Salvia spp. Adaçayı

Adaçayı

Salvia spp.

Taksonomisi

 Familya: Labiatea (Laminaceae=Ballıbabagiller)

 Cins: Salvia

 Ülkemizde Salvia cinsine ait 88 tür bulunmaktadır.

 Salvia cinsinin endemizm oranı %51’dir.

Kullanım alanları

 Çay

 Gıda katkı maddesi

 Halk hekimliğinde

 Temizlik malzemeleri

 Parfümeri

Yayılış alanı

 Tıbbi adaçayı (Salvia officinalis L.), Kuzey Akdeniz ülkelerinde doğal yayılış alanı bulmakla birlikte, Almanya, İtalya, Fransa ve Yugoslavya gibi bazı

ülkelerde tıbbi değerinden dolayı tarımı yapılmaktadır.

 Doğal olarak Adriyatik Denizi’nde ve Dalmaçya’da kayalık güneşli ve çorak yamaçlarda bodur çalılıklar halinde yetişebilmektedir (Karaaslan, 1994; Koç, 2006).

Bitkisel özellikleri

 Alt yaprakları saplı, eliptik, 3-5 cm boyunda, 1-1,5 cm eninde, üst yapraklar biraz daha küçük ve sapsızdır.

 Çok tüylü olduğundan donuk yeşil-gri renkli ve yumuşaktır. Kuvvetli kokulu ve acı lezzetlidir.

 Yapraklarından subuharı destilasyonu ile %1-2 oranında uçucu yağ elde edilir.

 Bu uçucu yağın %50’si tuyon, %15’i borneoldur.

Bitkisel özellikleri

 Tıbbi adaçayı çok yıllık, saçak köklü ve çalımsı bir bitki olup 60-80 cm kadar boy verebilmektedir. Bitkinin

dallanma özelliği oldukça gelişme göstermiştir.

 Uzun yumurta şeklinden, dar elips şekle kadar değişen yaprakları karşılıklı olup, uzun bir petiyolle dala

bağlanmaktadır.

 Yapraklar dibe doğru daralıp genellikle dipte iki yaprakçık daha bulunur.

 Yaprakların uzunluğu 10 cm, genişliği ise 5 cm kadar olabilmektedir.

 Yaprak kenarları ince dişli olup her iki yüzü de sık

Bitkisel özellikleri

 Yaprakların tüylü olması, bitkinin kurak bölgelere olan adaptasyonunu gösterir.

 Stomalar yaprağın alt ve üst yüzeyinde aynı

miktardadır. Trikomlar (tüyümsü çıkıntı) salgı cepleri şeklindedir.

 Tıbbi adaçayında çiçekler hermafrodit olup çiçek

salkımları başak ekseninde 4-8 çiçek kümesini bir arada içeren başak şeklindedir.

 Her çiçek kümesinde 6-8 çiçek bulunmaktadır (Koç, 2006).

Kimyasal özellikleri

 Adaçayı yaprakları %0.5-2.5 oranında uçucu yağ taşımaktadır. Kodekslerde uçucu yağ oranının en az

%1.5 olması istenmektedir (Ceylan 1996).

 Tıbbi olarak kabul edilen yağda α,β Thujon, 1,8 Cineol, Campher, Borneol, Bornylacetat bulunmaktadır. Bazı uçucu yağların Thymol ve Carvacrol da taşıdığı

bildirilmektedir (Zeybek ve Zeybek, 2002).

 Uçucu yağında thujon oranı %30-50, cineol oranı %15, borneol oranı %10 olarak belirtilmektedir (Baytop, 1999).

Tıbbi kullanımı

 Tıbbi Adaçayı, nezle ve gripten ileri gelen boğaz rahatsızlıklarında, böbrek hastalıklarında çay olarak tüketilmektedir.

 Yağı dıştan antiseptik, fungusit etkiye sahip olduğundan boğaz ve solunum yolları iltihaplarında kullanılmaktadır (Zeybek ve Zeybek, 2002). Yatıştırıcı, midevi, idrar

söktürücü, ter kesici ve dezenfektan etkileri de bulunmaktadır (Baytop, 1963).

Tıbbi kullanımı

 Salvia officinalis türünün uçucu yağında çok bulunan thujon, antiseptik ve antibiyotik etkisi çok güçlü olan bir uçucu yağ bileşenidir.

 Bu nedenle özellikle thujon zengini uçucu yağlar boğaz enfeksiyonları, diş iltihaplanmaları ve ağız yaraları için yapılan ilaçların katkı maddesidir (Baydar, 2005).

 Fakat Thujon (salvion) toksik ve kanserojen olduğundan fazla dozda alınmaması önerilmektedir (Zeybek ve ark., 2002).

Biberiye

 Biberiye, dünyada 6 türle temsil edilmekte olup ülkemizde ise

 Sadece; Rosmarinus officinalis L. türü bulunmaktadır.

Soğuktan kurtulan tek biberiye

Lavanta (Karabaş otu)

Lavandula ssp.

Taksonomisi

 Familya: Lamiaceae (Labiatae)

 Cins: Lavandula

 Tür₁: Lavandula stoechas alttür stoechas

 Tür₂: Lavandula stoechas alttür cariensis

 Tür₃: Lavandula angustifolia alttür angustifolia

Kullanım alanları

 Endüstride (Sabun,Deterjan,Temizlik malzemeleri…)

 Kozmetikte (Parfüm, Şampuan, Krem…)

 Farmosotik ve terapi

 Gıdalarda ve katkı maddelerinde (Çay, Dondurma…)

 Diğer (Süs bitkisi olarak)

Bitkisel özellikleri

 Lavanta bitkisi, 1 m’ye kadar boylanabilen, yarı çalımsı, çok yıllık bir bitkidir.

 Lavanta bitkisinin ekonomik olarak kullanılan kısmı çiçekleridir.

 Bitkinin çiçek ve çiçek saplarından elde edilen uçucu yağ, dünyada ticareti en fazla yapılan 15 uçucu yağdan birisidir.

 Uçucu yağ bileşenlerinde en fazla linalool ve linalil asetat bulunmaktadır.

 Uçucu yağ kalitesi bu bileşenlerden linalil asetat oranına

 Gerçek lavanta yağı: L. angustifolia (syn. L. officinalis)

 Lavandin: L. angustifolia × L. Latifolia hibritinden elde ediliyor.

 Başak lavanta yağı: L. latifolia (syn. L. spica).

 Lavanta bitkisinde uçucu yağ oranı 0,05-08 arasında değişir.

 En fazla kullanılan tür L. Angustifolia’dır.

Dünya uçucu yağ ticaretindeki yeri

 Gerçek lavanta yağı: 150 ton/yıl

 Lavandin: 1000 ton/yıl

 Başak lavanta yağı: 150-200 ton/yıl

Lavandin çeşitleri soldan sağa doğru:

Grappenhall, Provence, Grosso, Dutch Mill, Abriali and Seal