ASKERTEPE TÜMÜLÜSÜ
úahin YILDIRIM*
Anahtar kelimeler: Doøu Trakya • Tümülüs • Mezar odası • Tolos • Dromos.
Özet: Tekirdaø ùli, úarköy ùlçesi’nin 30 km kadar uzaøındaki Beyoølu Köyü’nde bulunan Askertepe Tümülüsü’nde, 2007 yılında yapılan kurtarma kazısı sonucunda, Helenistik Döneme tarih-lendirilen bir mezar yapısı ortaya çıkarılmıûtır. Oldukça iyi bir taû iûçiliøine sahip olan, tonozlu bu me-zar yapısının dromos’unda, Trakya Bölgesi tümülüslerinde sıkça rastlanılan bir ritüel’le karûılaûılmıûtır. Buna göre, büyük olasılıkla mezar sahibinin cenazesini taûıyan bir çift at karûılıklı olarak yatırılmak su-retiyle yakılarak kurban edilmiûtir. Yine dromos’un içinde M.Ö. 4. yüzyılın son çeyreøine tarihlendirilen dört adet Doøu Yunan Amphora’sı, bir adet piûmiû toprak kandil ile çeûitli içki kapları parçalanmıû halde ele geçmiûtir. Mezar odası soyulmuû olup, mezar envanterinden parçalanmıû halde birkaç ufak obje ile çeûitli tip ve boyutlarda kaplara ait seramik parçaları günümüze ulaûabilmiûtir.
TUMULUS AT ASKERTEPE
Keywords: Eastern Thrace • Tumulus • Tomb chamber • Tholos • Dromos
Abstract: Askertepe tumulus is located in the village of Beyoølu which is 30 km far from the center of úarköy town in Tekirdaø, at northwest Turkey. The tumulus and its chamber had been al-most destroyed by illegal excavations before the salvage excavations were carried out by the Tekirdaø Archaeological Museum in July 2007. The excavations carried out here unearthed the upper covering blocks of the ceiling of the tomb chamber. It was revealed that after the construction of the tomb chamber, the ceiling above the vault was covered with big stone blocks and almost every stone was connected to each other with iron bars. Upper cover stones were connected with iron clamps and between the iron clamps and iron bars, melted lead was poured. On the ground of this area where
dromos is located, an area was found where probably the funeral ceremony took place. In this area the horses of the hearse were sacrificed by cremation. The heads of the horse appear to have been lied down carefully on the ground after the cremation. Since the body bones of the horses were cremated completely, no traces were found. Four broken East Greek Amphoras dated to the second half of fourth century B.C. were found in the ceremonial area. At the west part of the dromos, near the skull of the horse was found a terracotta oil lamp. Chamber building was destroyed by rob excavations. In the chamber, among the kline stones was found an ashy layer which probably belongs to the owner of tomb. While this ashy layer was being removed, a piece of golden leaf was found adjacent to the northern wall of the kline.
* Yrd. Doç. Dr. úahin Yıldırım, Karabük Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, TR-78050 / KARABÜK. e-mail: sahinyildirim@live.com
Ünlü Yunan tarihçisi Herodotos, Historia (V, 8) adlı eserinde Traklar’ın ölü gömme adetlerinden birisi ve en önemlisi olan tümülüs geleneøi ile ilgili olarak;
“...Ölüyü üç gün seyre koyarlar, çeûitli kurban-lar keserler, yanıp yakılırkurban-lar ve arkasından bü-yük bir tören tertiplenir. Sonra gömerler, ölü ya topraøa verilir ya da külleri alınır; bir tümsek yaparlar, çeûit çeûit oyunlar oynarlar, en yüksek kazanç ise teke tek yapılan güreûler için konu-lan ödüldür...” diye belirtmektedir.
Herodotos’un ayrıntılı bir ûekilde an-lattıøı tümülüs tipi ölü gömme geleneøi-nin Doøu Trakya’da Erken Demir Çaøı ile birlikte ortaya çıktıøı görülmektedir.1
Özellikle bölgenin kuzeyinde yer alan Istranca Daøları’nın eteklerinde bu dö-neme tarihlendirilen çok sayıda küçük boyutlu, taû dolgulu tümülüs bulunmuû-tur2. Ancak Doøu Trakya’da tümülüs tipi
mezar kullanımının yaygınlaûması M.Ö. 5. yüzyılla birlikte baûlamaktadır.
Traklar tarafından M.Ö. 5. yüzyılda Odrys Devleti’nin kurulması ve Seuthopolis’in baûkent olmasıyla birlikte bugünkü Bulgaristan topraklarında yaûa-yan Trak kavimleri zenginleûmeye baûla-dılar3. M.Ö. 12. yüzyıldan önce Miken ve
M.Ö. 8. yüzyıl sonunda Frigya ve Lidya hükümdarlarının yaptıøı gibi, Trak kralları ve seçkinleri de M.Ö. 5. ve 4. yüzyıllarla birlikte, ölümlerinden sonraki ikametgah-ları üzerine düûünmeye baûlamıûlardır4
. Odrysler’in yapmıû oldukları bu tümülüs
* Emekli Tekirdaø Müze Müdürü M. Akif IúIK ve yeni Müze Müdürü Önder ÖZTÜRK bu kazı çalıû-malarını Trakya Üniversitesi ile birlikte gerçekleûtir-miûlerdir. Kendilerine göstermiû oldukları yakın iû-birliøi ve arkadaûlıkları için teûekkür ederim.
1 Özdoøan 2000, 158; Yılmaz 1996; Yıldırım 2008. 2 Yıldırım 2008.
3 Tsetshkhladze 2005, 48. 4 Bkz. y. dn. 3.
altı mezarlar, Helenistik Dönem’in poli-tik liderleri olarak da görülen yönetici sı-nıfın yüceltildiøi, onurlandırıldıøı
heroon’lara dönüûtürülmüûtür5. M.Ö. 5. ve
4. yüzyıllardan itibaren Trakya’da Yunan etkileri aøırlık kazanmaya baûlar6. Bu
du-rum gömü geleneklerinde ve seçkin me-zarlarının yapısında meydana gelen deøi-ûimlerde de kendisini göstermektedir. Özelliklede tümülüs altı oda mezarlarda Yunan mimarisinin ve Yunan sanatının diøer unsurlarının etkileri ciddi bir ûekilde göze çarpmaya baûlar7
. Trakya tümülüsle-rinde bulunan mezarların oldukça kaliteli iûçilik ve bezemeye sahip olması, bu anıt-ları inûa eden ustaanıt-ların Anadolu ve Yuna-nistan’daki okullarda eøitilmiû ya da bire bir olarak bu bölgelerle iliûkili kiûiler ol-duklarına da iûaret etmektedir8
.
Hellenistik Dönem ile birlikte büyük boyutlu tümülüs mezarlar Trakya’da yay-gınlaûmıûtır9. M.Ö. 4. yüzyıldan itibaren
Trakya’nın birçok bölgesinde tümülüs tipi mezar anıtlarının sayısında büyük bir artıû gözlenir. M.Ö. 1. bine ait tüm Trakya’da 15.000’den fazla tümülüs saptanmıûtır. Bu tümülüslerin oldukça önemli bir bölümü Geç Klasik ve Erken Hellenistik Dö-nem’lere tarihlendirilmektedir10. Türkiye Trakya’sı olarak da bilinen Doøu
Trak-5 Rabadjiev 1995, 115.
6 Mansel 1995, 166; Venedikov 1977, 72;
Tsetshkhladze 2005, 60.
7 Trakya mezarlarında görülen Yunan duvarcılık
tek-nikleri, demir kenetler ve olaøanüstü güzellikteki freskler; Yunanlı olmayan birçok (Lidya, Pers, Karya, Likya, ve Batı Akdeniz toplulukları dâhil) toplum tarafından yaygın bir biçimde benimsenen ve geliûtirilen yeni teknikler olarak görülmelidir. Archibald 1998, 283.
8 Boardman 1994, 191.
9 Venedikov ve Gerasimov 1975, 53-63. 10 Hoddinot 1975, 28; Hoddinot 1981, 119-126.
ya’da günümüze kadar 1114 adet tümülüs tespit edilmiûtir11
.
ASKERTEPE TÜMÜLÜSÜ
Doøu Trakya’da M.Ö. 4. yüzyıla ta-rihlendirilen tümülüs altı oda mezarlardan bir tanesi de, Tekirdaø ùli, úarköy ùlçesi, Beyoølu Köyü’nün yaklaûık 2 km doøu-sundaki ormanlık alanda bulunan Askertepe Tümülüsüdür (Harita 1). Askertepe Tümülüsü, Marmara Deni-zi’nden yaklaûık 5 km kadar içerdedir. Eski adıyla Ganos, günümüzdeki adıyla Iûıklar Daøı’nın yamaçlarındaki yüksekçe bir tepenin zirvesinde yer alır.
Coørafi koordinatlar olarak 40°48c07s kuzey enlemi, 27°12c00s doøu boylamı üzerinde yer alan Askertepe Tümülüsü, yaklaûık olarak 18 m yüksekli-øinde ve 80 m çapındadır (Res. 1). Askertepe Tümülüsünün 50 m kadar gü-neybatısında, yaklaûık 5 m yüksekliøinde, 20 m çapında baûka bir tümülüs daha vardır. Beyoølu Köyü’nün 1 km kadar güneyindeki Kumbaølar mevkiinde de Doøu Trakya’nın en büyük üçüncü tümülüsü olan Kocahöyük Tümülüsü ve hemen onun yakınında da küçük boyutlu dört adet tümülüs daha bulunmaktadır12. Bu mezar anıtları antik dönemde bu böl-gede bir yerleûim yeri olduøuna iûaret et-mektedir (Harita 2).
Kaçak Kazılar
Yüksek, doøal bir tepenin üzerinde konumlandırılan Askertepe Tümülü-sü’nün yüzeyi meûe palamudu aøaçlarıyla kaplı durumdadır. Tümülüsün birçok ye-rinde müteakip defalar açılmıû kaçak kazı
11 Yıldırım 2008, 114. 12 Yıldırım 2008, 199.
çukurları bulunmaktadır. Bu çukurlar ara-sında tümülüsün hemen güney batıara-sında bulunan yaklaûık 1 m geniûliøinde 7 m uzunluøundaki kaçak kazı çukurunun içe-risinde andezitten yapılmıû bir mezar ya-pısı görülmektedir. Defineciler mezar odasına girebilmek için mezar yapısının güney duvarının bir bölümünü parçala-mıûlardır. Parçalanan duvardan mezar ya-pısının içine girilmiû ve girdikleri bölüm-den iki tünel açarak mezar yapısının ku-zey-güney doørultusunda ve de doøu-batı doørultusunda bulunan duvarlarına ol-dukça fazla zarar vermiûlerdir.
Kurtarma Kazısı
Askertepe Tümülüsünde 2007 yılında Tekirdaø Müzesi Müdürlügü baûkanlıøın-da bir kurtarma kazısı gerçekleûtirilmiûtir. Bu kurtarma kazısı sonucunda, tümülüsün hemen güneyinde, tepe nokta-sından yaklaûık olarak 4 m aûaøıda mezar yapısı ortaya çıkarılmıûtır. Kazılar sırasın-da Askertepe Tümülüsü’nü oluûturan yıøma tepenin, farklı toprak türlerinin ta-bakalar oluûturacak ûekilde, üst üste yı-øılmasından meydana getirildiøi görül-müûtür (Res. 2, Çiz. 1). Bu tabakalardan mezar odasının hemen üstüne kapatılan koyu kahverengi kil tabakasının içersinde,
symposion için kesilerek yenilmiû olan hay-vanların kemikleri ile ziyafet sırasında kul-lanılan amphora’ların parçalarına rastlanıl-mıûtır (Res. 3, 4). Ayrıca; mezar odasının üzerindeki bu tabakada bronz bir saç iø-nesi de saølam halde bulunmuûtur (Res. 5). Doøu Trakya’da bulunan birçok tümülüste symposion bulgularıyla karûıla-ûılmaktadır13
.
13 Doøu Trakya tümülüslerinde bulunan cenaze
Dromos
Tümülüs altı mezar yapısı iki bölüm-den oluûmaktadır: Dromos ve mezar odası. Tümülüsün güney eteøinde, yüzey topra-øının hemen 30 cm altında mezar yapısı-nın dromos’u ortaya çıkarılmıûtır. Dromos ve mezar odasında kullanılan taû blokların türü andezittir.14 Dromos’a ait duvarların en üst bölümünde yer alan taûlar, yüzeyin hemen altında yer aldıkları için aøaç kök-leri ve doøal ûartlardan oldukça kötü etki-lenmiûtir. Bu bölümdeki taûlar özellikleri-ni tamamen yitirmiûler ve adeta kum hali-ne dönüûmüûlerdir.
Askertepe Tümülüsü’nde ortaya çıka-rılan dromos 3,1 m yüksekliøinde ve 2,3 m uzunluøundadır. Dromos’un geniûliøi ku-zeyde mezar odasına bitiûik bölümde 3 m, güneyde ise geçirdiøi depremlerden ötürü,
dromos batı duvarının batıya, doøu duvarı-nın da doøuya doøru yatmasından dolayı 3,5 m’dir. Dromos duvarları doøuya ve ba-tıya doøru uzanan iki kanada sahiptir. Bunlardan batı duvarı güney yüzünün ge-niûliøi 2,05 m, doøu duvarı güney yüzü-nün geniûliøi ise 2,3 m dir. Bu kanat du-varları tümülüs dolgusunun kaymasını engelleyici bir görev de görmektedir.
Dromos giriûinin toplam geniûliøi 7,35 m dir. Üst örtüsü bulunmayan dromos’un üzeri açık dikdörtgen bir koridor ûeklin-dedir. Duvarlar düzgün iûlenmiû ve ke-silmiû taû blokların aralarında harç kulla-nılmadan üst üste konulmasıyla inûa
Özdoøan 2000; Mansel 1938; Mansel 1940; Öztürk 1998; Yıldırım 2005; Yılmaz 1995.
14 Hellenistik Döneme tarihlendirilen Doøu Trakya
tümülüslerinde ortaya çıkarılan mezar odalarının ne-redeyse hepsi kireç taûındandır. Andezitten taûından inûa edilmiû bir diøer mezar, Beyoølu Köyü’nün he-men yakınındaki Tatarlı Köyü’nde bulunan bir tümülüste, kaçak kazılar sonucunda ortaya çıkarılmıû bir mezarda görülmektedir.
edilmiûtir. Dromos’un doøu ve batı yan duvarlarında sekiz, mezar giriûinin bulun-duøu güney duvarında ise, kapı organi-zasyonundan dolayı dokuz sıra taû dizisi bulunmaktadır. Dromos duvarlarında kul-lanılan taûların boyutları birbirinden fark-lıdır. Taû yükseklikleri genel olarak 30 ile 60 cm arasında deøiûmektedir (Res. 6). Taûların blok geniûliklerinde de belirgin bir düzen görülmemektedir. Dromos’un zemini sıkıûtırılmıû topraktan oluûturul-muûtur.
Dromos’un fasad görevi de gören ku-zey duvarının ortasında, üzerinde herhan-gi bir bezeme olmayan bir kapı bulun-maktadır. 1,75 m yüksekliøinde 1,35 m geniûliøindeki bu kapı, mezar odasının gi-riûini oluûturur (Res. 7a-b, Çiz. 2). Kapı-nın doøusunda ve batısında bulunan yek-pare söve taûları oldukça geniû olan eûik taûının üzerinde bulunmaktadır. Söve taû-ları, eûik taûı ve lento arasında kapıyı oluû-turan dört adet blok taû bulunmaktadır. Kapı organizasyonunu oluûturan taûlar-dan alttan dördüncü sıradaki taûın batı köûesinde profilli bir silmeye rastlanılmıû-tır. Aynı taûın doøu köûesindeki silme ise tahrip olmuû durumdadır. Kapıyı oluûtu-ran bu taûlar kapı sövelerinden dıûarıya doøru 5 cm kadar taûmıû haldedirler. Ka-pı taûlarından eûik üzerinde yer alan blok, diøerlerine oranla daha büyük ve geniûtir. Bu taûın doøu tarafında defineciler tara-fından açılmıû bir delik bulunmaktadır. Kapının en üstünde yer alan lento ise di-øerlerine oranla daha dar ve küçük boyut-ludur.
Tören Alanı
Dromos’un zemininde büyük olasılıkla mezar sahibinin cenazesini taûıyan atların
yakılarak kurban edildiøi bir ritüel’le karûı-laûılmıûtır (Res. 7-8, Çiz. 3). Trakya tümülüslerinde at kurbanları da dahil ol-mak üzere ritüel amaçlara adapte edilen
dromos ve dromos önündeki avlu neredeyse
karakteristik bir özellik olarak göze çarp-maktadır.15
Dromos ve dromos önündeki avluda düzenlenen bir törenle kurban edildiøi anlaûılan atların, yangından sadece bacak kemikleri ve kafaları etkilenmemiûtir. Kurban edilen atların her birinin kafası-nın altında dikdörtgen formlu bir kesme taû bulunmaktadır. Atların kafaları bu taû-ların üzerine özenle yatırılmıû ûekildedir. Atların gövde kemikleri tamamen yanmıû olup gövdeye ait hiçbir kemiøe rastlanıl-mamıûtır.16
Dromos Buluntuları
Tören sırasında M.Ö. 4. yüzyılın son çeyreøine tarihlendirilen dört adet Doøu Yunan amphora’sı parçalanmıû halde ele geçmiûtir (Res. 9). Dromos’un batı bölü-münde bulunan atın kafatasının yanında M.Ö. 4. yüzyıla tarihlendirilen piûmiû top-rak bir kandile de rastlanılmıûtır (Res. 10).
Dromos’daki at iskeletlerinin ve amphora parçalarının arasında, üzerindeki koroz-yondan dolayı tamamen bozulmuû bronz bir sikke de ele geçmiûtir (Res. 11).
Dromos’un zemininde yapılan bir sondajla, dromos yüzeyinin yaklaûık 30 cm altında 30x20 cm ölçülerinde ufak bir
15 Archibald 1998, 244.
16 Doøu Trakya tümülüslerinde at kurbanı oldukça sık
görülen bir ritüel’dir. M.Ö. 4. yüzyıldan baûlayarak M.S. 2. yüzyıla kadar cenaze törenlerinde kullanıldıøı görülmektedir. At kurbanı sadece Trakya’da görülen bir olgu deøildir. Klasik Çaølara tarihlendirilen Kı-rım’daki ùskit tümülüslerinde ve Kıbrıs’ta Salamis
Nekropolü’nde bulunan tümülüslerde de görülmekte-dir.
yakma çukuru da ortaya çıkarılmıûtır (Res. 12).
Mezar Odası
Askertepe Tümülüsü’nün güneyinde-ki yamaca yapılmıû olan mezar odası ku-zey-güney doørultusundadır. Mezar oda-sının dromos ile birlikte uzunluøu 7,8 m’dir. Mezar odasının iç bölümü 4,07 m uzunluøunda, 3 m geniûliøinde ve 2,6 m yüksekliøindedir. Mezar odasının üst ör-tüsünü oluûturan düz dam ise 5,20 m uzunluøunda ve 3,80 m geniûliøindedir (Res. 13, Çiz. 4).
Mezar odasının üst örtüsünü oluûtu-ran düz damın kuzey batı köûesinde yapı-lan kazı çalıûmaları sırasında küllü, üze-rinde çeûitli hayvan kemikleri ve seramik parçalarının bulunduøu bir tabakaya rast-lanılmıûtır (Res. 14). Büyük olasılıkla ölü yemeøinin yenildiøi bu alanda birçok piûmiû toprak kap parçası bulunmuûtur. Bu tabakanın hemen altında da mezar odasının üst örtüsü ortaya çıkarılmıûtır (Res. 15). Kesitteki izlerden anlaûıldıøı kadarıyla Geç Antik Çaø’da tavan taûları-nın bir bölümü mezar hırsızları tarafından sökülerek mezarın içine girilmiû ve böyle-likle mezar soyulmuûtur. Akabinde ger-çekleûen depremlerden ötürü de yapının tavanının büyük bölümü zarar görmüûtür. Ayrıca mezar yapısının hemen kuzeyinde bulunan çok sayıdaki moloz taûlar da tümülüs dolgusunun kayma ihtimaline karûı mezar yapısını koruma amaçlı olarak oraya yerleûtirilmiûtir. Definecilerin kaz-dıøı kaçak kazı çukurunda da bol miktar-da moloz taû bulunmaktadır. Bu duruma göre mezar yapısının giriû bölümü olan
dromos hariç bütün yönlerinde bu moloz taû dolgusu bulunmaktadır. Mezar
odası-nın üst örtüsünü oluûturan bu düz damın büyük blok taûlarla kapatıldıøı, neredeyse tüm taûların aralarına demir baølantı çu-bukları yerleûtirildiøi, üst örtüdeki bütün blok taûların birbirlerine ölçüleri 13,5 cm ile 24 cm arasında deøiûen kırlangıçkuy-ruøu ûeklindeki demir kenetlerle baølan-dıøı görülmektedir. Bütün kenetlerin ve de baølantı çubuklarının aralarına kurûun dökülmüûtür (Res. 16). Kenetlerin üzerle-rine, dökülen kurûunun daha iyi tutuna-bilmesi amacıyla da küçük kare çukurlar açılmıûtır17
.
Mezar odasının duvarları kesme taû-tan örülmüûtür. Taû sıralarının yükseklik-leri 30-50 cm arasında deøiûmektedir.
Dromos’da da görüldüøü üzere mezar oda-sında da farklı geniûlikteki andezit blokla-rın kullanıldıøı görülmektedir. Mezar oda-sındaki taûların üzerlerinde sadece ince ta-rak izleri görülmekte, çerçeve ve bosaj bu-lunmamaktadır.
Mezar odasının yan yüzlerini oluûtu-ran doøu ve batı duvarlarına ait bloklar üçüncü sıradan itibaren ileriye doøru kay-dırılarak, yüzeyleri eøik kesilmiû ve böyle-ce mezar odası beûik bir tonoz ile örtül-müûtür (Res. 17-18). Mezar odasının do-øu duvarı, batı duvarına oranla daha iyi korunmuûtur. Batı duvarı hem defineci hem de depremlerden dolayı oldukça tah-rip olmuû durumdadır. Tonozun kesiti arı kovanı ûeklinde bir forma sahiptir (Çiz. 5).
Mezar odasının zemini oldukça düz-gün kesilmiû, birbirinden farklı boyutlar-daki dikdörtgen taû bloklarla kaplanmıûtır. Ancak bu döûemenin kuzey doøu ve
ku-17 Kırlangıçkuyruøu ûeklindeki kenet, Hellenistik
Dö-nem süresince Doøu Trakya tümülüslerinde sık kul-lanılan kenet tiplerinden birisi olmuûtur.
zey batı köûelerindeki taûlar defineciler ta-rafından sökülerek tahrip edilmiûtir (Çiz. 3).
Kline
Mezar odasının kuzey duvarına biti-ûik durumda, kline vazifesi gören beû adet blok taû kısmen daøınık bir ûekilde ortaya çıkarılmıûtır (Res. 19, Çiz. 3)18
. Özgün du-rumunda dikdörtgen bir forma sahip olan
kline 1,6 m uzunluøunda 79 cm geniûli-øindedir. Kline’ye ait olan bu taûların bir-birlerine kenetlerle baølandıøı üzerlerinde bulunan kenet yuvalarından anlaûılmakta-dır. Ancak söz konusu kenetler günümü-ze ulaûmamıûtır. Kline’nin orijinal halinin altı adet taûtan oluûtuøu anlaûılmaktadır. Fakat batı tarafında bulunması gereken taû kayıptır ve büyük olasılıkla da define-ciler tarafından tahrip edilmiûtir. Kline taû-larının iç yüzeyleri kaba bırakılmıû ve ara-larında boûluk kalacak ûekilde yapılmıûtır.
Kline taûlarının arasında oluûan bu boûluk-ta, mezar sahibine ait olması muhtemel üç parmak kalınlıøında bir kül tabakası ile karûılaûılmıûtır (Res. 20)19
.
Mezar Odası Buluntuları
Mezar odasının birkaç defa soyguna uøradıøı anlaûılmaktadır. Bu nedenle me-zar odasında envanterlik deøerd, saølam bir buluntu ile karûılaûılmamıûtır.
18 Trakya tümülüslerinde kline’ler mezar odasının
giri-ûinin karûısındaki duvara yerleûtirilmiûtir. Aynı uygu-lamaya Kırım’da bulunan ùskit mezarlarında da rast-lanılmaktadır. Tsetshkhladze 2005, 52. Doøu Trak-ya’da kline’nin giriû kapısın karûısında olduøu diøer tümülüsler; Naip Tümülüsü: Delemen 2004, 27; Höyükbayırı Tümülüsü: Yıldırım 2008, 103.
19 Trakya’da inhumasyon, Tunç Çaøı’ndan bu yana
tümülüslerde baskın olan bir gelenektir. Ancak
kremasyon genel olarak Erken Demir Çaøı’nda ortaya çıkmıûtır ve o zamandan itibaren her ikisi de varlık-larını sürdürmüûtür. Archibald 1998, 152.
Mezar odasında kline taûları arasında-ki kül tabakasında, kline’nin kuzey duvarı-na bitiûik olan bölümde az sayıda altın va-rak parçası yanmıû halde ele geçmiûtir. Ayrıca mezar odasında yapılan temizlik sırasında da kötü durumda korozyonlu bronz levha parçalarına rastlanılmıûtır (Res. 21).
Mezar odası tonozunun çökmesi so-nucunda içeri dolan toprakta, mezarın üst örtüsü olan düz damın üzerinde de karûı-lan ziyafete ait olması muhtemel bulgular-la karûıbulgular-laûılmıûtır. Mezar odasının içerisine tonozun çökmesi sonucu dolan bu topra-øın içerisinde çeûitli hayvanlara ait kemik parçaları, ziyafet sırasında kullanılan
amphora’lara ait parçalar, Attika ithali
kantharos ve skyphos parçaları ile çeûitli formlardaki kaplara ait seramik parçaları bol miktarda ele geçmiûtir (Res. 22, 23)20.
Askertepe Tümülüsü’nde bulunan
amphora parçalarının hepsi açık devetüyü renktedir. Bu amphora parçalarından bazı-larının kulplarında mühür baskısı izlerine de rastlanılmıûtır. Bu kulplardan birisinde Hermes’in Kerykaion’u, bir diøerinde ise dizi üzerine eøilerek ok atan Herakles fi-gürü ve fifi-gürün hemen karûısında da baû tarafı silik halde Yunanca “…EA” harf-leri bulunmaktadır (Res. 24)21. Bu gibi bu-luntular bu bölgede yaûayan insanların Ainos ve Heraklea gibi çevre kentlerle ti-caret iliûkisi içersinde olduklarını da gös-termektedir.
20 Doøu Trakya Tümülüslerinde ölü ziyafetleri oldukça
sık karûılaûılan bir durumdur. Ölü ziyafetinin görül-düøü tümülüsler; Tekhöyük Tümülüsü: Öztürk 1998;ùkiztepe B Tümülüsü: Yıldırım 2005.
21 Hermes’in atribütü olan kerykaion tasvirine Klasik ve
Hellenistik Dönem Ainos sikkelerinde sıkça rastla-nılmaktadır.
Deøerlendirme ve Sonuç
Askertepe Tümülüsü konum açısın-dan incelendiøinde yer seçiminin iyi ya-pıldıøı gözlemlenmektedir (Res. 25). Do-øu Trakya’da tümülüs yapımında en çok dikkat edilen olguların baûında konum gelmektedir. Trakya tümülüsleri çok uzak noktalardan dahi görülmelerinin saølan-ması amacıyla genellikle yüksek yamaç ve sırtlara yapılmaktadır22. Askertepe
Tümü-lüsü de bu genellemeyi doørular ûekilde Trakların kutsal daø olarak gördükleri Ganos Daøı’nın (Hieron Oros) eteklerinde-ki yüksekçe bir sırtın üzerinde yer alır23.
Ayrıca bu tümülüsün bulunduøu yer, Kuzey Anadolu fay hattının çok yakının-da yer almaktadır. Birçok deprem geçirdi-øi mezar yapısının duvarlarında ve taba-nında oluûan çatlaklardan ve oturmalar-dan anlaûılır. Yine bu depremler yüzün-den mezarın dromosu’nun batı duvarı batı-ya, doøu duvarı da hem batıya hem de güneye doøru yatmıû durumdadır.
Askertepe Tümülüsü’nün içinde bu-lunan mezarın yönü ise, birçok Trakya tümülüsünde de görüldüøü üzere kuzey-güney yönündedir24. Ancak tümülüs altı mezar odasının yönü güneye bakmakla birlikte tepe noktasının tam ortasında yer almamaktadır. Tümülüs dolgusunun
gü-22 Archibald 1998, 48; Yıldırım 2008, 122.
23 Ganos Daøı’nın zirvesinde yer alan Kartal Kaya’nın
bulunduøu bölge kutsal alan olarak kabul görmekte-dir. Sayar 1993, 156, 165.
24 Doøu Trakya’da giriû kapıları güney ve güneydoøuya
bakan tümülüsler; Naip Tümülüsü: Delemen 2004, 17; Vize A Tümülüsü: Delemen 2004, 17; Eriklice Tümülüsü: Mansel 1943, 4; Kırklareli A Tümülüsü: Mansel 1943, 2; Kırklareli B Tümülüsü: Mansel 1943, 2, 3; Çataltepe Tümülüsü: Baûaran 2007, 65, 66; Karakoç Tümülüsü: Fıratlı 1964, 108; Höyükbayırı Tümülüsü: Yıldırım 2008, 103; Kumtepeler B Tümülüsü: Yıldırım 2008, 104.
ney eteøine doøru mezarın inûa edildiøini görmekteyiz (Çiz. 6). Bu durumun mezar odasının soyulmaması amacıyla alınmıû bir tedbir olduøu düûünülebilir.
Askertepe Tümülüsü’nde bulunan mezar malzeme ve iûçilik açısından ele alındıøında ise; hem Trakya hem de Ma-kedonya’da tümülüs altı mezar yapılarının genellikle yöresel kireç taûından kuru du-var tekniøinde inûa edildiøi gözlemlenir25.
Askertepe Tümülüsü’ndeki mezar odası-nın yapımında yöreden temin edilen an-dezit bloklar kullanılmıûtır. Bu blokların dıû yüzlerinin biraz daha kaba, mezar odasına bakan iç yüzlerinin ise daha ince bir iûçilikle yapıldıøı görülür. Mezar oda-sında Doøu Trakya tümülüslerindeki me-zar odalarında sıklıkla rastlanıldıøı ûekilde herhangi bir sıva ve boya izine rastlanıl-mamaktadır.
Askertepe Tümülüsü’nün planı ise, megaronu andıran bir yapıya sahiptir. Bu mezar tipi özellikle Makedonya’da ortaya çıktıøı ve buradan yayıldıøı için, Make-donya tipi olarak anılmıûtır. Askertepe Tümülüsü’nde ortaya çıkarılan bu mezar yapısının, benzerlerine Balkanlarda ve Kıbrıs’da Salamis Nekropolü’ndeki tümülüslerde yapılan kurtarma kazılarında rastlanılmıûtır (Çiz. 7, Res. 26)26
.
Doøu Trakya tümülüslerinde mimari plan tipi olarak yuvarlak ve dörtgen planlı mezar odası olmak üzere baûlıca iki mezar
25 Delemen 2004, 22.
26 Kıbrıs Salamis’de bulunan 3 numaralı tümülüsün
mezar odası ile Askertepe Tümülüsü’nün mezar odası, plan tipleri ve yapıldıkları dönemler bakımın-dan birbirlerine benzemektedirler. Aralarındaki tek fark mezar yapılarının tonozları arasında bulunmak-tadır. Salamis’de mezar odası sivri tonozlu, Askertepe’de ise beûik tonozludur. Salamis tümülüsleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz.; Karageorghis 1967.
tipi görülmektedir27. Doøu Trakya’da or-taya çıkarılan mezarların neredeyse ta-mamı Makedonya tipi olarak da adlandırı-lan dörtgen padlandırı-lanlı mezar tipindedir28.
Ma-kedonya tipi mezarlarda esas oda dik-dörtgen planlı ve tonozludur29. Doøu
Trakya tümülüslerinde Makedonya tipi mezarların kullanımının M.Ö. 4. yüzyılla birlikte ortaya çıktıøı görülmektedir30
. Bu durum M.Ö. 4. yüzyıldan itibaren bölge-nin Makedonya hakimiyetine girmesibölge-nin bir sonucu olarak görülebilir.
Askertepe Tümülüsü’nde görülen Makedonya etkili unsurlar (plan tipi, to-noz, duvar tekniøi, fasad) mezarı M.Ö. 4. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirmemizi saølamıûtır. Tarihlendirmeye yardımcı olan diøer unsurlar ise hem mezar odası-nın içinde hem de dromos’unda bulunan
amphora parçaları ve çeûitli tiplerdeki piû-miû toprak içki kap parçaları ile çeûitli piûmiû toprak kaplardır. Hem dromos’da hem de mezar odasının çeûitli yerlerinde bulunan bu kaplardan özellikle amphora ve Attika ithali siyah firnisli içki kaplarına ait parçalar M.Ö. 4. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilmektedir31. Bölgede M.Ö. 4. yüzyıldan itibaren Attika’dan seramik it-halatının arttıøı gözlemlenmektedir32
. Bu durum bu döneme tarihlendirilen Trakya tümülüslerindeki buluntularla da örtüû-mektedir. Attika ithali birçok siyah firnisli
27 Theodossiev 2007, 14; Yıldırım 2008, 91.
28 Doøu Trakya tümülüslerinde Makedonya tipi plana
sahip mezar yapıları: Kırklareli A Tümülüsü: Mansel 1943, 2; Kırklareli C Tümülüsü: Mansel 1943, 31; Çataltepe Tümülüsü: Baûaran 2007, 65, 66; Höyükbayırı Tümülüsü: Yıldırım 2008, 103; Kumtepeler B Tümülüsü: Yıldırım 2008, 104. 29 Tsetshkhladze 2005, 54-55. 30 Delemen 2004, 19-20. 31 Sparkes – Talcott, 1970. 32 Archibald 1998, 217, 226; Bouzek 1990, 44-45.
kap-kacak mezarlara armaøan olarak bıra-kılmıûtır.
Askertepe Tümülüsü’ndeki mezarın sahibi ile ilgili ne yazık ki herhangi bir bil-giye sahip deøiliz. Mezarın hem antik dö-nemde hem de günümüzde birçok defa soyguna uøramıû olması, mezar sahibi hakkında ayrıntılı bilgi edinmemizi zorlaû-tırmaktadır. Mezar sahibinin cesedi, me-zar odasının içinde herhangi bir yakma izi ile karûılaûılmadıøı için büyük olasılıkla mezar dıûında yakılmıû ve daha sonra ce-sedinden geriye kalan küller mezar odası-nın içindeki kline üzerine bırakılmıûtır.
Kremasyon’dan dolayı cesede ait saølam bir kemik parçası bile bulunamamıûtır. Bun-dan dolayı mezar sahibinin cinsiyeti ve yaûı hakkında bir deøerlendirme yapılması neredeyse imkansızdır.
Ancak mezar sahibinin etnik kimliøi hakkında hem tümülüsün bulunduøu coørafya hem de cenaze töreninde görü-len ritüel’lerden yola çıkarak bazı deøer-lendirmeler yapmak mümkündür. Mezar deniz kıyısındaki Yunan koloni kentlerin-den uzakta, kentlerin-denizkentlerin-den yaklaûık 5 km kadar içerdedir. Ganos Daøı’nın anakaraya ba-kan yamaçlarından biri üzerinde yer al-maktadır. Bu bölge Traklar’ın kutsal ola-rak kabul ettiøi bir coørafyadır.
Mezarda Trakya’ya özgü adetlerden birisi olarak görülen at kurbanı gibi
ritü-el’ler mezar sahibinin bölgede yaûayan Trak kavimlerinden birisine mensup ol-ması ihtimalini kuvvetlendirmektedir.
Bu coørafyada yapılacak daha kap-samlı araûtırmalar, bölgedeki tümülüs-lerle ilgili birçok sorunun cevabının orta-ya çıkmasına orta-yardımcı olacaktır.
Harita, Çizim ve Resim Listesi:
Harita 1. Trakya’daki antik kentleri gösteren
harita (Map of the ancient Balkans, from "A Classical Atlas to Illustrate Ancient Geography" by Alexander G. Findlay, Harper and Brothers Publishers, New York, 1849).
Harita 2. Beyoølu Köyü’nde bulunan tümülüsleri gösteren harita.
Çizim 1. Askertepe Tümülüsü’nün kesitleri. Çizim 2. Askertepe Tümülüsü mezar odası
cephesi.
Çizim 3. Askertepe Tümülüsü mezar odası
planı.
Çizim 4. Askertepe Tümülüsü mezar odası
üst örtü planı.
Çizim 5. Askertepe Tümülüsü mezar odası
A-A kesiti.
Çizim 6. Askertepe Tümülüsü ve mezar
oda-sının genel planı.
Çizim 7a-b. Bulgaristan’da bulunan tümülüs
altı mezar tipleri (M. Rousseva, “Thracian Cult Architecture”, Jambol 2000, 51).
Resim 1. Askertepe tümülüsünün doøudan görünüûü.
Resim 2. Mezar odasının üstündeki toprak
örtüsünün kesitleri.
Resim 3. Mezar odasının üst örtüsünde
bu-lunan tören alanının izleri.
Resim 4. Mezar odasının üst örtüsündeki
tö-ren alanında bulunan hayvan kemikleri.
Resim 5. Mezar odasının üst örtüsündeki
tö-ren alanında bulunan bronz saç iønesi.
Resim 6. Askertepe Tümülüsü’nde bulunan
mezar odasının güneyden görünümü.
Resim 7. Askertepe Tümülüsü’nün mezar
odası kapısının kuzeyden ve güneyden görü-nümü.
Resim 8. Askertepe Tümülüsü mezar
odası-nın dromos’unda bulunan tören alanı.
Resim 9. Askertepe Tümülüsü mezar
odası-nın dromos’unda bulunan amphora’lar.
Resim 10. Askertepe Tümülüsü mezar
oda-sının dromos’unun batı duvarında bulunan piûmiû toprak kandil ve at kafası iskeleti.
Resim 11. Dromos’daki tören alanında
bulu-nan bronz sikke.
Resim 12. Dromos’da ortaya çıkarılan yakma
çukuru.
Resim 13. Askertepe tümülüsü mezar
odası-nın üst örtüsünü oluûturan düz dam ve symposion’un yapıldıøı toprak tabakası.
Resim 14. Mezar odasının üst örtüsünde
bu-lunan symposion izleri.
Resim 15. Askertepe tümülüsü mezar
odası-nın üst örtüsünü oluûturan düz damın tama-men açıldıktan sonraki durumu.
Resim 16. Mezar odasının üst örtüsündeki
taûları birbirine baølayan demir kenet ve baø-lantı çubukları.
Resim 17. Beûik tonozlu mezar odasının gü-neyden görünüûü.
Resim 18. Beûik tonozlu mezar odasının ku-zeyden görünüûü.
Resim 19. Mezar odasının kuzey duvarına
bitiûik durumdaki kline taûları.
Resim 20. Kline taûları arasındaki kül taba-kası.
Resim 21. Kül tabakasının içinde bulunan
al-tın varak parçaları ve mezar odasının içinde bulunan metal objelere ait parçalar.
Resim 22. Mezar odasının içinde bulunan
se-ramik kaplara ait parçalar.
Resim 23. Mezar odasının içinde bulunan
se-ramik kaplara ait parçalar.
Resim 24. Üzerinde mühür baskısı bulunan
çeûitli amhora parçaları.
Resim 25. Askertepe tümülüsü güneyden
görünümü.
Resim 26. Salamis Nekropolü’nde bulunan üç
numaralı tümülüste ortaya çıkarılan mezar odası
KAYNAKÇA
Archibald 1998 Z. S. Archibald, The Odrysian Kingdom of Thrace (1998). Baûaran 2007 S. Baûaran, “Ainos (Enez)”, Aktüel Arkeoloji 3, 2007, 58-66. Boardman 1994 J. Boardman, The Diffusion of Classical Art in Antiquity (1994). Bouzek 1990 J. Bouzek, Studies of Greek Pottery in the Black Sea Area (1990).
Delemen 2004 ù. Delemen, Tekirdaø Naip Tümülüsü (2004).
Fıratlı 1964 N. Fıratlı, “Müze Dıûı Arkeolojik Faaliyet ve Buluntulara
Dair Haberler (5-Trakya’da ùncelemeler)”, ùstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllıøı 11-12, 1964, 104-112.
Hoddinott 1975 R. F. Hoddinott, Bulgaria in Antuquity (1975). Hoddinott 1981 R. F. Hoddinott, The Thracians (1981).
Iûın – Özdoøan 2000 M. A. Iûın – A. Özdoøan, “Harekattepe Tümülüsü”, KST 21.1; 2000, 335-348.
Karageorghis 1967 V. Karageorghis, Excavations in the Necropolis of Salamis I-V Vol. 13 (1967).
Mansel 1938 A. M. Mansel, Trakyanın Kültür ve Tarihi (1938).
Mansel 1940 A. M. Mansel, “Trakya Hafriyatı”, Belleten 13.4 1940,
89-154.
Mansel 1943 A. M. Mansel, Trakya-Kırklareli Kubbeli Mezarları ve Sahte Kubbe ve Kemer Problemi (1943).
Mansel 1995 A. M. Mansel, Ege ve Yunan Tarihi (1995).
Özdoøan 2000 M. Özdoøan, “Taûlıcabayır Kazısı” içinde: O. Belli (derl.), Türkiye Arkeolojisi ve ùstanbul Üniversitesi (1932-1999) (2000) 158-159.
Öztürk 1998 Ö. Öztürk, “Hayrabolu Hacıllı Köyü Tekhöyük Tümülüsü
Kurtarma Kazısı”, MüzeKK 8, 1998, 381-391.
Rabadjiev 1995 K. Rabadjiev, “The Thracian King’s Tomb (An Attempt at
a New Interpretation)”, Annuaire de L’universite de Sofia, St. Kliment Ohridski, Faculte de Histoire-Studia Archaeologica 17.2, 1995, 115-134.
Sayar 1993 M. H. Sayar, “Doøu Trakya’da Epigrafi ve Tarihi Coørafya
Araûtırmaları”, AST 10, 1993, 153-173.
Sparkes – Talcott 1970 B. A. Sparkes – L. Talcott, Black and Plain Pottery of the 6th, 5th and 4th centuries B.C., Athenian Agora 12, (1970).
Theodossiev 2007 N. Theodossiev, “Ancient Thrace during the First
Millennium BC” içinde: Trakya’ya Adlarını Verenler: Traklar Sempozyumu 2007 (Baskıda).
Tsetshkhladze 2005 G. R. Tsetshkhladze, “ùskit ile Thrak Kral ve Seçkin Mezar-larını Kim ùnûa Etti?”, içinde: S. Atasoy (derl.), Karadeniz’in Tarih ve Arkeolojisi Üzerine (2005) 37-94.
Venedikov ve Gerasimov 1975 I. Venedikov – T. Gerasimov, Thracian Art Treasures (1975). Venedikov 1977 I. Venedikov, “The Thracians”, The Metropolitan Museum of
Art Bulletin 35.1, 1977, 72-80.
Yıldırım 2008 ú. Yıldırım, Doøu Trakya’da Mezar Tepelerinin Ortaya
Çı-kıûı ve Geliûimi, Ankara Üniversitesi, Basılmamıû Doktora Tezi (2008).
Yılmaz 1995 Z. Yılmaz, “Düøüncülü Höyük Tepe Tümülüsü”, MüzeKK
5, 1995, 387-415.
Yılmaz 1996 Z. Yılmaz, Kırklareli Sınırları ùçinde Kalan Tümülüsler, Trakya Üniversitesi, Basılmamıû Yüksek Lisans Tezi (1996).
Harita 1
Çizim 3
Çizim 5
Çizim 6
Resim 1
Resim 3
Resim 5
Resim 7a Resim 7b
Resim 9
Resim 11
Resim 13
Resim 15
Resim 17
Resim 19
Resim 21
Resim 23
Resim 25
