17 Twmnaz 1053
»inimiiMmiiiiimuHiiiHiiiiiiiiiuimiiiinmuü
Ressamlar Derneğinin Sergisini Gezerken
... — ... ırıvrHiıııııııiHTiıııiHiıınınmTTiTTiııiHHnııifmr— —— 1—
,,w-Fırçaların söylediği
Y azan: İsmail Habib Sevük
Beyoğlu caddesindeki Amerikan îaberler Bürosunun birinci kat ¡alonunda 20 hazirandan 14 tem muza kadar süren serginin matbu programındaki kayıdlardan anlaşı lıyor kİ «Ressamlar Demeği» 1950 de kurulmuş. Üyelerinin sayısı 3ü i aşmasına göre enikonu bir teşek kül. Üyelerin 10 tanesi kadm. Ser gide 44 ressamın 92 tablosu var. Programda isimleri yazılı 82 azanın içinde tanıdığımız eski ressamlar dan hiç birinin ismine rastlamadı ğımıza göre bunların hepsi genç lerden mürekkeb olmak lâzım. Öy leyse tabloların çoğu kübik ılmak gerek. Fakat programın sonundaki üç dört satırlık açıklama bu zım ninizi derhal düzeltiyor. Meğer Ressamlar Demeği «grup» değil «gruplar üstü» bir teşekkülmüş. Her üslûba yer verip her nesle saygı göstermektedir. Bu »zahla ferahlıyarak elimde program sağ dan başlamak üzere sergiyi geziyo rum.
* * *
İnsanı önünde İlk mıhlıyan eser Turgu Tokad’ın «Yenicami içi» tablosu. Mihrab cephesile minberi gösteren bu eser için ressam ya günün geç vakitlerinde, ya loş ha valarda çalışmış olacak ki Yenica- miin ezelî ve ebedî bir bahar l e - şaşetila gülen çini şehrayinli ay dınlığına bedel burada akşam scn- rasile gece öncesinin rengi hâkim ve ressam belki elvan pencereleri daha iyi canlandırmak için oöyle bir taktiğe başvurmuş olacak. Mih rabın sağ ve solundaki büyük alt pencerelerden dökülen elvanlı ışık lann zemine serili kırmızı seccade lerdeki yakutluğile kaynaşması o kadar cümbüşlü; cepheye amud duran sanatlı minber sayesinde cami derinliğini adeta hacimleşti- rircesine gösterebilmek öyle usta lıklı; ve esas cephede uzunlaması na boy atarak gerilen elvan pence relerle cepheyi kubbe kasnağına kadar kaldırmak yüzünden o de rinliğe yüksekliği de ekleyişi öyle ahenkli düşmüş ki...
* * *
Nazmi Dayanın «Meriç» isimli tablosu: Üç sene Edimede bulun duğum için bilirim, ayol orası Me riç değil Tuncadır. Çayırlarında Kırkpınar güreşlerinin yapıldığı gürbüz ağaçlı «Sarayiçl» adasını yere yatırılmış iki gözlü 8 rakamı çizerek kucaklıyan Tunca. İki gö zü görünen köprünün karşısındaki dört vecihli kule eski saraydan kalma bir hâtıra abidesi vakırile dikilip duruyor işte. «Kâğıdhane koyu» tablosunun resminde de tsa- bet yok. Malûm, frenkler Halice «Altmboynuz» der. Sahiden güneş huzmelerinin pmltılarile zeberced satıhlı bir boynuz maktaı halinde uzanan Halicin Eyüb karşısına rast lıyan kısmı boynuzun kıvrıldığı ucdur. Orası Kâğıdhane koyu de ğil kendi gövdesinin ucu. Ressam oraya «Eyüb ve karşısı» filân de meliydi. Böyle demek için de yer yüzünün en ruhani bir sitesi olan Eyübü ön plânda mermer türoeler arasından göstermek lâzım gelir. Eyüb ölümü nabzı atıyor gibi diri tutan yer. Fırça ondaki bu büyüyü yakalamalıydı. Nazmi Dayanın ti tiz fırçasından bunu beklemek hakkımızdır.
* * *
Bu ressamın tablolarında isimler yanlış ama biç olmazsa tablolarını isimsiz bırakmamış. İnsanlardaki gibi tablolarda da isim esere şah siyet verir. Adsızlık anonimlikte kaybolmaktır. İşte Sabiha Bozea- lının iki suluboya peyzajından "'.iri çok dik çatılı evleri ve ortadaki büyük kilisesile bir Alman köyü nü andıran o ekzotik tabloya sa dece peyzaj denip geçilebilir m’ ? Muhiddin Erdileğin de üç tane yağ lıboya peyzajlarının adları yok- Biri Anadolu kıyısındaki kan ıpe- lerden Boğazı seyredenleri gösteri yor. Lodoslu havaya rastlamış ola cak ki canfes Boğazın sathı hırçın hırçın dalgalı. Suya abanmış bir köprü gösteren diğer tabloda köprü ortasından yükselen iki tâka ba kılırsa onun Meriç üstündeki ta rihî köprü olması lâzım gelir. Fa kat suyun darlığına bakılınca da o su Meriç olamaz. Neresi öyleyse?
* * *
S im örbayın «Erdek kampı» n - | da isim var ama kamp yok. Biliriz, isimle isimlenen arasında uygun luk olsa iğneye diken, dikene batan demek gerekirdi. Fakat tablolarda isimler müsemmalanm söylemeli dirler. Bir direğe gerilmiş çardak şemsiye altında, biri kadın biri er kek, iki gene karşıdaki manzaraya bakıyorlar. Oturdukları yer herhal de mağaralı hamamile meşhur Z e y tin adası olacak. Seyredilen durgun koyda ayna şeffaflığı var. Karşı kı yının dalgalı dağcıklan eteğinde kırmızı damlı, beyaz gövdeli, sey rek evler hülyalı hülyalı durmak tadır. İki gencin seyrettiği manzara ruhlara huzur veriyor. Ressam bu huzurun ruhu serinletip dimağı dinlendiren tılsımım tatmış ve fır
çanın söylediğinden belli tattırıyor da.
* * *
Serginin en ve boy bakımından en büyük tablosu Mehmed Yüce- türkün «arpa tarlası» dır. Arpa biçmek için tarlada çalışan beş köylü kadının ön plânda biraz me safeyle ve aynı hizada yere çömel- miş ikisinden birinin sırtını, diğe rinin yüzünü görüyoruz. Biraz da ha geride ve daha mesafelice ayak ta duran iki kadm da öyle. Biri cepheden, diğeri arkadan görün mekte. O ikisi arasındaki beşinci kadın ise ne çömelmiş, ne ayakta, elindeki evrakile yere kadar öyle iğilmiş ki sırtındaki uzun iki saç örgüsü çifte iki kara yılan hayaleti gibi. Evet bu tarlada beş kadm var, hepsi ayrı vaziyette. Fakat ne çı kar? Hepsi tek bir kalıbdan çıkmış gibi.
Hepsi tombul, yuvarlak, kemik siz, hepsi aynı kıyafette. Başlan aynı şekilde örtülü, saçlan aynı şekilde örgülü. Yüzlerini gördüğü müz biri ayakta, diğeri çömelmiş iki kadm çehre bakımından nasıl aynı ise yüzlerini görmediklerimiz de, mademki hepsi aynı kalıbdan çıkmıştır, biliyoruz ki aynı çehre leri taşıyorlar. Ressam galiba bıf- nun farkına kendi de varmış ola cak ki fırçasile ayıramadıklarını onların ağzından söylettiği mani lerin manalarile ayırmak istemiş. Galiba ilk defa bir tabloda kelime lerin fırçaya yardımını görüyoruz. Yahud fırça ilk defa yazı yazmak ta kullanıldı. Yaldızlı satırlarla on beş kadar kıta tablonun dört çev resine, yazılmış değil de, yazı şek linde tersim edilmiş:
Bir ufacık kuş idim Dağlara konmuş idim Beni iirkütmiyeydin Ben senin olmuş idim.
★ Arpalar biçiliyor Güzeller seçiliyor Ne durursun a güzel Şerbetin içiliyor * * *
Saime Belirin, önünde en çok durulması lâzım gelen iki kompo zisyonu kapalıçarşı cinsinden bir yeri tasvir ediyor. Birinde «iyab kurşunî renkli üstüvanî kubbenin hafif bir inhina ile uzanışı derinlik hissini iyi vermekle beraber karan lığın fazlalığı da kasveti arttırmak tadır. Kadınlı erkekli bir sürü in san o kadar sıkışık ki kıpırdamala rına imkân yok. Aynı yerin :aşka bir manzarasını gösteren öteki kompozisyon daha aydınlık. Fakat insanların bütün çehrelerinde, brt- tâ ön plânda nişanlılar gibi du-.an gene çiftte bile bu derin melal ne ye? Evet hüzün sanatı içlilendiren bir gıdadır. Fakat sanatta hiç bir unsurun dozunu kaçırmaması ge rek.
* * *
İşte serginin nev’i şahsına mah sus diğer bir tablosu: Refia Çirayın
«Mevleviler» i. Kafama çarpan ilk fikir: Gene olması lâzım gelen bu hanım, çeyrek asırdan fazla bir za- mandanberi tekkeler kapalı oldu ğu için, bunu Türkiyemizde go.e- mezdi. Anlaşılan diğer İslâm ülke lerinde görmüş olacak. Sema’hane- nin sağ köşesinde ancak üç dört tanesi görünen mevlevî dervişleri; beyaz entarilerinin bel kayışmdan aşağısı, dönmenin verdiği nızdan, çardaklama bir kabarışla açılmış; o hâki, uzun ve üstüvanî külahtan yapılma sikkeli başlan sağ omuz larına doğru eğik; iki tane uzatıl mış kolların sağ el ayası yukarıya açılıp sol el aşağıya çevrik, hepsi mâvera âlemine dalarak gövde ol maktan çıkmışlar gibi. Neye tardı
bu tablo beni bu kadar? * * *
Sergiden aynlıp eve gelir gelme* ilk İşim şakrak Çallımızın «Mevle viler» tablosunu önüme koymak oldu. Haşan Âli Yücel dostumuzun bakanbğı zamanında çıkarılıp, ya zık ki 6 ncı sayıdan sonra çıkamaz olan, o hârika baskılı ve geni* e b - adlı «Güzel Sanatlar» mecmuasının 2 nci sayısında, rahmetli Salâh Cimcozun koleksiyonundan alınıp «tıbkı bası» sı yapılan tablo. Hayız sergide gördüğümün bununla biz zerre alâkası yok. Çallı, âyinin başlangıç tarafını ele alarak solda semaa başlıyanlarla sağda henüz yürüyüş halindeki mevlevilerl gös terip bu iki takımın ortasına nâld ve yeşil kisveli iki şeyhi koymak suretile tabloya hem hareket, be m renk bakımından ustaca bir zen ginlik sağlamış. Yalnız tabloda mevleviler çok yakından görüldük leri için bize gövde olmaktan çık mış vehmini vermiyorlar. Çallı eserine ağırlık merkezi olarak sa dece dervişlerle şeyhleri alıyor.
Halbuki Refia Çiray yalnız der vişleri değil bütün bir sema’hane- yi ele almış. Semaa başlıyan der vişler hem uzağa atıldıkları, nem dönüşlerinin en hızlı ânında olduk lan için bize gövde olmaktan çık mışlar vehmini verdiği gibi, tiz kadm sezişile, ön plânda kafesli mahfel içine koyduğu üç kadından ikisine kamaştıncı elbiseler giydi rip birer prenses edasile yüksekçe şilteler üzerinde bacak bacak üs tüne attırarak oturtması; Nedime vazifesi gördüğü anlaşılan üçüncü kadını geride edebli bir tavırla ayakta bırakması; mahfelin babk ağı gibi ince kafesinden sema’ha- ne duvarının dibinde oturan b lk l ve yeşil iki şeyhin silüet halinde, fakat ayan beyan görünüşü... Evet, bütün bunlar, Refia Çirayın tab losuna gerçekten temaşaya değer renkli bir âlem genişliği vermek tedir.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
