FARMAKOGNOZİ ANABİLİM DALI
Anabilim Dalı Başkanı
Prof. Dr. H. GÜLÇİN SALTAN
Öğretim Üyeleri
FARMAKOGNOZİ ANABİLİM DALI
Anabilim Dalı Başkanı
Prof. Dr. H. GÜLÇİN SALTAN
Öğretim Üyeleri
Prof. Dr. Belma KONUKLUGİL Prof. Dr. M.Levent ALTUN
Prof. Dr. Betül SEVER YILMAZ Prof. Dr. Alev TOSUN
Doç. Dr. Dr. Özlem BAHADIR ACIKARA Yard. Doç. Dr. Sinem ASLAN ERDEM Yard. Doç. Dr. Alper GÖKBULUT
• Öğretim Üye Yardımcıları
• Dr. Ecz. Burçin ERGENE
• Dr. Ecz. Serkan ÖZBİLGİN
• Uzm. Ecz. Ayşenur YAZGAN
• Uzm. Ecz. Melek KARACAOĞLU
• Uzm.Ecz. Ekin KURTUL
• Ecz. Selman ŞABANOĞLU
Farmakognozi: Doğal kaynaklı ilaç hammaddelerini inceleyen bilim dalı
• İlaç Hammaddesi: Drog
Etken madde Yardımcı madde
Farmakognozi’nin kapsamı
• Drogların tanımı
• Saflık ve kalite kontrolleri
• Etkili bileşiklerin standardizasyonu
• Koruma ve saklama
• Etkili bileşiklerin teşhis ve miktar
tayini
Yerüzünde bulunan bitki türü:
250.000
Türkiye’de 12.000
Eczacılık, bitkilerin taşıdığı etken maddelerin, etkilerinin, kullanılış biçimlerinin ve zararlarının
öğretildiği tek meslek grubudur.
Farmakognozi’nin kapsamı
• Tıbbi bitki kültürü
• Hücre ve doku kültürü
• Biyokimya ve genetik
Biyolojik kaynaklı bir bileşiğe
ulaşmak,yeni ilaç hammaddesi bulmak
ve geliştirmek, botanik, farmakognozi,
biyoloji, farmakoloji,kimya ve toksikoloji
bilim dallarını içine alan multidisipliner
bir çalışma gerektirir.
Farmakognozi’nin kapsamı
Etken madde +yardımcı madde=müstahzar
İlaç hammaddeleri:
• Doğal kaynaktan tüketme
• Sentez
• Yarısentez
Drog: Farmakognozinin konusu olan doğal kaynaklı ilaç hammaddeleri
Droque: kuru ot
İlaç Hammaddeleri
• İnorganik
• Mikroorganizma ve mantarlar
• Bitkisel ilaç hammaddeleri (glusitler, alkaloitler, yağlar, reçineler, balsamlar v.s.)
• Hayvansal maddeler
Drog
• Bitkisel kaynaklı
(Bitkilerden, Mikroorganizmalardan)
• Hayvansal kaynaklı
(Hayvanlardan, İnsanlardan)
• Deniz canlıları (bitkiler ve
hayvanlar
Farmakognozi Eğitimi
Doğal İlaç Hammaddesi (Drog)
• Kaynak
• Türkiye’de yetişme yerleri
• Elde ediliş yöntemi
• Saflaştırma
• Miktar tayini
• Teşhis ve kalite kontrol
• Eczacılıktaki kullanım alanları
• Müstahzarlar
Drog seçimi
• Avrupa Farmakopesi’nde yer alanlar ayrıca eski TK, TF
• Türkiye’de müstahzarlarda bulunanlar
• Halk arasında yaygın kullanılanlar
Doğal maddeler
Yiyecek
Zehir
İlaç
Sınıflandırma
• Kimyasal sınıflandırma (drogların taşıdıkları etken madde grupları)
• Morfolojik sınıflandırma (drog tayin ve tanımı)
• Terapötik sınıflandırma (tedavi etkileri)
• Taksonomik sınıflandırma (familyalar)
• Biyogenetik sınıflandırma
Drogların kullanım alanları
• Fabrikalarda müstahzarların üretiminde
• Eczanelerde reçete hazırlanmasında
• Araştırma kuruluşlarında yeni ilaç
geliştirilmesinde
Drogların kullanım amaçları
• Çay hazırlanması
• Galenik preparat hazırlanması
• Etken madde eldesi
• Yardımcı madde eldesi
• Yarısentez ürünlerinin eldesi
• Sentetik ilaçlara model oluşturmak
Çay Hazırlanması
• Suyla infüzyon ya da dekoksiyon şeklinde hazırlanan preparatlardır.
• Bu şekilde hazırlarken kullanılacak bitkinin özelliğine dikkat edilmelidir.
• Örneğin elimizde UY taşıyan bir bitki, ince yaprak, çiçek varsa infüzyon tercih edilir.
• UY taşımayan kök, meyve, tohum, kalın yaprak gibi organları taşıyan bitkiler için dekoksiyon tercih edilir.
Galenik Preparat Hazırlamak
• Saf alkol ve çeşitli oranlardaki alkol- su karışımı ile hazırlanan ekstreler eczacılıkta Galenik
Preparatlar arasında yer alır. TF’de Tinctura Opii, Tinctura Digitalis, Sirupus Ipecacuanhae
compositus bunlara örnek olarak verilebilir.
Etken madde eldesi
• 1803 morfin 1921 lobelin
• 1810 kinin 1930 digoksin
• 1831 atropin 1931 reserpin
• 1848 papaverin 1935 tubokürarin
• 1860 kokain 1935 ergometrin
• 1869 digitoksin 1949 sennozit
• 1875 pilokarpin
• 1918 ergotamin
• Vitaminler, antibiyotikler, antikanser
ilaçlar
National Cancer Institute Malone metodu (1981)
• Bitki seçimi (bilgisayar)
• Bitkisel örnek toplanması (floralar araştırılarak)
• Toz etme, süspansiyon hazırlama, hayvanlara verme
• Semptomlara göre sonuçların
kaydedilmesi
National Cancer Institute Malone metodu
• Değişik ekstrelerin hazırlanması
• Materyal toplama
• Ekstraksiyon, izolasyon, saflaştırma
• Saf maddenin farmakolojik, toksikolojik incelenmesi
• Kimyasal yapı tayini
• Sentez ve yarısentez yollarının
araştırılması
Halk ilaçları
• Halk ilacı olarak kullanılan bitkiler özellikle Uzakdoğu’da Çin’de incelenip modern
yöntemler kullanılarak araştırmalar yapılmış ve bu sayede birçok etken madde
saptanmıştır.
• Örneğin;
• Artemisia annua, artemisin, sıtma
• Pamuk yağı, gossipol, antifertiliter
• Catharanthus roseus, vinkristin, vinblastin, antikanser
Yarısentez ürünlerinin eldesi
MORFİN
• Apomorfin (emetik)
• Kodein, dionin (antitussif)
• Eroin (uyuşturucu)
Ergotamin---Dihidroergotamin
Fitosteroller---steroidal hormon
sentezi
Sentetik İlaçlara Model Oluşturmak
• Kas gevşetici olan tübokürarin bisbenzilizokinolein yapısında olup araştırmacılar moleküldeki azotlar arasındaki mesafeyi ölçmek suretiyle bu mesafede azot taşıyan flaksadil gibi yeni moleküller
keşfetmişlerdir.
Anabilim Dalı Çalışmaları
• Doğal kaynaklı materyalden hareketle biyoaktif bileşiklerin saptanması
• Elde edilmesi,saflaştırılması
• Spektroskopik analizlerle yapı
tayini (UV, GC-MS, HPLC, NMR)
• Biyolojik etkiler
Anabilim Dalı Fiziki Yapısı
• Lisans öğrenci laboratuvarı ile 2 adet lisansüstü araştırma laboratuvarı
bulunmaktadır. Laboratuvarlar her öğrencinin ayrı çalışmasına imkan
verecek şekilde gerekli araç ve gereç
ile donatılmıştır.
Anabilim Dalı Fiziki Yapısı
• Bu laboratuvarda çoğunlukla bitkisel olmak üzere doğal kaynaklı
materyalden kalitatif analizler ile ekstraksiyon, izolasyon ve
kromatografik uygulamalar
yapılabilmektedir.
Temel Cihazlarımız
• Yüksek PerformanslıSıvı Kromatografi Cihazı, Flash kromatograf, LC-MS ve Gaz Kromatografi Cihazı ile UV –
spektrofotometresi ve Kromototron cihazı bulunmaktadır.
• Bu laboratuvarlar mikro ölçekte
ekstraksiyon ve izolasyon çalışmalarının
yanısıra endüstriyel ölçekte ekstraksiyon
ve distilasyon için de uygundur.
Lisansüstü Programı
• Tezli Yüksek Lisans (akademik
kurumlar, ilaç sanayii, araştırma ve kontrol laboratuvarları)
• Fitoterapi Tezsiz Yüksek Lisans
(eczaneler, bitkisel ilaç sanayii,tıbbi bitki tarım alanları)
• Doktora (akademik kurumlar, ilaç sanayii, araştırma ve kontrol
laboratuvarları)
Tezli Yüksek Lisans
• Akademisyen yetiştirmek, araştırma becerisini ve edinilen bilgilerin
değerlendirilmesini kazandırmaktır.
Böylece günümüzde ve gelecekte
eğitim ve araştırma kalitesini artırarak ülkemizdeki doğal kaynak
potansiyelini çalışıp değerlendirecek
eleman yetiştirmek
Tezli yüksek lisans zorunlu dersler
• Ekstraksiyon Yöntemleri Teorik
• Ekstraksiyon Yöntemleri Pratik
• Farmakognozide Kullanılan Kromatografi Yöntemleri Teorik
• Farmakognozide Kullanılan Kromatografi Yöntemleri Pratik
• Literatür Tarama Yöntemleri Teorik
• Literatür Tarama Yöntemleri Pratik
• Bitkilerde Bulunan Etken Madde Grupları
Seçmeli dersler
• Distilasyon Yöntemleri Teorik
• Distilasyon Yöntemleri Pratik
• Farmakope Analizleri Teorik
• Farmakope Analizleri Pratik
• Doğal Yolla Üretilen İlaç Hammadeleri Teorik
• Doğal Yolla Üretilen İlaç Hammadeleri Pratik
• Koku Bileşenleri ve Koku Analizi Teorik
• Koku Bileşenleri ve Koku Analizi Pratik
• Farmakognozide Özel Konular Teorik
• Farmakognozide Özel Konular Pratik
• Uçucu Yağların Fraksiyonlu Distilasyonu Teorik
• Uçucu Yağların Fraksiyonlu Distilasyonu Pratik
• Bitki Morfolojisi ve Bitki Tanıma Yöntemleri Teorik
• Bitki Morfolojisi ve Bitki Tanıma Yöntemleri Pratik
Seçmeli dersler
• Afyon Alkoloitleri
• Türkiyede Üretilen Uçucu Yağlar ve Terpenler
• Müstahzarlarda Yer Alan Doğal Ürünler
• Immunostimulan Bitkiler
• Halüsinojen, Allerjen ve Teratojen Bitkiler
• Fitokozmetik
• Doğal Kaynaklı Kozmetik Hammaddeleri
• Bitkisel Banyolar
• Drogları Hazırlama Yöntemleri
• Homeopati
• Vitamin ve Mineral Yönünden Zengin Doğal Ürünler
• Geleneksel Tedavide Kullanılan Droglar
• Hayvansal Kaynaklı Droglar
• Doğal Antioksidanlar
• Fitoterapi Müstahzarları
• Bitkisel İlaç Mevzuatı
Yüksek Lisans Program Hedefleri
• Bilgi :Programın amacına uygun olarak doğal ürünler ile ilgili bilgilerin (kaynak, elde edilişi, etki , kullanım vb.) lisans eğitim temellerine dayanarak daha detaylı biçimde verilmesidir.
• Beceri :Yüksek lisans eğitimi sırasında edinilen teorik bilgilerin uygulanabilir hale geçirilmesi (doğal kaynaklardan hareketle bazı preparatların
hazırlanabilmesi, analizlerinin yapılabilmesi vb.)
Yüksek Lisans Program Amacı
• Akademisyen yetiştirmek, araştırma becerisini ve edinilen bilgilerin değerlendirilmesini
kazandırmaktır.
• Böylece günümüzde ve gelecekte eğitim ve araştırma kalitesini artırarak ülkemizdeki doğal kaynak potansiyelini çalışıp değerlendirecek eleman yetiştirmek
Fitoterapi DroglarıTezsiz Yüksek Lisans
• Fitoterapinin (doğal ürünlerle tedavi) Türkiye'de de yaygın hale gelmesi, bu droglara (örneğin bitkisel) ait
preparatların ülkemize de ithal edilerek kullanılması yaygınlaşmıştır. Eczacıları bu konularda eğiterek bilgilendirmek
ve bu bilgilerini bu tip doğal ürünleri
kullanacak kişilere aktararak daha
faydalı olabilmeleri sağlanmaktadır.
Tezsiz YL zorunlu dersler
• Ekstrelerin Hazırlanması (Teorik)
• Ekstrelerin Hazırlanması (Pratik)
• Aromaterapi
• Literatür Tarama Yöntemleri (Teorik)
• Literatür Tarama Yöntemleri (Pratik)
• Fitoterapi I
• Fitoterapi II
• Bitkisel Çaylar (Teorik)
• Bitkisel Çaylar (Pratik)
• Fitoterapide Kromatografi Uygulamaları (Teorik)
• Fitoterapide Kromatografi Uygulamaları (Pratik)
• Dönem Projesi
Doktora Programı
• Akademisyen yetiştirmek, araştırma becerisini ve edinilen bilgilerin
değerlendirilmesini kazandırmaktır.
• Böylece günümüzde ve gelecekte eğitim ve araştırma kalitesini
artırarak ülkemizdeki doğal kaynak
potansiyelini çalışıp değerlendirecek
eleman yetiştirilmiş olacaktır.
Doktora programı hedefleri
• Bilgi :Programın amacına uygun olarak doğal ürünler ile ilgili bilgilerin (kaynak, elde edilişi, etki , kullanım vb.) lisans ve yüksek lisans eğitim temellerine dayanarak daha detaylı biçimde verilmesidir.
• Beceri :Yüksek lisans ve doktora eğitimi
sırasında edinilen teorik bilgilerin uygulanabilir hale geçirilmesi (doğal kaynaklardan
hareketle bazı preparatların hazırlanabilmesi, analizlerinin yapılabilmesi vb.)
Doktora zorunlu dersler
• Fitokimyada Araştırma Yöntemleri (T+Pr)
• Yüksek Performanslı Sıvı Kromatografisi (T+Pr)
• Farmakognozide Yeni Teknikler
• Fitokimyada Araştırma Yöntemleri
Doktora seçmeli dersler
• Farmakognozide Yeni Konular (T+Pr)
• Bitkilerde Etken Madde Biyogenezi
• Gaz Kromatografisi (Teorik)
• Gaz Kromatografisi (Pratik)
• Saponozitler
• Doğal Ürünlerde Antibakteriyal Aktivite Tayini
• Doğal Ürünlerde Antibakteriyal Aktivite
Tayini
Doktora seçmeli dersler
• İridoitler (Teorik)
• İridoitler (Pratik)
• Alkaloitler (Teorik)
• Alkaloitler (Pratik)
• Sabit Yağlar
Doktora seçmeli dersler
• Tanenler
• Kemotaksonomi
• Doğal Monoterpenler
• Doğal Seskiterpenler
• Doğal Pestisitler
• Deniz Ürünleri Farmakognozisi
• Fitofarmakolojik Tarama Yöntemleri
• Steroidal Alkaloitler
• Farmakognozide Hücre Doku ve Organ Kültürü
• Mikrobiyal Farmakognozi
Doktora seçmeli dersler
• Antikanser Bitkiler
• Etnofarmakognozi
• Protein Drogları
• Saponozitler
• Flavonozitler
• Flavonozitler
• Antrasenozitler
• Antrasenozitler
• Tanenler
• Doğan Diterpenler
• Poliholozitler
• Poliholozitler
• Lignanlar
• Lignanlar
• Kumarinler ve Basit Fenolik Bileşikler
BİTKİLERLE İLGİLİ
YARARLANILABİLECEK KAYNAK KİTAPLAR
• HERBAL MEDICINE , COMMISION E
• PDR FOR HERBAL MEDICINES
• MEDICAL BOTANY
• PRINCIPLES AND PRACTICE OF PHYTOTHERAPY (MODERN HERBAL MEDICINE)
• FFD MONOGRAFLARI
• TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA ÖNEMLİ TIBBİ BİTKİLER VE KULLANIMLARI
• FUNDAMENTALS OF PHARMACOGNOSY AND PHYTOTHERAPY
• PHARMACOGNOSY, PHYTOCHEMISTRY, MEDICINAL PLANTS
• HERBAL DRUGS
BİTKİLERLE İLGİLİ YARARLANILABİLECEK KAYNAK KİTAPLAR
• TÜRKİYE’DE BİTKİLERLE TEDAVİ GEÇMİŞTE VE BUGÜN
• FLORA OF TURKEY AND THE EAST ISLANDS
• FARMAKOGNOZİ DERS KİTABI I- II (MEKİN TANKER- NEVİN TANKER)
• FARMASÖTİK BOTANİK DERS KİTABI
• HEALİNG REMEDIES
• AVRUPA FARMAKOPESİ (EP)
• DİĞER FARMAKOPELER
• EMA,
• EFSA (European Food Safety Authority)
• FFD MONOGRAFLARI
BİTKİLERLE İLGİLİ YARARLANILABİLECEK KAYNAK KİTAPLAR
• ESCOP MONOGRAFLARI
• Medline Plus,
• Science finder/direct,
• Pubmed,
• PDR,
• Komisyon E,
• AHA (American Herb Association)
• AHPA (American Herbal Product Association)
• Scopus
• Science direct
• (TREASE AND EVANS) PHARMACOGNOSY
• (BRUNETON) PHARMACOGNOSY KİTABI
•
•
•
•
•
