FARKLI IùIK KAYNAKLARI øLE POLøMERøZE EDøLEN
KOMPOZøT REZøNLERøN RENK STABøLøTELERøNøN
DEöERLENDøRøLMESø
Determination of color stability of composite resins polymerized with different light sources
HakkÕ Cenker KÜÇÜKEùMEN * Adil NALÇACI
**
Semih BERKSUN*** Çi÷dem KÜÇÜKEùMEN****
* Yrd. Doç. Dr.,Süleyman Demirel Universitesi, Diú Hekimli÷i Fakültesi, Protetik Diú Tedavisi ABD, Isparta/Türkiye. ** Prof. Dr.,Ankara Üniversitesi, Diú Hekimli÷i Fakültesi, Diú Tedavisi ABD, Ankara/ Türkiye.
*** Prof. Dr.,Ankara Üniversitesi, Diú Hekimli÷i Fakültesi, Protetik Diú Tedavisi ABD, Ankara/ Türkiye. **** Doç. Dr.,
Süleyman Demirel Universitesi, Diú Hekimli÷i Fakültesi, Pedodonti ABD, Isparta/ Türkiye.
ABSTRACT
Light polymerized composite resins, for example minifil hybrid composites and condansable composites are commonly used in dentistry owing to their developed physical, mechanical and esthetical properties. LED (Light Emitted diode) light units are commonly used to polymerize the resin composites. Composite restorations may show color changes in several degrees in oral environment. These color changes of restorative materials occur in oral cavity caused by several physical and chemical factors; water, drinks etc. The aim of this study was to examinate the color changes of samples embedded in water and polymerized with a halogen and a LED light units. In the study, a posterior minifil hybrid composite material “Aélite (Bisco, USA)” and a posterior condansable composite resin material “Solitaire 2 (Heraeus Kulzer, Dormagen, Germany) were used. They were polymerized with a conventional halogen and a LED light units. Color measurements of samples which were stored in deionised water were performed according to “CIE-L*a*b* color system” with a colorimeter de-vice (Minolta CR-321) at the times of “initial”, “after one week” and “after one month”. Data were determined with Three-Way-variance Analyse (ANOVA) and Duncan Multiple Comparison Test (p<0,05). It was observed that, color change has occured in composite samples long time-embedded in water at the end of the
study. Nevertheless, we thought that, another clinical evaluations are necessary in future.
Key words: Minifil hybrid composites, Condansable composites, Color stability.
ÖZET
Minifil hibrit kompozitler ve kondanse edile-bilir kompozitler gibi ÕúÕkla polimerize olan kompozit rezin materyaller, geliúmiú fiziksel, me-kanik ve estetik özellikleri ve pratik kullanÕmlarÕ sebebiyle, diú hekimli÷inde oldukça yaygÕn olarak kullanÕlmaktadÕrlar. Rezin kompozitlerin polimerizasyonlarÕnda son zamanlarda, halojen ÕúÕk kaynaklarÕnÕn yanÕ sÕra, LED (ÕúÕk saçan di-yotlar) olarak adlandÕrÕlan ÕúÕk kaynaklarÕ da sÕk-lÕkla kullanÕlmaya baúlanmÕútÕr. Kompozit resto-rasyonlar, a÷Õz ortamÕnda, çeúitli derecelerde renklenme gösterebilmektedirler. Bu renklenme-ler; restoratif materyallerin a÷Õz ortamÕnda çeúitli fiziksel ve kimyasal etkenlere, su ve içecekler gibi çeúitli sÕvÕlara maruz kalmalarÕ sonucunda mey-dana gelebilmektedir. Bu çalÕúmada; halojen ve LED ÕúÕk cihazlarÕyla polimerize edilen minifil hibrit ve kondanse edilebilir kompozit rezin mater-yalin suda bekletilmelerinin, kompozit rezinlerin renk stabiliteleri üzerine olan etkisinin incelenme-si amaçlanmÕútÕr. ÇalÕúmada, bir posterior minifil hibrid kompozit rezin “Aélite (Bisco, USA)” ve bir posterior kondanse edilebilir kompozit rezin ma-teryal “Solitaire 2 (Heraeus Kulzer, Dormagen, Germany) kullanÕlmÕú ve geleneksel halojen ve
LED ÕúÕk kaynaklarÕyla polimerize edilmiúlerdir. Bir hafta ve bir ay deiyonize suda bekletilen ör-neklerin “baúlangÕç”, “1 hafta sonraki” ve “1 ay sonraki” renk ölçümleri, bir kolorimetre cihazÕyla (Minolta CR-321), “CIE-L*a*b* renk sistemi” ’ne göre yapÕlmÕú ve verilerin istatistiksel olarak karúÕ-laútÕrÕlmalarÕ için 3-Yönlü-Varyans Analizi (ANOVA) ve Duncan Çoklu karúÕlaútÕrma Testleri kullanÕlmÕútÕr (p<0,05). ÇalÕúmanÕn sonucunda; suda bekletilen kompozit rezin materyallerde za-man içinde renk de÷iúikli÷i meydana geldi÷i göz-lenmiútir. Bununla birlikte, bu bulgularÕn, konu üzerinde yapÕlacak baúka çalÕúmalarla da destek-lenmesinin uygun olaca÷Õ fikrindeyiz.
Anahtar kelimeler: Minifil hibrit kompozitler, Kondanse edilebilir kompozitler, Renk stabilitesi.
GøRøù
Günümüz diú hekimli÷inde, ÕúÕkla polimerize olan kompozit rezinler, pratik klinik kullanÕmlarÕ ve geliúmiú fiziksel, mekanik ve do÷al diú görünümüne benzer üstün estetik özellikleri sebebiyle, oldukça yaygÕn ve geniú bir kullanÕm alanÕna sahiptirler (1-3).
Kompozit teknolojisinde minifil hibrit kompozit materyallere ilave edilen mikrofil partiküller, kolloidal silika yapÕda olup, aúÕnma direncinin artmasÕnÕ ve kompozit materyalin visközitesinin daha iyi kontrol edilebilmesini sa÷lamÕútÕr (4). ønorganik doldurucu partikülle-rinin büyüklü÷ü 0,1-1 m arasÕnda olan minifil kompozitlerde partiküllerin organik polimer matriks içerisinde serbest biçimde da÷Õlabilme-leri, partikül yüzdesinin a÷ÕrlÕk olarak % 75-85’e ulaúabilmesini sa÷lamÕútÕr. AúÕnmaya kar-úÕ dirençlerinin artmasÕ sayesinde, bu tür kompozitler, II. ve IV. sÕnÕf kavitelerde de kul-lanÕlabilir hale gelmiúlerdir (5).
Son yÕllarda, amalgama benzer úekilde kondensasyonlarÕ yapÕlabilen ve inorganik dol-durucu partikül miktarlarÕ ve visköziteleri arttÕ-rÕlmÕú olan “kondanse edilebilir kompozit rezinler” üretilmiúlerdir. Bu tip kompozit rezin materyallerin, hibrit rezin kompozitlere oranla doldurucu partikül büyüklüklerinin daha fazla olmasÕ sebebiyle, restorasyonlarÕn bitirme ve polisaj iúlemlerinin ardÕndan yüzeylerde pürüz meydana gelme olasÕlÕ÷Õ daha yüksektir. Yine de, kolay kondanse edilerek kaviteye yerleútiri-lebilmeleri, kontakt noktalarÕnÕn daha iyi oluú-turulabilmesi, morfolojik yüzey iúleme
prose-dürünün daha kolay yapÕlabilmesi ve SÕnÕf II kavitelerde de baúarÕyla kullanÕlabilmeleri sa-yesinde klinik kullanÕmlarÕ oldukça fazlalaú-mÕútÕr (5-9).
Rezin kompozitlerin polimerizasyonla-rÕnda son zamanlarda, halojen ÕúÕk kaynaklarÕ-nÕn yanÕ sÕra, “ÕúÕk saçan diyotlar” (Light Emitted Diode) (LED) olarak adlandÕrÕlan ma-vi ÕúÕk kaynaklarÕ da sÕklÕkla kullanÕlmaya baú-lanmÕútÕr. Geleneksel halojen ÕúÕk cihazlarÕ 450 mW/cm2 civarÕndaÕúÕk gücüne ve 20-40 saniye arasÕnda uygulama sürelerine sahip iken, LED ÕúÕk kaynaklarÕnÕn; 1000 mW/cm2 civarÕnda ÕúÕk gücüne ve 5-20 saniye arasÕnda de÷iúen uygulama sürelerine sahip olduklarÕ bildiril-mektedir (10-13).
Ancak kompozit rezinlerin, a÷Õz ortamÕn-da, çeúitli derecelerde olmak üzere, renklenme e÷iliminde olduklarÕ bilinmektedir. Kompozit restorasyonlarda dÕúsal renk de÷iúiklikleri, plak birikiminin bir sonucu olarak ortaya çÕkarken, içsel renklenmeler ise; estetik restoratif mater-yallerin a÷Õz ortamÕnda çeúitli fiziksel ve kim-yasal etkenlere ve su ve içecekler gibi çeúitli sÕvÕlara maruz kalmalarÕ ve yaúlanmalarÕ sonu-cunda meydana gelebilmektedir. AyrÕca gü-nümüzde, yapÕsal olarak çeúitli varyasyonlarda bulunan kompozit rezinlerdeki polimer matriks yapÕnÕn oksidasyonu, rezinin renklenmeye afinitesi, yetersiz polimerizasyon düzeyi ve farklÕ polimerizasyon cihazlarÕnÕn kullanÕmÕ gibi çeúitli faktörlerin de, kompozitlerde renk de÷iúikliklerine sebep olabilece÷i bildirilmek-tedir (5, 14-17).
Bu çalÕúmada; halojen ve LED ÕúÕk ci-hazlarÕyla polimerize edilen bir posterior minifil hibrit ve bir posterior kondanse edilebi-lir kompozit rezin materyalin suda bekletilme-lerinin, kompozit rezinlerin renk stabiliteleri üzerine olan etkisinin incelenmesi amaçlanmÕú-tÕr.
GEREÇ ve YÖNTEM
ÇalÕúmada, posterior minifil hibrid kompozit rezin materyal olarak “Aélite (Bisco, USA)” ve posterior kondanse edilebilir kompozit rezin materyal olarak “Solitaire 2 (Heraeus Kulzer, Dormagen, Germany) mater-yalleri kullanÕlmÕú ve bu materyallerde ÕúÕk ge-çirgenli÷ini yüksek olan “A2” rengi kompozit
tercih edilmiútir. Kompozit materyaller polimerize edilmeden önce, halojen ÕúÕk kay-na÷ÕnÕn ÕúÕk gücü yo÷unlu÷u bir radyometre ile (Hilux, 950200230, Turkey) ve LED ÕúÕk kay-na÷ÕnÕn ÕúÕk gücü yo÷unlu÷u ise, bir UV-Vis Spektrometre (USB2000, Ocean Optics, Dui-ven, Netherland) yardÕmÕyla ölçülmüú ve ÕúÕk cihazlarÕnÕn yeterli ÕúÕk gücü yo÷unlu÷una sa-hip olduklarÕ belirlenmiútir.
Materyaller, 7 mm çapÕnda ve 1 mm yük-sekli÷indeki teflon kalÕplara yerleútirildikten sonra, iki cam tabaka arasÕnda sÕkÕútÕrÕlÕp, hava kabarcÕ÷Õ kalmamasÕna özen gösterilerek yü-zeyleri düzleútirilmiú ve hazÕrlanan kompozit diskler, Optilux / halojen ve Freelight I / LED ÕúÕk cihazlarÕ kullanÕlarak polimerize edilmiú-lerdir (n=10). Rezin örneklerin polimerizasyonunda, her iki ÕúÕk cihazÕnda da, üretici firmalar tarafÕndan belirtildi÷i úekilde, standart polimerizasyon modlarÕ kullanÕlmÕútÕr (Halojen: 40 sn, LED: 20 sn). SonuçlarÕn hiç-bir úekilde etkilenmemesi için, yüzeylere her-hangi bir polisaj iúlemi yapÕlmamÕútÕr. PolimerizasyonlarÕ tamamlanan örnekler, 24 saat oda sÕcaklÕ÷Õnda, karanlÕkta bekletilmiú-lerdir. ArdÕndan sudan çÕkarÕlan örneklerin, dehidrate edilmeyecek úekilde, bir kurutma ka-÷ÕdÕ üzerinde ölçüm yüzeylerine zarar verilme-den nemi alÕnarak, bir kolorimetre cihazÕyla (Minolta CR-321, Japan), “baúlangÕç renk öl-çümleri” yapÕlmÕútÕr. Örneklerin tümü, 37 ±1°C’de, 1 hafta boyunca deiyonize suda bek-letildikten sonra, yukarÕdaki kurutma prosedü-rünü izleyerek aynÕ kolorimetre cihazÕyla “1 hafta sonraki renk ölçümleri” yapÕlmÕútÕr. Tek-rar 30 günlük bir periodda suda bekletilen ör-neklerin, yukarÕdaki prosedürler do÷rultusunda “1 ay sonraki renk ölçümleri” gerçekleútiril-miútir.
Örneklerin kolorimetrik ölçümleri; ”L*, a*, b*” tabanÕnda, 3 boyutlu “CIE-L*a*b* renk sistemi” ’ne göre, beyaz zemin üzerinde yapÕlmÕútÕr. L*, a*, b* de÷erlerinin tanÕmladÕklarÕ de÷erler ùekil 1’de gösterilmiú-tir. (International Commission on Illumination, 1978) (18). “BaúlangÕç”, “1 hafta sonraki” ve “1 ay sonraki” renk ölçümleri için; her üç za-man süreci sÕrasÕndaki ölçümler her bir örnek için 3’er kez tekrarlanmÕú ve ortalamalarÕ alÕ-narak her zaman sürecinde her bir örne÷in L*, a*, b* de÷erleri elde edilmiú ve renk de÷iúim
de÷erleri ǻE* formülünde yerine konularak hesaplanmÕútÕr (ùekil 2) (18).
CIE - L*a*b* renk sistemi
L*= Bir rengin parlaklÕ÷ÕnÕ ifade eder. a*=KÕrmÕzÕ-yeúil içeri÷i tanÕmlar. b*= SarÕ-mavi içeri÷i tanÕmlar.
ùekil 1: CIE-L*a*b* renk sisteminde; harflerin
ne-yi ifade ettiklerinin tanÕmlanmasÕ (18).
Li= L- ilk Ls= L-son ai= a- ilk as= a- son bi= b- ilk bs= b- son
Her örnek için: ǻL* = L*i (ilk) – L*s(son) ǻE*= [ (L*i-L*s)2 + (a*i-a*s)2 + (b*i-b*s)2 ] 1/2
ùekil 2: Kompozit rezin örneklerdeki renk
de÷iúik-liklerinin hesaplanmasÕ (ùekil 2) (18).
Kompozit materyallere ait verilerin istatis-tiksel olarak karúÕlaútÕrÕlmalarÕ için 3-Yönlü-Varyans Analizi (ANOVA) ve Duncan Çoklu
karúÕlaútÕrma Testleri kullanÕlmÕútÕr (p<0,05). BULGULAR
ÇalÕúmada yer alan örnekler üzerinde ya-pÕlan renk ölçümlerine ait tanÕmlayÕcÕ istatistik de÷erleri, Tablo 1’de gösterilmiútir.
Tablo 1. Örneklere ait tanÕmlayÕcÕ istatistik (ǻE*
olarak) tablosu . KOMPOZøT REZøN/IùIK KAYNAöI (n=10) Ortalama Standart
Sapma Minimum Maksimum
Aelite-halojen 1.hafta ,2443 ,23254 ,02 ,50 Aelite-halojen 4. hafta ,5982 ,15565 ,39 ,79 Aelite-LED 1.hafta ,4020 ,11329 ,24 ,55 Aelite-LED 4. hafta ,6016 ,10337 ,47 ,74 Solitaire 2-halojen 1.hafta ,2568 ,14072 ,01 ,36 Solitaire 2-halojen 4. hafta ,3772 ,04803 ,30 ,42 Solitaire 2 -LED 1.hafta ,2102 ,09694 ,10 ,36 Solitaire 2 -LED 4. hafta ,4861 17662 ,32 ,79
ÇalÕúmada, 3-Yönlü ANOVA Testi sonu-cunda genel olarak; kullanÕlan materyaller ara-sÕndaki farklÕlÕk istatistiksel olarak anlamlÕ bu-lunmamÕútÕr (p<0,05). Benzer úekilde uygula-nan ÕúÕk kaynaklarÕ arasÕndaki farklÕlÕk da ista-tistiksel olarak anlamlÕ de÷ildir (p<0,05). Buna karúÕlÕk, örneklerin 1. ve 4.hafta renk ölçüm süreleri arasÕnda, bazÕ alt gruplar arasÕnda ista-tistiksel düzeyde anlamlÕ farklÕlÕklar mevcut bulunmuútur (p<0,05). ÇalÕúmadaki parametre-lere ait genel istatistik sonuçlarÕ Tablo 2’de gösterilmiútir.
Tablo 2. Kompozit materyallerde meydana gelen
renk de÷iúikliklerine iliúkin 3-Yönlü-Varyans-Analizi tablosu (p<0,05). 3-YÖNLÜ- VARYANS-ANALøZø TABLOSU Ortalamalar karesi F AnlamlÕlÕk düzeyi (p<0,05) Materyaller ,166 8,086 ,008 IúÕk kaynak-larÕ ,03121 1,518 ,227 Renk ölçüm zamanlarÕ ,564 27,412 ,000
Gözlenen bu istatistiksel farklÕlÕklarÕn hangi alt gruplardan kaynaklandÕ÷ÕnÕn belir-lenmesi için yapÕlan Duncan Çoklu KarúÕlaú-tÕrma Testi’nin sonuçlarÕ ise Tablo 3’te veril-miútir (p>0,05).
Tablo 3. Gruplar arasÕ farklÕlÕklarÕn belirlendi÷i
Duncan Çoklu KarúÕlaútÕrma Tablosu (p<0,05). DUNCAN ÇOKLU KARùILAùTIRMA TABLOSU
1 2 3
Solitaire 2-LED/ 1.hafta ,2102
Aelite-Halojen/ 1.hafta ,2443 Solitaire 2-Halojen/1.hafta ,2568 Solitaire 2-Halojen/4.hafta ,3772 ,3772 Aelite-LED/ 1.hafta ,4020 ,4020 ,4020 Solitaire 2-LED/4.hafta ,4861 ,4861 Aelite-Halojen/4.hafta ,5982 Aelite-LED/4.hafta ,6016
ÇalÕúmada, Solitaire 2-LED/1. hafta, Aelite-halogen/1.hafta, Solitaire 2 halojen/1. hafta ve Solitaire 2-halojen/ 4. hafta alt grupla-rÕ ile, Aelite-halojen/4. hafta ve Aelite-LED/4. hafta alt gruplarÕ arasÕnda istatistiksel farklÕlÕk bulunmuútur (p<0,05). AynÕ zamanda, Solitaire 2-LED/1. hafta, Aelite-halogen/1.hafta, Solitaire 2 halojen/1. hafta alt gruplarÕ ile Solitaire 2-LED/4. hafta alt grubu arasÕnda da istatistiksel farklÕlÕk mevcuttur (p<0,05). Bun-lar dÕúÕnda, di÷er hiçbir alt grup arasÕnda ista-tistiksel farklÕlÕk mevcut bulunmamÕútÕr (p<0,05).
TARTIùMA
Bu çalÕúmada, halojen ve LED ÕúÕk cihaz-larÕyla polimerize edilen iki farklÕ kompozit rezin materyalin suda bekletilmelerinin, kompozitlerin renk stabiliteleri ve de÷iúimleri üzerine olan etkisinin incelenmesi amaçlanmÕú ve uygulanmÕútÕr.
Minifil kompozitlerde, inorganik partikül-lerin küçük ve çok sayÕda olmalarÕ sebebiyle, bu tip kompozit rezin materyallerle, makrofil kompozitlere oranla, bitirme ve polisaj iúlemle-ri sÕrasÕnda daha düzgün yüzeyler elde edile-bilmektedir (5). Kondanse edilebilir kompozit materyallerin ise, dayanÕklÕ, yapÕúkanlÕklarÕ az, visköziteleri yüksek ve amalgama benzer úe-kilde kondanse edilebilir olmalarÕ, arka grup daimi diúlerde klinik olarak yaygÕn ve baúarÕlÕ biçimde kullanÕlmalarÕ için en belirgin ve ter-cih edilen özellikleri arasÕndadÕr. øçeriklerinde yer alan yüksek oranda farklÕ çapta doldurucu partiküller, bu kompozit rezin materyallerin fi-ziksel özelliklerini ve üstünlüklerini de arttÕr-maktadÕr. (9, 19, 20). Genel olarak kondanse edilebilir kompozit rezinlerin klinik anlamda baúarÕlÕ olduklarÕ görülmektedir. Örne÷in yapÕ-lan bir in-vivo çalÕúmada, daimi büyük azÕ diú-lerde iki farklÕ kondanse edilebilir kompozit rezin materyalin klinik baúarÕ oranlarÕ, renk-lenmeyi de içeren tüm kriterlerde % 96.2 civa-rÕnda bulunmuútur (21). Arka grup diúlerde kondanse edilebilir dört kompozit rezin mater-yalin klinik takiplerinin gerçekleútirildi÷i bir baúka çalÕúmada, kriterlerde %100 baúarÕ sa÷-landÕ÷Õ, kenar renklenmesi kriterinde ise hiçbir restorasyon için kayÕp bulunmadÕ÷Õ rapor edilmiútir (22). Kondanse edilebilir bir kompozit rezin materyalin klinik
performansÕ-nÕn de÷erlendirildi÷i bir baúka çalÕúmada ise, kenar renklenmesi kriteri de dahil olmak üzere, tüm kriterler % 100 baúarÕlÕ bulunmuútur (23). Bununla birlikte, kondanse edilebilir kompozit rezin materyallerin içeri÷inde bulunan bazÕ partikül çaplarÕnÕn di÷erlerinden büyük olmasÕ, çi÷neyici kuvvetler sÕrasÕnda, organik matrikste nispeten büyük boúluklarÕn meydana gelerek aúÕnmanÕn hÕzlanmasÕna sebebiyet ve-rebilmektedir ve bu durumda, kenar uyumunda bozulmalar ve renk de÷iúikliklerinin de mey-dana gelebilece÷i düúünülmektedir (24,25).
Rezin kompozit restorasyonlarÕn en önem-li dezavantajlardan birisi, zamanla a÷Õz içinde, içsel veya dÕúsal sebeplerle ve farklÕ düzeyler-de renk düzeyler-de÷iúiklikleri meydana gelmesidir. Bu renklenmeler; bozuk a÷Õz hijyeni, diú pla÷Õ, kahve, çay, sigara, a÷Õz gargaralarÕ gibi renk-lenmeye yol açacak maddelerin kullanÕmÕ, kötü yapÕlmÕú restorasyon bitimleri ve eksik polisaj, rezin kompozit restorasyonlarÕn a÷Õz içerisinde gün boyu tükürük, su ve çeúitli içecekler gibi çeúitli sÕvÕlara maruz kalmalarÕ gibi çeúitli se-beplerle meydana gelmektedir (5, 14-17, 26-30).
Restoratif materyaller için suyun varlÕ÷Õ, materyallerin kimyasal olarak bozulma ve bu-nu takip eden renk de÷iúim sürecinde önemli bir rol oynamakta ve kompozit rezinlerin yu-muúamasÕna yol açarak, renk stabilitesini azal-tan bir etken görevi üstlenmektedir (31-33). Örne÷in yapÕlan bir çalÕúmada suda bekletilen rezin kompozitlerde meydana gelen su emili-minin, rezin molekülleri birbirine ba÷layan çapraz moleküller, doldurucu partiküller ve re-aksiyona dahil olmamÕú monomerlerle etkile-úim halinde olduklarÕ bildirilmiútir (34). Bu ça-lÕúmada da, iki farklÕ ÕúÕk cihazÕyla polimerize edilen minifil hibrit ve kondanse edilebilir kompozit rezin materyallerin suda bekletilme-lerinin, materyallerin renk stabiliteleri ve renk de÷iúimleri üzerine olan etkisi incelenmiútir.
ÇalÕúmanÕn sonuçlarÕ genel olarak de÷er-lendirildi÷inde; Solitaire 2-LED/1. hafta, Aelite-halogen/1.hafta, Solitaire 2 halojen/1. hafta ve Solitaire 2-halojen/ 4. hafta gruplarÕ ile, Aelite-halojen/4. hafta ve Aelite-LED/4. hafta alt gruplarÕ arasÕnda istatistiksel olarak farklÕlÕklarÕn bulundu÷u izlenmiútir (p<0,05). AynÕ zamanda, Solitaire 2-LED/1. hafta,
Aelite-halogen/1.hafta, Solitaire 2 halojen/1. hafta alt gruplarÕ ile Solitaie 2-LED/4. hafta alt grubu arasÕnda da istatistiksel farklÕlÕklar belir-lenmiútir (p<0,05). Sonuçlar de÷erlendirildi-÷inde, 4 hafta boyunca suda bekletilme prose-dürü sonucunda, çalÕúmada kullanÕlan tüm kompozit materyallerde renk de÷iúiklikleri meydana geldi÷i izlenmektedir. ÇalÕúmada gözlenen bu durum, örneklerin uzun süre suda bekletilmeleri sonucunda ortaya çÕkmÕútÕr. Do-layÕsÕyla bu sonuca göre bu çalÕúmada genel olarak, suda bekletme prosedürünün ve aradan geçen zamanÕn, minifil hibrit kompozit ve kondanse edilebilir kompozit rezin materyalle-rin renk de÷iúimleri üzemateryalle-rinde etkili oldu÷u dü-úüncesine varÕlmÕútÕr. Kompozit materyallerin zaman içerisindeki renk de÷iúiminden, yapÕ-sÕndaki amin gruplarÕnÕn sorumlu oldu÷u bildi-rilmektedir (5).
ÇalÕúmada kullanÕlan minifil hibrid ve kondanse edilebilen kompozit materyal grupla-rÕ tek tek ele alÕnarak de÷erlendirildi÷inde; Solitaire halojen/ 1. hafta ve Solitaire 2-LED/ 1. hafta gruplarÕnÕn ǻE renk de÷iúimi sonuçlarÕ, Solitaire 2-LED/ 4. hafta grubu ǻE de÷iúimi sonuçlarÕndan istatistiksel olarak fark-lÕlÕk gösterdikleri belirlenmiútir (p<0,05). Solitaire halojen/ 1. hafta ve Solitaire 2-LED/ 1. hafta gruplarÕnÕn ǻE renk de÷iúimi sonuçlarÕ ayrÕca, istatistiksel düzeyde olma-makla birlikte (p>0,05), Solitaire 2-halojen/ 4. hafta ǻE renk de÷iúimi sonuçlarÕndan da farklÕ bulunmuútur. Oysa çalÕúmada halojen ve LED ÕúÕk kaynaklarÕ arasÕnda istatistiksel olarak farklÕlÕk gözlenmemiútir (p>0,05). Nitekim, Solitaire halojen/ 1. hafta ve Solitaire 2-LED/ 1. hafta gruplarÕnÕn ǻE renk de÷iúimi sonuçlarÕ, halojen/ 4. hafta ve Aelite-LED/ 4. hafta ǻE de÷iúimi sonuçlarÕndan da is-tatistiksel düzeyde farklÕlÕk göstermektedir (p<0,05). Bu sonuçlara göre, genel olarak, hem halojen, hem de LED ÕúÕk kaynaklarÕ ile polimerize edilmiú olan Solitaire 2 kompozit rezin örneklerinin 1 haftalÕk suda bekletilme sürelerinin, hemen hemen tüm örneklerin 4 haftalÕk suda bekletilme sürelerinden farklÕlÕk gösterdikleri izlenmektedir. DolayÕsÕyla, bu ça-lÕúmada, kondanse edilebilen Solitaire 2 kompozit rezin materyali üzerinde, ÕúÕk kay-naklarÕnÕn tipleri bakÕmÕndan farklÕlÕk mevcut bulunmamakla birlikte, genel olarak 4 haftalÕk
suda bekletme prosedürünün ǻE renk de÷iúimi üzerinde etkili oldu÷u ve bu kondanse edilebi-len rezin materyal üzerinde belirgin düzeyde renk de÷iúikliklerine yol açtÕ÷Õ sonucuna va-rÕlmÕútÕr.
Bunun yanÕ sÕra, Aelite halojen/ 1. hafta ǻE renk de÷iúimi sonuçlarÕ da, Aelite halojen/ 4. hafta ve Aelite-LED/ 4. hafta ǻE renk de÷i-úimi sonuçlarÕndan ve Solitaire 2/ LED 4. hafta ǻE renk de÷iúimi sonuçlarÕndan istatistiksel düzeyde farklÕlÕk göstermiútir. AyrÕca, istatis-tiksel düzeyde olmamakla birlikte (p>0,05), Aelite halojen/ 1. hafta ǻE renk de÷iúimi so-nuçlarÕnÕn, Solitaire 2/ halojen 4. hafta ǻE renk de÷iúimi sonuçlarÕndan da farklÕ oldu÷u gö-rülmektedir. Buna göre, bu çalÕúmada kullanÕ-lan bu minifil hibrid kompozit rezin materyalin de 4 haftalÕk suda bekletilme prosedüründen renk de÷iúimi yönünden etkilendi÷i sonucuna varÕlmÕútÕr.
Di÷er taraftan, Aelite-halojen/ 4. hafta ǻE renk de÷iúimi sonuçlarÕnÕn (ǻE= ,5982), Solitaire 2-halojen/ 4. hafta sonuçlarÕndan (ǻE= ,3772) ve Aelite-LED/ 4. hafta ǻE renk de÷iúimi sonuçlarÕnÕn (ǻE= ,6016), Solitaire 2-LED/ 4. hafta ǻE renk de÷iúimi sonuçlarÕndan (ǻE= ,4861) daha fazla olduklarÕ izlenmekte-dir. Buna göre, çalÕúmanÕn sonucunda mater-yaller arasÕ farklÕlÕklar istatistiksel düzeyde an-lamlÕ bulunmamakla birlikte (p>0,05), çalÕú-mada kullanÕlan minifil hibrid kompozit rezin materyalin suda bekletilme prosedürü sonu-cundaki renk de÷iúikli÷i olgusundan, çalÕúma-da kullanÕlan konçalÕúma-danse edilebilen rezin mater-yale oranla daha fazla etkilendi÷i sonucuna ulaúÕlmÕútÕr.
Bu çalÕúmadan elde edilen sonuçlar, test edilen kompozit rezin materyallerin polimerizasyonlarÕnda kullanÕlmÕú olan halojen ve LED ÕúÕk kaynaklarÕ yönünden de÷erlendi-rildi÷inde, her iki tip ÕúÕk cihazÕ ile polimerizasyon sonrasÕnda suda bekletilen ör-neklerde gözlenen renk de÷iúiklikleri bakÕmÕn-dan istatistiksel düzeyde farklÕlÕklarÕn olmadÕ÷Õ izlenmiútir. ÇalÕúmada ÕúÕk kaynaklarÕ bakÕ-mÕndan gözlenen bu sonuç de÷erlendirildi÷in-de, birinci sebebin, bu sonucun her iki cihazÕn da kompozit rezin materyaller üzerinde yeterli polimerizasyon sa÷layabilme etkinlik düzeyle-rine sahip olmalarÕndan kaynaklandÕ÷Õ
düúü-nülmüútür. Nitekim, çalÕúmanÕn materyal-metot kÕsmÕnda da belirtildi÷i üzere, kompozit materyaller polimerize edilmeden önce, halo-jen ÕúÕk kayna÷ÕnÕn ÕúÕk gücü yo÷unlu÷u bir radyometre yardÕmÕ ile ve LED ÕúÕk kayna÷ÕnÕn ÕúÕk gücü yo÷unlu÷u ise, bir UV-Vis Spektro-metre yardÕmÕ ile ölçülerek her iki ÕúÕk cihazÕ-nÕn da yeterli ÕúÕk gücü yo÷unlu÷una ve polimerizasyon kapasitesine sahip olduklarÕ belirlenmiútir.
ÇalÕúmada gözlenen bu sonucun bir di÷er sebebinin de, çalÕúmada yer alan rezin örnekle-rin polimerizasyonunda, her iki ÕúÕk cihazÕ için de, üretici firmalar tarafÕndan belirtildi÷i úekil-de, “standart polimerizasyon modlarÕnÕn” kul-lanÕlmÕú olmasÕ oldu÷u düúünülmüútür. Nite-kim ÕúÕkla sertleúen rezin materyallerin polimerize edilmelerinde ÕúÕk kaynaklarÕnÕn kendilerine özgü “farklÕ polimerizasyon modlarÕ” kullanÕldÕ÷Õ takdirde kompozit rezin materyaller üzerinde farklÕ düzeylerde polimerizasyon seviyeleri meydana gelebile-cektir. Oysa bu çalÕúmada farklÕ tipteki her iki ÕúÕk cihazÕnda da standart polimerizasyon modlarÕnÕn kullanÕlmÕú olmasÕnÕn, kompozit rezin örneklerde benzer polimerizasyon düzey-leri sa÷layarak ÕúÕk kaynaklarÕ arasÕnda istatis-tiksel düzeyde farklÕ renk de÷iúikliklerinin gö-rülmesini engellemiú oldu÷u düúünülmüútür.
Bununla birlikte, çalÕúmada, 3-Yönlü ANOVA Testinin sonuçlarÕna bakÕldÕ÷Õnda; genel olarak kullanÕlan iki farklÕ kompozit ma-teryal arasÕnda istatistiksel olarak anlamlÕ fark-lÕlÕk olmadÕ÷Õ izlenmektedir (p<0,05). Buna göre, renk de÷iúimi olgusu çalÕúmada kullanÕ-lan minifil hibrit ve kondanse edilebilir kompozit rezin materyallerin tiplerine göre ele alÕndÕ÷Õnda, her iki kompozit tipinin zaman ve suda bekletme faktörlerinden benzer úekilde etkilendi÷i sonucuna varÕlmÕútÕr.
Benzer úekilde, çalÕúmada ANOVA Tes-ti’nin sonuçlarÕna göre iki tip ÕúÕk cihazÕ ara-sÕnda da anlamlÕ bir istatistiksel farklÕlÕk göz-lenmemiútir (p>0,05). IúÕk kaynaklarÕndan elde edilen ÕúÕk gücünün yeterli polimerizasyon dü-zeyi sa÷layabildi÷inin saptanabilmesi için, ÕúÕk gücünün, belli aralÕklarla ÕúÕk gücü ölçen ci-hazlar tarafÕndan ölçülmesi önerilmektedir (13). Bu çalÕúmada da, test edilen kompozit rezin materyallerin polimerizasyonlarÕndan
ön-ce, halojen ve LED ÕúÕk kaynaklarÕnÕn ÕúÕk gü-cünün yo÷unlu÷u ölçülerek, her iki tip ÕúÕk kayna÷ÕnÕn da kompozit rezin restorasyonlarda yeterli polimerizasyon oluúturabilecek düzey-lere sahip olduklarÕ belirlenmiútir. Buna göre, çalÕúmada kullanÕlmÕú olan ÕúÕk kaynaklarÕnÕn polimerizasyon güçlerinin birbirine yakÕn ol-du÷u ve her iki tip cihazÕnÕn da renk de÷iúimi üzerinde etkilerinin benzer oldu÷u düúünül-müútür
SONUÇ
Bu çalÕúmanÕn sonucunda, çalÕúmada kul-lanÕlan her iki tip (minifil hibrid ve kondanse edilebilen) kompozit rezin materyalde de, suda bekletilme prosedürüne ba÷lÕ olarak zaman içinde renk de÷iúikli÷i meydana gelmesinin söz konusu oldu÷u sonucuna varÕlmÕútÕr. Bu-nunla birlikte, mevcut çalÕúmadan elde edilen bu bulgularÕn, konu üzerinde yapÕlacak baúka çalÕúmalarla da desteklenmesinin uygun olaca-÷Õ fikrindeyiz.
KAYNAKLAR
1-McCabe JF, Walls A. Applied dental materials. 8th ed. Madlen MA-USA: Blackwell Publishing Co;1998.
2-Li Y, Swartz ML, Phillips RW, Moore BK, Roberts TA. Effect of filler content and size on properties of composites. J Dent Res 1985; 64:1396-401.
3-Baghdadi ZD. Preservation-based approaches to restore posterior teeth with amalgam, resin or a combination of materials. Am J Dent 2002; 15:54-65.
4- Lutz F, Phillips RW. A classification and evaluation of composite resin systems. J Prosthet Dent 1983; 50: 480-8.
5- Dayangaç B. Kompozit Rezin Restora-syonlar. Ankara: Güneú Kitabevi; 2000.
6-Leinfelder KF, Bayne SC, Swift EJ Jr. Packable composites: overview and technical considerations. J Esthet Dent 1999; 11: 234-49. 7-Ferracane JL, Antonio RC, Matsumoto H. Variables affecting the fracture toughness of dental composites. J Dent Res 1987; 66: 1140-5.
8-Condon JR, Ferracane JL. In vitro wear of composite with varied cure, filler level, and filler treatment. J Dent Res 1997; 76: 1405-11. 9-Choi KK, Ferracane JL, Hilton TJ, Charlton D. Properties of packable dental composites. J Esthet Dent 2000; 12: 216-26.
10- Rahlotis C, Kakaboura A, Loukidis M, Vougiouklakis G. Curing efficiency of various types of light-curing units. Eur J Oral Sci 2004; 112: 89-94.
11- Vandewalle KS, Roberts HW, Tiba A, Charlton DG. Thermal emission and curing efficiency of LED and halogen curing lights. Oper Dent 2005; 30: 257-64.
12- Rueggeberg FA, Ergle JW, Mettenburg DJ. Polymerization depths of contemporary light-curing units using microhardness. J Esthet Dent 2000; 12: 340-9.
13- Küçükeúmen Ç. FarklÕ ÕúÕk kaynaklarÕ ve yeni polimerizasyon teknikleri. Cumhuriyet Üniversitesi Diú Hekimli÷i Fakültesi Dergisi 2006; 9: 127-37.
14- Khokhar ZA, Razzoog ME, Yaman P. Color stability of restorative resins. Quintessence Int 1991; 22: 733-7.
15- Douglas RD. Color stability of new-generation indirect resins for prosthodontic application. J Prosthet Dent. 2000; 83: 166-70.
16- Gürdal P, Akdeniz BG, Sen BH. The effects of mouthrinses on microhardness and colour stability of aesthetic restorative materials. J Oral Rehabil 2002; 29: 895-901.
17- Gaintantzopoulou M, Kakaboura A, Loukidis M, Vougiouklakis G. A study on color stability of self-etching and etch-and-rinse adhesives. J Dent 2009; 37. 390-6
18-International Commission on Illumina-tion: supplement No.2 to CIE Publ. No. 15, Recommendations on Uniform Color Spaces-Color-Difference Equations-Psychometric Color Terms. Bureau Central de la CIE, Paris 1978.
19- Bayne SC, Thompson JY. Biomate-rials. In: Roberson TM, Heymann HO, Swift EJ, eds. Sturdevant’s Art and Science of Oper-ative Dentistry, 5th ed. Missouri: Mosby Inc, 2006: p. 137-242.
20- Roberson TM., Heymann HO, Ritter AV. Introduction To Composite Restorations, In: Roberson TM, Heymann HO, Swift EJ, eds. Sturdevant’s Art and Science of Operative Dentistry, 5th ed. Missouri: Mosby Inc, 2006: p. 497-526.
21-Sadeghi M, Lynch CD, Shahamat N. Eighteen-month clinical evaluation of micro-hybrid, packable and nanofilled resin compo-sites in Class I restorations. J Oral Rehabil 2010; 37: 532-7.
22- Loguercio AD, Reis A, Hernandez PA, Macedo RP, Busato AL. 3-Year clinical evaluation of posterior packable composite re-sin restorations. J Oral Rehabil 2006; 33: 144-51.
23-Kiremitci A, Alpaslan T, Gurgan S. Six-year clinical evaluation of packable com-posite restorations. Oper Dent 2009; 34: 11-7. 24- Dresch W, Volpato S, Gomes JC, Ri-beiro NR, Reis A, Loguercio AD. Clinical evaluation of a nanofilled composite in post-erior teeth: 12-month results. Oper Dent 2006; 31: 409-17.
25-Bayne SC, Taylor DF, Heymann HO. Protection hypothesis for composite wear. Dent Mater 1992; 8: 305-9.
26-Hosoya Y. Five-year color changes of ligth-cured resin composites: Influence of light-curing times. Dent Mater 1999; 15: 268-74.
27- Nanhatson D, Banasr F. Color stability of resin cements-an in vitro study. Pract Proced Aesthet Dent 2002; 14: 449-55.
28- Tanoue N, Koishi Y, Atsuta M, Matsumura H. Properties of dual-curable luting composites polymerized with single and dual curing modes. J Oral Rehabil 2003; 30: 1015-21.
29-Eliades T, Gioka C, Heim M, Eliades G, Makouy M. Color stability of Orthodontic Adhesive Resins. Angle Orthod 2004; 74: 391-3.
30- Villalta P, Lu H, Okte Z, Garcia-Godoy F, Powers JM. Effects of staining and bleaching on color change of dental composite resins. J Prosthet Dent 2006; 95: 137-42.
31- Seghi RR, Gritz MD, Kim J. Colorimetric changes in composites resulting from visible-light-initiated polymerization. Dent Mater 1990; 6: 133-7.
32- Albers HF. Tooth-Colored Restoratives Principles and Techniques. London: BC Decker Inc Hamilton; 2002.
33- Asmussen E. Factors affecting the colour stability of restorative resins. Acta Odontol Scand 1983; 41: 11-8.
34- Sham ASK, Chu FCS, Chai J, Chow TW. Color stability of provisional prosthodontic materials. J Prosthet Dent 2004; 91: 447-52.
YazÕúma adresi:
Yrd. Doç. Dr. HakkÕ Cenker Küçükeúmen
Süleyman Demirel Universitesi, Diú Hekimli÷i Fakültesi, Protetik Diú Teavisi ABD, 32260, Isparta/ Türkiye, E-mail: drcenk@gmail.com
Tel: 90 246 211 88 23, Faks: 90 246 237 06 07
