Eser-Eser Türleri

(1)

Eser-Eser Türleri

Prof. Dr. Arzu Oğuz-Dr. Öğr. Üyesi Selin Özden Merhacı

Dr. Öğr. Üyesi Zehra Özkan Üner zhozkan@yahoo.com

(2)

• Eser Sahibinin Hakları

• Bağlantılı Haklar

• Eser dışı koruma yolları

(3)

Fikri Haklar

• Gayri maddi malvarlığı haklarıdır

• Mülkiyet hakkından ve kişilik hakkından farklılık arz eder

• Ülkeseldir

• Sınırlara tabidir

(4)

Eser Kavramı

• 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu

• Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve

edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleridir.

objektif koşul sübjektif koşul

(5)

Hususiyet

• Hirsch/Ayiter: herkes tarafından vücuda getirilemeyen

• Arslanlı: nisbi istiklal

• Yarsuvat/Nar: özgünlük

• Erel: sahibinin yaratıcı gücünü yansıtması

• Tekinalp: anlatım/üslup-sıradan olmama

(6)

Eser Kategorileri

• İlim ve edebiyat eserleri

• Musiki eserleri

• Güzel sanat eserleri

• Sinema eserleri

(7)

Fikri Haklar

• Yargıtay 11. H.D. 12.11.2002, E. 2002/8058, K.2002/10328 (Suluk/Orhan, Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku, Cilt II, s.120’den aynen)

• Dava konusu makalede taksitcard uygulaması ile bankacıların

tüketicilere kefil, işletmeleri garantör olmak suretiyile satıcı ve

tüketiciyi güven ortamı içerisinde bulundurduğu, tüketicinin

satın alırken kredi kullanmadığı için faiz yükünden kurtardığı,

bankaların satıcıdan ve tüketiciden ayrı ayrı komisyon alırken

piyasayı canlandırdığı genel ve soyut bir dille ifade edilse de ,

modelin detaylandırılmadığı, şematize edilmediği bu nedenle

FSEK md.2 uyarınca korunacak düzeyde olmadığı

(8)

Fikri Haklar

• Fikri haklar salt fikri korumaz

• Korunabilmesi için fikrin somutlaşmış olması gereklidir

• Yöntem, teori, uygulama esasları, matematik kavramlar korunmaz

• Yaratıcı bir faaliyet sonucu ortaya çıkmış olması gerekir, fikri bir çaba sonucu ortaya çıkması gerekir

• Yeterince somut olması gerekir

(9)

İlim ve Edebiyat Eserleri

İlim ve edebiyat eserleri şunlardır:

1. (Değişik: 7/6/1995 - 4110/1 md.) Herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler ve her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki

aşamada program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları,

2. (Değişik: 1/11/1983 - 2936/1 md.) Her nevi rakıslar, yazılı koreografi eserleri, Pandomimalar ve buna benzer sözsüz sahne eserleri

3. (Değişik: 7/6/1995 - 4110/1 md.) Bedii vasfı bulunmayan her nevi teknik ve ilmi mahiyette fotoğraf eserleriyle, her nevi haritalar, planlar, projeler, krokiler, resimler, coğrafya ve topoğrafyaya ait maket ve benzerleri, herçeşit mimarlık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimari maketler, endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri.

(Ek: 7/6/1995 - 4110/1 md.) Arayüzüne temel oluşturan düşünce ve ilkeleri de

içine almak üzere, bir bilgisayar programının herhangi bir ögesine temel oluşturan

düşünce ve ilkeler eser sayılmazlar.

(10)

dil ile ifade olunan eserler

• Hangi dilin kullanıldığının önemi yoktur

Ör: sümerce olabileceği gibi rakam da olabilir

• Yazılı veya sözlü olabilir

• İlmi eserlerin estetik olması aranmaz

• Avukat dilekçeleri

• Bilirkişi mütalaları

• Reklam sloganları

• Bilgisayar programları da dil ile ifade olunan

eserdir

(11)

sözsüz sahne eserleri

• Rakslar, yazılı koreografi eserleri, pandomima vb. sözsüz sahne eserleri

• Anlatım biçimi insan gövdesinin el, kol ve bacaklarının çeşitli hareketleridir

• Hareketlerin film, bant veya yazı ile tespit edilmesine gerek yoktur

• Doğaçlama hareket de korunur

(12)

sözsüz sahne eserleri

• Buz revüsü artistik ve sportif bir gösteri yüksek derecede yetenek gerektirse de eser değildir (öztan, s.121)

• Korunabilmesi için «hareket ve mimiklerle, ferdi hususiyetler arz edecek şekilde, hissi bir

muhtevanın ortaya konulmuş olması lazımdır»

(öztan, s.121’den aynen) ancak buz balesi aksi söz konusu olabilir

• Terbiye olunmuş hayvanlarla yapılan gösteriler

pandomima değildir

(13)

Bedii/estetik vasfı bulunmayan

• Her nevi teknik ve ilmi mahiyetteki fotoğraf eserleriyle

• Her nevi haritalar, planlar, projeler, krokiler, resimler, coğrafyaya,

topografyaya, mimarlığa ait maketler ve

benzerleri, her çeşit mimarcılık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimari maketler,

endüstri, çevre ve sahne tasarım projeleri

(14)

Bedii/estetik vasfı bulunmayan

• Estetik yönü bulunmayacak

• İlmi ve teknik mahiyette olacak

• Eser ilmi veya teknik bir konuyu

öğretmeye veya onun hakkında bilgi vermeye uygun olmalıdır

• Koruma konusu tasvir

• «neyin tasvir edildiği değil, nasıl tasvir

edildiği» önemlidir

(15)

Musiki Eserleri md.3

• Her nevi sözlü ve sözsüz beste

• İfade biçimi sesler ve sesin nasıl elde edildiğinin bir önemi yok

• Fikri çaba/hususiyet/yaratıcılık seslerin dizilişinde

• Notaların tespit edilmesi, kaydedilmesi şartı aranmaz

• İçerik ve şekil içiçe geçmiş durumdadır

(16)

Güzel Sanat Eserleri md.4

Güzel sanat eserleri, estetik değere sahip olan;

1. Yağlı ve suluboya tablolar; her türlü resimler, desenler, pasteller, gravürler, güzel yazılar ve tezhipler, kazıma, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden, taş, ağaç veya diğer maddelerle çizilen veya tespit edilen eserler, kaligrafi, serigrafi,

2. Heykeller, kabartmalar ve oymalar, 3. Mimarlık eserleri,

4. El işleri ve küçük sanat eserleri, minyatürler ve süsleme sanatı ürünleri ile tekstil, moda tasarımları,

5. Fotoğrafik eserler ve slaytlar, 6. Grafik eserler,

7. Karikatür eserleri,

8. Her türlü tiplemelerdir.

Krokiler, resimler, maketler, tasarımlar ve benzeri eserlerin endüstriyel model ve

resim olarak kullanılması, düşünce ve sanat eserleri olmak sıfatlarını etkilemez.

(17)

Güzel Sanat Eserleri

• Hangi malzemenin kullanıldığının veya neyin üzerinde yapıldığının bir önemi yok

• Estetik yönün sıradanlığı aşmış olması yeterli

• Hususiyet kendisini estetikte gösterir

• Güzel/çirkin, anlamlı/anlamsız olması

önem arz etmez

(18)

Sinema Eserleri md.5

Sinema eserleri, her nevi bedii, ilmi, öğretici veya teknik mahiyette olan veya günlük olayları tespit

eden filmler veya sinema filmleri gibi, tespit edildiği materyale bakılmaksızın, elektronik veya mekanik veya benzeri araçlarla gösterilebilen, sesli veya sessiz, birbiriyle ilişkili hareketli görüntüler

dizisidir.

(19)

Sinema Eserleri

• Eğer bir icranın tespiti ise bağlantılı haklar söz konusu olabilir

• İcranın tespiti olmayan ve hususiyet taşımayan belgesel, porno yapımlar, televizyon yapımları için özel bir hüküm öngörülmemiştir.

• Yalçın Tosun: sinematografik yaratım olabilmesi için birtakım yapısal unsurlar bulunmalıdır:

senaryo, diyalog , yönetim, özgün müzik, icracı

sanatçı ve yapım unsuru bir arada bulunmalı

(20)

İşlenme ve Derlemeler

• FSEK kapsamında sadece özgün eserler değil, aynı zamanda onlardan yararlanılarak

oluşturulan eserler de korunmaktadır

• İşlenme eser: Diğer bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilip de bu esere nispetle müstakil

olmayan ve işleyenin hususiyetini taşıyan fikir ve sanat mahsulleri

• Derleme eser: Özgün eser üzerindeki haklar saklı

kalmak kaydıyla, ansiklopediler ve antolojiler gibi

muhtevası seçme ve düzenlemelerden oluşan ve

bir düşünce yaratıcılığı sonucu olan eser

(21)

Başlıca İşlenme ve Derlemeler

• Tercümeler

• Roman, hikaye, şiir veya tiyatro oyunu gibi

eserlerden birinin bu sayılan türlerden başkasına çevrilmesi

• Musiki, güzel sanatlar, bilim ve edebiyat

eserlerinin film haline sokulması veya filme

alınmaya ve rtv ile yayıma müsait hale getirilmesi

(22)

Başlıca İşlenme ve Derlemeler

• Musiki aranjman ve tertipleri

• Bir güzel sanat eserinin başka bir türe sokulması

• Bir eser sahibinin bütün veya aynı cinsten olan eserlerinin külliyat haline sokulması

• Belirli bir maksada göre ve hususi bir plan içerisinde seçme ve toplama eserler

düzenlenmesi

(23)

Başlıca İşlenme ve Derlemeler

• Henüz yayımlanmamış bir eserin bilimsel

araştırma ve çalışma sonucunda yayınlanmaya elverişli hale getirilmesi

• Başkasına ait bir eserin açıklanması veya şerhi veya kısaltılması

• Bir bilgisayar programının uyarlanması,

düzenlenmesi veya programda herhangi bir

değişiklik yapılması

(24)

Eser Sahipliği

• Md. 1/B: Eser sahibi: Eseri meydana getiren (…)

⁽¹⁾

kişiyi,

• Madde 8:Bir eserin sahibi, onu meydana getirendir.

• Eser sahipliği, eserin meydana getirilmesiyle kendiliğinden kazanılır

• Telif hakkının doğumu için tescil gerekli değil

• İsteğe bağlı bir tescil sistemi var: ispat kolaylığı için

• Hak sahipliğini izleyebilmek için zorunlu tescil:

sadece film yapımcıları ve fonogram yapımcıları

(25)

Eser Sahipliği

• Mali hakları kullanma yetkisi münhasıran eser sahibine aittir.

• Aralarındaki özel sözleşmeden veya işin

mahiyetinden aksi anlaşılmadıkça; memur,

hizmetli ve işçilerin işlerini görürken meydana getirdikleri eserler üzerindeki haklar bunları çalıştıran veya tayin edenlerce kullanılır. Tüzel kişilerin uzuvları hakkında da bu kural uygulanır.

• Bir eserin yapımcısı veya yayımcısı, ancak eserin

sahibi ile yapacağı sözleşmeye göre mali hakları

kullanabilir

(26)

Eser Sahipliği

• Maddenin uygulanmasında göz önünde bulundurulan kriterler:

• «İşi görenin bağlı olduğu sözleşme çerçevesinde yerine getirmek zorunda olduğu görev alanıdır» (öztan, s.248)

• Yoksa iş yerinde olma ya da mesai saati tek başına belirleyici bir kriter değildir

• Mesleki eğitimi ve kurum içindeki fonksiyonu, mutat işler kapsamında olması gerekir

• işverenin özel talimatıyla olması durumunda kapsam dışı (öztan, s.251)

• İş sırasında edindiği tecrübenin kullanılması işverenin hak

kullanması için yeterli değildir

(27)

Eser Sahipliği

• Bir işlenmenin ve derlemenin sahibi, asıl eser sahibinin hakları mahfuz kalmak şartıyla onu işleyendir.

• Sinema eserlerinde; yönetmen, özgün müzik

bestecisi, senaryo yazarı ve diyalog yazarı, eserin birlikte sahibidirler. Canlandırma tekniğiyle

yapılmış sinema eserlerinde, animatör de eserin

birlikte sahipleri arasındadır

(28)

Birden çok kişinin eser sahipliği

İştirak (elbirliği)

• Eserin birlikte yaratılması

• Ayrılmaz bir bütün teşkil etmesi

• Eser sahiplerinin eserin tümü ya da parçaları

üzerinde tek başına tasarruf yetkisi yoktur

• Eser sahiplerinin oybirliğiye karar alınır

• Tecavüze karşı her birinin tek başına yetkisi vardır

Müşterek Eser Sahipliği

• Tek tek yaratma suretiyle

• Bütünlük arz eden bir eser olması

• Operadaki müzik ve libretto, bir kitaptaki resim ve metin,

• Her biri vücuda getirdiği eserin sahibi

• Eseri bütünü üzerindeki

hakların kullanımı ittifak

(29)

Eser Sahipliği Karineleri

• Yayımlanmış eser nüshalarında veya bir güzel sanat eserinin aslında, o eserin sahibi olarak

adını veya bunun yerine tanınmış müstear adını kullanan kimse, aksi sabit oluncaya kadar o

eserin sahibi sayılır

• Umumi yerlerde veya radyo-televizyon aracılığı ile verilen konferans ve temsillerde, mutad

şekilde eser sahibi olarak tanıtılan kimse o eserin sahibi sayılır, meğer ki, birinci fıkradaki karine

yoluyla diğer bir kimse eser sahibi sayılsın.

(30)

Eser Sahipliği Karineleri

• Yayımlanmış olan bir eserin sahibi 11 inci

maddeye göre belli olmadıkça, yayımlıyan ve o da belli değilse çoğaltan, eser sahibine ait hak ve salahiyetleri kendi namına kullanabilir.

• Bu salahiyetler, 11 inci maddenin 2 nci fıkrasındaki karine ile eser sahibinin belli