NİTEL ARAŞTIRMALARDA ETİK
Etik
Etik, insan davranışlarını doğru veya yanlış, iyi veya kötü olarak belirleyen bir takım ilkeler veya
standartlar bütünü (Owens,1982)
Etik, yasalardan farklı olarak, çoğunlukla yazılı ve kesin koşullar içermez. Zamana, değişen koşullara, toplumsal gereksinim ve bilimsel gelişmelere bağlı olarak değişimler gösterebilir. Ancak temelindeki
“iyilik etme”, “kötülük etmeme”, “adil davranma” gibi
ana belirleyiciler değişmez (Ruacan, 2007)
Bilimde Etik
Bilim etiğinin temel ilkeleri;
Dürüstlük
Dikkat
Açıklık
Özgürlük
Eğitim sorumluluğu
Toplumsal sorumluluk
Yasallık
Karşılıklı saygı
Verimlilik
Deneklere saygı
Bilimde Etik Dışı Davranış Türleri
(TÜBA, 2002)
Disiplinsiz (Dikkatsiz veya özensiz) Araştırma
Yinelenen Yayın
Sahtecilik, Saptırmaca ya da Aldatmaca
Uydurmacılık
Aşırmacılık
Bilimde Etik Dışı Davranışın Nedenleri (TÜBA, 2002 )
1. Bilimsel araştırma eğitiminin ve disiplininin verilmemesi, bilimsel araştırma etiğinin öğretilmemesi
2. Genç bireylerin, yer edinme duygusu
3. Yayının fazla olması bilimde saygınlığı arttırır düşüncesi 4. Parasal destek alan kurumlar ve burada çalışan bilim
insanlarının aldıkları maddi destekler ile hızla yayın yapmaya
zorlanmaları
Nitel Araştırmalarda Etik
Araştırmanın hipotez ve tasarım aşamasında
Veri sağlayıcılar açısından
Verilerin Toplanmasında
Verilerinin Analizi ve Bilimsel Bilginin Yayına
Dönüştürülmesinde
Araştırmanın Hipotez ve Tasarım Aşamasında
1. Araştırma öncesinde bir ön çalışma yapmalı ve literatür gözden geçirilmelidir (TÜBA, 2002).
2. İnsanların veri kaynağı olarak kullanıldığı tüm araştırmalarda, temel
insanlık değer ve standartlarına uygun olarak davranılmasını
gerektiren temel ahlak kuralları hakkında yeterli bilgiye sahip olmak
gerekmektedir (Oliver, 2003).
Verilerin Toplanmasında Etik Kurallar
Araştırmanın veri toplama aşamasında tartışmasız en yakın etkileşim katılımcı ile araştırmacı arasındadır.
Nitel araştırmalarda kullanılan veri toplama araçları
Gözlem
Görüşme
Video kaydı
Ses kaydı
Verilerin Toplanmasında Etik Kurallar
Etnografik Çalışma Alanında Etik (Oliver, 2003)
Araştırmada etnografik yaklaşım genellikle sosyal konulardaki
verilerin doğal ortamında, bu doğal ortamı mümkün olduğunca az etkileyerek toplanmasını içerir.
Araştırmacının ortam üzerindeki etkisi,
Katılımcıların da araştırmacı üzerinde etkisi
Katılımcıların onayı oldukça önemlidir.
Verilerin Toplanmasında Etik Kurallar
Araştırmada Görüşme Etiği
Ses kayıt cihazı sıklıkla kullanılmaktır. Ses kayıt cihazının kullanımında dikkat edilmesi gerekenler (Oliver, 2003);
Katılımcının rızası alınmalıdır
Gerçek adlarının saklanacağını ve sadece hayali isimlerin kullanılacağına inandırılmalıdır
Kayıt sürecinin kontrolü görüşülene verilmelidir
Görüşmenin sonunda kasedi dinleyebilme olanağı sağlamak
Anketlerin Kullanımında Etik (Oliver, 2003)
Anketlerin uygulanmasında araştırmacı ile cevaplayıcılar arasındaki doğrudan etkileşim düzeyinin az olması etik sorunun da az olmasını veya hiç olmamasını sağlamaktadır.
Anket formunun doldurulması ile ilgili kurallar açık ve
net bir şekilde ifade edilmiş olmalıdır.
Anketlerin Kullanımında Etik (Oliver, 2003)
Anketlerde isim kullanılmaması, ancak posta yoluyla geri dönüşlerde kimin gönderdiği bilinemeyeceğinden anket formlarını numaralandırmak ya da belli bir şekilde kodlamak bir çözüm olabilir.
Kişilerin bir ankete katılırken masraf yapmamalıdır. Sadece
zaman ayırmalarını istemek yeterlidir. Bu yüzden posta
ücretinin araştırmacı tarafından ödenmesi gerekmektedir.
Kaynak Gösterme (TÜBA, 2002)
Çalışmalarda kaynak gösterme, diğer araştırmacıların çalışmalarına saygı gösterme ve okuyucuyu ek bilgi kaynaklarına yönlendirebilme açısından çok önemlidir.
Kaynak gösterme, yazılan makalenin sınırları içerisinde kusursuz ve eksiksiz yapılmalıdır.
Kaynak gösterirken, kendi ülkelerinin yazarlarına, kaynaklarına ağırlık verme gibi etik dışı davranışlardan kaçınmak gerekir
Kaynak gösterirken yapılan bu tür hatalar dışında, kaynak göstermeme asıl etik dışı davranışı oluşturmaktadır.
Bilimde kusurlu davranışlardan “Aşırmacılık”a da dikkat edilmeli
Bilimsel Araştırmalarda Etik Dışı
Davranışların Önlenmesi (Kansu ve Ruacan, 2000)
1. Araştırmacıların eğitimi
2. Araştırmacılar üzerinde baskıları azaltmaya yönelik önlemlerin alınması
3. Araştırmacılar üzerinde mali baskıların azaltılması.
Etik İhlâli Yapanlara Yaptırımlar
(Kansu ve Ruacan, 2000)
Suçu sabit görülen öğretim elemanının yazılı istifasının istenmesi
Suçu sabitleşen öğretim üyesi veya grubunun kurum ile ilişiğinin kesilmesi
Çalışmasını başka bir yere veya başka bir çalışma içine naklinin engellenmesi
Devlet, özel veya diğer destekli araştırmalardan en az 3 yıl süreyle men edilmesi ve yeni hiçbir mali destek verilmemesi
Almış olduğu mali proje desteklerini geri vermesinin istenmesi
Kaynaklar
Kansu, E. ve Ruacan, Ş. (2000). Bilimsel Yanıltmanın Türleri, nedenleri, önlenmesi, cezalandırılması. Cumhuriyet Bilim Teknik Dergisi. 12.11.2000
Oliver, P. (2003). The Student’ s Guide to Research Ethics. Open University Press Maidenhead: Philadelphia
Owens, J.(1982) Ethical Theory and Business Decisions. Washington:
Management Education Ltd.
Ruacan, Ş. (2007).(BİLİM VE ETİK) Bilimsel Yayınlarda Etik İlkeler.
https://www.ulakbim.gov.tr/dokumanlar/sempozyum1/sruacan2.pdf.
TÜBA.(2002). Bilimsel Araştırmada Etik ve Sorunları. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi YayınlarıTÜBİTAK Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Çalışma
Esasları,2001,http://www.tubitak.gov.tr
