44 EK - I
GERONTOLOJİ HEMŞİRELİĞİ EĞİTİM PROGRAMI MEZUNİYET SONRASI SERTİFİKA EĞİTİM PROGRAMINA ALINACAK ÖĞRENCİLERİN NİTELİKLERİ,
PROGRAMIN SÜRESİ, TEORİK - UYGULAMA AĞIRLIĞI VE DEĞERLENDİRME Ülkemizde çeşitli düzeylerde eğitilmiş
hemşireler mevcuttur ve bu nedenle mezuniyet sonrası dendiğinde nitelikleri belirli bir gruptan söz edilememektedir. Mezuniyet sonrası belirli bir eğitim programına alınacak gurubun gerek-sinimlerinin benzer olabilmesi ve programın amacına uygun alt yapıya sahip olabilmeleri için programa alınacak öğrencilerin belirli ve benzer düzeyde eğitim almış olmaları gerekir. Bu eğitim hemşirelik için temel eğitim olan lise sonrası 4 yıllık lisans eğitimidir. Temel eğitim almış hemşire temel hemşirelik bilgisi ile geri-atri-gerontoloji eğitimine temel olacak anatomi, fizyoloji, farmakoloji vs. gibi temel tıp bilimleri ile dahili ve cerrahi hastalıklar bilgisine ayrıca epidemiyoloji, istatistik ve araştırma bilgisine sahip olacaktır. Eğitim programının çerçevesi bu temel bilgileri yaşlı bireylerde nasıl ve hangi alanlarda kullanabileceğine yönelik olmalıdır. Programın süresi en az sekiz hafta olmalı ve bu sürenin %40'ı uygulamaya dönük olmalıdır. İlk çıkılacak uygulama alanı olarak sağlık ocakları ve yatalak yaşlıların bulunmadığı huzurevleri gibi sağlıklı yaşlıların bulunduğu alanlar seçil-meli ve uygulama süresinin %50'si bu alanlarda yapılmalıdır.
Programın süresi ve değerlendirilmesi bu bakış açısı ile ele alındığında; bilişsel, duyuşsal ve davranışsal alanlara düşen hedef sayısına dayanarak hazırladığımız belirtke tablosu doğ-rultusunda tarafımızdan önerilen toplam eğitim süresi 315 saat/45 iş günüdür ve bunun 175 saati/25 iş günü (günde 7 saat/45 dakikalık) teorik ders için ayrılmalıdır. Teorik bölüm tamamlandıktan sonra yapılan yazılı ve sözlü sınavda hedef davranışları %70 oranında göste-rerek başarılı olanlar toplam 140 saat/20 iş günü (9-17) saatleri arasında olmak üzere uygulama yapmalıdır. Uygulamaların ilk 10 gününün sağlık ocakları (ev ziyaretleri) ve yatalak yaşlı-ların bulunmadığı huzurevi birimlerinde, ikinci 10 günü seçilecek hastane klinikleri ve yatalak yaşlıların bulunduğu huzurevi birimlerinde yapılmalıdır. Uygulama sırasında en az iki sağlıklı en az iki hasta yaşlı bireyin bakımının hemşirelik süreci doğrultusunda geliştirilmesi istenmeli, hemşirelik süreci raporları ve gözlemler doğrultusunda uygulamalar değerlen-dirilerek hedef davranışları %70 oranında
gösterenler programı başarı ile tamamlamış kabul edilmelidirler
ÖNERİLEN EĞİTİM PROGRAMININ HEDEFLERİ VE HEDEF DAVRANIŞLAR Yaşlı sağlığı alanındaki bilimsel bilgi biriki-mi, toplumsal gerçekler ve gerontoloji hemşire-liği eğitimindeki deneyimler göz önünde bulun-durulduğunda, yaşlılarla ilgili bir alanda çalışa-cak hemşirenin yeterli ve nitelikli bir hizmet sunabilmesi için aşağıdaki hedef davranışlara sahip olması gereklidir:
BİLİŞSEL ALAN (16 hedef - 49 hedef davranış) Hedef 1: Yaşlılıkla ilgili kavramlar bilgisi Davranışlar:
* Yaşlılığı kendi sözcükleri ile tanımlama-söyleme/yazma,
* Geriatri ve gerontoloji kavramlarını tanımla-ma-söyleme/yazma,
* Gerontoloji hemşireliğinin tanımı ve amacını açıklama.
Hedef 2: Dünyada yaşlı nüfusun demografik özellikleri bilgisi
Davranışlar:
* Demografik dönüşüm sürecinin aşamalarını söyleme/yazma,
* Demografik dönüşüm sürecinin bugünkü dünya nüfus yapısı üzerine etkilerini söyleme/ yazma,
* Yaşlıların dünyadaki demografik özelliklerini söyleme/yazma.
Hedef 3: Türkiye de yaşlı nüfusun demografik özellikleri bilgisi
Davranışlar:
* Türkiye de demografik dönüşüm sürecinin aşamalarını söyleme/yazma,
* Türkiye de yaşlıların en az iki demografik özelliğini söyleme/yazma.
Hedef 4: Türk aile yapısı ve günümüzdeki eği-limler bilgisi
Davranışlar:
* Türk aile yapısı içinde yaşlının yerini ve konumunu söyleme/yazma,
* Toplumsal değişim sürecinin yaşlılar üzerine etkisini en az iki değişimle ilgili olarak söyle-me/yazma,
45 * Türk toplumundaki değişimin yaşlıların sağlı-ğı üzerine etkilerini söyleme/yazma.
Hedef 5: Yaşlılıkla ilgili kuramlar bilgisi Davranışlar:
* Yaşlılıkla ilgili en az iki biyolojik kuramı söyleme/yazma,
* Yaşlılıkla ilgili en az iki psikososyal kuramı söyleme/yazma.
Hedef 6: Yaşlılıkla ilgili politikalar bilgisi Davranışlar:
* Yaşlılarla ilgili ulusal politikanın gelişim sürecini söyleme/yazma,
* Yaşlılarla ilgili uluslar arası politikanın geli-şim sürecini söyleme/yazma.
Hedef 7: Yaşlılarla ilgili yasa ve yönetmelikler bilgisi
Davranışlar:
* Yaşlılarla yasa ve yönetmelikleri söyleme/ yazma,
* Yaşlılarla ilgili yardım kaynaklarının söyle-me/yazma.
Hedef 8: Yaşlanmaya bağlı ortaya çıkan normal fizyolojik değişiklikleri ayırt edebilme
Davranışlar:
* Yaşlanmaya bağlı normal fizyolojik değişik-liklerden en az dördünü seçme/gösterme, * Yaşlanmaya bağlı normal fizyolojik değişik-liklerden en az dördüne yönelik hemşirelik giri-şimlerini seçme/gösterme.
Hedef 9: Yaşlanmaya bağlı ortaya çıkan normal psikososyal değişiklikleri ayırt edebilme Davranışlar:
* Yaşlanmaya bağlı en az iki psikososyal deği-şimi seçme-gösterme,
* Yaşlanmaya bağlı normal psikososyal deği-şikliklerden en az ikisine yönelik hemşirelik girişimlerini seçme-gösterme.
Hedef 10: Yaşlı bireyin kapsamlı olarak değerlendirilmesinin unsurlarını kavrayabilme Davranışlar:
* Yaşlı bireyin kapsamlı değerlendirilmesinin amaçlarını seçme/gösterme,
* Kapsamlı değerlendirmenin neleri içerdiğini seçme/gösterme.
Hedef 11: Sağlıklı yaşlanmanın unsurlarını kavrayabilme
Davranışlar:
* Sağlıklı yaşlanmanın nasıl sağlanabileceğini açıklama-söyleme/yazma,
* Sağlıklı yaşlanmanın çıktılarının neler oldu-ğunu kestirme,
* Sağlığı geliştirmede hemşirenin rolünü ayırt etme-seçme/gösterme.
Hedef 12: Yaşlılarda sağlığı koruma ve geliştir-me etkinliklerini açıklayabilgeliştir-me
Davranışlar:
* Yaşlılara yönelik koruyucu programların ilke-lerini söyleme/yazma,
* Yaşlılarda yaygın olarak görülen sağlık sorunlarına yönelik koruma önlemlerini seçme-gösterme,
* Yaşlılarda birincil korumanın unsurlarından en az üçünü açıklama-söyleme/yazma,
* Yaşlılarda periyodik muayeneler ve sıklığın söyleme/yazma,
* Yaşlılarda rehabilitasyonun temel felsefesini açıklama-söyleme/yazma,
* Yaşlılar içindeki risk guruplarından örnek verme.
Hedef 13: Yaşlıların temel sağlık sorunları bilgisi
Davranışlar:
* Toplumdaki yaşlılarda ölüm nedenlerini (ilk 5 neden) söyleme/yazma,
* Toplumdaki yaşlılarda sık karşılaşılan hasta-lıkları söyleme/yazma,
* Yaşlılarda sık karşılaşılan kronik durumları söyleme/yazma,
* Yaşlılardaki sağlık sorunlarını ele almada uygun hemşirelik girişimlerini seçme-gösterme. Hedef 14: Yaşlı hastaların farklı özelliklerini ayırt edebilme
Davranışlar:
* Yaşlı hastalık belirtilerinin görünümündeki farklılıkları söyleme/yazma,
* Yaşlı hastanın tedavisinde dikkate alınması gereken noktaları seçme/gösterme,
* Yaşlı hastada ilaç tedavisine yanıtta değişik-liğin nedenlerini yazma/söyleme,
* Yaşlı hastanın ilaç tedavisinin güvenli olabilmesi için gerekli girişimleri seçme/ gösterme.
Hedef 15: Yaşlılarda sağlık bakımının unsurlarını kavrayabilme
Davranışlar:
* Akut bakım alanlarının nereler olduğunu seçme/gösterme,
* Akut bakım alanlarındaki hizmetin ilkelerini sıralama,
* Uzun süreli bakım alanlarının nereler olduğu-nu seçme/gösterme,
* Uzun süreli bakım alanlarındaki hizmetin ilkelerini sıralama.
46 Hedef 16: Yaşlılara sunulacak hizmetlerin multidisipliner özelliğini kavrayabilme
Davranışlar:
* Yaşlı sağlığı hizmetlerinde ekip hizmetinin önemini açıklama- söyleme/yazma,
* Kurumsal alanda hizmet sunan ekip üyele-rinin rollerini seçme/gösterme,
* Toplumsal alanlarda hizmet sunan ekip üyele-rinin rollerini seçme/gösterme,
* Verilen bir yaşlı vaka örneğinde ekip üyele-rinin rollerini ayırt etme,
* Yaşlı hizmetlerinde hemşirenin rollerini sıra-lama.
DUYUŞSAL ALAN (4 hedef - 9 hedef davranış) Hedef 1: Toplumun yaşlılık konusundakiduygu, inanç ve tutumlarının farkına varma
Davranış:
* Toplumun yaşlı hakkındaki olumsuz düşün-celerinin nedenlerini irdeleme,
* Toplumun yaşlı hakkındaki olumlu düşünce-lerinin nedenlerini irdeleme,
* Yaş ayrımcılığının yaşlı sağlığı üzerine olum-suz etkilerini saptama.
Hedef 2: Yaşlılık konusunda kendi inanç ve tutumlarının farkına varma
Davranışlar:
* Yaşlılık konusundaki olumsuz düşüncelerinin nedenlerini irdeleme,
* Yaşlılık konusundaki düşüncelerinin yaşlılara karşı tutumunu nasıl etkilediğini irdeleme. Hedef 3: Yaşlılık konusunda pozitif bir tutum geliştirme
Davranışlar:
* Yaşlılara karşı tutum ölçeğinde pozitif puan alma,
* Yaşlılarla ilgili bir hizmet alanında çalışma konusunda istekli olma.
Hedef 4: Yaşlılarda ortaya çıkan normal deği-şikliklerin yaşlının günlük yaşamına etkisinin farkına varış
Davranışlar:
* Yaşlılarda ortaya çıkan en az bir değişimin yaşlının yaşamına etkilerini deneyimleme/söy-leme,
* Yaşlının günlük yaşamında ortaya çıkan güçlüklerden en az birine karşı kolaylaştırıcı bir önlem bulma.
DAVRANIŞSAL ALAN (6 hedef - 16 hedef davranış)
Hedef 1: Yaşlı bireyi kapsamlı olarak değerlen-direbilme
Davranışlar:
* Sağlıklı, hasta ve yeti yitikliği olan en az birer yaşlı bireyi kapsamlı bir şekilde değerlendirerek yazılı/sözlü sunma,
* Değerlendirme sonuçlarını yorumlayarak hemşirelik tanıları üretme.
Hedef 2: Bireyleri, aileyi ve toplumu sağlıklı yaşlanma konusunda yönlendirebilme
Davranışlar:
* Çalıştığı alanlarda tüm yaş guruplarını bakım planına dahil etme,
* Tüm yaş guruplarının gereksinimlerine uygun hemşirelik girişimler üretme.
Hedef 3: Yaşlı bireylere sağlık eğitimi yapa-bilme
Davranışlar:
* Yaşlı bireyin biyopsikososyal özelliklerini dikkate alan bir sağlık eğitimi programı planla-yarak yazılı/sözlü sunma,
* Sağlık eğitim programını yaşlı bireyin özel-liklerini dikkate alarak uygulama.
Hedef 4: Yaşlı bireyin bakıcılarını bakıma kata-bilme
Davranışlar:
* Yaşlı bireyin bakımını planlarken bakıcıların düşüncelerini kullanma,
* Bakıcıların yaşadığı güçlüğün derecesine ve yardım gereksinimine karar verme,
* Hazırladığı bakım planı ile bakıcıların gerek-sinimlerini çözme.
Hedef 5: Yaşlanmaya bağlı normal değişiklikler ile hastalık belirtilerini ayırt edebilme
Davranışlar:
* Bakımını üstlendiği bir yaşlıdaki normal deği-şiklikleri ayırma,
* Bakımını üstlendiği bir yaşlıda hastalık belir-tilerini ayırma.
Hedef 6: Yaşlı hastanın bakımını geliştirebilme Davranışlar:
* Yaşlı hasta ile ilgili yeterli veri toplama, * Verileri değerlendirerek hemşirelik tanısına karar verme,
* Yaşlı bireyin biyopsikososyal özelliklerini dikkate alan bir planlama yapma,
* Yaşlı bireyin biyopsikososyal özelliklerini dikkate alarak girişimlerde bulunma,
* Bakımın sonuçlarını yaşlı bireyin sınırlılık-larını dikkate alarak değerlendirme.
PROGRAMIN İÇERİĞİ
Eğitim programının sayılan hedeflere ulaşa-bilmesi aşağıdaki gibi bir içerikle sağlanabilir:
47 Kavram ve tanımlar
Yaşlanma ve yaşlılık kavramı Geriatri ve gerontoloji kavramları
Yaşlı sağlığı hemşireliğinin gelişimi, bugünkü durumu ve rolleri
Demografi
Toplum yaşlanması ve demografik dönüşüm Dünyada yaşlı nüfusun değişimi
Türkiye’de demografik geçiş süreci Türkiye’de yaşlıların demografik durumu Yaşlanma ile ilgili yaygın inanç ve teoriler Yaşlılıkla ilgili yaygın inançlar ve yaş
ayrım-cılığı (ageism)
Yaşlılıkla ilgili teoriler (biyolojik ve psikosos-yal)
Türk ailesi ve yaşlılar Türk kültüründe yaşlılık
Türk ailesinin sosyokültürel değişimi ve yaşlılar Ulusal ve uluslararası yaşlılık politikaları Uluslar arası kuruluşların yaşlılarla ilgili
faali-yetleri
Geçmişten günümüze Türkiye’de yaşlılık poli-tikaları
Türkiye de yaşlılarla ilgili kanun ve yönetme-likler
Yaşlılarla ilgili dernek, kurum ve kuruluşlar Yaşlanmaya bağlı normal değişiklikler
Yaşlanmaya bağlı normal fizyolojik değişik-likler
Yaşlanmaya bağlı normal psikososyal değişik-likler
Yaşlı bireyin değerlendirilmesi ve hemşirelik süreci
Yaşlı bireyin kapsamlı değerlendirilmesinin önemi
Yaşlı bireyin kapsamlı değerlendirilmesinin unsurları ve değerlendirme araçları
Yaşlı bireyden veri toplamanın özellikleri Yaşlı bireyin bakım sorunlarının
belirlenme-sinde ilkeler
Yaşlı bireyin bakımını planlamada göz önünde bulundurulacak durumlar
Yaşlı bireyin bakımını uygulamada özellikler Yaşlı bireyin bakım sonuçlarının
değerlendi-rilmesi
Sağlıklı yaşlanma ve sağlıklı yaşlılık
21. Yüzyılda sağlıklı yaşlanma ve hemşirelik Sağlığın geliştirilmesi ve hemşirelik
Yaşlılarda sağlığın korunması ve geliştirilmesi Yaşlılarda birincil koruma: Beslenme, egzersiz
ağız ve diş sağlığı, sigarayı bırakma, kaza-lardan korunma, bağışıklama, kemoproflaksi Yaşlılarda ikincil koruma: Periyodik
muayene-ler, taramalar
Yaşlılarda üçüncül koruma: Geriatrik rehabili-tasyon
Yaşlı bakıcıları ve gereksinimleri
Yaşlı bakıcıları ve sorunlarının değerlendiril-mesi
Yaşlı bakıcılarının eğitimi
Yaşlı bakıcıları için yardım kaynakları Yaşlılarda sağlık eğitimi
Yaşlılarda sağlık eğitimi konuları Yaşlılarda sağlık eğitiminin özellikleri Yaşlılarda sağlık bakım gereksinimi Toplumdaki yaşlıların sağlık düzeyi
Yaşlılarda temel sağlık sorunları ve hemşirenin rolü
Yaşlılarda hastalığın kendine özgü özellikleri Hastalık tablosunda değişiklik ve etkileyen
faktörler
Tedavi uygulamalarında farklılıklar
İlaç tedavisine yanıtta değişiklik ve hemşirelik yaklaşımı
Yaşlılarda sağlık bakımı - Akut bakım ve uzun süreli bakım
Yaşlıların sağlık bakımında hemşirenin rolleri: Doğrudan bakım, sağlık eğitimi, rehberlik, danışmanlık, sözcülük
Yaşlı bakımında multidisipliner yaklaşımın önemi
Yaşlı bakımında ekip üyeleri ve hemşirenin rolü
