeren dergi ve gazete gibi yayınların taranmasıyla oluĢturulmuĢtur. Söz konusu kaynaklara aĢağıdaki Ģekilde ulaĢılmıĢtır:
- AraĢtırmacının dergi ve gazete arĢivi taranmıĢ,
- Kuveyt Büyükelçiliğine gidilerek Arap ülkelerinde yazılı basında yer alan dergi ve gazete temini için özel görüĢmeler ayarlanıp kaynaklara ulaĢılmıĢ,
- Arap yazılı medyasının internet sitelerinde bulunan gazete arĢivlerinden yakın tarihli gazeteler incelenmiĢtir.
8 Verilerin Analizi
ÇalıĢmada ulaĢılan bağlaç örnekleri ilk olarak ana dilinde bir bağlam içerisinde verilmiĢ, cümlenin çevirisi yapılmıĢ ve kullanılan bağlacın ana dil ile hedef dil arasında kullanım benzerlikleri ve farklılıkları ele alınmıĢtır. Bağlaçların çözümlemesi Arapçada ve Türkçede yapıldıktan sonra çalıĢmanın son bölümünde bağlaçların öğretimi hakkında çeĢitli örnekler ve öneriler sunulmuĢtur.
9
BÖLÜM 2
BAĞLAÇLAR
ÇalıĢmanın bu bölümünde bağlacın ne olduğuna, dilbilimcilerin bağlaçları nasıl tanımladıklarına ve bağlaçların ne gibi özellikleri olduğuna kısaca değinilecektir. Bağlaçlar, bir dilin vazgeçilmez unsurlarındandır. Türkçede veya Arapçada kısa bir paragraf bile okuduğumuzda cümleler arası birkaç tane anlam bağı oluĢturan yapılar görmekteyiz. Bağlaçlar, genellikle dilimizde görev yüklü kelimeler olarak tarif edilmiĢtir.
Mana veya vazife bakımından üç çeĢit kelime vardır. Bunlar; isimler, fiiller ve edatlardır. Türkçedeki her kelime muhakkak bu üç kelime çeĢidinden birine girer. Bunlardan isimler ve fiiller manaları olan, edatlar ise vazifeleri olan kelimelerdir. Edatların tek baĢlarına manaları yoktur. (Ergin, 2002, s. 216-217).
Bu sınıflandırmadan yola çıkarak Ģu söylenebilir. Bağlaçlar tek baĢlarına anlamı olmayan cümle içerisinde anlam kazanan yapılardır. Her bir bağlacın girdiği cümleye farklı anlamlar kattığını görmekteyiz. Bağlaçlar konusunda araĢtırmacılar arasında da farklı görüĢler bulunmaktadır. Bazıları bağlaç diye ayrı bir grup oluĢtururken bazıları bağlaçlara “bağlam”, “yön verenler” gibi isimler vermiĢlerdir. Ancak dilbilimciler bağlaçları, genellikle edatlar baĢlığı altında “bağlama görevi gören edatlar” diye isimlendirmiĢlerdir.
Bağlaç nedir?
Bağlama edatları, “kelimeden küçük dil birliklerini, kelimeleri, kelime gruplarını ve cümleleri Ģekil veya mana bakımından birbirine bağlayan, onlar arasında bir irtibat kuran edatlardır” (Ergin, 2006, s. 388).
“Bağlaçlar, cümle içinde sıralama, denkleĢtirme, karĢılaĢtırma, bağlama, pekiĢtirme, nöbetleĢme, açıklama, sonuç bildirme, üsteleme, sebep ve zıtlık gösterme gibi çok yönlü anlamsal bağlantı görevlerini yüklenirler” ( Korkmaz, 2005, s. 118).
Bağlaçlar, “eĢ görevli kelimeleri, kelime öbeklerini ve cümleleri birbirine çeĢitli anlam ve görev iliĢkileri kurarak bağlayan kelimelerdir.” ( Hengirmen, 1999, s. 26).
10
Bağlaçlar, “genellikle tek baĢlarına anlamı olmayan ve çekime girmeyen, cümle içinde diğer kelime ve kelime takımları arasında çeĢitli iliĢkiler kurmaya yarayan kelimelerdir” (Topaloğlu, 1989, s. 33).
“EĢ görevli ya da birbiriyle ilgili sözcükleri, sözcük öbeklerini, özellikle tümceleri bağlamaya yarayan, bunlar arasında anlam ve kimi zaman biçim bakımından bağlantı sağlayan öğelere bağlaç denir” ( Aksan, 1983, s. 144).
Bağlaçlar her dilin yapısında kaçınılmaz olarak yer alan; sözcük, cümlecik veya cümleler arası paralellik, zıtlık gibi çeĢitli iliĢkileri bir formül halinde kavramamızı sağlayan ve cümle içerisinde yerine göre kilit görevi gören en önemli yapısal birimlerdir. (Günday ve ġahin, 2009, s. 9).
Bağlaçlar sınıflandırılırken araĢtırmacılar tarafından farklı kıstaslar kullanılmıĢtır. Bağlaçları, yapılarına göre, iĢlevselliğine göre ve anlamına göre sınıflandırmıĢlardır. Yapısına göre sınıflandırma, bağlacın tek kelimeden mi, kelime grubundan mı yoksa cümleden mi oluĢtuğu inceleyerek yapılmıĢtır. Bağlaçların iĢlevselliğinde ise bağlacın, kelimeleri, kelime gruplarını ya da cümleleri bağlaması açısından bir ayrıma gidilmiĢtir. Anlam yönünden sınıflandırmada da bağlacın cümleye kattığı anlam üzerinde durulmuĢtur. Ergin (2006) çalıĢmasında Türkçede bağlama edatlarını; sıralama edatları, denkleĢtirme edatları, karĢılaĢtırma edatları ve cümle baĢı edatlar diye dört baĢlık altında sınıflandırmıĢtır.
Bağlaçların her dilde önemli bir yere sahip olduğu bilinmektedir. Bu gibi yapıların öğretiminde nasıl bir yol izleneceği konusu üzerine yapılan araĢtırmalar incelendiğinde genellikle bağlaçların anlamları üzerinde durulmuĢtur.
Bağlaçların cümle içerisinde kendine has görevleri vardır. Cümle içinde kullanıldıklarında anlam kazanırlar. AraĢtırmacılar, bağlaçların yerini ve önemini belirlemek için anlambilime göre anlamını incelemiĢlerdir. “ Bağlaçlar her ne kadar kelime, cümle ve paragraflar arasında yapısal bağlantı araçları olarak görev yapsalar da, onların bundan daha önemli asıl görevleri yapılar arasında kurdukları anlamsal bağlantıdır.” (Doğan, 2013, s. 70).
Bağlaçlar, bir dilin inceliğidir. Bağlaçlar, Türkçe ve Arapçada yapısallığından ve biçimselliğinden çok anlam yönüyle öne çıkmıĢtır. Çünkü bir bağlacı yapısal veya biçimsel olarak çözümleseniz bile anlam olarak ne kattığını bilemezseniz o bilginin size çok faydası olmayacaktır. Bu yüzden araĢtırmacılar, bağlaçlara cümlelere kattıkları anlam açısından daha fazla önem vermiĢlerdir.
11
ĠletiĢimde söz ile anlam arasındaki iliĢkiyi düzenleyen araçlardan diri de bağlaçlardır. Bağlaçlar, dilin anlam birliklerini bütünleĢtirerek bilgi demeti oluĢturdukları için eksiksiz anlatımın olmazsa olmaz araçlarıdır. Bağlaçlar hem fiziki görünümde kelimeleri, kelime gruplarını veya cümleleri birbirine bağlar hem de ifadenin iç örgüsünü oluĢturur. Ġletilen bilgilerin bir birlik ve bütünlük içinde birbiriyle bağlantılı aktarımını sağlayan, anlatımın eksik veya yanlıĢ anlaĢılmasını önleyen dilin en önemli fonksiyon kelimeleridir. (Doğan, 2013, s. 15).
Arapçada da bağlaçlar ayrı bir konu olarak ele alınmamıĢtır. Genellikle "ورشُح صحٝدأ" (bağlama edatları) baĢlığı altında iĢlenmiĢtir. Bazı dilbilimciler de "ورشُح فٝشك" (bağlama harfleri) diye adlandırmıĢlardır. Bağlaçlar diğer dillerde olduğu gibi Arapçada da kelimeleri, söz öbeklerini ya da cümleleri bağladığından önemli bir yere sahiptir. Bu yüzden cümleler arası bağlantılar kurabilmek için bağlaçların kullanımlarını ve özelliklerini bilmek gerekmektedir.
Bu yapıları, bağlama edatları veya bağlaçlar diye adlandırabiliriz. Türkçede, Arapçada ve birçok dilde bağlaçların cümlelere daha çok anlam yönünden neler kattığı üzerinde durulmuĢtur ve bağlaçlar genellikle anlamsal olarak sınıflandırmaya tabi tutulmuĢtur. Bu çalıĢmamızda da bağlaçların biçimselliğinden çok anlamı üzerinde durularak anlamları yönüyle sınıflandırma yapılmıĢtır. Çünkü bağlaçlar, cümlelere anlam yönüyle etki ederler özellikle yabancı dilde bir metin okuduğumuzda bağlacın cümleye ne gibi bir anlam kattığını bilmezsek cümleyi anlamakta zorluk çekebiliriz. Bu yönüyle diğer dillerde olduğu gibi Arapçada da bağlaçların etkisini sık olarak görürüz. Özellikle Arapçada yazılı basın incelendiğinde bağlaçların sık olarak kullanıldığına Ģahit olmaktayız.
13
BÖLÜM 3
ARAPÇADAKĠ BAĞLAÇLARIN TESPĠTĠ, TASNĠFĠ ve ANLAM
ANALĠZĠ
ÇalıĢmanın bu bölümünde Arap yazılı basınında sık kullanılan bağlaçlar tespit edilmiĢ anlam bakımından tasnif edilmiĢ ve bir bağlam içerisinde verilmiĢtir. Bu bağlaçlar, cümleye kattığı anlam açısından çözümlenerek bağlaçların bağlam içerisinde tercümesi yapılmıĢtır. Ayrıca farklı örnekler de yazılarak bağlacın cümle içerisinde kullanılmasına dair aĢinalığın artması sağlanmıĢtır. Bağlaçlar, anlamsal olarak sınıflandırılmıĢtır. Bağlaçların tespiti Arap yazılı basın metinleri üzerinde yapılmıĢtır.
Bağlaçlar tespit edilirken daha önce de belirttiğimiz üzere Arap yazılı basınından yararlanılmıĢ ve yazılı basında sık kullanılan bağlaçlar seçilmiĢtir. Tespit edilen bağlaçlar, cümleye kattığı anlam yönüyle değerlendirilmiĢtir. Ayrıca bağlaçların sınıflandırılmasında birbirine yakın anlamlı bağlaçlar aynı gruba dahil edilmiĢtir. Bu tür yapılarda araĢtırılan konunun yapısal ya da biçimsel özelliğinden çok anlamsal olarak karĢılaĢtırma yapılmasının daha faydalı olacağı düĢünülmüĢtür.
Bir dilin bu tür yapılarının öğretimine dair yazılan kitaplar incelendiğinde bağlacın kullanımına dair detaylı açıklama vermek yerine daha çok cümleye ne gibi anlamlar katacağı üzerinde durulmuĢtur ve bağlaç çeĢitli cümleler içerisinde örneklendirilmiĢtir. ÇalıĢmamızda da benzer bir metot izlenmiĢtir.
Bağlaçlar yazılırken Arapça yazım esaslarına dikkat edilmiĢ ve dikkat çekmesi için bağlam içerisinde koyu harflerle yazılmıĢtır. Bağlaçların yer aldığı cümlelerin tercümesinde yoruma açık ifadeler bulunsa da bağlaçların sık kullanılan karĢılıkları verilmiĢtir.
ÇalıĢmada bağlaçlar, anlamlarına göre Ģu sınıflara ayrılmıĢtır: eĢdeğerlik benzerlik -paralellik, sebep, sonuç, görelik, karĢıtlık - zıtlık, zaman, sınırlama, Ģart, seçenek, fiilimsi anlamı katan bağlaçlar ve diğer bağlaçlar.
14
A) EĢdeğerlik – Benzerlik - Paralellik Anlamı Katan Bağlaçlar: Bu bağlaçlar genellikle birbiriyle iliĢkili olan kelime, söz öbeği ve cümleleri bağlamak amacıyla kullanılır. Cümleler arası bağlantı olabilir ya da birbirini destekleyecek ifadeler bulunabilir.
...و
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: ve, ile, ise, iken, fakat. Bağlacın bağlam içerisinde metni:
ٖ٤ٗخ٘لُح ٖٓ َللُح فٞ٤نر خٜز٤كشط ٖػ فخزقُح شقك شخ٤ؾُح صشزػ ذه و ٖ٤٤عخِٓٞرذُح و .سحٝضُح سخزً ،٢رشؼُح( دذؼُح 636 شزٔكٞٗ ، 2011 .ؿ ، 100 ) .
Tercümesi: “YaĢlı kadın, sabahleyin sanatçılardan, diplomatlardan ve önemli ziyaretçilerden oluĢan misafirleri ağırladığını ifade etti” ( el-Arabi, S 636, Kasım 2011, s. 100).
Anlam Analizi
Yukarıdaki örnekte de görüldüğü üzere Arapçada “ٝ” bağlacının Türkçedeki virgül görevinde kullanıldığı örneklere sıkça rastlanmaktadır. Bu tür cümleleri Arapçadan Türkçeye tercüme ederken Türkçenin cümle yapısına uygun olarak kelimeler arası virgül kullanılıp son kelimeyi “ve” ile bağlamak gerekmektedir. Arapçada “ve” bağlacının cümle baĢında kullanıldığına dair örnekler de bulunmaktadır. Bu durumlarda cümleler arasında öncelik, sonralık, sıralama, beraberlik veya süre gibi bir özelliğe vurgu yapmadan yalın bir bağlantı kurar.
Bu bağlaç Türkçeye Arapçadan gelmiĢtir. “Ve” bağlacı hem Arapçada hem de Türkçede anlam ve yapı bakımından farklı görevler yüklenebilir. Genellikle birbirine - benzeyen benzemeyen, karĢıt, eĢ anlamlı veya yakın anlamlı yapı türlerini birbirine bağlar. Bu bağlacın sıralı cümleleri birbirine bağlama özelliği de vardır. “Ve” bağlacı Arapçada çok sık kullanılan ancak her kullanımda farklı bir anlam kazanabilen bir bağlaçtır. Cümleye öncelik sonralık, destekleme vb. anlamlar katabilir. Cümle içerisinde kazandığı anlamlara aĢağıdaki örnekler verilebilir:
“-ise” anlamında; .ٕخلظٓ٫ح ٢ك ٢ِػ ذعسو ذٔلٓ قـٗ* ( Muhammed sınavda baĢarılı oldu Ali ise kaldı).
15
“fakat” anlamında; .قـ٘٣ ُْو صحّشٓ سذػ ٕخلظٓ٫ح َخد* (Sınava birkaç kez girdi fakat baĢarılı olmadı).
“Hâl” anlamında; Arapçada “vav-ı hâliye” diye bilinir. شـُِح ْغه ٢ك ؽشخظٓ ٞٛو ذٔكأ ٍخه* .ش٤رشؼُح (Arap Dili bölümünden mezun olan Ahmet Ģöyle dedi).
Hatta Arapçada “ٝ” bağlacını yemin katma ifadesi olarak görebiliriz; !يِظه٧ اللهو* (Vallahi seni öldüreceğim).
Örnekler -٤لغُح شٓشٌُٔح شٌٓ شوط٘ٔر ش٤ؿسخخُح سسحصٝ عشك ش٣ذٓ عخٔظؿ٫ح شنك ذ٤ه ذٔلٓش و ٖ٤ٓشلُح ّدخخ ش٤لغُح دحدشٓ ٍدخػ سٞظًذُح خ٤ًشط ٢ك ٖ٤ل٣شؾُح و .شػًٞ ٠لطقٓ ش٤لغُح سسحصُٞخر ش٣ٞ٤ع٥ح سسحد٩ح ش٣ذٓ دذؼُح ،سش٣ضـُح ( 14945 ، 29 دآ 2013 .ؿ ، 2 .) ش٤رشظُح ش٣صٝ دشػأ و ٙشخك ٖػ ٢ل٤ُِٔح ذٔكأ ٢ُخؼُح ْ٤ِؼظُح ش٣صٝ و د٬ه ن٤ولظر ٙصحضظػح و ض٣ٌُٞح صخزُخه ش٤ُٝذُح شورخغُٔح ٢ك ٠ُٝ٧ح ضًحشُٔح -٢ًزُح َوؼُح ،ىٌٞٗخر ش٣ذٗ٬٣خظُح شٔفخؼُح ٢ك ضٔ٤هأ ٢ظُح و خٜ٤ك ىسخؽ ٢ظُح ٞلٗ 800 ذُخه و .ُْخؼُح ٍٝد غ٤ٔؿ ٖٓ شزُخه دذؼُح ،ٖهُٞح ( 13703 ، 3 ش٣حشزك 2014 .ؿ ، 1 .) ...وأ
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: Ya da, veya, yahut, veyahut Bağlacın bağlam içerisinde metni:
،َثخعُٞح ٖٓ ذ٣ذؼُح ىخٜ٘ك فسخؼظُح شِ٤عٞر نِؼظ٣ ،خٜطحر ٢ػخٔظؿ٫ح َفحٞظُح صخٌزؽ خٜ٘٤ر ٖٓ وأ شققخظُٔح غهحُٞٔح ...ٖ٤٤لهخؼُح ءخًشؾُح دخـ٣ا ٢ك ) دذؼُح ،٢رشؼُح 636 شزٔكٞٗ ، 2011 .ؿ ، 142 ) .
Tercümesi: “TanıĢmaya vesile olan birçok vasıta vardır, bunlardan birisi toplumsal iletiĢim ağının kendisi veya duygusal birliktelik oluĢturmaya yönelik özel sitelerdir” ( el-Arabi, S 636, Kasım 2011, s. 142).
Anlam Analizi
„ٝأ‟ bağlacı kelime ve cümleler arasında yapı ve anlam bakımdan bağlantı kuran bağlaçlardandır. “Birbirine denk olan birbirinin yerini tutabilecek olan iki unsuru birbirine bağlayan birbirleriyle karĢılaĢtıran edattır.” Cümleye ayrıntı verme, benzerlik, seçenek sunma, bölümlere ayırma ve açıklama getirme gibi anlamlar katar. Bu bağlaç Arapça ve
16
Türkçede anlamsal ve yapısal olarak kullanım benzerliğine sahiptir. Her iki dilde genellikle seçenek sunma ifadelerinde bu bağlaç sık kullanılır. “ Gözlerin için lens veya gözlük kullanman iyi olur” örneğinde olduğu gibi Türkçede cümlede geçen ikisinden birini seçebilirsin anlamı katmaktadır.
Örnekler "صٞرٝس" ٖنك ٢ك ّخ٘ط سأشٓ٫ ش٤رشـُح شكخلقُح خٜظِهخ٘ط سسٞف صحٞ٘ع َزه ٢ٛخزظٗح ضظلُ وأ ٌَؽ ٢ك ٢ُآ ٕخغٗا .خؼٓ ٢ُ٥حٝ ٢ٗخغٗ٩ح ٖ٤٘ثخٌُح غٔـط ش٤لهخػ شه٬ػ ىخ٘ٛ ٕؤر ٢كٞ٣ ) ،٢رشؼُح دذؼُح 636 شزٔكٞٗ ، 2011 .ؿ ، 140 .) شو٣شطر ّذخ٣ ٌُٚ٘ ،شكدخٌُح شوزطُح ٫ٝ ،ٖ٤ِهخزُح ٫ٝ ،ٍخٔؼُح ذقو٣ ٫ٝ َٔؾ٣ ٫ َٔؼظغُٔح دخطخُح" ذًأٝ وأ ٟشخؤر دذؼُح ،سخ٤لُح( ".َٔؼُح دخرسأٝ شطِغُح 129 ، 30 َ٣شكأ 2014 .ؿ ، 3 .) ...اضٌأ...
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: … de, …da, dahi, baĢka, keza, hatta. Bağlacın bağlam içerisinde metni:
ؽ٬ؼُح حزٛ ٌُٖ... اضٌأ ...٠ٌُِح كحشٓأ شزغٗ للخ ٢ك حش٤ؼً شػئ٣ ُْ دذؼُح ،٢رشؼُح( 636 شزٔكٞٗ ، 2011 ، .ؿ 149 ) .
Tercümesi: … ama bu tedavi de böbrek hastalıkları oranının azalmasında çok etkili olmadı. ( el- Arabi, S 636, Kasım 2011, s. 149).
Anlam Analizi
Cümle içerisinde “de, da” anlamı katan bu bağlaç cümleleri, sözcük öbeklerini, aynı türden sözcükleri ve görevdeĢ öğeleri birbirine bağlar. Arapça kullanımında genellikle cümle sonunda kullanım Ģekline rastlandığı gibi cümle baĢında veya ortasında kullanımı da vardır. Türkçedeki “de” bağlacı ayrı bir kelime olarak yazılır. Bu bağlaç cümleden çıkarıldığında anlam bozulmaz fakat cümlede bir daralma meydana gelir.
Örnekler -ُا شٌٔلُٔح ضُخكأ ٖ٤مٞلُٔح شج٤ٛ ٠ اضٌأ ءخٔع٧ ٠ُٝ٧ح شؿسذُح ٖٓ ش٣سٜٞٔـُح سد٬ه ق٘ٔر ٕخزُخطط ٖ٤٣ٞػد ءحذٜؽ سسٞػ ٢رخقٓٝ 25 .ش٣سٜٞٔـُح ًْخلٔر ٖ٤ٓخلُٔح صخػخه ٠ِػ ءحذٜؾُح ءخٔعأ م٬هاٝ ،ش٣خ٘٣ دذؼُح ،ذ٣ذـُح مٝشؾُح ( 1781 ، 18 شزٔغ٣د 2013 .ؿ ، 5 .)
17 -ي٣شؾُخر كخ٣شُح صخه٬ػ صشطٞط خًِٔ ،٢ًش٤ٓ٧ح ٢ُخلُح ُْخؼُح ٢ك َقك خٓ حزٛ .ش٤غٗشلُح ش٣دٞؼغُح صخولقُح صدحص اضٌأ . دذؼُح ،سخزخ٧ح( 2187 ، 30 ٍٝ٧ح ٕٞٗخً 2013 .ؿ ، 5 .) ...ُأ اَم / ...اَم
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: …dığı gibi, …-e benzer Ģekilde, ayrıca, diğer taraftan, öte yandan, aynı zamanda, hem…hem de.
Bağlacın bağlam içerisinde metni:
،شٔؿشظُح ٢ك ٍخٌُٔح ٝ شرخف٩ح ن٤ولط ٠ِػ ؿشك اَم .فحشلٗح ٕٝد ٖٓ شِ٤ف٧ح شِ٤ِـُح ٚ٤ٗخؼٓ كشؼ٣ ٕأ ٍٝخك دذؼُح ،٢رشؼُح( 636 شزٔكٞٗ ، 2011 .ؿ ، 126 ) .
Tercümesi: Kur-an‟ ın asıl yüce manalarını tahrif etmeden sunmaya çalıĢtığı gibi tercümeyi de eksiksiz yapmak için çabaladı. ( el- Arabi, S 636, Kasım 2011, s. 126). Anlam Analizi
Bu iki bağlaç cümleye benzerlik, tahmin anlamları katabilir. Türkçede bulunan “gibi” edatı ile kullanım bakımından benzerdir. Cümle baĢında veya yan cümle ile temel cümle arasında kullanımı vardır. Bu iki bağlaç arasında Arapçada belirgin olan kullanım farklılığı bulunmaktadır. "خًٔ" bağlacından sonra genellikle fiil cümlesi gelirken, " ّٕأ خًٔ" bağlacından sonra isim cümlesi gelir.
Örnekler اَم هخوعا ٝ ٚظؼهخؤُ سٞػذُِٝ ،سٞظعذُِ خنكس "ظٌُٔح" عسخؾر ش٣شؾر شِغِع ٕحٞخ٩ح ٍخٔػ ْظٗ ،شٛخظظُح ٕٞٗخه شزُخطُِٔ ،َ٤كٞٗخُٜح شوط٘ٔر "ش٣شك طحشظُأٝ ضِـ٣ا ّذ٣شك" طحشظُأ دخزؽ خٜٔظٗ ٟشخأ سشٛخظط غٓ ٖٓحضظُخر يُرٝ (."ٖ٤ِوظؼُٔح" ٖػ ؽحشك٩خر دذؼُح ،ذ٣ذـُح مٝشؾُح 1781 ، 18 شزٔغ٣د 2013 .ؿ ، 5 .) ضـظل٣... ذكأ دخزؽ ٖٓ ٚ٤ك شخغ٣ ٞ٣ذ٤ك و٣شؽ دٞ٤طٞ٣ غهٞٓ ٠ِػ غمٝ ٕأ ذؼر ٢مخُٔح َ٣شرأ ز٘ٓ ٢رد ٢ك ٕحض٤ؽ .ٚظُخػ صدخكأ خٓ ذغك ،ش٘٣ذُٔخر ءخ٤ك٧ح هّأ اَم ْٜظٓ ر ٠ِػ ّحشؿ٩ح ٕٞٗخوُ خوزه ،شطخُِ صحسخٓ٩ح "ٖٓأ ل٣شؼط" مٝشؾُح( .ضٗشظٗ٫ح دذؼُح ،ذ٣ذـُح 1781 ، 18 شزٔغ٣د 2013 .ؿ ، 8 .)
18 وصٍِ ...
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: …gibi, … - e benzer, tıpkı. Bağlacın bağlam içerisinde metni:
خ٘٘٤ر ٟشٗ ٕأ ٌٖٔ٣ ٬ك حزُٝ... وصٍ .ظظ٤ؿ َ٤ر ٖ٤٘ػ٫ح ،وعٝ٧ح مشؾُح( 27 شزٔظزع -ٍِٞ٣أ -2010 دذؼُح ، 11626 .ؿ، 18 ) .
Tercümesi: …bu yüzden aramızda Bill Gates gibi birini göremeyiz. ( eĢ-ġarku‟l Avsat, 27 Eylül Pazartesi 2010, S 11626, s. 18).
Anlam Analizi
Bu bağlacın her iki dilde cümleye kattığı anlam benzerdir. Birlikte kullanıldığı sözcük ya da sözcük öbeğine benzetme, karĢılaĢtırma anlamları katar. Cümle ortasında kullanılır. "َؼٓ" bağlacından sonra isim gelmektedir. Türkçedeki “gibi” edatı ile kullanım açısından benzerdir. Örnekler -ؼُح دحد٥خر نِؼظ٣ خٔ٤ك دٝذلُح ًَ صٝخـط "ؾٓخٗشزُح" ٕا ؼ٤ـُِ ٖ٣شفخُ٘ٔح لؼر ٍٞو٣ حراٝ ،ش٤غ٘ـُح صخل٤ِٔظُحٝ شٓخ قف وصٍ ٠ِػ حٞمشظؼط ُْ حرخُٔٝ ،ٞٛ و٤غزُح دشُخك ّ٬ٌُح حزٛ وصٍ سخ٤ظُحٝ ٕحٞخ٩ح ذم خٜؿٞٓ ٕخً خٓذ٘ػ شٓ٧ح حزٛ دذؼُح ،ذ٣ذـُح مٝشؾُح( ؟٢ٓ٬ع٩ح 1732 ، 30 شرٞظًأ 2013 .ؿ ، 2 .) -ها ءخ٘زر ٢ُخؼُح ْ٤ِؼظُح عخطوُ سذ٣ذؿ غ٣سخؾٓ ذ٣ذلط ْط... صخؼٓخؿ خٜر ذؿٞط ٫ نهخ٘ٓ ٢ك ش٤ؼٓخؿ صخٓخ وصٍ شٓشٌُح ش٣ذِر دذؼُح ،ذ٣ذـُح سخُٜ٘ح( .َ٣ٞلط ٝأ ْ٤ٓشط ٕٝد ٖٓ صحٞ٘ع ز٘ٓ شوِـٓ صخٓخها سذػ ءخوراٝ 1841 ، 21 شرٞظًأ 2013 ، .ؿ 4 .)
19
...ىىإ حفاضلإات / )ه( ...ىىإ حفاضإ
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: -e ilaveten, -in yanında, bir de, bunun yanı sıra, - e ek olarak. Bağlacın bağlam içerisinde metni:
ٕا ُٚٞه ظٓأ ٕٞ٣سًٞ سًٞخٓ شلقُِ شُٝذُح ش٣صٝ ٖػ ش٤غٗشلُح شُخًُٞح ضِوٗ 26 ٢ك حٞطوع َه٧ح ٠ِػ ٬٤ظه ، عحذك٧ح ش٣حذر ز٘ٓ خرٞؿ شٔفخؼُح ٢ك ؼ٤ـُح ٖٓ شلِظخٓ شفخ٘ػ ٖ٤ر صخًخزظؽ٫ح ىىإ حفاضإ 140 حِٞخد خل٣شؿ دذؼُح ،ذ٣ذـُح مٝشؾُح( .صخ٤لؾظغُٔح 1781 ، 18 شزٔغ٣د 2013 .ؿ ، 8 .)
Tercümesi: Fransız haber ajansı, dün sağlık bakanı Makur Koryun‟un olayların baĢından bu yana baĢkent Cuba‟da ordunun farklı grupları arasında çıkan çatıĢmalarda en az 26 kiĢinin öldüğünü, bunun yanı sıra 140 yaralının hastanelere giriĢ yaptığı açıklamasını nakletti. (eĢ-ġuruku‟l Cedid, S 1781, 18 Aralık 2013, s.8).
Anlam Analizi
Bu bağlaçlar her iki dilde cümleleri pekiĢtirme yoluyla bağlarlar. Ġlk verilen yargının destekleyicisi olarak yeni gelen cümlenin baĢında kullanılırlar. Cümlelere birliktelik anlamı da katarlar. Bağlacın içerisinde harf-i cer olduğu için ve Arapçada harf-i cerden sonra fiil gelemeyeceğinden bağlaçtan sonra isim gelir. Türkçe karĢılıkları sözcük öbeği olarak karĢımıza çıkmaktadır. “شكخما” bağlacının “ٍ” harfi cer-i ile kullanımı da bulunmaktadır. Bu kullanıma dair aĢağıda örnek verilmiĢtir.
Örnekler ٠ِػ َقلط ش٣شقُٔح صخطِغُح ٕأ ٠ُا سخؽأ 500 ،ش٣شقُٔح ٢محس٧ح شزػ ش٘كخؽ ًَ ٖػ س٫ٝد ىىإ حفاضلإات 14 هخ٤ٓد ءخ٘٤ٓ َخذط ٢ظُح سشخخزُِ شِكس ًَ ٖػ س٫ٝد قُأ . دذؼُح ،ّحشٛ٧ح( 46252 ، 25 صٞٔط 2013 .ؿ ، 3 .) خ٘ؼٌٓ غ٤ك ،٢ظؿٝص ذِر ٠ُا ،ءخ٘ؼظعح ٬ر عخطوُح ٕخٌع شكخً ٠ِػ ٌٚٔك سذف ْظلٓ صٞٓ ٖٓ دٝشُٜح خ٘ؼطظعح ذوك ،خ٘ٛ ٬٤ِه عخمٝ٧ح ض٘غلط ٖ٤ك ٠ُا يُخ٘ٛ ىىإ حفاضإ ٌط خٜٗأ خٌ٘٘ٔ٣ٝ خ٘ٛ شؼًأ سٞٓ٧ح ضٓصؤط ٍخك ٢ك شثدخٛ سخ٤ك َل ٢رٝسٝأ ذِر ١أ ٢ك ؼ٤ؼُح . دذؼُح ،سخزخ٧ح( 2187 ، 30 ٍٝ٧ح ٕٞٗخً 2013 .ؿ ، 14 .) ّ٬ػا َثخعٝ صشًر ضٔلظهح ،ٍٞز٘طعاٝ سشوٗأ ٢ك ش٤ُخُٔح شٔ٣شـُح شلكخٌٓ مشك ٕأ ،ش٤ًشط 20 ًٖخٓأٝ خلِظخٓ خٗحٞ٘ػ خٔػ٧ح ٍخؿس سخزٌُ شؼرخط ضِوظػحٝ ،ٍ 27 ْػحضٓ ٢ك ْٜؼٓ ن٤ولظُح سخها ٢ك ،شػ٬ؼُح ءحسصُٞح ءخ٘رأ ْٜ٘٤ر ٖٓ ،خقخؽ ،صخقهخُ٘ٔح ٖٓ ذ٣ذؼُخر دخغكٝ ٟٝخؽس خ٣خنه حفاضإ ي ْٜٓخ٤ه ٖٓ سش٤زً صخكخغٓ ٠ِػ ء٬٤ظع٬ُ ،ش٤ٔعس نثخػٝ ش٣ٝضظر دذؼُح ،ذ٣ذـُح مٝشؾُح( .٢محس٧ح 1781 ، 18 شزٔغ٣د 2013 .ؿ ، 3 .)
20
...ة ٍّاج ىىإ/...ل ٍىر ىىإ
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: -in yanında, bunun yanında, …e ilaveten, yanı sıra. Bağlacın bağlam içerisinde metni:
،لىر ىىإ .ّٞ٤ُح فخزف خ٘٤٤ك ش٣ٝخغُٔ٘ح شٔفخؼُخر شُخًُٞح شؤر ،ش٣سزُح شهخطُِ ش٤ُٝذُح شُخًُٞح ءخ٘ٓأ ظِـٓ ذوؼ٣ .. ،وعٝ٧ح مشؾُح( ٖ٤٘ػ٫ح 27 شزٔظزع -ٍِٞ٣أ -2010 دذؼُح ، 11626 .ؿ، 1 ) .
Tercümesi: Bunun yanında bugün sabah Avusturya‟nın baĢkenti Viyana‟da Uluslararası Atom Enerjisi Güvenlik Kurulu, ajansın binasında toplanıyor. (eĢ-ġarku‟l Avsat, 27 Eylül Pazartesi 2010, S 11626, s. 1).
Bağlacın bağlam içerisinde metni:
... ةّاج ىىإ ٙخـط ش٤ًش٤ٓ٧ح شعخ٤غُح ٢ك خظك٫ ٫ٞلط صشزظػح سٞطخ ٢ك ،ش٤ُخوظٗ٫ح شٌٓٞلُح ْػد ٢ك سحشٔظع٫ح ٖ٤٘ػ٫ح ،وعٝ٧ح مشؾُح( .ٍخٓٞقُح 27 شزٔظزع -ٍِٞ٣أ -2010 دذؼُح ، 11626 .ؿ، 10 ) .
Tercümesi: … geçiĢ hükümetine verdiği desteğin yanı sıra bu adım, Somali‟ye karĢı Amerikan siyasetinde dikkat çeken bir dönüĢüm sayıldı. (eĢ-ġarku‟l Avsat, 27 Eylül Pazartesi 2010, S 11626, s. 10).
Anlam Analizi
Bu bağlaçlar cümleleri pekiĢtirme yoluyla bağlarlar. Cümle baĢında veya ortasında kullanımları vardır.“يُر ٠ُا” bağlacından sonra isim veya fiil cümlesi gelirken “ذٗخؿ ٠ُا” bağlacının ardından genellikle isim cümlesi gelir. “يُر ٠ُا” bağlacına kullanım açısından birbirinden farklı iki örnek aĢağıda verilmiĢtir.
Örnekler -.. . ٓخٔط نلطحٝ ٫ ٠ظك ٠مخ٣شُح ءخنلُح ٠ُا َِغظط ٕأ ٢ـز٘٣ ٫ خٜٗأٝ ،خٜط٫خـٓٝ خِٜٛأ خُٜ شعخ٤غُح ٕؤر ٖ٤ِثخوُح غٓ خ ق٤مأ َر ،صحٝحذؼُح نِخٝ ش٘كخؾُِٔ ٟشخأ خرخزعأ ق٤نٗ لىر ىىإ صحءخنك ٖػ سذ٤ؼر َظط ٕأ ٢ـز٘٣ شعخ٤غُح ٕأ شكخوؼُح دذؼُح ،ذ٣ذـُح مٝشؾُح( .ٕٞ٘لُحٝ 1732 ، 30 شرٞظًأ 2013 ، .ؿ 16 .) .ِٚ٤ؿؤظُ ص٫ٝخلٓ ١ؤر فخٔغُح ّذػٝ ٙذػٞٓ ٢ك شٔطئُٔح ذوػ سسٝشم ٠ِػ ٢رشؼُح دذؽٝ ... ،لىر ىىإ ْٓ٧ح ضِ٘ػأ دذؼُح ،سخزخ٧ح( .ش٣سٞغُح ٢محس٧ح ؽسخخ سشطخُح ش٤ثخ٤ٌُٔح شفخ٘ؼُح َوٗ ٢ك فخـُ٘ح ٕأ ،ظٓأ ٖٓ ٍٝأ،سذلظُٔح 2187 ، 30 ٍٝ٧ح ٕٞٗخً 2013 .ؿ ، 8 .)
21 -ٔلٓ ذًأ ٕأ ٠ِػ،ءخظلظع٫ح ّٞ٣ ٍ٬خ شٛخظظُح ٌَؽ ش٣ٞطط ٍٞك غكخزظط قُخلظُخر سحشوُح غ٘ف شثحٝد ٕا سشٔعٞرأ ذ ش٤ٓ٬ع٩ح شػخٔـُِ صخًشلط َٔظؾط ،خظُذُخر ٖ٤نكحشُح ٖ٤٤لِغُحٝ ،ذ٤ؼقُخر ةّاج ىىإ خٛدٜٞـُ ٕحٞخ٩ح شػخٔؿ ض٤ًشط دذؼُح ،ذ٣ذـُح مٝشؾُح( ...ش٣سذٌ٘ع٩ح ٝ سشٛخوُخر 1781 ، 18 د شزٔغ٣ 2013 .ؿ ، 4 .) ...اضٌأ ... وت ...ةسحف ...سٍى )لا(/ ىرح وت ...ظقف ... سٍى
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: sadece…değil…bir de, sadece…-mez / -maz… hatta (bir de, ayrıca), sadece…değil… aynı zamanda.
Bağlacın bağlam içerisinde metni:
ضِطؼط ْ٤وُح ٙزٛ ٕا ى ظقف سٍ غٔظـُٔح ٢ك ىرح وت ...خٜغلٗ ش٤٘٣ذُح صخًشلُح ٟذُ ( دذؼُح ،٢رشؼُح 636 شزٔكٞٗ ، 2011 .ؿ ، 13 ) .
Tercümesi: Bu değerlerin sadece toplumda değil aynı zamanda dini hareketlerde de değeri kalmadı. (el-Arabi, S 636, Kasım 2011, s. 13).
Bağlacın bağlam içerisinde metni:
ٕخً ٚٗ٧... لا خٜطشٌك ٝ خٜػٞمٞٓ ٢ك شٓخؤُح ٠ُا شظ٘٣ وت ،ةسحف خٜر ْظٛح اضٌأ ...خٜظؿخ٤ف ٢ك ( دذؼُح ،٢رشؼُح 636 شزٔكٞٗ ، 2011 .ؿ ، 196 ) .
Tercümesi: …çünkü O, hikâyenin sadece konusuna ve fikrine bakmaz aynı zamanda üslubuna önem verir. (el-Arabi, S 636, Kasım 2011, s. 196).
Anlam Analizi
Bu bağlaçlar örneklerde görüldüğü gibi birbirlerinden farklı görünmelerine rağmen cümleye aynı anlamı katarlar. Bunlar cümleye zaman, kiĢi ve olay açısından pekiĢtirme anlamı katarlar. Ana cümledeki yargının tek bir öğeye bağlı olmadığını anlatmak için kullanılırlar. Kullanımları açısından birbirlerine benzerdirler. Cümle baĢında fiil cümlesine olumsuzluk katan “ُٖ،٫” olumsuzluk edatları gelirken isim cümlesinin baĢına “ظ٤ُ” camit fiili gelir.
22 Örnekler -خٗ سذق٣ .٢كخلف شٔطئُٔ غُخػ ذثخٗ ذؼُ٣ خٔ٤ك ،٢ٗٞ٣ضلِط ق٣شقظر شخآ ذثخٗ ٚؼزظ٣ ،ًخج٤ؽ ٚٗٞٔنٓ ٖػ ِْؼ٣ ٫ خٗخ٤ر ذث .ٖغلُح ّخعٝ َظوُ٣ ،سؤـك سٍى ٢٘ٓ٧ح َؿشُح ةسحف ،ش٤كشؽ٧ح ٢ك ٖ٤عخع شكخؽ ٖٓ دشوُخر ٍخ٤ظؿا ٖٓ وت ش٤ٌِ٤ُٜح ًَ دذؼُح ،سخزخ٧ح( .َزوظغُٔح سخ٤ظُ ش٤ٔ٤ظ٘ظُح 2187 ، 30 ٍٝ٧ح ٕٞٗخً 2013 .ؿ ، 6 .) ٕخظِثخؼُح صذكٞط ،ض٣ضػ ٞرأ طأس ووغٓ غ٤ك )حذ٤ف ءخنه( ْ٤غُح دسد ٠ُا ١سحذ٘ؼُح طأس ووغٓ غ٤ك سسٌُٞح ٖٓ ش٤ؿخـظكح شًشك ٢ك سٍى خٜٔ٤٘رح قطخ ذم وت،ةسحف خٜٔظ٤نوُ ٢ٔعشُح َٛخـظُخر ٙٞلفٝ خٓ ذم اضٌأ . ،سخزخ٧ح( دذؼُح 2187 ، 30 ٍٝ٧ح ٕٞٗخً 2013 ؿ ، . 13 .)
B) Sebep Bildiren Bağlaçlar: Bağlanan iki cümle arasında neden – sonuç iliĢkisi oluĢturmak amacıyla kullanılan bağlaçlardır. Genellikle cümleleri birbirine bağlarken yan cümleyi temel cümlenin sebebi yapma amacıyla kullanılırlar. Arapçada, Türkçede olduğu gibi sebep bildiren birçok bağlaç vardır. Kullanım farklılıkları olmasına rağmen anlam itibariyle birbirlerine yakındırlar.
...ُلأ
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: Çünkü, …dığından dolayı, …dığı için. Bağlacın bağlam içerisinde metni:
أ شو٤ولُح ش٤هحشؤ٣ذُح ظ٤ُ ٌُٚ٘ ش٤هحشؤ٣ذُح ٖٓ صحٝدأ ٌَؽ ٞٛ عحشظه٫ح ٕ ُلأ ْظ٣ ٕأ ذر ٫ دخخظٗ٫ح ٝأ عحشظه٫ح حزٛ ظط ش٤هحشؤ٣د ظعأ ٠ِػ سخ٤ظخ٫ح ٠ِػ ذخخُ٘ح سسذه ٢ك َؼٔ ...٢ػحُٞحٝ شلُح ) دذؼُح ،٢رشؼُح 636 شزٔكٞٗ ، 2011 ، .ؿ 8 ) . Tercümesi: Aslında seçim, demokrasi araçlarından biridir ama demokrasi değildir, çünkü seçimde seçmenin özgür, bilinçli seçme gücünü temsil eden demokrasinin esas alınarak seçimin icra edilmesi gerekmektedir. ( el-Arabi, S 636, Kasım 2011, s. 8).
Anlam Analizi
Bu bağlaç sebep bildiren, konulara açıklık getiren cümle ve cümlecikleri birbirine bağlar. Genellikle bir cümlede dile getirilen yargıyı açıklayıcı nitelikte olmak üzere ardından gelen
23
cümlenin baĢına getirilir. Arapçada bu bağlaçtan sonra isim kullanılır. Genellikle bağlanan iki cümle arasında kullanılır. Türkçede “çünkü” bağlacı kullanım bakımından cümle baĢında kullanılan bağlaçlar sınıfında yer alırken, anlam bakımından sebep bildiren ya da açıklama anlamı katan bağlaçlar arasında yer almaktadır.
Örnekler -٤ر "٢ع" طٝش٤لر ٟٝذؼُح َوُ٘ح ٕأ شزظػح ،دسحٝ شٓأ ٞٛ ٢زطُح ن٣شلُح ٖ ُلأ ذزغر غٔظـُٔح ٢ك شؼثخؽ ٟٝذؼُح شلكخٌٓ ش٤٣خؼٓ ن٤زطظر سسحصُٞح ّخٔظٛح ٠ِػ دذؽٝ ،دخقُِٔ ش٤قخؾُح صحٝد٧حٝ شه٬لُح ٍخلٓٝ شجهخخُح صخ٤ًِٞغُح دذؼُح ،ذ٣ذـُح مٝشؾُح( .ش٤زطُح صخ٣خلُ٘ح ٖٓ ـِخظُحٝ ٖ٣ذ٤ُح َغؿٝ ٝذؼُح 1781 ، 18 شزٔغ٣د 2013 .ؿ ، 6 ) . ١ُٝٞ٘ح ؾٓخٗشزُح شُؤغٓ ٍٞك نلظٗ خ٘ٗأ" ٠ُا ،ظٓأ ١دٞؼغُح ئُِح غٓ صخػدخلٓ ذؼر ٢كخلف شٔطئٓ ٢ك ،سخؽأ ،٢ِٔغُح ١ُٝٞ٘ح خٜـٓخٗشر ٠ِػ َٔؼُخر ٕحش٣٩ فخٔغُخر ٢نوط ٢ظُح خٜغلٗ شزؿشُح خ٘٣ذُٝ ٢ٗحش٣٩ح ُلأ ،شُٝد ًَ نك حزٛ ،سخزخ٧ح( ."١ُٝٞ٘ح ف٬غُح ش٣ٞطط كسخؼٗ خٌُ٘٘ دذؼُح 2187 ، 30 ٍٝ٧ح ٕٞٗخً 2013 .ؿ ، 8 .) ةثست ...
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: Sebebiyle, nedeniyle, için, yüzünden, …den dolayı. Bağlacın bağlam içerisinde metni:
ش٤رشؼُح خ٘طخؼٔظـٓ ٢ك شكحٞظ٣ ٫ خٓ ٞٛ ٝ ... ةثست خٔـُح ٙزُٜ ٢ػُٞح ق٤٣ضط ٝ ش٤ٓ٧ح ذغٗ عخلطسح ٝأ صحشؾؼُ ش٤ٛ .سشٛخه ٝ سذزظغٓ ٌْلُح ٢ك ْظٗ ٖٓ ٖ٤٘غُح صخجٓ ) دذؼُح ،٢رشؼُح 636 شزٔكٞٗ ، 2011 .ؿ ، 9 ) .
Tercümesi: Bu, despot ve zorba hakimiyet sisteminin onlarca ya da yüzyıllarca insanları bilinçsizleĢtirmesi ve okuma yazma bilmeme oranının artması sebebiyle Arap toplumumuzda yaygın olarak bulunmayan Ģeydir. ( el-Arabi, S 636, Kasım 2011, s. 9). Anlam Analizi
Bu bağlaç, cümleleri bir sebep belirtme amacıyla veya açıklama anlamı katarak birbirine bağlar. Arapçada bu bağlaçtan sonra isim gelir. Türkçede de bu bağlaç aynı anlamda kullanılır. Türkçe ve Arapçada bu bağlacın yer aldığı cümle tam bir yargı bildirmez yargı ana cümlededir.
24 Örnekler ،ش٣ٝذؼُح شؼرحس ّخقظػح لك ٖػ ،ش٣سذٌ٘ع٩خر ٢ػخ٘ف ٢٘ك ذٜؼٓ ٢ك سٞقُِ خمشؼٓ "سدخع" شًشك د٬ه ْظٗ ِوظؼُٔح ٖػ ؽحشك٩خر ٖ٤زُخطٓ صخًخزظؽح ضؼُذٗبك ،ٖ٤٤عخ٤غُح ٖ٤ ةثست شكخغُخر ٕحٞخ٩ح ذؿحٞط د٬طُح لؼر لكس دذؼُح ،ذ٣ذـُح مٝشؾُح( .ُْٜٞه ذك ٠ِػ ،٢غ٤غُح ن٣شلُِ شج٤غٓ كسخؼٓ شٓخهاٝ شٛخظظُحٝ 1732 ، 30 شرٞظًأ 2013 ، .ؿ 2 .) ةثست ٞٓ ،ش٣سحصُٞح سسخ٣ضُح ٍ٬خ ٚؿ٬ػ ٠لؾظغُٔح سسحدا َ٤ؿؤط ذؼر ل٣شٓ سخكٝ شلقُح ش٣صٝ ٕٝشفخل٣ ٕٞ٘هح دذؼُح ،ذ٣ذـُح سخُٜ٘ح( .سذ٤ِزُح ٢ك ٕٝشلؼُح ٠لؾظغٓ َخحد 1841 ، 21 شرٞظًأ 2013 .ؿ ، 5 .) سٍح ...
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: Zira, çünkü, …ması sebebiyle, yapacağı için, …dığı için, …dığından; …dığı yerde.
Bağlacın bağlam içerisinde metni:
-ش٣سٝشم سٞطخ ٍٞف٧ح ذ٣ذلط ، شُٔخؼُح شكخوؼُح يِك ٢ك ؼ٤ؼ٣ ُٖٔ سٍح صحسٞقظُحٝ سخٌك٧ح ىشلٓ ٞٛ دشلُح ّٕا خٜ٤ك .شٓخؼُح ٫ دذؼُح ،٢رشؼُح( 636 شزٔكٞٗ ، 2011 .ؿ ، 18 ) .
Tercümesi: Dünya kültürünün yörüngesinde yaĢayan biri için metotların belirlenmesi zorunlu bir adımdır, zira insan dünya kültüründe yaygın olmayan fikirleri ve hayalleri üretendir. ( el-Arabi, S 636, Kasım 2011, s. 18).
Anlam Analizi
Bu bağlaç "ٕ٧" bağlacı gibi sebep bildirmek amacıyla cümle ve cümlecikleri birbirine bağlar. Genellikle birinci cümledeki yargılara bu bağlaçla baĢlayan ikinci cümleler açıklık getirir. Bağlaçtan sonra isim veya fiil gelebilir. Ayrıca aĢağıda “غ٤ك” bağlacının yer belirteci kullanımına örnek verilmiĢtir.
Örnekler ٢ػخٔظؿ٫ح َفحٞظُح غهحٞٓ شزػ ٖ٤وِؼُٔح ٖٓ ذ٣ذؼُح ذٛر ،ٌٖٔٓ ٢مخوُح ٌْلر ٖؼطُح ٕؤر ّضـُح ٠ُا ظٓأ سٍح ٕا .ق٣شؼظُح فٞمٝ ّذػٝ ـُ٘ح ّذه ذزغر شٔثخه ٙشفخ٘ػ دذؼُح ،سخزخ٧ح( 2215 ، 5 هخزؽ 2014 .ؿ ، 12 .)
25 خزُخطٓ ،ٕدٞ٘ع دسحٝدا ش٤ًش٤ٓ٧ح صحشرخخُٔح ٢ك نرخغُح ذهخؼظُٔح غٓ كٝخلظُح ٚنكس ظٓأ ل٤ر٧ح ض٤زُح دذؿ ٙسٝذر ٠ُا ٚطدٞؼر سذلظُٔح صخ٣٫ُٞح سٍح دذؼُح ،ذ٣ذـُح مٝشؾُح( .ظغـظُح شٜٔط ٚؿحٞ٣ 1781 ، 18 شزٔغ٣د 2013 .ؿ ، 8 .) ّخػ ٖٓ ًءحذظرح خـ٣سذط ٚظػخ٘ف َوٗ ٕٞغك ٕأ سسخؽ٩خر ش٣ذـُح 2010 ، ظِرحشه وعٝ ٕٞرخقُح ٕخخ ٖٓ سٍح ظعأ ٞلٗ ؾِزط كس٧ح ٖٓ شكخغٓ ٠ِػ"ش٤ج٤زُح ٕٞغك سذر ش٣شه" ىخ٘ٛ 15 شظٓ قُأ ٬ـؾٓ ٌٖغُح ًٖخٓأ ٠ُا ْنط ،غرشٓ ،سخزخ٧ح( .ش٤ؼ٤زطُح صٞ٣ضُحٝ شطؼُحٝ ٕٞزقُح شػخ٘ف ٢ك ّذخظغط ٢ظُح ،خٜ٤ك ش٣شزُح صخطخزُ٘ح عسضر ّٞو٣ٝ ،ٖ٤طخغرٝ دذؼُح 2187 ، 30 ٍٝ٧ح ٕٞٗخً 2013 .ؿ ، 13 .) ...رإ
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: Zira, çünkü, …dığı için, …dığından; …dığında, aniden, birdenbire.
Bağlacın bağlam içerisinde metni:
خٔ٣ذه ،خٜٔك ٝ سءحشه ْ٣شٌُح ٕآشوُخر ٖ٤قُح ٢ك ِٕٞٔغُٔح ْظٜ٣ ٝ ،خؼ٣ذك رإ ١زُح ّ٬ع٩ح سٞظعد ٞٛ ْ٣شٌُح ٕآشوُح ٕا ...ٖ٣ذُح ّٞ٣ ٠ظك ش٤كٝشُحٝ ش٣دخُٔح ْٜطخ٤ك ٢ك ْٛذؽش٣ ( دذؼُح ،٢رشؼُح 636 شزٔكٞٗ ، 2011 .ؿ ، 125 ) .
Tercümesi: Çin‟deki Müslümanlar eskiden de Ģimdi de, Kur‟an-ı okumaya ve anlamaya önem verirler çünkü Kur‟an kıyamet gününe kadar maddi ve manevi hayatlarına rehberlik eden Ġslam düsturudur. ( el-Arabi, S 636, Kasım 2011, s. 125).
Anlam Analizi
Bu bağlaç önceki iki bağlaçla yakın anlamlarda kullanılır. را"" bağlacından sonra isim gelir. Genellikle cümle ortasında kullanılır.
Örnekler شٌِؾُٔح ٕأ ٖ٤ك ٢ك ،شعخ٤غُح ٢ك سخػذُح ٝأ شعخ٤غُح ٢ك ٖ٣ذُح ٝأ شعخ٤غُح ٢ك سخنوُح َخذط ٖٓ شٔثحد ٌٟٞؽ ىخ٘ٛ ٬ر ٢ك ش٤و٤ولُح .خٓخٔط يُر ٖٓ ل٤وُ٘ح ٠ِػ خٗد رإ .خٛش٤ؿٝ ص٬ـُٔح يِط ٢ك ش٤عخ٤غُح َخذط ٖٓ سذؾر ٢ٗخؼٗ ٖلٗ دذؼُح ،ذ٣ذـُح مٝشؾُح( 1781 ، 18 شزٔغ٣د 2013 .ؿ ، 16 .) صخل٣شقظُح يِط ضٜؿٝ -ٖ٣شخآ ٖ٤لوؼٓ َزه ٖٓ ،ٕخـٜط٫حٝ ذنـُح ٖٓ ش٤ؼٌر رإ ذ٤كشط ٝأ سٞػد خٜٗأ ٠ِػ ضٜٔك ُٔح ٍحش٘ـُح قؽشظر دذؼُح ،سخزخ٧ح( .ٕحٞخ٩ح ٌْك ٖٓ ـِخظُح ش٤ٔٛ٧ حش٣ذوط ٕٝشخآ خٜ٤ك ٟأس خٔ٘٤ر ،شعخثشُِ َٔظل 2187 ، 30 ٍٝ٧ح ٕٞٗخً 2013 .ؿ ، 17 .)
26 ...وجأ ٍِ /...وجلأ
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: - in uğruna, -den dolayı, sebebiyle, için, yüzünden. Bağlacın bağlam içerisinde metni:
عسحٞؾُح ضلفس سسحضـر سخطٓ٧ح خٜ٤ِػ ووغط ٢ظُح ٕذُٔح لؼر ٢ك ... وجلأ كُٞح ذ٘ـط َ .. . ( دذؼُح ،٢رشؼُح 636 ، شزٔكٞٗ 2011 .ؿ ، 99 ) .
Tercümesi: … sağanak yağmur alan bazı Ģehirlerde çamura engel olması için caddeler taĢ ile döĢendi. ( el-Arabi, S 636, Kasım 2011, s. 99).
Anlam Analizi
Sebep ve amaç bildiren bu bağlaçlar her iki dilde genellikle cümleler arasında kullanılırlar. Yan cümlede yer alan yargı temel cümlenin sebebi durumundadır.
Örnekler ٖ٤ظُٔح خ٘ٓحضظُح ظٌؼ٣" ل٤ر٧ح ض٤زُح ِٚ٘ػأ ١زُح ءحشؿ٩ح ٕأ ضكخمأ ٢ك خ٘ظزؿسٝ ٢ـ٤ِخُح ٕٝخؼظُح ظِـٓ ٍٝد ٙخـط ؾ٤ِخُح ٢ك خ٘ثخًشؽ غٓ َٔؼُح وجأ ٍِ دذؼُح ،ذ٣ذـُح مٝشؾُح( ."َ٣ٞطُح ٟذُٔح ٠ِػ شوطُ٘ٔح ٢ك ٖٓ٧حٝ سحشوظع٫ح ض٣ضؼٗ 1781 ، 18 شزٔغ٣د 2013 .ؿ ، 8 .) -ا سشوط خٓذؼر ٫-ا خ٤و٤وك خكشه حٞلزق٣ ُْ ْٜك ،ٕ٥ح خزٗخؿ ذٗخؿ٧ح ٖ٤ِطخؤُح عذُ٘ َوٗٝ ،ش٤ػخٔظؿ٫ح شُؤغُٔح ءخٜٗ ل٤خ ١زُح عحشقُح اهيجلأ دذؼُح ،سخزخ٧ح( ."قثحٞطُحٝ ذٛحزُٔح ٖ٤ر دشلُح" ض٤ك ٠ُا ش٣حذر 2187 ، 30 ٍٝ٧ح ٕٞٗخً 2013 .ؿ ، 20 .) ...شثع
Bağlacın Türkçe KarĢılığı: -in ardında, ötesinde; aracılığıyla, vasıtasıyla, yoluyla; boyunca.
Bağlacın bağlam içerisinde metni:
،سذزظغُٔح ش٣دشلُح ش٤عخ٤غُح يِط ؾثخظٗ ّٞ٤ُح ٟشٗ ٖلٗ ... شثع ذؼؾُح غمٝ ٢ظُح ٢عآُٔح ٝ شػٝشُٔح ش٤ٓحذُح عحذك٧ح ...خٜ٤ك ٢ز٤ُِح (ح دذؼُح ،٢رشؼُ 631 ، ٞ٤٘٣ 2011 .ؿ ، 10 ) .
