ÖZET
Amaç: Faktör V Leiden (FVL) gen mutasyonu, tromboza e¤ilim yaratan genetik risk faktörleri ara-s›nda en s›k görülenlerden biridir. Bu çal›flmada son iki y›lda Haydarpafla Numune E¤itim ve Arafl-t›rma Hastanesine tromboz saptanan olgularda, FVL gen mutasyonunun s›kl›¤›n›, arteriyel ve ve-nöz tromboz ile iliflkisini araflt›rmay› amaçlad›k. Gereç ve Yöntem: Gözlemsel, olgu- kontrollü, ret-rospektif olarak tasarlanan çal›flmaya, 2008-2010 tarihleri aras›nda nöroloji, genel cerrahi, iç hastal›k-lar› kliniklerinde yatarak veya ayaktan izlenen, ar-teriyel ve/veya venöz trombozu klinik olarak sapta-nan ve radyolojik yöntemler ile de trombozu kan›t-lanm›fl ve FVL gen mutasyonu tetkiki yap›lm›fl ol-gular al›nd›. Periferik kandan DNA izolasyonu son-ras›nda FVL 1691 nükleotid mutasyonu Real-time PCR yöntemi ile çal›fl›ld›. PCR’› takiben 100-300 ngr genomik DNA kullan›larak erime e¤risi analizi ile mutasyon varl›¤› de¤erlendirilmifltir. Çal›flmada elde edilen bulgular de¤erlendirilirken, istatistiksel analizler için NCSS (Number Cruncher Statistical System) 2007&PASS 2008 Statistical Software (Utah, USA) program› kullan›ld›.
Bulgular: Çal›flmaya 67 trombozlu olgu ve kontrol
grubu olarak 22 olgu al›nd›. Trombozlu grubun yafl ortalamas› 42,94±14,52 (Ortalama ± 1 Standart Sapma), cinsiyet da¤›l›m› 37 (%55,2) kad›n, 30 (%44,8) erkek iken; kontrol grubunun yafl ortala-mas› 42,09±11,19 (Ort. ± 1SD) , cinsiyet da¤›l›m› 13 (%59,1) kad›n, 9 (%40,9) erkek fleklindeydi. Çal›flmam›zda 67 trombozlu olgunun 18(%26.9)in-de, 22 kontrol grubunun 5(%22.7)’inde FVL mutas-yonu pozitif bulundu. Trombozlu grupta FVL mu-tasyonu pozitif saptan 18 olgunun 16(%23.9)’s›nda FVL heterozigot mutant, 2(%3)’sinde ise homozi-got mutant bulundu.
Sonuç: FVL mutasyon s›kl›¤› ülkemizde, gen po-limorfizminden söz ettirecek kadar yayg›n olmakla birlikte tek bafl›na heterozigot mutant varl›¤›, san-tral/periferik, gerek arteryel, gerekse venöz trom-boz için bir risk faktörü gibi görünmemektedir. Olgu say›s›n›n az olmas› nedeni ile homozigot mutant olgular›n tromboz risk de¤erlendirilmesini yapama-makla birlikte, FVL gen mutasyonunun varl›¤›nda, tromboz riski ilave di¤er genetik ve edinsel risk fak-törlerine ba¤l› gibi görünmektedir.
Anahtar Kelimeler: Faktör V Leiden, Mutasyon, Tromboz
HAYDARPAfiA NUMUNE E⁄‹T‹M VE ARAfiTIRMA
HASTANES‹NDE SON ‹K‹ YILDA ARTER‹YEL VE VENÖZ
TROMBOZ SAPTANAN HASTALARDA FAKTÖR V LE‹DEN
SIKLI⁄I
Toluy ÖZGÜMÜfi 1, Müjdat KAHRAMAN1, Tolga GÜMÜfiKEMER1, Mustafa M. GÜLDÜ1, Ozan
DURMAZ1, Alper BAYRAK1, Eray YILDIZ1, P›nar Ata EREN2, Funda TÜRKMEN1
1. Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi 5.‹ç Hastal›klar› Klini¤i 2. Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Moleküler Genetik Bölümü. Y
FACTOR V LEIDEN MUTATION PREVALENCE IN PATIENTS WITH ARTERIAL AND VENOUS THROMBOSIS IN THE LAST TWO YEARS ABSTRACT
Purpose: Factor V Leiden(FVL) Mutation is one of the most common causes of genetic risk fac-tors for thrombosis. In this study, we aimed to de-termine the frequency of, and association to ar-terial and venous thrombosis with FVL Mutation in patients diagnosed with thrombosis in the last two years in Haydarpafla Numune Research and Training Hospital
Material and Method: In this observational, ca-se-controlled, retrospective study; patients diag-nosed with thrombosis between the years 2008-2010 in the Internal Medicine, Neurology, and General Surgery Clinics who had this diagnosis comfirmed by radiological methods: and had Factor V Leiden Mutation screening done were chosen. Following DNA isolation from peripheral blood, FVL 1691 nucleotide mutation was searc-hed using Melting Curve Analysis following Real-Time PCR. NCSS (Number Cruncher Statistical System) 2007&PASS 2008 Statistical Software (Utah, USA) programs were use for statistical analysis.
Findings: Two groups were formed for the study. Group 1 consisted of 67 patients diagnosed with thrombosis and group 2(control group) consisted of 22 healthy inviduals. Group 1 had a mean age of 42,94±14,52 (Mean ± 1SD), 37 (%55,2) of whom were female and 30 (%44,8) were male; whereas Group 2’s mean age was 42,09±11,19 (Mean ± 1SD), consisting of 13 (%59,1) female and 9 (%40,9) male healthy people. 18(%26.9) of 67 patients and 5(%22.7) of 22 healthy peop-le tested positive for FVL mutation. Of the 18 pa-tients of group 1 who tested positive for FVL mu-tation, 16(%23.9) were heterozygote mutant and , 2(%3) were homozygote mutant.
Conclusion: Although FVL mutation is frequent enough in our country to contemplate gene poly-morphism, heterozygote FVL mutation doesn’t seem to be a risk factor for either arterial or ve-nous or central or periphery thrombosis by itself. Due to the small number of patients in the study we were not able to assess the risk for homozy-gote mutation. However, it seems likely that in the presence of FVL mutation, the risk for throm-bosis is related to the other present risk factors.
Keywords: Factor V Leiden, Mutation, Throm-bosis
G‹R‹fi VE AMAÇ: Faktör V Leiden (FVL) gen mutasyonu, tromboza e¤ilim yaratan genetik risk faktörleri aras›nda en s›k görülenlerden biri olup, s›kl›¤› toplumlar ve ›rklar aras›nda farkl›l›k göste-rir. Avrupa popülasyonunda mutasyon s›kl›¤› %7-10, ülkemizde %7.1-10.9 oran›nda saptanm›fl-t›r.(1)Arteriyel ve venöz sistemde trombüs oluflu-munun farkl› olmas› bu iki sistemde farkl› etyolo-jilerin rol oynad›¤›n› düflündürmektedir.Arteryel sistemde endotel hasar› ve trombositlerin fonksi-yonel bozukluklar› önemli rol oynarken,venöz sistemde daha çok staz ve p›ht›laflma sistemine ait bozukluklar rol oynar.FVL gen mutasyonunun venöz tromboembolizde risk faktörü oldu¤unu gösteren bir çok çal›flma vard›r,ancak arteryel trombozisdeki rolleri hakk›nda yap›lan çal›flmalar az say›da olup,sonuçlar› çeliflkilidir.Bir çal›flmada FVL gen mutasyonunun venöz tromboz riskini 9.8 kat artt›rd›¤› bulunmufltur(2).Di¤er bir çal›fl-mada derin ven trombozu (DVT) riskini 4 kat art-t›rd›¤› saptanm›fl,akut miyokard infarktüsü,(AMI) ve strok ile iliflki bulunamam›flt›r(3). Asya toplu-munda yap›lan bir çal›flmada FVL mutasyonunun DVT s›kl›¤›n› 13 kat artt›rd›¤› saptanm›flt›r(4). Ül-kemizde Ercan ve arkadafllar›n›n yapt›¤› bir ça-l›flmada FVL mutasyonu koroner arter hastal›¤› ile iliflkili bulunmam›fl,buna karfl›l›k Özmen ve ar-kadafllar›n›n yapt›¤› bir çal›flmada periferik arte-riyel tromboz ile iliflkili bulunmufltur(5,6).
Biz de bu çal›flmam›zda, tromboz saptanan ol-gularda FVL gen mutasyonunun s›kl›¤›n›, arteri-yel ve venöz tromboz ile iliflkisini araflt›rmay› amaçlad›k.
MATERYAL-METOD
Gözlemsel, olgu-kontrollü, retrospektif olarak ta-sarlanan çal›flmaya, 2008-2010 tarihleri aras›n-da nöroloji, genel cerrahi, iç hastal›klar› klinikle-rinde yatarak veya ayaktan izlenen, arteriyel ve/veya venöz trombozu klinik olarak saptanan ve radyolojik yöntemlerle de trombozu kan›tlan-m›fl ve FVL gen mutasyonu tetkiki yap›lkan›tlan-m›fl olan, 15-80 yafllar› aras›ndaki, warfarin tedavisi alma-makta olan olgular al›nd›. Tablo-1’de çal›flma ve kontrol grubunun demografik özellikleri izlen-mektedir.
Çal›flmaya al›nan olgular›n yafl›, cinsiyeti, mem-leketi, kulland›¤› ilaçlar, ailede tromboz öyküsü, kad›nlar için düflük öyküsü olup
olmad›¤›, tromboz yeri(San-tral/periferik yerleflim, arteri-yel/venöz yerleflim), tromboza ba¤l› komplikasyon olup olma-d›¤›, tromboz tan›s› koymada kullan›lan radyolojik yöntemle-rin sonuçlar› ve FVL mutasyon analizi sonuçlar› kaydedildi. Bu bilgilere ulafl›lamayan hastalar çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Ayr›ca trombozu olmayan sa¤l›kl› gö-nüllülerden bir kontrol grubu oluflturuldu.
FVL 1691 nükleotid mutasyonu Real-time PCR yöntemi ile çal›-fl›lm›flt›r.Periferik kandan geno-mik DNA ekstraksiyonunu taki-ben 100-300 ngr genomik DNA kullan›larak erime e¤risi analizi ile de¤erlendirilmifltir.Mutant ör-nekler erime analizinde 55C’de tepe noktas› verirken ,yaban›l tipler 65C ‘de tepe noktas›na ulaflt›lar.
Çal›flmada elde edilen bulgular de¤erlendirilirken, istatistiksel analizler için NCSS (Number Cruncher Statistical System) 2007&PASS 2008 Statistical Software (Utah, USA) program› kullan›ld›. Çal›flma verileri
de-¤erlendirilirken tan›mlay›c› istatistiksel metodlar›n (Or-talama, Standart sapma, frekans) yan›s›ra niceliksel verilerin karfl›laflt›r›lmas›n-da normal karfl›laflt›r›lmas›n-da¤›l›m göste-ren parametrelerin iki grup aras› karfl›laflt›rmalar›nda Student t test, normal da-¤›l›m göstermeyen para-metrelerin iki grup aras› karfl›laflt›rmalar›nda Mann Whitney U test kullan›ld›. Niteliksel verilerin karfl›lafl-t›r›lmas›nda ise Ki-Kare testi ve Fisher’s Exact test kullan›ld›. Anlaml›l›k p<0.05 düzeyinde de¤erlendirildi.
BULGULAR: Çal›flmaya 67 trombozlu olgu ve kontrol grubu olarak 22 olgu al›nd›. fiekil-1‘de tromboz ve kontrol grubunun bölgesel da¤›l›m› izlenmektedir.
Tromboz grubunda Do¤u Anadolu bölgesinden gelen hasta say›s› ,kontrol grubun-dan anlaml› olarak yüksek-ti.(p=0.031) Olgular›n trom-boz da¤›l›m› Tablo-2’de iz-lenmektedir.
Olgular›n 26 (%38.8)’›nda tromboz yerleflimi arteri-yel,41(%61.2)inde venöz ,31(%46.3)’inde tromboz yeri santral,36(%53.7)’inde peri-ferikti.Olgular›n sadece 4(%6)’›nda aile öyküsü ve kad›n olgular›n 9(%13.4)’ün-de düflük öyküsü vard›.Orta-lama düflük say›s› 2.33±1.22(1-4)’dü.
Görüntüleme yöntemi olarak olgular›n 25(%37.3)’inde-USG, 27(%40.3)’ünde MRI,
14(%20.9)’›nda BT ve
1(%1.5)’inde MR anjio kulla-n›ld›.
Tromboz grubunda 18 olgu-da (%26.9),kontrol grubunolgu-da 5(%22.7)FVL pozitif bulun-du.Gruplar aras›nda FVL mutasyonu pozitifli¤i görülme oranlar› aç›s›ndan istatistik-sel olarak anlaml› bir fark yoktu.(p=0.700) Trom-boz grubunda Karadeniz bölgesinden 26 hasta-n›n 7(%26,9)’sinde, Do¤u Anadolu bölgesinden 21 hastan›n 2(%9,5)’sinde, ‹ç Anadolu bölgesin-den 12 hastan›n 6(%50)’s›nda, Marmara bölgesinden 5 hastan›n 2(%40)’sinde, Güneydo-¤u Anadolu bölgesinden 3 hastan›n 1(%33,3)’inde FVL mutasyonu pozitif olarak saptand›.
Trombozlu olgular›n 16(%23.9)’›nda heterozi-got,ve 2(%3)’inde homo-zigot olarak FVL gen mu-tasyonu saptand›.(fiekil-2)
Trombozlu grupta aile öyküsü ve düflük öyküsü varl›¤›na göre FVL mutasyonu pozitifli¤i aras›nda bir iliflki bulunmad›.
Arteriyel ve venöz trombozu olan olgular›n ,kon-trol grubu ile karfl›laflt›r›lmalar›nda FVL mutasyo-nu pozitifli ile iliflki bulunmad›.Ayn› flekilde san-tral ve periferik trombozu olan olgular›n kontrol grubu ile FVL pozitifli¤i yönünden karfl›laflt›r›lma-lar›nda da istatistiki olarak anlaml› bir iliflki bulu-namad›.(Tablo-5)
Tablo 5: Grup I’de FVL mutasyonuna iliflkin karfl›laflt›rmalar
FVL Mutasyonu pp Negatif Pozitif n (%) n (%) Arteriyel 21 (%80,8) 5 (%19,2) 00,,776666 Kontrol 17 (%77,3) 5 (%22,7) Venöz 28 (%68,3) 13 (%31,7) 00,,445522 Kontrol 17 (%77,3) 5 (%22,7) Santral 24 (%77,4) 7 (%22,6) 00,,999900 Kontrol 17 (%77,3) 5 (%22,7) Periferik 25 (%69,4) 11 (%30,6) 0 0,,551177 Kontrol 17 (%77,3) 5 (%22,7) Ki-kare test kullan›ld›
TARTIfiMA :Çal›flmam›zda 67 trombozlu olgunun 18(%26.9)inde,22 kontrol grubu-nun 5(%22.7)’inde FVL mutasyonu pozitif bulundu.Trombozlu grupta FVL mutasyonu pozitif saptan 18 olgunun 16(%23.9)’s›nda FVL heterozigot mutant ,2(%3)’sinde ise homozigot mutant bulundu.Türk popülasyo-nunda yap›lan çeflitli çal›flmalarda FVL mu-tasyon s›kl›¤› %7.1-10.8 aras›nda bildirilmifl olup,(1,5,6) bizim sonuçlar›m›z bu oranlar-dan yüksektir. Çal›flmam›zda kabaca her
dört kifliden birinde FVL mutasyonu saptanm›fl olup,bu sonuç FVL mutas-yonunun Türk popülasyo-nu için bir gen mutasyo-nundan çok gen polimor-fizmi oldu¤unu düflündür-mektedir.Bu konuda daha genifl popülasyonla yap›-lacak çal›flmalara ihtiyaç vard›r.Ayr›ca çal›flmam›z-da trombozlu FVL pozitif olgular›n bölgesel da¤›l›-m›na bak›l›nca en fazla pozitifli¤in %50 ile iç Ana-dolu Bölgesi’nde oldu¤u-nu tesbit ettik. Tromboz grubunda Karadeniz bölgesinden 26 hastan›n 7(%26,9)’sinde, Do¤u Anadolu bölgesinden 21 hastan›n 2(%9,5)’sinde, ‹ç Anadolu bölgesinden 12 hastan›n 6(%50)’s›nda, Marmara bölgesinden 5 hastan›n 2(%40)’sinde, Güneydo¤u Anadolu bölgesinden 3 hastan›n 1(%33,3)’inde FVL mu-tasyonu pozitif olarak saptand› Ülkemizde FVL mutasyonunun bölgesel farkl›l›¤› ile ilgili yap›lm›fl bir çal›flma yoktur.
Çal›flmam›zda,literatürde aksi yöne yay›nlara ra¤men (2,7,8,9) periferik/santral,gerek arter-yel,gerek venöz tromboz ile FVL gen mutasyonu aras›nda bir iliflki bulamad›k.
SONUÇ: FVL mutasyon s›kl›¤› ülkemizde,gen polimorfizminden söz ettirecek kadar yayg›n ol-makla birlikte tek bafl›na heterozigot mutant var-l›¤› ,santral/periferik, gerek arteryel,gerekse ve-nöz tromboz için bir risk faktörü gibi görünme-mektedir.Olgu say›m›z›n az olmas› nedeni ile ho-mozigot mutant olgular›n tromboz risk de¤erlen-dirilmesini yapamamakla birlikte,FVL gen mutas-yonunun varl›¤›nda ,tromboz riski ilave di¤er ge-netik ve edinsel risk faktörlerine ba¤l› gibi görün-mektedir.Daha genifl kontrollü çal›flmalara ihti-yaç vard›r.
KAYNAKLAR
1. Akar N. Factor V 1691 G-A mutation distribution in a healthy Turkish population. Turk J Hematol 2009; 26: 9-11.
2. Rahimi Z, Mozafari H, Bigvand AH, Doulabi R, Vaisi-Raygani A, Afshari D, Razazian N, Rezaei M. Cerebral Venous and Sinus Thrombosis and Thrombophilic Mutations in Western Iran: Asso-ciation With Factor V Leiden. Clin Appl Thromb Hemost 2010; 16:430–434
3. Pestana CI, Torres A, Blanco S, Rojas MJ, Mendez C, Lopez JL, de Bosch NB, Porco A. Factor V Leiden and the Risk of Ve-nous Thrombosis, Myocardial Infarction, and Stroke: A Case-Control Study in Venezuella. Genet Test Mol Biomarkers 2009; 13(4): 537-542.
4. Arijit Biswas, Jyoti Bajaj, Ravi Ranjan, Arvind Meena, Mohd. Suhail Akhter, Birendra Kumar Yadav, Vinita Sharma, Renu Sa-xena. Factor V Leiden: Is it the Chief Contributor to Activated Protein C Resistance in Asian-Indian Patients with Deep Vein
Thrombosis? Clinica Chimica Acta 2008; 392: 21-24
5. Ercan B, Tamer L, Sucu N, Pekdemir H, Çamsan A, Atik U. Factor V Leiden and Prothrombin G20210A Gene Polymorp-hisms in Patients with Coronary Artery Disease. Yonse-i Med J 2008; 49(2): 237-243
6. Özmen F, Özmen M, Özalp N, Akar N. The Prevalence of Fac-tor V (G1691A), MTHFR (C677T) and PT (G20210A) Gene Mu-tations in Arteriyel Thrombosis. Ulusal Travma Acil Cerrahi Der-gisi 2009; 15(2): 113-119.
7. Rosendaal FR, Koster T, Vandenbroucke JP, Reitsma PH. High Risk Thrombosis in Patients Homozygous for Factor V Lei-den (Activated Protein C Resistance). Blood 1995;85:1504-1508.
8. Rosendorff A, Dorfman DM. Activated Protein C and Factor V Leiden. Arch Pathol Lab Med. 2007;131:866-871.
9. Ridker PM, Miletich JP, Stampfer MJ, et al. Factor V Leiden and risks of recurrent idiopathic venous thromboembolism. Cir-culation. 1995;92:2800-2802.
