Ergenlerde Yaln zl ! n Yorday c lar
At(lgan ERÖZKAN
2ÖZ: Bu araKt(rman(n amac(, ergenlik döneminin problemli yap(s( içinde yer alan lise ö rencilerinin yaKad(klar( yaln(zl( (n önemli yorday(c(lar(n( belirlemektir. Bu çal(Kma betimsel yöntem kullan(larak yap(lm(Kt(r. AraKt(rma, amac(na uygun olarak Mu la ilindeki beK farkl( lisede tesadüfi küme örnekleme seçimi ile 600 kiKi üzerinde (300 k(z; 300 erkek) gerçekleKtirilmiKtir. AraKt(rmada Bilgi Formu, UCLA Yaln(zl(k Ölçe i, Utangaçl(k Ölçe i, Sosyal Kayg( Ölçe i ile Rosenberg Benlik Sayg(s( Envanteri kullan(lm(Kt(r. Veriler, çok yönlü hiyerarKik regresyon analizi ve korelasyon kullan(larak SPSS/WINDOWS program( ile incelenmiKtir. AraKt(rma bulgular(, lise ö rencileri için utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg(n(n yaln(zl( (n önemli yorday(c(lar( oldu unu göstermiKtir. AraKt(rma sonuçlar(, önceki bulgular (K( (nda utangaçl(k, sosyal kayg(, öz-sayg( ve yaln(zl(k kapsam(nda baKka araKt(rma ve uygulamalara da yol gösterecek ba lamda tart(K(lm(Kt(r.
Anahtar Kelimeler: Yaln(zl(k, utangaçl(k, sosyal kayg(, öz-sayg(, ergenler
G R N
Yaln(zl(k, baKta ergenler ve genç yetiKkinler olmak üzere yaKad( (m(z toplumun özellikle son y(llarda art(K gösteren bir problem alan(d(r. Literatürde yaln(zl( (n, hem kiKisel geliKim etkenleri ve hem de çevreyle olan sosyal etkileKimin etkisiyle ortaya ç(kt( (; utangaçl(k, sosyal kayg(, öz-sayg( ve demografik de iKkenlerle iliKkili oldu u görülmektedir. Peplau ve Perlman (1982)’a göre yaln(zl(k, kiKinin var olan iliKkisi ile arzulad( ( sosyal iliKkisi aras(ndaki fark sonucunda oluKan ve kiKi için hoK olmayan öznel bir durumdur. Booth, Barlett ve Bohnsack (1992)’a göre ise yaln(zl(k, ço unlukla sosyal olarak s(n(rlanm(K ve bu s(n(rlanma ba lam(nda kiKileraras( iletiKim becerileri geliKmemiK, izole olmuK bireylerin yaKad( ( durumdur. Asher, Parkhurst ve Williams (1998)’a göre yaln(zl(k, etraf(ndakiler taraf(ndan kabul görmeme, sevilmeme duygular(na ve etraf(nda olup bitenlere yabanc( hissetmeye yol açabilen bir durumdur. Hagerty ve Williams (1999) ise yaln(zl(k duygusunun yaKanmas(nda ve buna paralel bireylerdeki negatif duygu durumunun geliKiminde önemli rol oynayan etkenlerin baK(nda, ait olamama duygusu ve azalan sosyal deste in geldi ini bildirmiKlerdir.
BiliKsel de erlendirmede -birincil biliKsel de erlendirme-, bir olaya birey taraf(ndan yüklenen anlam belirlenirken, bireyin genetik yap(s(, ebeveyn tutumlar(, kardeK iliKkileri, yaKad( ( sosyo-kültürel çevre, akademik özellikleri, akran/arkadaK iliKkileri gibi çeKitli etmenlere dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu ba lamda yaln(zl(k da, bireyin yaKamda göreli olarak karK(laKabilece i temel durumlardand(r. Yaln(zl(k, bireyin çevresi taraf(ndan bir kenara itilmesi gibi alg(lansa da, içinde bulundu u ruhsal durum ba lam(nda toplumdan ve çevreden kendisini soyutlayarak kendi içine çekilmesi olarak da de erlendirilebilir.
Rubin, LeMare ve Lollis (1998)’e göre yaln(zl( a katk( sa layan erken çocukluk yaKant(lar(, yetiKkinlik süresince yaKanan yaln(zl( ( yordayabilmektedir. Ergenlik ve yetiKkinlikte de yaln(zl(k duygular(na katk(s( olan çeKitli faktörlerin oldu u bilinmektedir. Baz(lar( okul ortam( d(K(nda kalan ev ortam( içerisinde geliKebilmektedir; yeni bir ev ortam(na -okul ortam(na- taK(nma, bir arkadaKtan uzaklaKma, sahip olunan bir nesnenin/evde beslenen bir hayvan(n kaybolmas(, ebeveynlerinin boKanma yaKant(s( ya da önemli birinin ya da hayvan(n ölmesi. Benzer Kekilde okul ortam( içerisinde de ergenin yaKad( ( problemler yaln(zl(k duygular(na katk(da bulunabilir; yak(n arkadaKlar taraf(ndan reddedilme, nas(l arkadaK edinebilece ine iliKkin yetersiz bilgiler ve sosyal becerilerde eksiklik ya da sahip olunan kiKisel özellikler -çekingenlik, kayg( ve düKük öz-sayg(-.
Kuramsal olarak, yaln(zl(k duygusunun ergenlikte önem kazand( ( görülmektedir. Bu evrede ergen, hem insanlara gereksinim duymakta hem de ideal kiKi oldu unu varsayd( ( insanlar(n gerçekte ideal kiKiler olmaktan uzak oldu unu görerek birçok düK k(r(kl( (na u ramaktad(r. Bireyin yaln(zl(k duygusu, dost-arkadaK say(s(ndan çok, sahip olunan iliKkilerin nitelik ve niceli i aç(lar(ndan kiKinin ideallerine uyup uymamas( ile ilgilidir. Bu ba lamda ergenler, bu tür yaln(zl(k duygular(n( yetiKkinlerden daha genel olarak yaKarlar. Ergenler, tek baKlar(na kald(klar(nda yetiKkinlerden daha 2Y.Doç.Dr. Mu la Üniversitesi, E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü, erzkan@yahoo.com
fazla yaln(zl(k duygular( hissederken; k(zlar ve erkekler farkl( koKullar alt(nda yaln(zl(k hissetmektedirler (Duck, 1986).
Santrock (1993)’a göre yak(n iliKkiler ya da kiKileraras( iliKkiler geliKtirememe do al olarak yaln(zl(k durumunu ortaya ç(karmaktad(r. Yaln(zl(k duygusu bireylerin yaKamlar(n(n hemen her döneminde görülebilen bir duygu olmakla birlikte ergenlikte daha yo un yaKand( ( gözlenebilmektedir. Bireyler çevrelerinde samimi, içten ve güvende olacaklar( sosyal bir grubun deste ine ihtiyaç duyduklar(nda bunu karK(layacak bireylere ya da baKkalar( ile uygun sosyal iliKkiler kurma olgunlu una sahip de illerse, yaln(zl(k hissederler. Yaln(zl(k duygusu, bireyin sosyal yetene i yan(nda benlik de eri ve cinsiyetine de ba l( olarak iki Kekilde yaKanabilmektedir; duygusal yal(t(m ve sosyal yal(t(m. Duygusal yal(t(m, içsel dünyan(n bir tür boKlu udur, çok yak(n ve romantik iliKki kurulacak karK( cinsten birinin yoklu undan kaynaklanan yaln(zl(kt(r. Sosyal yal(t(m ise, bir gruba kat(lmaktan ya da bir topluma girmekten yoksun olma yönü ile bireylerde uzaklaKt(r(lm(K ve itilmiK -d(Klanm(K- olma duygusu oluKturabilmektedir. Bu kiKiler sosyal ortamlarda kendilerinden emin olamayan ve di er bireylerle birlikteyken uygun iletiKim kurmak ve davranmak konusunda kayg( yaKayan kimselerdir. Bu durum kabul görememeleri -reddedilmeleri- ba lam(nda, utangaçl(k yaKamalar(na ve kendilerini bütünüyle baKkalar(ndan izole ederek, yaln(zl(k duymalar(na neden olmaktad(r.
Yaln zl k ve Utangaçl k li kisi
Utangaçl(k, bireylerin kiKisel ve kiKileraras( ba lamda e itim, meslek, aile yaKamlar( ve arkadaKl(k iliKkilerini etkileyen bir de iKkendir. Birçok insan için utangaçl(k, temel ihtiyaçlar(n önündeki bir engeldir. Utangaçl(k bireyleri denetim alt(na alarak, onlar( s(n(fta, sosyal yaKamda ve iK ortam(nda kiKisel ve kiKileraras( etkisiz k(lmakta ve yaln(zl(k hissetmelerine neden olmaktad(r (Carducci, 2000).
Utangaçl( (n nedenleri konusunda çeKitli yaklaK(mlar olmas(na ra men, anne-baba ve çocuk etkileKiminin oldukça önemli bir rol üstlendi ine iliKkin genel bir düKünce birli i oldu u görülmektedir. Ebeveynleri taraf(ndan reddedilen, sürekli azarlanan, aK(r( korunan, ba (ms(z olmas(na izin verilmeyen, yetersiz ya da beceriksiz oldu u hissettirilen çocuklar(n sonraki yaKamlar(nda utangaç, çekingen, kendi baKlar(na karar veremeyen, sosyal iliKkiler kurmakta zorluk çeken ve böylece yaln(zl(k yaKayan bireylere dönüKme olas(l(klar( yüksektir. Do al gereksinimlerine iliKkin ebeveynleri taraf(ndan utand(r(lan çocuklar, ergenlik ve gençlik dönemlerinde di er bireyler karK(s(nda kolayl(kla utanabilmektedirler. Bu durum kendilerini toplumdan soyutlamaya, çekingenli e, insanlarla iletiKim kurmaktan kaç(nmaya ve iletiKim kurarken de hata yapacaklar(na iliKkin kayg( duymalar(na neden olmaktad(r (Carducci & Zimbardo, 1995).
Henderson ve Zimbardo (2001)’ya göre utangaç bireylerin özgüvenlerini yitirerek, sosyal yaKam(n gereklerini yerine getirememe, akademik baKar(s(zl(k ve yeniliklere karK( dirençli olma durumlar( ile ruhsal problemler yaKama olas(l(klar( yüksektir. Utangaç bireyler, kendileriyle ilgili kayg( yaKamakta ve kendileri hakk(nda olumsuz düKünceler geliKtirmektedirler. Utangaç bireyler, sosyal ortamlardaki hoKnutsuzluklar(n( abartma e iliminde olduklar(ndan, baKkalar(n(n göstermiK oldu u olumsuz tepkilerden kolayl(kla etkilenmektedirler. Utangaç bireylerin kendilerine iliKkin olumsuz yarg(lar(, düKük öz-sayg( geliKtirmelerine de neden olmaktad(r.
Utangaç bireylerle yaln(z bireylerin kendilerine iliKkin düKüncelerinde benzerlikler oldu u görülmektedir. Yaln(zl(k yaKayan bireylerin kendilerini ve baKkalar(n( olumsuz olarak de erlendirdikleri ve baKkalar( taraf(ndan da olumsuz olarak de erlendirilme beklentisi içinde olduklar(, kendilerini sosyal becerisi yetersiz, utangaç, kiKileraras(nda baKar(l( olmayan, baKkalar( taraf(ndan kabul edilmeyen ve karK( cins taraf(ndan çekici bulunmayan kiKiler olarak alg(lad(klar(, bu özellikleri ba lam(nda kiKileraras( iliKkilerde kendilerine olumsuz yüklemelerde bulunduklar( görülmektedir (Carducci & Zimbardo, 1995).
Henderson ve Zimbardo (1998)’ya göre utangaç kiKiler sosyal ortamlardaki hatalar için kendilerini suçlarken, elde ettikleri baKar(lar(n d(K kaynakl( oldu unu düKünmektedirler. Bir konuda baKar(s(z olduklar(nda, hatay( kal(c( ve kontrol d(K( olarak görerek, kendilerini hem biliKsel olarak engellemekte hem de özgüvenlerinin azalmas(na neden olmaktad(rlar. Utangaç kiKiler aras(nda kendini suçlama e ilimi sadece belirgin sosyal durumlar için görülse de, uzun süreli kendini suçlama e ilimleri -sosyal kayg(n(n yan( s(ra- yaln(zl(k ve depresyona da neden olabilmektedir.
Yaln zl k ve Sosyal Kayg li kisi
Sosyal kayg(, utangaçl(kla bir arada yaKanan yo un ve rahats(z edici bir durumdur, di er insanlar karK(s(nda utan(lacak duruma düKme, onlar taraf(ndan reddedilme ya da yetersiz görülme korkusudur. Utangaçl(k sorunu olan birey di er bireylerle ayn( ortamda iken bu kayg(y( nas(l yenece ine de il “ne kadar fazla kayg(l(” oldu una yo unlaKmaktad(r, böylelikle kayg(s(n( daha da art(rarak k(s(r bir döngüye girmiK olmaktad(r. Böyle bir durum bireyde olumsuz otomatik düKüncelerin oluKmas(na da neden olmaktad(r. Bu olumsuz otomatik düKüncelerin gerçekçi alg(lar üzerine de il, mant(k d(K( bir korkuya dayand(r(lm(K olmas( da bir baKka problem durumudur. Di er bireyler taraf(ndan eksiklikleri ya da yetersizlikleri için izlendiklerine olan inançlar( ba lam(nda kayg( düzeyleri artmakta ve çarp(t(lm(K düKünceleri ile kendilerini yaln(z hissetme olas(l(klar( yükselmektedir (La Greca & Lopez, 1998).
Genel bir bak(K aç(s( ile baKkalar(n(n kendileri için ne düKündükleri üzerinde önemle duran, nas(l göründükleri konusunda aK(r( duyarl(, baKkalar( üzerinde iyi bir izlenim b(rakmak kayg(s(nda olan sosyal kayg(l( bireylerin utangaçl( a ve dolay(s(yla yaln(zl(k yaKamaya daha yatk(n olduklar( düKünülmektedir (Cheek & Briggs, 1990).
Yak(n iliKkiler içinde bir arkadaKa sahip olmama -özellikle ergenlik döneminde- yaln(zl(k duygusunu art(rmaktad(r. Zorunlu nedenlerle çevre de iKtirenler, yeni sosyal çevre oluKturana kadar yaln(zl(k hissederken, sosyal iliKki kurmakta becerikli olmayan sosyal kayg(l( bireyler de çevrelerine uyum sa lamakta güçlük çekmektedirler. Di erleri taraf(ndan kabul görmemeleri sosyal kayg(l( bireylerin kendilerini kabul etmelerini de olumsuz yönden etkilemektedir (Garland, 2000).
Sosyal kayg( düzeyi yüksek ve utangaç olan bireyler, kiKileraras( durumlara uygun bir Kekilde kat(lma ve sosyal iliKkileri geliKtirmede güçlük yaKayacaklar(ndan, toplumsal etkileKimden kaç(nma e ilimindedirler. Bu e ilimleri yönü ile bu bireylerin yaln(zl(k düzeyleri de artabilmektedir (Güngör, 2000).
Hays ve DiMatteo (1985)’nun yapt(klar( araKt(rmada sosyal kayg( ile yaln(zl( (n özellikle yeni iliKkiler kurulmas( gereken durumlarda birer engel durumu olarak ortaya ç(kt( ( ve yaln(z bireylerin önemli derecede sosyal beceri eksikli i yaKad(klar( bulunmuKtur. Ayr(ca yaln(zl( (n, sosyal kayg(n(n iliKkili oldu u pek çok kavramla -sosyal beceri, öz-sayg(, s(k(lganl(k, içe dönüklük vb.- iliKkili oldu u da görülmüKtür.
Yaln zl k ve Öz-sayg li kisi
Peplau ve Perlman (1982)’a göre yaln(zl(kla ilgili çeKitli kiKilik faktörleri söz konusudur. Yaln(z insanlar daha içedönük ve çekingen ve daha kendine güvensiz bir e ilim içerisindedirler. Baz( durumlarda s(kl(kla düKük öz-sayg( ve zay(f sosyal becerilere sahip olduklar( gözlemlenebilmektedir. Yaln(zl(k kayg( ve depresyonla da birleKmektedir. Bu tür kiKilik faktörleri yaln(zl( (n hem nedeni hem sonucunu oluKturmaktad(r.
Lake (1990)’ye göre yaln(z insanlar, s(kl(kla depresyon, k(zg(nl(k, öfke ve yanl(K anlama belirtileri olan bireylerdir. Yüksek derecede kendini eleKtiren, aK(r( duyarl( ya da kendine ac(yan veya di erleri taraf(ndan benimsenmedi ini varsayan özelliklere sahiptirler. Bu yönüyle yaln(zl(k, çok çabuk harekete geçen ve uzun süren negatif sonuçlar( içeren önemli bir problemdir. Kendini yaln(z hisseden insanlar, s(kl(kla zay(f iliKkiler geliKtirirler ve bu yüzden yak(n iliKkiler geliKtirmiK olan di er bireylerden daha fazla yaln(zl(k ifade ederler. Böyle bir ifade onlar(n öz-sayg( düzeylerine de zarar verebilmektedir.
Rubin, LeMare ve Lollis (1998)’e göre yak(n arkadaKlar/akranlar taraf(ndan kabul edilmeme/reddedilme ve sosyal becerilerdeki eksiklik nedeniyle kiKileraras( iliKkileri geliKtirmeye dönük yeterli bilgi sahibi olmama gibi durumlar yan(nda çekingenlik, utangaçl(k, sosyal kayg( ve özellikle düKük öz-sayg( yaln(zl(kla do rudan iliKkisi olan önemli kiKisel özelliklerdir. Önemli di erleri taraf(ndan kabul göremeyen bireyler di er sosyal etkileKimlerinde de rahats(zl(k yaKamakta, kendini açma davran(Klar(nda ve sosyal becerilerinde yetersizlikler söz konusu olmaktad(r. Böylece daha az sosyal risk almakta, içe dönük, s(k(lgan, düKük öz-sayg(l(, kayg(l( ve depresif bireyler olmaktad(rlar.
Sears, Freedman ve Peplau (1985)'ya göre yaln(z bireyler, yaln(z olmayanlara göre daha kendi odakl( bir etkileKim içindedirler. Yaln(z insanlar daha negatif ve kendi içinde yaKayan ve di erlerine tepki göstermeyen bir yönelim ile kendilerine dönük olumsuz alg(lar geliKtirmektedirler ve bu alg(lar
onlar(n sosyal ortamlardaki davran(Klar(n( da olumsuz etkilemektedir. Böylece öz-sayg(lar(n(n düKmesi ve utangaçl(klar(n(n artmas( söz konusu olmaktad(r.
Yukar(daki aç(klamalardan da anlaK(laca ( gibi ergenlik döneminde oldukça önemli de iKkenler olarak ergenlerin psikolojik iyilik hallerine do rudan etkileri oldu u düKünülen yaln(zl(k, utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg( aras(ndaki iliKkilerin belirlenmesi ve bu dört önemli de iKkenin lise ö rencileri için anlamlar(n(n ortaya konmas( araKt(rman(n amac(n( oluKturmaktad(r. Bu çal(Kman(n, ergenlik döneminde yaln(zl( (n oluKumuna katk( sa layabilecek de iKkenler hakk(nda önemli bilgiler verebilece i düKünülmektedir.
YÖNTEM
Bu araKt(rma, lise ö rencilerinin yaln(zl(k düzeylerinin utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg( ile olan iliKkisini aç(klamaya dönük betimsel (survey tipi bir araKt(rma modelinin kullan(ld( () bir çal(Kmad(r.
Örneklem: AraKt(rma, amac(na uygun olarak Mu la iline ba l( beK farkl( lisede ö renim görmekte olan farkl( kategorilerde tesadüfi küme örnekleme seçimi ile 600 kiKi üzerinde (her okuldan 60 k(z; 60 erkek ö renci olmak üzere) gerçekleKtirilmiKtir. AraKt(rmaya kat(lan grubun say(sal da (l(m( aKa (daki gibidir.
Tablo 1. Ara t rma grubunun sosyo-demografik özellikleri
DEM.DEV. FAKTÖR N % C NS YET K(z Erkek 300 300 50 50 YAN 15 16 17 18 149 153 178 120 25 25 30 20 SINIF DÜZEY 1 2 3 4 150 150 180 120 25 25 30 20 OKUL TÜRÜ Anadolu Lisesi End. Mes. Lis.
Fen Lisesi Genel Lise Ticaret Lisesi 120 120 120 120 120 20 20 20 20 20 SOSYO EKONOM K DÜZEY DüKük Orta Yüksek 168 292 140 28 49 23
Veri Toplama Araçlar(:
Bilgi Formu:
Bu formda örneklemi oluKturan lise ö rencileri hakk(nda cinsiyet, yaK, s(n(f düzeyi, okul türü ve sosyo-ekonomik düzey gibi demografik özelliklere iliKkin bilgiler yer alm(Kt(r.
UCLA Yaln zl k Ölçe!i:
Testin orjinali Russel, Peplau ve Ferguson (1978) taraf(ndan geliKtirilen University of California Los Angeles Loneliness Scale'dir. Daha sonra ölçe in tüm maddeleri düKünülerek Russel, Peplau ve Cutrona (1980) taraf(ndan tekrar gözden geçirilerek maddelerin yar(s( olumlu yar(s( olumsuz hale getirilmiKtir. Türkçe uyarlama çal(Kmalar( Demir (1989) taraf(ndan yap(lm(Kt(r. Test, likert tipi, 1-4 aras( derecelendirmeyle, 1-Hiç yaKamam, 2-Nadiren yaKar(m, 3-Bazen yaKar(m, 4-S(k
s(k yaKar(m cevaplar(na karK(l(k gelecek Kekilde düzenlenmiKtir. Testin geçerlik yöntemi Beck Depresyon Envanteri ile kriter geçerli i tabanl(d(r, korelasyon katsay(s( .82'dir. Güvenirlik çal(Kmalar( test tekrar( yöntemi ile yap(lm(Kt(r. Güvenirlik katsay(s( .94 tür. Ölçekten al(nabilecek en yüksek puan 80, en düKük puan ise 20’dir. Ölçekten al(nan puan artt(kça yaln(zl(k düzeyi de artmaktad(r.
Utangaçl k Ölçe!i:
Orjinali Cheek ve Buss (1981) taraf(ndan 9 maddelik olarak geliKtirilen ölçek, daha sonra Cheek (1983) taraf(ndan 13 madde olarak düzenlenmiKtir. Ölçe in geçerlik çal(Kmas( benzer ölçekler geçerli i yöntemi ile yap(lm(K ve Sosyal Kayg( Ölçe i kullan(lm(K, utangaçl(kla sosyal kaç(nma aras(ndaki korelasyon .77, sosyal kayg( aras(ndaki korelasyon .86 bulunmuKtur. Güvenirlik çal(Kmas(nda iç tutarl( ( saptayabilmek için hesaplanan Cronbach Alfa .90 olarak bulunmuKtur. Ölçe in güvenirli ini saptamak için ikinci yöntem olarak test-tekrar( yöntemi kullan(larak ölçek 45 gün arayla iki kez uygulanm(K ve iki uygulama aras(ndaki korelasyon .88 olarak bulunmuKtur. Türkçe uyarlama çal(Kmalar( Güngör (2001) taraf(ndan yap(lm(K ve 20 maddelik yeni bir ölçek oluKturulmuKtur; test tekrar( yöntemi ile elde edilen güvenirlik katsay(s( .83; iç tutarl( ( saptamak amac(yla hesaplanan Cronbach Alfa katsay(s(n( .91 olarak bulunmuKtur. Ölçe in geçerlik çal(Kmas( benzer ölçekler geçerli i yöntemi ile yap(lm(K ve Sosyal Durumlarda Kendini De erlendirme Envanteri kullan(lm(K, iki ölçek aras(ndaki korelasyon .78 olarak bulunmuKtur. Yap( geçerli i amac(yla yap(lan faktör analizi ile ölçe in tek boyutlu olarak de erlendirilece i sonucuna var(1m(Kt(r. Ölçek, 20 maddeden oluKan ve bireylerin kendilerini ne kadar utangaç olarak alg(lad(klar(n( ortaya koyabilecekleri duygu ve davran(Klara yönelik ifadelerin yer ald( ( likert tipi bir ölçektir. Utangaçl(k ölçe i, 1-Bana Hiç Uygun De il, 2-Uygun De il, 3-Karars(z(m, 4-Bana Uygun, 5-Bana Çok Uygun cevaplar(na karK(l(k gelecek Kekilde düzenlenmiKtir. Ölçekten al(nabilecek en yüksek puan 100, en düKük puan ise 20’dir. Bireyin puan(n(n yüksek olmas(, kendisini "utangaç" olarak alg(lad( (n( göstermektedir.
Sosyal Kayg Ölçe!i:
Ölçek, Özbay ve Palanc( (2001) taraf(ndan son ergenlerin yaKad( ( sosyal kayg( içerikli sorunlar( belirlemek amac(yla geliKtirilmiKtir. Son ergen popülasyonuna yönelik kullan(lacak Kekilde geliKtirilen ölçek, ergenlerin sosyal durumlar(na uygun becerilerini ve bu durumlarda oluKabilecek kayg(lar(n( ölçebilecek yap(da haz(rlanm(Kt(r. Test kriter ve yap( geçerli ine tabi tutulmuKtur. Kriter geçerli i için SCL-90 ölçe inin ilgili beK ölçe i, Rathus At(lganl(k Envanteri ve MMPI testinin Sosyal çedönüklük alt testi kullan(lm(Kt(r. Yap( geçerli ine yönelik faktör analizi sonucunda 30 maddelik üç faktörlü bir test yap(s( oluKmuKtur. Bu üç faktör, sosyal kaç(nma, eleKtirilme kayg(s( ve bireysel de ersizlik olarak adland(r(lm(Kt(r. Üç faktörün aç(klad( ( toplam varyans % 32.9’dur. Test içi tutarl(l(k yöntemi ile hesaplanan Cronbach Alfa de eri .83’tür. Test likert tipi 0-4 aral( (nda beKli derecelendirmeye sahiptir. Al(nan puanlar(n yükselmesi sosyal kayg( düzeyinin yükseldi ini göstermektedir.
Rosenberg Benlik Sayg s Envanteri:
Rosenberg (1965) taraf(ndan geliKtirilmiK olan ölçe in Türkçe uyarlamas( Çuhadaro lu (1986) taraf(ndan yap(lm(Kt(r. 63 maddeden oluKan ölçe in 12 alt ölçe i vard(r. Bu araKt(rmada sadece benlik sayg(s( alt ölçe i kullan(lm(Kt(r. Guttman ölçüm Kekline göre düzenlenmiK 6 madde ve 10 sorudan oluKan testte olumlu ve olumsuz yüklü maddeler ard(K(k olarak s(ralanm(Kt(r. Ölçe in de erlendirme sistemine göre ölçekten 0-6 aras(nda puan al(nmaktad(r. Say(sal ölçümlerle yap(lan karK(laKt(rmalarda benlik sayg(s( yüksek (0-l), orta (2-4) ve düKük (5-6) olarak de erlendirilmektedir. Ölçe in geçerlik çal(Kmas(nda benlik sayg(s( için psikiyatrik görüKmeler yap(lm(Kt(r. Psikiyatrik görüKmeler beK ayn( s(n(ftan rastgele örnekleme ile seçilmiK beKer ö renci al(narak yap(lm(Kt(r. Benlik sayg(s(n(n de erlendirilmesine yönelik olarak yap(lm(K psikiyatrik görüKmelerle yap(lan de erlendirmede ö rencilerin benlik sayg(lar( kendilerine iliKkin görüKlerine göre yüksek, orta ve düKük olarak derecelendirilmiKtir. Daha sonra ayn( ö rencilerin Rosenberg Benlik Sayg(s( ölçe inden ald(klar( puanlarda yüksek, orta ve düKük olarak grupland(r(lm(Kt(r. GörüKmelerden ve benlik sayg(s( ölçe inden elde edilen sonuçlar aras(ndaki uygunluk Pearson Momentler çarp(m( korelasyon yöntemi ile hesaplanm(K, korelasyon katsay(s( .71 olarak bulunmuKtur. Güvenirlik çal(Kmas( için test-tekrar test güvenirlik yöntemi kullan(lm(Kt(r. Testin ilk veriliKinden bir ay sonra ayn( deneklere test ikinci kez uygulanarak al(nan puanlar aras(ndaki korelasyon katsay(s( .75 olarak bulunmuKtur.
Verilerin Toplanmas(: Veri toplama araçlar(ndan UCLA Yaln(zl(k Ölçe i, Utangaçl(k Ölçe i ve Sosyal Kayg( Ölçe i son ergenlere dönük olarak geliKtirildikleri ya da uyarland(klar( için araKt(rmac( taraf(ndan bu araKt(rma kapsam(nda, ölçeklerin güvenirli i “test tekrar( yöntemi” ile incelenmiKtir. Ölçekler bu araKt(rman(n örneklemini oluKturan lise ö rencisi ergenlerin d(K(ndaki 100 lise ö rencisine üç hafta ara ile iki kez uygulanm(Kt(r. ki uygulama sonucunda elde edilen korelasyon katsay(lar( UCLA Yaln(zl(k Ölçe i için .83, Utangaçl(k Ölçe i için .81 ve Sosyal Kayg( Ölçe i için .78 olarak bulunmuKtur. kinci olarak da ölçeklerin iç tutarl( (n( saptama yoluna gidilmiK ve bunun için hesaplanan Cronbach Alfa katsay(lar( UCLA Yaln(zl(k Ölçe i için .87, Utangaçl(k Ölçe i için .85 ve Sosyal Kayg( Ölçe i için .81 olarak bulunmuKtur. Bu sonuçlara göre ölçeklerin güvenirli inin yeterli düzeyde oldu u görülmüKtür.
Veri Analizleri: Toplam 630 lise ö rencisinden elde edilen verilerin 30’u çeKitli nedenlerle (tam doldurmama ya da rastgele doldurma) araKt(rmadan ç(kar(lm(K ve 600 ö renciden toplanan veriler üzerinden istatistik iKlemler yap(lm(Kt(r. Veriler, çok yönlü hiyerarKik regresyon analizi ve korelasyon kullan(larak SPSS/WINDOWS -14.0- program( ile incelenmiKtir. Veriler =0.05 anlaml(l(k düzeyinde test edilmiKtir.
BULGULAR
AraKt(rman(n bulgular bölümünde ö rencilere uygulanan Bilgi Formu, UCLA Yaln(zl(k Ölçe i, Utangaçl(k Ölçe i, Sosyal Kayg( Ölçe i ve Rosenberg Benlik Sayg(s( Envanteri’nden elde edilen veriler ve bu verilerin istatistiksel teknikler sonucu ortaya ç(kan bulgular( ile bu bulgulara iliKkin yorumlar sunulmaktad(r.
Yaln(zl( (n önemli yorday(c(lar( çok yönlü hiyerarKik regresyon analizi ile incelenmiKtir. Dört ad(mda gerçekleKtirilen hiyerarKik regresyon analizine birinci ad(mda cinsiyet, yaK, s(n(f düzeyi, okul türü ve sosyo-ekonomik düzey; ikinci ad(mda utangaçl(k; üçüncü ad(mda sosyal kayg(; dördüncü ve son ad(mda öz-sayg( girilmiKtir. Birinci ad(m(n özgün katk(s(n(n model içerisinde anlaml( olmad( ( belirlenmiKtir, R2=.05, F(4/595)=2.37, p>.05. Birinci ad(mda girilen demografik de iKkenlerden
cinsiyetin =.06, p>.05, yaK(n =.07, p>.05, s(n(f düzeyinin =.05, p>.05, okul türünün =.08, p>.05 ve sosyo-ekonomik düzeyin =.10, p>.05 modele özgün katk(lar(n(n olmad( ( belirlenmiKtir. Modele ikinci ad(mda girilen utangaçl( (n özgün katk(s(n(n model içerisinde anlaml( oldu u görülmektedir, R2=.22, F
(1/594)=8.90, p<.01. Modele üçüncü ad(mda girilen sosyal kayg(n(n modele özgün katk(s(n(n
anlaml( oldu u görülmektedir, R2=.12, F
(3/591)=6.01, p<.01. Sosyal kayg(n(n alt boyutlar(ndan sosyal
kaç(nma =.15, p<.01, eleKtirilme kayg(s( =.12, p<.05 ve bireysel de ersizli in özgün katk(lar(n(n oldu u anlaK(lm(Kt(r, =.17, p<.01. Modele dördüncü ad(mda girilen öz-sayg(n(n da modele özgün katk(s(n(n anlaml( oldu u görülmektedir, R2=.14, F
(1/590)=6.99, p<.01.
Tablo 2. Yaln zl k üzerinde çok yönlü hiyerar ik regresyon analizi
Mod Yord. R R2 R2 ch F Df Beta p 1 (Sabit) Cin YaK S(n(f Okul Sed .22 .05 .04 2.37 4/595 .05 .05 .03 .04 .04 .06 .07 .05 .08 .10 .29 .23 .35 .17 .06 2 (Sabit) Utn .46 .22 .06 8.90 1/594 .11 .23 .00 3 (Sabit) Skaç ElKk Bde .35 .12 .11 6.01 3/591 .10 .04 .08 .15 .12 .17 .01 .02 .00 4 Sabit) Öz-say .38 .14 .04 6.99 1/590 -.14 -.18 .01
Yap(lan korelasyon iKleminde yaln(zl(k, utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg( aras(ndaki iliKkiler Pearson Momentler Çarp(m( korelasyonu ile incelenmiKtir. Yaln(zl(k ile utangaçl(k (r=0.41, p<0.01) aras(nda orta düzeyde ve pozitif yönde anlaml( bir iliKkinin oldu u görülmektedir.
Yaln(zl(k ile sosyal kayg(n(n alt boyutlar(ndan sosyal kaç(nma (r=0.31, p<0.05), eleKtirilme kayg(s( (r=0.30, p<0.05) ve bireysel de ersizlik (r=0.32, p<0.01) aras(nda orta düzeyde ve pozitif yönde anlaml( iliKkilerin oldu u görülmektedir.
Yaln(zl(k ile öz-sayg( (r=-0.34, p<0.01) aras(nda ise orta düzeyde ve negatif yönde anlaml( bir iliKki oldu u görülmektedir.
Tablo 3. Yaln zl k, utangaçl k, sosyal kayg ve öz-sayg aras ndaki korelasyonlar DEV NKEN Utangaçl(k Sos. Kaç. ElKt. Kay. Bir. De . Öz-Sayg(
Yaln(zl(k 0.41** 0.31* 0.30* 0.32** -0.34**
**p<.01, *p<.05.
TARTI/MA, SONUÇ VE ÖNER4LER
AraKt(rmada, cinsiyet, yaK, s(n(f düzeyi, okul türü ve sosyo-ekonomik düzeyin yaln(zl(k üzerinde yorday(c( özelliklere sahip olmad(klar( görülmektedir. Örneklem grubunun lise ö rencileri olmas( ve bu bireylerin ergenli in orta evrelerini yaK(yor olmalar( yönünde benzer yaKam olaylar( ile karK( karK(ya kalarak benzer tepkiler verebildikleri varsay(ld( (nda; cinsiyet, yaK, s(n(f düzeyi, okul türü ve sosyo-ekonomik düzeylerinin ergenlerin yaKad(klar( yaln(zl(k üzerinde önemli etkilere sahip olmad( ( düKünülebilir. ÇeKitli araKt(rmalarda da (Çeçen, 2008; Eldeleklio lu, 2008; Erözkan ve Y(lmaz, 2006; Eskin, 2001; Jones, Freeman ve Goswick, 1981; Kozakl(, 2006; Le Roux ve Connors, 2001; Orzeck ve Rokach, 2004) cinsiyet, yaK, s(n(f düzeyi, okul türü ve sosyo-ekonomik düzeyin yaln(zl( ( anlaml( olarak yordamad( ( görülmüKtür. Bu bulgular mevcut araKt(rman(n bulgular( ile paralellik göstermektedir. Kutlu (2003) ve Medora, Woodward ve Larson (1987)’un ergenlerle yapm(K olduklar( çal(Kmalarda cinsiyet; K(l(nç (2005)’(n ergenlerle yapm(K oldu u çal(Kmada sosyo-ekonomik düzey; Y(lmaz, Y(lmaz ve Karaca (2008)’n(n son ergenlerle yapm(K olduklar( çal(Kmada ise cinsiyet ve s(n(f düzeyi ile yaln(zl(k aras(nda anlaml( bir iliKki oldu u görülmüKtür. Bu bulgular mevcut araKt(rman(n bulgular( ile paralellik göstermemektedir.
AraKt(rmada, utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg(n(n ise yaln(zl( (n önemli yorday(c(lar( olduklar( görülmektedir. Ergenli in geliKimsel aKamalar(nda meydana gelen biyolojik, psikolojik ve sosyal de iKikliklerin bütünü içerisinde yaln(zl(k yaKant(s(n(n -ergen yaln(zl( (- ne denli önemli bir yere sahip oldu u düKünüldü ünde; kiKileraras( iliKkilerinde utangaç, sosyal ortamlarda kayg(l( ve yak(n iliKkiler kuramayan ve bunlara paralel düKük öz-sayg(l( bireylerin yaln(zl( ( yaKama olas(l(klar(n(n yüksek olaca ( sonucuna var(labilir.
ÇeKitli araKt(rmalarda da utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg(n(n yaln(zl( (n önemli yorday(c(lar( olduklar(na iliKkin bulgular vard(r. Yaln(zl( (n ergenlik döneminde di er yaK düzeylerine göre daha yo un olarak yaKand( ( düKünüldü ünde (Crick ve Ladd, 1993; Duck, 1986; Rubin, LeMare ve Lollis, 1998; Saks ve Krupat, 1988) utangaçl(k, sosyal kayg( ve düKük öz-sayg(n(n ergenlik dönemindeki yaln(zl( (n oluKumuna sa lad(klar( katk( daha iyi anlaK(labilir. AraKt(rman(n ba (ml( de iKkenleri olan yaln(zl(k, utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg(n(n ayn( dönem içinde yo unluk kazanmas(, lise ö rencileri ba lam(nda bu dört de iKkenin birbirleri ile olan iliKkilerinin daha iyi anlaK(lmas(n( sa layabilecektir. Birbirleri için neden olma boyutunda bir de erlendirme yap(ld( (nda, utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg(n(n yaln(zl(k için bir neden olabilece inin belirtilmesinin yan( s(ra, birbirlerini besleyen süreçler olarak yap(lacak bir de erlendirmenin de do ru bir de erlendirme olabilece i belirtilebilir.
Booth, Barlett ve Bohnsack (1992)’a göre yaln(zl(k ile utangaçl(k aras(nda yak(n bir iliKki vard(r, utangaç bireylerin sosyal ortamlardaki kayg(lar( onlar( yaln(zl( a itmektedir. Carducci (2000) ve Maroldo (1981)’ya göre utangaç bireyler, baKkalar(yla birlikte olamad(klar(ndan, yaln(zl(k ve sosyal kayg( yaKamaktad(rlar. Crozier (1990) da sosyal ortamlarda kayg(l( olan bireylerin utangaçl(k ve düKük öz-sayg( yaKant(lar( ile daha yaln(z olduklar(n( belirtmektedir. Michener ve di erleri (1990) ve Wittenberg ve Reis (1986)’e göre yaln(zl(k ile sosyal kayg( aras(nda yak(n bir iliKki vard(r. Sosyal kayg(n(n daha çok baKkalar( taraf(ndan de erlendirilmenin ve sosyal iliKkilerin çok önemli oldu u
yaKlarda -örne in ergenlikte- yo unluk kazanmas( ve yak(n çevrenin oluKturdu u ortamlardan daha farkl( ortamlara girmenin sosyal kayg( için önemli bir neden olarak görülmesi, yaln(zl(kla olan iliKkisi aç(s(ndan önemlidir. Kemple (1995) düKük öz-sayg(, utangaçl(k ve yaln(zl(k aras(nda etkileKimsel bir ba oldu unu ve birbirlerini etkilediklerini savunmaktad(r. Kamath ve Kanekar (1993) da utangaçl(k, öz-sayg( ve d(Ka dönüklük ile yaln(zl(k aras(ndaki iliKkiyi inceledikleri çal(Kmalar(nda utangaçl(k ve düKük öz-sayg(n(n yaln(zl(kla pozitif yönde, d(Ka dönüklü ün ise negatif yönde iliKkili oldu unu belirtmiKlerdir. Stokes (1985)’a göre yaln(z bireylerin sosyal etkileKimlerinde duyduklar( s(k(nt(, kendini açma davran(Klar(nda ve sosyal becerilerinde yetersizleKmelerine neden olmakta ve bu durum bu bireylerin içe dönük, düKük öz-sayg(l( ve sosyal kayg(l( olmalar(na yol açmaktad(r. Berger ve Bell (1988), Cheek ve Briggs (1990), Eren-GümüK (2000), Güngör (2000), Jones, Freeman ve Goswick (1981), Lawrence ve Bennett (1992), Saks ve Krupat (1988), Schmidt ve Schulkin (1999) ve Yüksel (2002)’in yapm(K olduklar( çal(Kmalarda da utangaçl(k, sosyal kayg( ve öz-sayg( gibi de iKkenler ile yaln(zl(k aras(nda anlaml( iliKkilerin oldu u belirtilmiKtir. Bu bulgular mevcut araKt(rman(n bulgular( ile paralellik göstermektedir.
Tüm bireyler aç(s(ndan di er bireylerle iletiKim kurmak oldukça önemli bir gereksinimdir. Bu ba lamda kiKileraras( iliKkilerde engeller oluKturan yaln(zl( (n utangaçl(k, sosyal kayg( ve düKük
öz-sayg( gibi di er önemli sosyal iliKki engelleri ile birleKerek bireylerin duygu durumlar( üzerinde -psikolojik iyilik hallerini do rudan etkileyerek- negatif etkilerinin olaca ( düKünülmektedir.
Kendilerini çeKitli durumlarda yaln(z hisseden bireyler -özellikle ergenlik dönemi içerisinde- sosyal iliKkilerinin geliKtirilmesi noktas(nda sosyal beceri e itimi programlar(na dahil edilebilirler. Böylece utangaçl(k, sosyal kayg( ve düKük öz-sayg( gibi di er bireylere yak(n olmay( engelleyen durumlarla baKaç(kmalar( söz konusu olabilir. Bu Kekilde kiKileraras( iliKkilerde problem yaKayan bireylerin -ergenlerin- sevme-sevilme, ait olma gibi gereksinimlerinin karK(lanabilmesi sa lanabilir. leri derecede yaln(zl(k, tüm bireylerde oldu u gibi ergenlerde de, kayg( ve depresif duygu durumuna neden olabilece inden di er bireylerle iletiKim kurabilmeleri ba lam(nda ergenler için sosyal ba lar(n yeniden yap(land(r(lmas( gerekmektedir. Psikolojik dan(Kma ve rehberlik çal(Kmalar( ba lam(nda bireylerin kiKileraras( iliKkilerinin niteli inin onlar(n kiKisel ve akademik baKar(l( olup olmamalar(na katk(da bulundu u bilindi inden, yak(n iliKkilerde yaKanan problemlerin tan(mlanarak, giderilmesi ile ilgili müdahaleler önem kazanmaktad(r. Bu noktada, kiKileraras( terapi (Erözkan, 2004) ba lam(nda sosyal destek sa lamak ve yeni iliKkiler baKlatmalar(, bu iliKkileri geliKtirmeleri ve sürdürmeleri noktas(nda bireyleri cesaretlendirmek için sosyal beceri e itimi ev ödevleri ile desteklenebilir. Kuramsal çerçevede belirtildi i gibi yaln(zl(k duygular( intihara kadar varabilen bir tak(m olumsuz yaKant( ve de iKkenlerle do rudan iliKkilidir. Bu durum psikolojik dan(Kma ve rehberlik hizmetleri kapsam(nda bireylerin yaKad( ( yaln(zl(k duygular(yla baKa ç(kmalar(yla ilgili daha fazla önleyici çal(Kmalar(n yap(lmas(n( kaç(n(lmaz k(lmaktad(r.
Bu çal(Kma sonras(nda benzer araKt(rmalar(n farkl( düzeylerde -üniversite, ilkö retim ikinci k(s(m ve ortaö retimde- ö renim gören ö rencileri de kapsayacak Kekilde büyük örneklemler üzerinde yürütülmesinin; belirtilen düzeylerdeki ö rencilerin sosyal iliKkilerini geliKtirebilmelerinin sa lanmas( noktas(nda -yaln(zl(k, utangaçl(k, sosyal kayg( ve düKük öz-sayg( gibi önemli sosyal iliKki engelleri ile baKaç(kmalar( ba lam(nda- psikolojik dan(Kmanl(k ve rehberlik hizmetlerinin etkinli inin art(r(lmas(nda yararl( olaca ( düKünülmektedir.
KAYNAKÇA
Asher, S.R.. Parkhurst. J.T., & Wiliams. G.A. (1998). Peer rejection and loneliness. Cambridge University
Press, UK.
Berger, C.R. & Bell, R.A. (1988). Plans and the initiation of social relationships. Human Communication
Research, 15, 217-235.
Booth, R., Bartlett, D., & Bohnsack, J. (1992). An examination of the relationship between happiness, loneliness and shyness in college students. Journal of College Student Development, 33, (2), 157-162. Carducci, J.B. & Zimbardo, G.F. (1995). Are you shy? Psychology Today, 28, (6), 34-46.
Carducci, J.B. (2000). Shyness: The new solution. Psychology Today, 33, (1), 38-46.
Cheek, J.M. & Buss, A.H. (1981). Shyness and sociability. Journal of Personality and Social Psychology, 41, 330-339.
Cheek, J.M. (1983). The Revised Cheek and Buss Shyness Scale (RCBS). Unpublished Manuscript, Wellesley College, Wellesley, MA.
Cheek, J.M. & Briggs, S.R. (1990). Shyness as a personality trait. In W. R. Crozier (Ed.), Shyness and
embarrassment: Perspectives from social psychology (pp. 315-337). Cambridge University Press, UK.
Crick, N.R. & Ladd, G.W. (1993). Children's perception of their peer experience: Attributions, loneliness, social anxiety and social avoidance. Developmental Psychology, 29, (2), 244-254.
Crozier, W.R. (1990). Shyness and embarrassment: Perspectives from social psychology. Cambridge University
Press, UK.
Çeçen, A.R. (2008). Üniversite ö rencilerinin cinsiyetlerine ve anababa tutum alg(lar(na göre yaln(zl(k ve sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. Türk E5itim Bilimleri Dergisi, 6, (3), 415-431.
Çuhadaro lu, F. (1986). Adolesanlarda benlik sayg s . Yay(mlanmam(K Uzmanl(k Tezi. Hacettepe Üniveristesi, T(p Fakültesi, Psikiyatri Bölümü, Ankara.
Demir, A. (1989). UCLA yaln(zl(k ölçe inin geçerlik ve güvenirli i. Psikoloji Dergisi, 7, (23), 14-18. Duck, S. (1986). Human relationships and introduction to social psychology. Sage Pub., London.
Eldeleklio lu, J. (2008). Yaln(zl( (n belirleyicileri olarak cinsiyet, duygusal iliKki, internet kullan(m(, alg(lanan sosyal destek ve sosyal beceri. Eurasian Journal of Educational Research, 33, 127-140.
Eren-GümüK, A. (2000). Üniversite ö rencilerinin yaln(zl(k ve beden imgelerinden doyum düzeylerinin sosyal kayg( düzeyleri ile iliKkisinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi E5itim Bilimleri Fakültesi
Dergisi, 33, 99-108.
Erözkan, A. (2004). Romantik ili kilerde reddedilmeye dayal incinebilirlik bili sel de5erlendirme ve ba aç kma. Yay(mlanmam(K Doktora Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon. Erözkan, A. ve Y(lmaz, B. (2006). Üniversite ö rencilerinde yaln(zl( (n yorday(c(lar(. 15. Ulusal E5itim
Bilimleri Kongresi, Mu la Üniversitesi, Mu la.
Eskin, M. (2001). Ergenlikte yaln(zl(k, baK etme yöntemleri ve yaln(zl( (n intihar davran(K( ile iliKkisi. Klinik
Psikiyatri, 4, 5-11.
Garland, J. (2001). Problems of life: Loneliness. Norwood, NJ.
Güngör, A. (2000). Üniversite ö rencilerinin utangaçl(k düzeylerinin baz( de iKkenlere göre incelenmesi. Gazi
Üniversitesi E5itim Fakültesi, (Ara t rma Raporu), Ankara.
Güngör, A. (2001). Utangaçl(k ölçe inin geliKtirilmesi geçerlik ve güvenirlik çal(Kmalar(. Türk Psikolojik
Dan ma ve Rehberlik Dergisi, 2, (15), 17-22.
Hagerty, B.M. & Williams, R.A. (1999). The effects of sense of belonging, social support, conflict and loneliness on depression. Nursing Research, 48, 215-219.
Hays, R. & Dimatteo, M.R. (1985). Reliability, validity, and dimensionality of the UCLA loneliness scale. Paper
Presented at the Meeting of the Western Psychological Association, San Jose, CA.
Henderson, L. & Zimbardo, F.G. (1998). Shyness: Encyclopedia of mental health. Academic Press, San Diego. Henderson, L. & Zimbardo, P. (2001). Shyness as a clinical condition: The stanford model. In L. Alden & R. Crozier (Ed.), International handbook of social anxiety, (pp.431-447). John Wiley & Sons, Sussex,
England.
Jones, W.H., Freeman, J.E., & Goswich, R.A. (1981). The persistence of loneliness: Self and other determinants. Journal of Personality, 49, 27-48.
Kamath, M. & Kanekar, S. (1993). Loneliness, shyness, self-esteem and extraversion. The Journal of Social
Psychology, 133 (6), 855-858.
Kemple, K.M. (1995). Shyness and self-esteem in early childhood. Journal of Humanistic Education and
Development, 33, 173-182.
K(l(nç, H. (2005). Ergenlerin yaln zl k düzeyleri ve ki ileraras ili kilerle ilgili bili sel çarp tmalar aras ndaki
ili kinin incelenmesi. Yay(mlanmam(K Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri
Enstitüsü, Ankara.
Kozakl(, H. (2006). Üniversite ö5rencilerinde yaln zl k ve sosyal destek düzeyleri aras ndaki ili kilerin
kar la t r lmas . Yay(mlanmam(K Yüksek Lisans Tezi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Mersin.
Kutlu, M. (2003). YetiKtirme yurdunda ve ailesiyle birlikte kalan ö rencilerin yaln(zl(k düzeylerinin çeKitli de iKkenlere göre incelenmesi. VII. Ulusal Psikolojik Dan ma ve Rehberlik Kongresi, nönü Üniversitesi, Malatya.
La Greca, A.M. & Lopez, N. (1998). Social anxiety among adolescents: Linkages with peer relations and friendships. Journal of Abnormal Child Psychology, 26, (2), 83-94.
Lake, T. (1990). Loneliness. Sheldon Press, London.
Lawrence, B. & Bennett, S. (1992). Shyness and education: The relationship between shyness, social class and personality variables in adolescents. British Journal of Educational Psychology, 62, 257-263.
Le Roux, A. & Connors, J. (2001). A cross-cultural study into loneliness amongst university students. South
Maroldo, G. (1981). Shyness and lonelines among college men and women. Psychological Reports, 48, 885-886. Medora, N., Woodward, J.C., & Larson, J. (1987). Adolescent loneliness: A cross-cultural comparison of
American and Asian Indians. International Journal of Comparative Sociology, 21, 391-402.
Michener, H.A., Delamater, J.D., Schwartz, S.H., & Merton, R.K. (1990). Social psychology (2nd Ed.). Harcourt Brace, San Diego.
Orzeck, T. & Rokach, A. (2004). Men who abuse drugs and their experience of loneliness. European
Psychologist, 9, 163-169.
Özbay, Y. ve Palanc(, M. (2001). Sosyal kayg( ölçe i: Geçerlik ve güvenirlik çal(Kmas(. VI. Ulusal
Psikolojik Dan ma ve Rehberlik Kongresi, Orta Do u Teknik Üniversitesi, Ankara.
Peplau, L.A. & Perlman, D. (1982). Perspectives on loneliness: A sourcebook of current theory research and
therapy. Wiley-Interscience, NY.
Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. Princeton University Press, NJ.
Rubin, K.H., Lemare, L.J., & Lollis, S. (1998). Social withdrawal in adolescents. Adolescent Development, 63, 350-365.
Russell, D., Peplau, L.A., & Ferguson, M.L. (1978). Developing a measure of loneliness. Journal of
Personality Assessment, 42, 290-294.
Russell, D., Peplau, L.A., & Cutrona, C.E. (1980). The revised UCLA Loneliness Scale: Concurrent and discriminant validity evidence. Journal of Personality and Social Psychology, 39, 472-480. Saks, M. & Krupat, E. (1988). Social psychology and its applications. Harper & Row, Cambridge, MA. Santrock, J.W. (1993). Adolescence: An introduction (5th Ed.). C. Brown Communications Inc., Dubuque. Schmidt, L.A. & Schulkin, J. (1999). Extreme fear, shyness and social phobia: Origins, biological
mechanisms and clinical outcomes. Oxford University Press, NY.
Sears, D.O., Freedman. J.L., & Peplau. L.A. (1985). Social psychology. Prentice-Hall, NJ.
Stokes, J.P. (1985). The relations of social network and individual difference variables to loneliness.
Journal of Personality and Social Psychology, 48, 981-990.
Wittenberg, M.T. & Reis, H. (1986). Loneliness, social skills and social perception. Personality and Social
Psychology Bulletin, 12, 121-130.
Y(lmaz, E., Y(lmaz, E. ve Karaca, F. (2008). Üniversite ö rencilerinin sosyal destek ve yaln(zl(k düzeylerinin incelenmesi. Genel T p Dergisi, 18, (2), 71-79.
Yüksel, G. (2002). Üniversite ö rencilerinin utangaçl(k düzeylerini etkileyen faktörler. Gazi E5itim
