Cyprus Question Following the Cold War Era
Kamer
Kasım'Özet
Kıbrıssorununa Soğuk Savaşdöneminin sona ermesiyle birlikte yeni parametreler eklen-miştir. Soğuk SavaşdönemindeBatı ittifakının yumuşak karnını oluşturan Kıbrıssorunu yüzünden NATO'nun güneykanadının çökmesiolasılığı tartışılmıştır. Soğuk Savaş'ın sona ermesi ve Güney KıbrısRum Yonetimi 'nin AB üyelik süreci ile birlikteKıbrıssorununa AB'deaktifolarak dilhilolmuş ve AnnanPlanı AB'nin büyük ülkelerininteşviki vebaskısıyla sunulmuştur. Bu makalede Kıbrıs sorunuSoğuk Savaşdönemisonrasıortayaçıkan yeni parametreler, AnnanPlanısüreci ve Annan Planı sonrası gelişmelerçerçevesinde analiz edilecektir.
Anahtar Kelimeler:Kıbrıs, AnnanPlanı, Soğuk Savaş,Deroqasuon,Denktaş.
Abstract
Thecourse of the Cyprus problem was changed with the end of the Cold War and new para-meters entered the Cyprus issue. During the Cold War, Cyprus was important for the Western alliance and also it was considered as a soft link or dangerous spot for the NATO since the two NATO ally came face to face because of Cyprus Wıth the end of the Cold War and the EV membership process of the southem Cyprus included the EV to the Cyprus problem. TheAnnan Plan was introduced with the encouragement and pressure of the major EV states. In this article the Cyprus problem will be analyzed with the parameters of the Cold War era, the process of the Annan Plan and post-Annan Plan period.
KeIJ Words:Cyprus, Annan Plan, Co Id War, Derogation, Denktas
Giriş
Doğu Akdeniz'de stratejikaçıdan önemli bir konumda bulunan Kıbrıs ulus-lararası alanda sorunlu bir ada olarak hep tartışmalara ve rekabete konu olmuştur Kıbrıs sorunundaki gelişmeler uluslararasıortamdaki köklü deği şikliklerden etkilenmişve her dönemde büyük güçlerin ilgilenmesi gereken
• Doç. Dr. AbantİzzetBaysal Üniversitesi,İİBF, Uluslararası İlişkilerBölümüÖğretimÜyesi
tt!
Akademik Bakış57 Cılt ı, Sayıi Kış2007
tr
Akademik Bakış 58 Cılt ı, Sayı i Kış2007bir yapı olmuştur. Kıbrıs1571 tarihinde Osmanlı imparatorluğuyönetimine girmiş,1878'de fiilenİngiltere egemenliği başlamışve 1914'deİngiltere adayı resmen ilhaketmiştir.Bu durum 1923 LozanAntlaşmasındada tesciledilmiş tir. İkinciDünyaSavaşından sonraİngiltere'ninsömürgelerinibırakma süreci-ne girmesi veKıbrıs'tadaİngilizidaresinin sona ermesine yönelikgirişimlerle birlikte Kıbrıs'tayeni gelişmelerin ilk işaretleri ortaya çıkmıştır. 1960yılında ingiliz yönetimi sonaermişve iki kesimli KıbrısCumhuriyetikurulmuş.Ancak bu devlet uzun ömürlü olmamıştır.1963'den itibaren başlayanolaylar 1974 yılında yapınıntamamen çökmesi sonucunda ortaya yeni bir durumçıkarmış
tır. 1975'deKıbrıs Türk Federe Devletinin ilanıve 1983'de KuzeyKıbrısTürk Cumhuriyeti'ninkurulmasıylaadadaki iki farklıdevlet temelindekiyapı pekiş miştir. ı960yılında başlayanve 1983'e uzanan bugelişmelerin meydana gel-diğiortamSoğuk Savaşdönemidir.İkikutuplu dünya düzeninde sorunun mu-hatabı olanlarBatıkutbunda yeralmaktaydılarve ABD bu kutbun lideri ola-rak ittifak içiçekişmeleriortadankaldırma politikasıizlemekteydi. Türkiye'nin Sovyetler Birliği'ne karşı stratejik konumu ve NATO'nun güney kanadının en önemli ülkesi oluşuABD'nin veAvrupa'nınNATO üyesi ülkelerinin Türkiye'ye yönelikpolitikasındabelirleyici bir rol oynamaktaydı Budoğalolarak Kıbrıs
sorununa dayansımaktaydı Soğuk Savaş döneminin sona ermesiyle birlikte isefarklıbiruluslararasıyapıortayaçıkmışveSoğuk Savaşdöneminin ulusla-rarasıpolitikaya hakim olan parametreleri tamamen değişmiştir.
Uluslararasıalandaki önemli sorunlar ve gelişmeler birey, devlet ve sistem düzeyinde analiz edilebilir. Kıbrıssorununda da her üç düzeyin etkisi
olmuştur.Ancakuluslararasıalandaki çok köklü birdeğişimolarakSoğuk Sa-vaşın sona ermesiyle birlikteharitaların değişmesiABD veAvrupa'nın politi-kalarındaki farklılıklar Kıbrıssorununda da yeni gelişmeleri ve parametreleri ortaya çıkarmıştır.Bu makalede Soğuk Savaşdönemisonrası uluslararası or-tamın Kıbrıssorununa etkisi ve bunun sonucunda meydana gelengelişmeler analiz edilecektir.
Soğuk SavaşDöneminin "Özel"Ortamında Kıbrıs
İkinci Dünya Savaşı'nın meydana getirdiği yıkım savaş öncesinde Orta Doğu'daetkili konumda bulunan İngiltere'nin politikalarınıgözden geçirme-sine yol açmış ve İngiltere'nin sömürgelerinin bağımsızlığısüreci başlamış tır. Kıbrıs'tada daha ikinci Dünya Savaşı sona ermeden adanın İngiltere'den ayrılması yönünde talepleri olan oluşumlar ortaya çıkmıştır. Rumlar adayı Yunanistan'a bağlamakisterken, bu talebe karşıTürklerin de örgütlenmele-ri olmuştur. Adadaki huzursuz ortam İngiltere'yi1955yılında Londra
Konfe-ransını toplamaya yöneltmişancak buradan bir sonuç alınamamıştır. 1956 Süveyş bunalımındansonra İngiltere'ninOrta Doğu'dakikonumu önemli bir yaraalmıştır. Mısıryönetimi'nin Kanalı millileştirme politikasınıönlemek için
İsrail'inbu ülkeyesaldırısınıdestekleyen İngiltereve Fransayalnız kalrruşlarr dır.Bu tarihten itibaren Orta Doğu'da etkinliğisona eren ingiltere için Kıbrıs tektutunabildiği toprakparçasıolarak daha da önemli olmuştur.Ancak ada-dakiçal ka n tıda büyüyerek devametmiştir.Sonuçta ingiltereKıbrıs 'taki varlı
ğını birsüre daha devam ettirmesini garanti edecek olan MacMillian planını
ortayaatm ışt ı r. Kıbrıs yüzünden ortaya çı ka n Türkiye, Yunanistan ve ingilte-rearasındaki ihtilafın NATO'ya zarar vermesinden endişe ede n ABD'nin de
girişimi yle toplanan Londra ve Zürih konferansıarı sonu cund aTürkiye,Yu -nanistan ve ingiltere'nin garantörlüğünde KıbrısCumhuriyeti kurulmuştur.
iki kesimli bir parlamento,Devlet Başkanının Rum yardımcı sının Türkold
u-ğu memurlukların %70 e%30oranındapaylaştırıldığı biryap ı kurulmuştur.
Ancak 1963yılında Rumiarın adayı Yunanistan ile birleştirmekdüşün cesiyle başl attıklaolaylar ile birlikte ortaya çı ka n gelişmeler kurulandevletin so nu-nu get i rm işt i r. Türkiye adadaki Türklere yönel ik baskıl ar ve terö r hareketl e-ri karş ıs ı n da GarantörlükAntlaşma sına dayanarak müdahal e et mek istemi ş
1965yı l ın da ki giri şimi ABD Başkanı John son'un mektubu ylaengelle n m işti r.
Adadaki ya p ı n ın artık işlem ediği ve devletin çö ktüğ ü n ü n teyid i olan D ev-let Ba şkanı Makarios 'un Kıbrıs'tan kaçma sıyla sonuçlan an darb eden sonra iseTürkiye Garantörlük Antlaşm asına dayanarak adaya müdahal e etm işti r.
1974 Kıbrıs Barış Harekatının yapıldığı uluslarara sı orta mda NATO ittifakı
için çokzara rl ı olabi lecek olan Türkiye ile Yunanistan aras ı n da çatışma ise
gerçekl eşm emiştir. i974sonras ı Kıbrıs sorununa çözüm bulunma sın a yö ne-lik çabalarda Batı ittifakının zarar görm emesine NATO üyesi ülkeler dikkat et m iş le rd i r. NATO açısından i974yıl ın da ki olumsuzgel i şm e Yunani stan'ın
NATO'nunTürkiye'nin Kıbrısharekatını ön l eyem ed iğigerekçesiyle NATO'nun askerikanad ın da n çıkmasıolmuştur.Türkiye'nin vetos unukaldırm a sıüzerine Yunani stan NATO'nun askeri kanadına ı980yılında dönmüştür. i98 i yıl ın da
Yunani stan'da Papandreu'nun iktidaragelmesiyl ebirlikteYunani stan Kıbrıs sorununu Türk-Yunanilişkileri ve NATOçerçevesindençı ka rt ma politikası iz-lemiştir. Papandreu ile birlikte gerilen Türkiye-Yunani stan ilişkileri ve Kıbrıs Rum Kesimi 'nde Kiprivanu'nun politikasıylabirleşince Kıbrıssorununda tam bir tıkanma yaşanmıştır. Türktarafının Yunanistan ve Rum Kesim inin sertlik yan l ıs ı politikasına cevabı ise Kıbrıs sorununda yeni bir sayfa açm ışt ı r. 15
Ka sım i983KıbrısTürk FedereDevletiparlamentosuoybirliği yl eKuzeyKıbrıs
TürkCum huriyeti' ni n (KKTC)kuruluşunuilan etmiştir.i KKTC ilan ed i l d i ğ i n de
ı Kıb rısso rununda süreceilişkinolarakyararla n ıla b i lecekbazıkaynaklar:elementH.Dod d.7fıe
CyprusImbroglio,Huntin gdon :The Eot hen Press,i998.Necati Eregün,7fıeCyprusDispute.Ni co-siaK.Rüste mand Brother,1984. Sebahatt inısmail.150 Soruda Kıbrı sSorunu,istanbul:Kaştaş
Yayınl arı. Ağustos 1998.Norma Salem (Der.).Cyprus. A Regiona/ Conilietand ItsResolution.New
York : St.Martin's Press, 1992.
cr
Akademi kBak ış
59 Cilti,Sayı i
er
Akademik Bakış 60 Cilt I,Sayıi Kış2007ABD'de Reagan'ın Başkanlığı vardıveSoğuk Savaş'ınhararetli birşekilde ya-şandığı bir
dönerndi.
ABD yönetimi KKTCnin ilanınıüzüntüyle karşıladığını ifade etmesine vediğerülkelerintanımamasıyolunda telkindebulunmasınarağmenTürktarafını karardan vazgeçirmeye yönelikzorlayıcıbiradım
atma-mıştır. Kıbrıs'ın bölünmüşlüğürıüsona erdirecek federal bir devletin kurulma-sınıçözüm olarak savunan ABD ı984yılında ekonomikaçıdan bütünleşme yi kolaylaştırmak için 250 milyon dolarayırrnışttr."ABD ve NATO açısından önemli olan Kıbrıssorununun Sovyetler Birliğinebölgede avantaj getirecek gelişmeleriortayaçıkarmamasıydı Soğuk Savaşdönemikoşullarındabağlan tısızbir politika izlemeye çalışan Makarios'dan ABD memnun değildi.Ancak Kıbrıs sorununun tamamen kontrolden çıkıp NATO'nun güney kanadına za-rar vermesi de ABD çıkarlarına aykırıydı. Soğuk Savaşdöneminin sonlarında KıbrısRum yönetiminde ABD'ye yakın görünen Vasiliu'nun bulunması üze-rine harekete geçen ABD'nin teşvikiyle başlayan toplumlararası görüşmeler
Şubat ı990'da başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Görüşmelerinertesinde BM Gü-venlik Konseyi 649 sayılı kararı kabul etmiştir. Karar taraflara iki toplumlu ve iki kesimli bir federasyon kurmaları çağrısındabulunuyordu. Soğuk Savaş döneminin son günlerinde 3 Temmuz ı990'da Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Avrupa Birliğine(AB) tam üyelikbaşvurusundabulunmuştur.Bundan sonraki süreçte gerek bu başvuru gerekse Sovyetler Birliği'nin dağılmasıylabirlikte uluslararasıalanda yeni bir dönemin başlaması Kıbrıssorununa yeni boyut getirecektir. Bu yeni dönem Türkiye'ninSoğuk Savaşdönemisonrasıstratejik açıdan nasıl algılandığı.AB üyelik perspektifi ve ABD ile ABarasında Soğuk Savaş sonrasıortaya çıkan tartışmalarla şekillenmiştir.
iki
Kutuplu YapınınSona Ermesi veKıbrısSorunuSovyetler Birliği'nin dağılmasıylabirlikte yeni bir dönem başlamıştır. Char-les Krautharnrner'in önce tek kutuplu an
(Unipolar Moment)
diye tanımladığı ancak daha sonra bu tek kutupluluğunbir süre daha devam edeceğini ifade ettiğibu dönemde bölgesel sorunlar veçatışmalarön planaçıkrmştır.' Yeni bağımsızdevletlerin ortaya çıkmasıylabirliktesınır sorunlarıve etnik temelli çatışmalardaha kolay görülmeyebaşlamıştır.Bunun sebebi iki kutuplu dün-yada kutup liderlerinin kendi müttefikleri veyakın coğrafyadaki çatışmalarıengelleme ve kontrol etme yeteneğine sahip olmaları durumunun ortadan
kalkmasıdır.Hatta SovyetlerBirliği'nin dağılmasındansonra Rusya
Federas-2 Nasuh Uslu,"KıbrısSorunu ve ABD",AvrupaBirliği Kıskacında KıbrısMeselesi,irfan Kaya Ülger ve Ertan Efegil (Der.), Ankara: AhsenYayıncılık,2001, s. 153-154
3 Charles Krauthammer, "The Unipolar Moment",Foreign Aftairs,Cilt 70,Sayı. i, Bahar i 99 i, s. 23-33. Charles Krauthammer, Democratic Realism' An American Foreign Fblicy for a Unipolar World,
yonu yenidenetkinliğini sağlamakiçin Kafkasya ve Orta Asya'daki çatışmaları
kışkırtıcıbir politikaya dayönelmiştir. Kıbrıssorununda ise temel parametre-lerSoğuk Savaşdöneminin sona ermesiyle birliktedeğişmiştir. Soğuk Savaş döneminde NATO'nun kaygısı Türkiye ve Yunanistan gibi iki müttefik ülke
arasında Kıbrısyüzünden çıkabilecekolan birçatışmavegerginliğin ittifakın
güneykanadınazarar vermesi ve SovyetlerBirliği'nin Kıbrıssorunundan
dola-yıbölgede etkinliksağlamasıydı. Soğuk Savaşdöneminin sona ermesiyle bir-likte ise KörfezSavaşı sonrası Orta Doğu bölgesel alanda ön plana çıkarken
Kıbrıs'ınve buradaki üslerin bölgeyeyakınlığıgündeme geldi. Kıbrıssorunu
bağlamında tartışmalaraise Als'nin artıkaktif birşekilde müdahilolduğubir dönem başlamıştır. Daha öncetaraflarınbir araya gelmesi vetoplumlararası görüşmelereyönelik girişimlerdeABD ön planda yeralırken artıkAB, Kıbrıs
Rum Kesimi'nin üyelik sürecindendolayısorunu içine alma kaygısıylaçözüm için çaba sarf etmeye başlamıştır. 30 Haziran 1993yılında Komisyonun Rum Kesimi'nin başvurusuna olumlu cevap vermesinin ardından Yunanistan'ın
aktifdesteğiyleüyelik süreci devam etmiştir. AB, Kıbrıs Rum Kesimi'ni ada-nın tamamınıtemsilen sorun çözülmeden üyeliğealmakla problemi AB içine taşıdığınıve esasen Rum Kesimi'nin deadanın tamamını temsil etmediğini
bildiğinden,üyelikten önce mutlaka Kıbrıs sorununun çözülmesini ve
taraf-ların bir anlaşmaya varmalarını istemiştir. Kıbrıs Rum Kesimi 1990yılında
üyelikbaşvurusunda bulunduğundaTürkiye ve KKTC bu başvurunun hukuki temelden yoksun ve geçersizolduğunu belirtmişlerdir. KKTCCumhurbaşkanı
Denktaş ise 1960Kıbrıs Cumhuriyeti'nin iki toplumun siyasi eşitliğine dayalı biryapı olduğunu dolayısıyla KıbrısTürk toplumunu temsil etmeyen Kıbrıs
Rum Yönetimi'nin iki toplum adınaüyelikbaşvurusunda bulunamayacağını
vurgulamıştır.Yinebaşvurunun 1960KıbrısCumhuriyetiAnayasasıile Garan-ti Antlaşmasına aykırı olduğudabelirtilmiştir. Kıbrıs Rum Kesimi'ninyaptığı başvurunun649sayılıBMkararına uymadığınadadeğinilmiştir.Bunarağmen
Yunanistan'ın AB'nin genişlemesiniveto etme tehdidinin de etkisiyle Kıbrıs
Rum Kesimiyle üyelik müzakereleri ilerlemişveMayıs 2004'deKıbrıs sorunu çözülmese de Rum Kesimi adanın tamamınıtemsilen AB'ye üyeolmuştur.
1990'ların ortalarında ise AB'nin Kıbrıssorununa yönelik girişimleri
nin yanı sıraABD'nin de BM'yi harekete geçirme ve BM çerçevesinde bir çö-zümçabalarınıgörüyoruz. KıbrısRum Kesimi'nin üyelikbaşvurusuve bunun Konseyden Komisyona nakledilmesine ABDkarşı çıkmıştı.Çünkü ABDaçısın
dan 1990'ların ortalarına kadar Kıbrıs sorununda önemli olan NATOittifakı nın çıkarları doğrultusunda bir
çözürndü
ve AB'nin denkleme dahil edilmesi Türkiye'ninkarşı çıkmasısebebiylesakıncalıydı.ABD 1992yılında BM Genel Sekreteri Butros Butros Cali'nin ortaya attığı Fikirler Dizisini desteklemiştir.tt'
Akademik Bakış 61 Ciltı, Sayı i Kış2007tt
Akademik Bakış 62 Cil! I,Sayı ı Kış2007Gali Fikirler Dizisi Türklere bazıanayasal haklar verilmesi karşılığında Kıbrıs Türklerinin toprak vermesi esasına dayanıyordu. Nitekim Gali Fikirler Dizi-sinin bir parçasıolarak sunulan haritada da Türk tarafına'Ya 28.2 oranında
toprak bırakılıyorve sukaynaklarının olduğu Güzelyurt RumIara veriliyordu. KKTC Gali haritasını reddetti. Aslında görüşmelerinbütününe bakıldığında
KKTCCumhurbaşkanı Denktaş100paragraflıkFikirler Dizisinin 91paragrafını
kabul etmiştir. Taraflararasında 1993yılında yapılan görüşmelerden de bir sonuç çıkmamıştır. ABD ise Kıbrıs sorununda AB'yi dışarıda bırakma
politi-kasını değiştirmişve Türkiye'nin AB üyelik sürecinin Batı ile bağlanmasında
önemliolduğu görüşüyle Kıbrıssorununun da Türkiye-ABilişkilerini bozma-yacak bir şekilde çözülmesi politikasına yönelmiştir. Bu çerçevede Türkiye ile ABarasındagümrükbirliğinidestekleyen ABD, KıbrısRum Kesimi'nin AB üyelik başvurusuna başlangıçta karşı çıksada 1990'ların ortalarından itiba-ren bu politikasını da değiştirmiştir. ABD'nin politika değişikliğinde Soğuk
Savaşdönemi sonrasıbölgeselçatışmalarınmaliyetli olabileceğinigörmesi ve AB'nin de bu tarz çatışmaları önleyici bir rol oynayabileceğini düşünme si olabilir. Clinton tarafından Kıbrıs Özel Temsilcisi olarak atanan Richard Holbrookeunyapmayı düşündüğü Kıbrıs girişimiise Temmuz 1996'daYeşil
Hana çıkanolaylar nedeniylegerçekleşememiştir.1997, 1998 ve 1999yılla
rında da ABD Kıbrıs Özel Temsilcisi Holbrookearacılığıyla Kıbrıssorununa bir çözüm bulmak içingirişimlerde bulunmuştur.ABDaçısındanönemli olan bir bölgeselçatışmaya da krizin DoğuAkdeniz'deKıbrıssorunu yüzünden çık masınınönlenmesi ve yine bu sorun yüzünden Türkiye'ninBatı'dantamamen dışlanmasınınönüne geçebilmekti. ABD her ne kadar artıkAB'nin de Kıbrıs sorununa müdahilolmasınakar,şi değilse de Bosna örneği bölgesel sorun-larda AB'nin etkili alamadığını göstermiştir.Bosna'da Dayton Antlaşmasının mimarlarından olan Holbrookedan aynı başarıyı Kıbrıs'tada göstermesini bekleyen ABD yönetimi Kıbrıssorununun karmaşıklığıve zaman içerisinde
toplumlararası ayrışmanın pekişmiş olduğu gerçeğinigözardı etmiştir. Kıb
rıs sorunundaadanın dışındaTürkiye, Yunanistan hatta İngiltere'ninde taraf konumu ve temel parametreleri bu ülkelerin politikalarının şekillendirmesi de sorunun çözümünde bütüntarafların çıkarlarının uyumlaştırılmasıgibi bir zorluğuortaya çıkarmıştır. Tarafların birbirlerine olan güvensizliği
silahlan-mayıberaberindegetirmiştir. KıbrısRum Kesimi'nin Rusya'dan 5-300 füzeleri almak istemesi gibi birgirişimbir an da adadagerginliği arttırmışve ABD'nin soruna çözüm çabaları sekteyeuğramıştır.4
4 Clement H. Dodd, 7fıeCyprus Imbroglio,Huntington: The Eothen Press, 1998, s. 162-164. Nasuh Uslu, "KıbrısSorunu ve ABD",AvrupaBirliği Kıskacında Kıbrıs Meselesi,irfan Kaya Ülger ve Ertan Efegil (Der). Ankara AhsenYayıncılık,2001, s. 165-166.
Soğuk Savaş dönemi sonrası uluslararasıalandaki gelişmeler Kıbrıs
sorununa yönelik tarafların bakış açılarınıda etkilemiştir. Kıbrıs Rum Kesi-mi Yunanistan'ın desteğiyle üyelik yolunda ilerlerken giderek görüşmeler
de daha rahat hareket etmeye başlamış, Türk tarafı da Soğuk Savaş döne-mi sonrası dünyada artan etnik temelli çatışmalardanve federasyonların
çözülmesi sürecindenetkilenmiştir. Buuluslararası ortamın yanı sıra Kıbrıs
Rum Kesimi'nin AB üyelik sürecinin de ilerlemesikarşısındaKKTC Meclisi 29 Ağustos i994 tarihinde 47sayılı kararı almıştır. Bu kararda KıbrısTürk halkı nın ayrıegemenlikhakkı olduğu vurgulanıyorveKıbrısRum Kesimiyle Yuna-nistan arasındasavunmaalanında gerçekleştirilen girişimlerTürkiye ile KKTC
arasında da dışişleri, savunma ve güvenlikalanında anlaşmalar yapılmasını
zorunlukıldığıbelirtiliyordu. KKTC ile Türkiye arasındaekonomik alanda tüm
kısıtlayıcıönlemlerinkaldırılmasıveekerıornikentegrasyon için girişimlerin tamamlanmasınınistendiği kararınönemli yönlerinden birisi ise KKTC Parla-mentosunun daha önce almış olduğu ve federasyonu tek çözüm şekli olarak görenkararıyürürlüktenkaldırmasıdır.'
i 995 yılından itibaren Kıbrıs sorununda AB daha fazla etkin olmaya başlamış ve özellikle Yunanistan, Kıbrıs Rum Kesimi'nin AB üyelik sürecini Türkiye'nin AB süreciyleilişkilendirmiştir.Yunanistan, KıbrısRum Kesimi'nin tüm adayı temsilen üyeliğikonusunda AB'den sorun çıkmayacağıgarantisini
alıncaTürkiye ile ABarasındaki GümrükBirliği Antlaşmasındavetosunu
kul-lanmamıştır. 16 Temmuz i 997 tarihinde AB Komisyonu tarafından açıklanan
Gündem 2000 raporundaKıbrısile (KıbrısRum Kesimi)üyelikgörüşmelerinin
başlatılmasınınzaten kararabağlanmış olduğu, fakat başlatılan
toplumlara-rası görüşmelerdeilerleme sağlanmasınınüyelik görüşmelerini kolaylaştı racağı belirtilmiştir.Türkiye'nin AB genişleme sürecinden dışlandığı rapor,
Kıbrıs'ın AB üyelik yolunun açık olduğunuifade etmektedir." AB'nin Kıbrıs
Rum Kesimi'nin üyeliğinigaranti eden politikası Yunanistan ve Rum Kesi-minin müzakerelerdeki tutumunu etkilemiştir.Türkiye'nin stratejik önemine vurgu yapan uluslararası alandakigelişmelerTürkiye'nin AB üyelik sürecine ABD ile ilişkilerinetkidebulunduğugibi Kıbrıssorununu daetkilemiştir. 1999 yılında Kosova harekatı ve Balkanlardaki gelişmelerTürkiye'nin konumunu ön planaçıkarmışve yine Hazar bölgesi enerjikaynaklarının uluslararası
pa-5 Melek Fırat. "I 990-200 i Yunanistan'lailişkiler", BaskınOran (DeL), 7l.irk DışRJlitikasl Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler,Yorumlar, Cilt. 2,İstanbul: iletişim Yayınları, 200i, s. 46ı Clement H. Dodd (DeL)Cyprus. The Need for New Perspectives,Cambridgeshire, The Eothen Press, 1999.
6 Tuncer Topur, Dünya ve7l.irkiye-AB-Kıvns Üçqenı. Ankara Yeni TürkiyeYayınları, 2002, s. 384-385.
er
Akademik Bakış 63 Cilt 1,Sayı 1 Kış2007tt'
Akademik Bakış 64 Cilti,Sayıi Kış2007zarlara ulaştırılması projelerinde de Türkiye önemli bir konumagelmişti.Bu ortamda ABAralık1999 Helsinki Zirvesinde Türkiye'ye adaylıkstatüsü verildi. Ancak Zirve Sonuç Bildirgesinde politik bir çözümün Kıbrıs'ın (Kıbrıs Rum Kesimi) AB'yekatılımını kolaylaştıracağı ifade edilirken bir çözüme
ulaşılma-sa bile Konseyin üyelik konusundaki kararı vereceği vurgulanmaktadır.AB
açısından Kıbrıssorununa çözümbulunmasının KıbrısRum Kesimi'ninKıbrıs
Cumhuriyeti adıylaAB'yeüyeliği için birşart olmadığı açıkçateyit edilmiştir.
i
Türkiye'nin aday ülke statüsü ise Yunanistan veKıbrıs
Rum Kesimitarafından
•Kıbrıs
sorununu Türkiye'nin üyelik süreciyleilişkilendirme
konusunda kulla-,nılmıştır.Bu arada uluslararasıalandaSoğuk Savaşdönemisonrası yaşanan
ve adeta yeni bir dönemi açan i i Eylül 200i terörsaldırılarımeydanagelmiş
ve Irak'tan Afganistan'a uzanan bircoğrafyaterörle mücadele konsepti içinde ön plana çıkmıştır.Türkiye, Afganistan'a yönelik NATO operasyonunda aktif
roloynamışve yine Orta Doğu'daki gelişmelerTürkiye'nin stratejik önemini gözler önünesermiştir.Türkiye Kıbrıssorununda müzakerelerin üyeolmadığı AB
çatısı altında değil,
BMçatısı altında
yürütülmesini istemekteydi. Zaman-'I..·...
la AB'ninKıbrıssorununda mevcutyaklaşımıylabir ilerlemesağlanamayacağı '.anlaşılmıştır. Her ne kadar soruna çözüm bulunmasa da Kıbrıs Cumhuriyeti
adıyla Rum Kesimine üyelik garantisi veren AB, sorun çözülmeden
gerçek-leşecek bir üyeliğinmeydana getireceği sorunların farkındaydı. Bu nedenle BM'nin bir an önce devreye girmesi ve ortaya bir plan koymasınıda AB des- ~ teklemiştir.Bu ortamdai i Kasım2002 tarihinde dönemin BM Genel Sekrete-ri Kofi Annan'ın adıyla anılanAnnan Planıortaya atılmıştır.
Annan Planıve ReferandumSonrası KıbrısSorunu
Kıbrıs sorununa çözüm için ortaya atılan Annan Planı daha önceki Kıbrıs planlarıyla benzer özellikler taşımasına rağmen daha kapsamlı olması ve
uluslararası ortamın etkisiyle taraflar üzerinde daha fazla baskı ile birlikte kabul edilen metnin her iki kesimde de referandumasunulmasıgibifarklılık
ları bulunmaktadır. Çeşitli değişikliklere uğrayanplana son şekli İsviçre'nin Luzern kenti yakınlarındakiBürgenstock'dayapılan görüşmelerle verilmişve ortaya çıkan metin 24 Nisan 2004 tarihinde Kuzey ve Güney de referanduma
sunulmuştur.Referandum sonucunda Kuzeyden%64.9oranındaevet çıkar
ken Güneyden %75.8oranında hayır çıkmış ve taraflardan birisinin reddet-mesi üzerine planyürürlüğe girememiştir.Annan Planı iki kurucu devletten oluşanbir federasyon öngörmekteydi. Yasama yetkisi Senato ve Temsilciler Meclisinden oluşan iki kesimli bir Parlamentotarafından kullanılacaktı.48 üyeden oluşacakolan meclislerde, Senatodaeşittemsil olurken, Temsilciler Meclisinde ise her bir kurucu devletin içvatandaşlıkstatüsüne sahip şahıs ların oranına göre ancak herhangi bir kurucu devlete düşensandalye sayısı
toplam sandalye sayısınındörtte birinden az olmaması şartıyla bir dağılım
belirlenmişti. Planın Şubat 2003 tarihinde sunulan versiyonuna göre Türk
kurucu devletinin nüfusunun % 2i'ine kadar ulaşacak sayıda Rum Kuzeye
yerleşebilecekti. Kıbrıssorununda önemli konulardan birisi olan mülkiyet ile
ilgili olarak da plan iki kurucu devletten ikişerve Kıbrıslı olmayan, Türkiye,
Yunanistan ve Birleşik Krallık vatandaşı da olmayan yedi kişiden oluşacak
bir Mülkiyet Kuruluoluşturulmasınıiçermekteydi. Kurulun LOyıl süreyle
gö-revyapması ve bu süre sonunda da görev süresinin bireryıl uzatılması
ön-görülmekteydi. Plana yönelik Rum Kesiminin itirazıfedere devletlere verilen
yetkilerinfazlalığı noktasında olmuştur.Kuzeyden göç eden Rumiarın
maksi-mum sayıdaKuzeye dönmeleri beklentisininyanı sıraTürkSilahlı
Kuvvetle-rinin de adadan hemen çıkması Rumiarıntalepleri arasındaydı. PlanınTürk
tarafını rahatsız edici yönleri ise Kıbrıs'ta.iki kesimliliği ortadan kaldıracak
ve Türkiye'nin etkin ve fiili garantisinisulandıracaköğeleriçermesiydi. Plana
göre adada TürkSilahlıKuvvetlerininvarlığıkademeli olarakazaltılıyordu.
As-kersayısı29 ayda 6 bine 20i i'de 3 bine ve 20i8'den sonra üçyıldabir gözden
geçirilmesişartıyla650'ye
indinlecekti.'
Planınikikesimliliğiortadankaldırabilecekasılyönü ise derogasyon olarakadlandırılan sınırlamalarınözellikle
yerleşim sınırlamalarınınAB müktesebatına uymadığı gerekçesiyle ortadan
kaldırılabileceğiydi.Çünkü derogasyonlar ABtarafındanbirincil hukuk haline
getirilmernişti."Mülkiyet ile ilgili düzenlernede sorunu çözmekten uzaktı. i
O
yıl süreyle görev yapacak olan Mülkiyet Kurulu mülklerle ilgili statünün daha
uzun süre belirsizolacağı anlamınagelmekteydi. Ortak devletin veoluşturucu
devletin mülklerle ilgili olarakdavaların durdurulmasıiçin Avrupa İnsan
Hak-larıMahkemesine talepte bulunabilecekleri belirtiise de, böyle bir talep
Avru-pa İnsan HaklarıMahkemesi hakimleri için bağlayıcı değildir." Şubat2003'de hazırlananplan üzerinde Laheyde bir anlaşmaya varılarnamıştır.Bu arada
KıbrısRum Kesimi'nde plana sıcak baktığıizlenimi veren Klerides seçimleri kaybetmişve planakarşıolan Papadopulos Güneye DevletBaşkanı olmuştur.
KKTCde ise i4Aralık 2003 tarihindeyapılanseçimler sonucunda
Cumhuri-yetçi Türk Partisi ve Demokrat Partiarasındakoalisyon hükümetikurulmuştur.
KKTCnin 23 Nisan 2003 tarihinden itibaren Güneyden Kuzeye geçişler için
kapıları açmasıyla başlayan süreç New York'ta Türkiye, KKTC, Yunanistan ve
Kıbrıs Rum Kesimi'nin katıldığı görüşmelerekadar devametmişve ardından
7 Gündüz Aktan, "Nedir BuTelaş",RadikaL. 31 Mart 2004, Gündüz Aktan,"Kıbrıs Çeşitlerneleri",
Radikal,7 Nisan 2004.
8 Gündüz Aktan,"Derogasyorılar",Radikal,24 Mart 2004.
9 Ertan EfegiI.Temel KonularışığındaAnnan Belgesi'nin Analizi,Ankara:Gündoğan Yayınları,2003, s. 62.
er
Akademik Bakış 65 Ciltı, Sayı ı Kış2007cr
Akademik Bakış 66 Cilt i,Sayıi Kış2007İsviçre'ninLuzern kenti yakınlarındakiBürgenstock'dayapılan görüşmelerin son turu sonucunda ortaya Annan Planınınreferanduma sunulan versiyonu
çıkmıştır.Referanduma sunulan metinde Kuzeyeyerleşecek Rumiarın oranı%
18 olarakbelirlenmişve Rum Kesimine%Tsi Kuzeyden,%2.5'i ara bölgeden ve % i 'i İngiliz üslerinden olmak üzere toprak bırakılmıştır.Plana göre 60-70 bin civarındaRum Kuzeyeyerleşecekti. Türktarafına yerleşecek Rumların
ikincil ikametgahmantığınagöre Federal düzeyde seçme ve seçilmehaklarını
Güneyde kullanacakları hükmü getirildi Böylece Senatodaki Kuzeyden
seçi-leceklerin Türkolmasıgaranti ediliyordu.ıdSonuçta plan Rum Kesiminde red-dedilinceyürürlüğegiremedi. Ancak daha sonra Kıbrıssorunu ile ilgilitartış
malarda temelolabilecek birçalışmaolarakkalmıştır.KKTC ise reterandum-da verilen evet oylarından dolayı izolasyonların kalkması konusunda büyük bir beklenti içerisinegirmiştir.Türkiye'de de Rum Kesimi'nin hayır oylarıyla
sorunun çözümsüzkalması karşısında Kıbrıssorununun AB üyelik sürecinde engelolarak konamayacağı kanısı belirmeye başlamıştı.Ancak referandum
sonrasısüreçte KKTC ve Türkiye'nin beklentileriningerçekleşmediğiveMayıs
2004'den itibaren referandumda çıkan hayır oylarınarağmen Kıbrıs Cumhu-riyeti adıylaAB üyesi olan Kıbrıs Rum Kesimi'nin Türkiye'nin üyelik süreci önünde de ciddi sorunlara yolaçabileceği ortaya çıkmıştır.
17Aralık 2004 AB Brüksel Zirvesi'nin Sonuç Bildirgesi'nin 19. mad-desinde Türkiye ile üyelik müzakerelerinin başlamasındanönce Ankara Ant-laşmasının iO yeni AB üyesini de kapsayacak şekilde güncellenmesi
isten-miştir. Ayrıca23. maddeye göre her müzakerebaşlığının açılıp, kapanmasın
da AB ülkelerinin onayınıngerekmesidir. Bu durum Kıbrıs Rum Kesimi ve Yunanistan'a önemli bir avantaj getirmektedir. Türkiye, Ankara Antlaşmasını
iOyeni AB üyesini de kapsayacakşekilde genişleten Uyum protokolü olarak daadlandırılanEk Protokolüonaylamışancak bir de deklarasyonyayınlamış tır. Bu deklarasyon 6 paragraftan oluşmaktadırve Türkiye burada protokolü
onaylamasınınGüney Kıbrıs Rum Yönetimini tanıma anlamına gelmediğini
vurgulamıştır.YineKıbrıssorununa çözüm konusundakararlılığınıifade eden Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin 1960yılında kurulan asılortaklıkdevleti
ol-madığını ve Türkleri temsil etmediğini belirtilmiştir.Türkiye deklarasyon ile 1960 garanti, ittifak vekuruluş antlaşmalarındankaynaklanan hak ve menfa-atlerinde birdeğişme olmadığınıteyitetmişve Deklarasyonda ek protokolün
LO Bakınız, KamerKasım, "KıbrısSorunu ve Türkiye'nin Avrupa Birliği'neÜyelik Süreci", Harun Arıkanve Muhsin Kar (Der.), mrkiye-AvrupaBirliği Rişkileri, SiyasaL. Bölgesel ve Ekonomik Boyutlar,
Ankara: SeçkinYayıncılık,2005, s. 259-273. KamerKasım, "KıbrısSorunu veDoğuAkdeniz'de Güvenlik", KamerKasımve ZerrinA.Bakan (Der.),UluslararasıGüvenlikSorunları, Ankara ASAM
imzalanmasının
KKTC ile olan
ilişkileri değiştirmeyeceğide
vurgulanmıştır.Türkiye,
Kıbrıs'ta kapsamlıbir çözüm sonucunda
oluşacakyeni
ortaklıkdev-leti ile
ilişkilertesis etmeye
hazır olduğunuda
vurgulamıştır.Deklarasyon
metniyle birlikte Türkiye
Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan basın açık lamasındada
KıbrısCumhuriyeti
adıyla tanınanRum Yönetimi'nin sadece
Yeşil Hat'tın
güneyinde egemen
olduğu belirtilmiştir.i"Türkiye'nin
bu
dekla-rasyonuna
karşıAB Daimi Temsilciler
toplantısındamüzakere süreci
içeri-sinde Türkiye'den
"KıbrısCumhuriyeti"ni
tanıması istenmiştir.Yine
tanımaile
Kıbrıssorununun çözümü birbirinden
ayrılmışve sürekli Türkiye'nin bir
şantaj altında kalmasını sağlayacak
bir ifadeye yer
verilmiştir.Bu Türkiye'nin
ileri
sürdüğü tanımanın Kıbrıssorununun çözümüne
bağlı olduğu şeklindeki
politikasına uymamaktadır.Yine Türkiye'den liman ve
havaalanıarınıRum
Kesimi
ulaşım araçlarına açmasıda istepmektedir ve bu durumun
gerçek-leşmemesinin
bütün müzakereyi
etkileyeceği belirtilmiştir.Türkiye 24 Ocak
2006 tarihinde soruna çözüm
amaçlıbir eylem
planıortaya
atmıştır.Bu plan
şu hususları
içermektedir:
ı)Türkiye'nin
limanlarının,AT-Türkiye Gümrük
Birliği kapsamındaki malların
ticareti çerçevesinde
KıbrısRum gemilerine
açılması.
2)
KıbrısRum havayolu
taşıyıcılarınınüst
uçuşlariçin Türk hava
sa-hasını kullanmalarına
ve Türk
havaalanıarını kullanmalarına,ilgili
uluslara-rası
kurallar ve usuller çerçevesinde izin verilmesi. 3) Gazimagosa, Girne ve
Gemikonağı
dahiL, Kuzey
Kıbrıs'taki limanların, KıbrısTürk yönetimi
altında malların, kişilerinve hizmetlerin
uluslararası dolaşımına açılması.4) Ercan
Havaalanı'nın Kıbrıs
Türk yönetimi
altında doğrudan uçuşlara açılması. 5)Kuzey
Kıbrıs'ınekonomik bir
varlıkolarak AB gümrük
birliğinepratik
açıdandahil edilmesi
amacıyla,özel düzenlemelerin
yürürlüğegirmesi. Ada'daki
ta-raflar
arasındave taraflar ile
dünyanıngeri
kalanı arasındaticaretin engelsiz
biçimde
yapılmasının sağlanması.6)
KıbrısTürk
tarafının uluslararasıspor-tif, kültürel ve sosyal alanlardaki
diğerfaaliyetlere serbestçe
katılabilmesi.Türkiye bu maddelerin
uygulanmasınayönelik olarak da
planın devamında şunları önermiştir7) Üzerinde
mutabık kalınacakbir takvim çerçevesinde bir
bütün olarak uygulanacak eylem
planınanihai
şeklinivermek
amacıyla,BM
Genel Sekreteri'nin himayesinde ve Türkiye, Yunanistan,
KıbrısTürk
tarafıve
Kıbrıs
Rum
tarafının katılımıylaen geç
Mayıs/Haziran2006'ya kadar bir üst
düzey
toplantı gerçekleştirilmesi.8) Eylem
planıve
toplantının sonuçlarınınBM Genel Sekreteri
tarafındanBM Güvenlik Konseyi'ne
sunulması;BM Genel
iı T.c. Dışişleri Bakanlığı web sayfası. http/lwww.mfa.gov.tr/NR!rdonlyres/CFIDE678-FA55-4B98-9E39 23D34C343EA5/0/DEKLARASYONMETNi.doc , 29 Temmuz 2005. Kamer Kasım, "AvrupaBirliğiÜyelik SürecindeKıbrıs,Ermeni Sorunu veAzınlıklar",AvrasyaDosyası,Cilt. iı,
Sayı.1,2005, s. 94-96.
er
Akademik Bakış 67 Cil! I,Sayı i Kış2007tt'
Akademik Bakış 68 Cilt i,Sayı i Kış2007Sekreteri'nin ayrıca, gelişmeleriGüvenlik Konseyi'ne rapor etmekamacıyla, planın uygulanmasınısürekli gözetim altında tutacak bir mekanizma
kurul-masıhususunu dadeğerlendirmesi. 9) BM'nin ve AB Komisyonu'nun özellik-leKıbrısTürktarafına sağlayacağı destek, önerilen tedbirlerinuygulanmasını
kolaylaştırmayayardımcı olacaktır. ıO)Eylem planı hiçbirşekildeilgili taraf-larınhukuki vesiyasi pozisyonlarına halel getirmeyecektir. Eylem planı, Kıb
rıs sorununa kapsamlı çözüm perspektifinden, Ada'da gerçek birişbirliğive karşılıklı güven ortamı yaratmayı amaçlamaktadır." Plan Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Yunanistan tarafındankabul görmemiştir. Ardından Finlandiya
tarafındanortaya atılanplan da kabul görmemiştir.
Türkiye 2006AralıkAB Zirvesi öncesinde de bir öneride bulunmuştur.
Türkiye bir liman ve havaalanını Kıbrıs Rum Kesimi sivil araçlarına ı yıllı ğına açmayıteklif etmiştir. KarşılığındaAB'den BM şemsiyesi içerisinde bir çözüme destek olmasını ve AB Komisyonu'nun hazırladığı DoğrudanTicaret
Tüzüğü çerçevesinde Magosa limanı'nın KKTC idaresinde ticarete ve Ercan Havaalanının da yine KKTC idaresinde ı2ay içerisinde doğrudan
uluslarara-sı uçuşlara açılmauluslarara-sını istemiştir.Bunlar sivil, ticari ve kargo uçuşlarını
kap-samaktaydı. Türkiye'nin önerisi AB Komisyonu tarafındanolumlu bir adım
olarak değerlendirilirken,dönembaşkanıFinlandiya önerinin müzakerelerin
rayına oturması için yeterli olmadığınıifade etmiştir. Kıbrıs Rum Yönetimi ise öneriyi Türkiye'nin AB sürecinde yerine getirmesi gerekli yükümlülüklerini
"KıbrısCumhuriyeti'''nin ödün vermesinebağlamasıolarakdeğerlendirmişve özellikle ErcanHavaalanının açılmasının KKTC'yitanımak anlamına
gelebile-ceği belirtilmiştir.il
Türkiye liman vehavaalanıarının KıbrısRum Kesimi araçlarına açılması için KKTC'ye yönelikizolasyonların kaldırılmasınıistemektedir. Referandum
sonrasısüreç ise hem Türkiye hem de KKTC'de hayalkırıklığınanedenolmuş
tur. AB soruna çözüm bulma gayretine devam ederken Kıbrıs Rum Kesimi'ne baskı uygulamak yerine Türkiye'nin üyelik sürecinde Kıbrıs sorununu Türkiye'ye karşıkullanmapolitikasına yönelmiştir.Yunanistan veKıbrıs Rum Kesimi'nin ABmekanizmasını Kıbrıssorununda lehlerine kullanmaçabaları
nakarşınTürkiye Kıbrıskonusunun BM çerçevesi içinde elealınmasını iste-mektedir. ABD için ise Irak'takigelişmelerveİran ile olan problemlerden do-layıTürkiye ile ilişkilergiderek önem kazanmaktadır. Kıbrısyüzünden Türkiye
12 T.C. Dışişleri Bakanlığı web sayfası, http./iWww.mfa.govtr/MFA_tr/guncel;jJeni_acilimhtm ,
OL 11.2006.
i 3 KamerKasım, "KıbrısSorununda Çözüm Önerilerineilişkin Düşünceler",Journalaf
ile problemyaşamakistemeyen ABD yönetimi BM çerçevesinde sorunun ele alınması politikasını savunmaktadır. Adanın bölünmüş şekliyle üyeliğe alın
mış olmasıAB için bir problemdir. ABD'nin önem verdiğikonu iseKıbrıs'taki
İngilizüslerininmuhafazasıdır.ABD veİngiltereOrta Doğu'yayönelik
operas-yonlarda bu üsleri kullanabilmektedirler. Zaten Annan Planında da İngiltere
adadaki üslerini korumaktaydı. Adadaki yapı kısa sürede bir çözüm
buluna-madığı takdirde ayrışmaya doğrugitmektedir. Bu süreçte KKTCde tanınma
yolunda bazı girişimlerde bulunmuştur Bu konuda ilksomutadım KKTC ile
Suriyearasındaferibot seferlerininbaşlamasıdır.Bu seferlerintanıtma
turun-da KKTC heyeti KKTCpasaportlarıylaSuriye'ye girmiştir. KKTCdeki
Gazima-ğusa limanından feribotla Suriye'nin Lazkiyelimanına gelen heyeti limanda
Suriye yetkilileri karşılamıştır.Suriye Denizcilik Odası Başkanı Sabıra KKTC
vatandaşlarına diğer ülke vatandaşlarına uygulanan prosedürün
uygulana-cağını belirtmiştir."Suriye'nin bu politikasını Güney Kıbrıs Rum Yönetimi
protestoetmiştir.Türkiye'nin Orta Doğuve Kafkasya-Orta Asyacoğrafyasında
gelişen ilişkileri ve referandum sonrası Kıbrıs Rum Kesimi'nin çözüm
iste-meyen taraf olarakalgılanmasınınetkisiyle KKTCninbazı ülkelerletemasları
kolaylaşmıştır.KKTCBaşbakan YardımcısıveDışişleri BakanıTurgayAvcı 62.
BM Genel Kurulu vesilesiyle olan İslam Konferansı Örgütü Dışişleri
Bakan-ları Koordinasyon toplantısına katılmakiçin gittiği New York'da temaslarda
bulunmuşve Pakistan Dışişleri Bakan Yardımcısı Riaz Khanbaşkanlığındaki
heyetle bir arayagelmiştir.15KKTC yetkililerinin bu tarztemaslarının giderek
artmasıbeklenebilir.
Sonuç
İngiltere'nin egemenliğini sona erdiren iki toplumlu ve iki kesimli Kıbrıs
Cumhuriyeti'nin 1963olaylarıyla birlikte yaşayamayacağının anlaşılmasıve
Makarios'undevrildiğidarbe ileyapınıntamamen çökmesi ve Türkiye'nin
Ga-rantörlükhaklarınadayanarakyaptığı Barış Harekatı sonrası Kıbrıs'tayeni bir
dönem başlamıştır. Soğuk Savaş dönemi koşullarında Kıbrıs sorununa
yö-nelik ülkelerin politikalarıglobal kaygıları yansıtmışve Sovyetler Birliği'nin
bölgede etkinliğini sağlamamasıveKıbrıssorunu yüzünden Türkiye ile
Yuna-nistan arasında çıkabilecekolan bir çatışmanınNATO'nun Güney kanadına
zarar vermemesi NATO üyesi ülkelerin Kıbrıssorununa yönelikpolitikasında
belirleyici olmuştur. Soğuk Savaş döneminin sona ermesi ise Kıbrıs
soru-ı4"Sur iye KKTC PasaportunuKabul Etti",KıbrısPostası,httpz/www.kibrispostast.corn/ ,23 Eylül 2007.
i5"Avcı: iKÖilişkilereBüyük Önem Veriyoruz",KıbrısPostası,http.z/www.kibrispostasi.com/ ,29 Eylül 2007.
tt'
Akademik Bakış 69 Cilti,Sa yıi Kış2007er
Akademik Bakış 70 Cilt i,Sayı J Kış2007nundaki temel parametreleri değiştirmiştir.ABD içinartıkSovyetlerBirliğine
karşı Kıbrıs'takontrolü sağlamakve iki NATO üyesi müttefik olan Türkiye ve Yunanistan'ın arasındaki Kıbrısyüzünden çıkabilecekolan birçatışmayı ön-leme saiki ortadan kalkmıştır. KıbrıssorunundaKıbrısRum Kesimi'nin AB'ye tam üyelikbaşvurusuve Als'nin bubaşvuruyu elealmasıylabirlikte AB faktö-rü devreyegirmiştir.ABD 1990'ların ortalarınakadar soruna Als'nin müdahale etmesini istemezken bu politikayı daha sonra değiştirmiştir. ii Eylül 200i terörsaldırıları sonrası gelişmelerveardındanIrakSavaşıbölgeyeyakınolan Kıbrıs'ta istikrarı önemli kılmıştır. İngiltere'ninadadaki üsleri Orta Doğu'ya müdahalelerde ABD için de önem taşımaktadır. Türkiye'nin AB üyelik süre-cini destekleyen ABD için önemli bir konu da Kıbrıs sorununun Türkiye'nin üyelik sürecini sekteyeuğratmamasıdır.ABD bu nedenle AB'nin soruna
mü-dahilolması konusundaki politikasını değiştitse de Türkiye'nin beklentisi doğrultusundasoruna BM çerçevesinde çözüm bulunması için girişimlerde bulunmuştur.Nitekim BM'nin yeni birKıbrısÖzel Temsilcisiatamasıyolunda ABD'nin telkinleri ve BM'nin süreci başlatmasıyolundaısrarısöz konusudur, Yunanistan Türkiye'nin AB üyelik sürecinde bulunmasını Kıbrıs'tave Ege'de isteklerini gerçekleştirmekiçin kullanma eğilimindedir. Kıbrıs Rum Kesimi'nde ise mevcut yönetim iki kesimli ve iki toplumlu yapıya dayalıbir çözümü kabul etmeyeceğini açıkçabelli etmiştir.AB ise referandurn'da evet
oylarına rağmen KKTCye yönelikizolasyonların kaldırılmasıyönünde adım
atmamakta ve adeta KKTCcezalandırılmaktadır. KKTCnin izolasyonunun de-vam etmesi veegemenliğinin tanınmaması tarafların eşit şartlarlamüzakere etmesini engellemektcdir. Türkiye liman vehavaalanıarınınRum Kesimi araç-larına açılması için KKTCye yönelik izolasyonların kalkmasınıistemektedir. Türk tarafı planın reddedilmesi sonrasındada açılımlarına devam etmiştir. Lokmacı barikatının kaldırılması önemli biradımdır.KKTC mülkiyet ile ilgili başvuruları değerlendirmeküzere komisyon kurmuş ve buraya yapılan baş vurular ile ilgili olarak kararlarverilmiştir. KKTC ve Türkiye'de plan sonrası
gelişmeler değerlendirildiğindeAls'nin Güney Kıbrıs Rum Yönetimine çö-züm içinbaskı yapmadığıhatta Rum Yönetimi'ninKıbrıs'ıTürkiye'nin üyelik süreci önünde kullanmaya devam ettiği izlenimi oluşmuştur.Çözüm süreci uzadıkçaiki ayrıtoplumun mevcut durumdayollarınadevam etmeleri çözüm olarakkarşımıza çıkmaktadır. CumhurbaşkanıAbdullah Gül'deyaptığıilkdış
gezi olan KKTCdeki açıklamasındaadada iki ayrı toplumun olduğunu vur-gulamıştır. Buşartlarda iki toplumu ortak bir devletçatısı altındabir araya getirecek bir formülübulmanınya dakalıcı kılmanın zorluğu ortadadır. İki ayrı devletliyapıgiderekpekişmektedir.AB'nin dışındaki uluslararası toplumun-da referandum sonrası Kıbrıs sorununa bakışıda değişmiştir. Orta Doğu ve
Hazar bölgesi enerji kaynaklarıüzerindeki tartışmave rekabetin devam ettiği ve Orta Doğu'daki sıcak ortamın sürdüğü biryapıda Kıbrısstratejik önemini korumaya devam edecektir. Adadaki ingiltere'nin egemen üslerinin korundu-ğu yapıdan İngilteregibi ABD'deşikayetçi değildir. KıbrısRum Kesiminde de hiçbir şekilde Kuzeyle bir arada yaşamayı istemeyen azımsanamayacakbir kitlevardır.KKTC'de de giderekuluslararasıalanaçıkmave ekonomik anlam-da anlam-dagelişmeler başlamıştır. Türkiye için ise mevcut yapı sadece AB üyelik sürecinde sorun oluşturması sebebiyletartışılmaktadır.Bunun aşılabilmesi halinde uzun ömürlü olmayacak veçatışmalarayol açabilecek birantlaşmaya mevcut durumu Türkiye'de tercih edecektir. Eğer Kıbrıssorunuyla ilgili yeni bir BMplanıveyagirişimiolursa bu Annan Planınıtemel alacaktır.iki kesimli ve iki toplumlu birplanının KıbrısRum Kesimine kabul ettirilmesi için AB ve ABD'nin baskısı gereklidir. Türkiye'nin de Annan Planında belirtilen şekilde
yeni bir planda da yer alabilecek olan derogasyonların kalıcılığıiçin AB tara-fından birincil hukuk haline getirilmesinde ısrarcı olmasıgereklidir. AB'nin soruna müdahil olmasındakiikilem Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi üye ülke iken Türkiye'nindışarıda kalmasıdır.
KAYNAKÇA
"Avcı iKÖ ilişkilere Büyük Önem Veriyoruz", Kıbrıs Postası, http.z/www.kibrispostasi. corn/, 29Eylül2007,
"Suriye KKTC Pasaportunu Kabul Etti",Kıbrıs Postası,httpz/www.kibrispostasi.com/. 23 Eylül2007,
AKTAN Gündüz, "Derogasyonlar", RadikaL,24Mart2004, AKTAN Gündüz, "Kıbrıs Çeşitlerneleri". RadikaL,7Nisan2004, AKTAN Gündüz, "Nedir BuTelaş", Radikal, 31Mart2004,
DODD Clement H. (der.) Cuprus The Need for New Perspectives,Cambridgeshire, The Eot-hen Press,1999,
DODD Clement H" The Cuprus Imbroglio,Huntingdon: The Eothen Press,1998, EFEGiL Ertan, Temel KonularışığındaAnnan Belgesi 'nin Analizi,Ankara Gündoğan Yayın
ları,2003,s,62,
EREGÜN Necati,The Cuprus Dispute,Nicosia K, Rüstem and Brother. 1984,
FıRATMelek, "1990-200i Yunanistan'lailişkiler", BaskınOran (DeL), 7UrkDiş Politikası
Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler,Yorumlar, Cilt. 2,İstanbul: iletişim Yayınları,2001,s,461.
iSMAiL Sebahattin, 150 SorudaKıbrıs Sorunu,İstanbul: Kaştaş Yayınları, Ağustos 1998,
tt'
Akademik Bakış 71 Ciltı, Sayıi Kış2007er
Akademik Bakış 72 Cilt ı, Sayı ı Kış2007KASIM Kamer, "Avrupa BirliğiÜyelik SürecindeKıbrıs,Ermeni Sorunu veAzınlıklar", Avraslja Dosljası, Cilt. ll,Sayı i, 2005, ss. 94-96.
KASIM Kamer, "KıbrısSorunu veDoğuAkdeniz'de Güvenlik", KamerKasımve Zenin A.Bakan (der.). UluslararasıGüvenlikSorunları,Ankara: ASAMYayınları, 2004, ss.
125-140.
KASIM Kamer, "KıbrısSorunu ve Türkiye'nin Avrupa Birliği'neÜyelik Süreci", Harun
Arıkanve Muhsin Kar (der.), Türkilje-AvrupaBirliği Aişkileri, Siljasal, Bölgesel ve Eko-nomik Boljutlar,Ankara: SeçkinYayıncılık, 2005, ss. 259-273.
KASIM Kamer,"KıbrısSorununda Çözüm Önerilerineilişkin Düşünceler",Journalaf Tur-kishweekllj,http://www.turkishweeklynet, ii Aralık2006
KRAUTHAMMER Charles, "The Unipolar Moment", Foreign At!airs,Cilt. 70,Sayı I, Ba-har 1991, ss. 23-33.
KRAUTHAMMER Charles, Democratic Realism An American Foreign Policlj for a Unıpoiar World,Washington D.C: EEl Pres, 2004.
SALEM Norma (Der.), Cljprus. A Regional Conflict and Its Resolutian,New York: St. Martin's Press, 1992.
T.C. Dışişleri Bakanlığı web sayfası, http/lWwwmfagovtr/MFA_tr/gurıceL1Jeni_acilimhtm, 01.11.2006
T.C. Dışişleri Bakanlığı web sayfası, http://www.mfa.gov.tr/NRlrdonlyres/CFIDE678-FA55-4B98-9E39 23D34C343EA5/0/DEKLARASYONMETNi.doc, 29 Temmuz 2005
TOPUR Tuncer,
Dürılja
veTürkilje-AB-Kıbrıs Üçqenı,
Ankara Yeni TürkiyeYayınları,
2002,~
ss. 384-385.USLU Nasuh,"KıbrısSorunu ve ABD",AvrupaBirliği Kıskacında KıbrısMeselesi, İrfanKaya Ülger ve Ertan Efegil (der.). Ankara: Ahsen Yayıncılık,200 i, ss. 153-i54.
