BİRİNCİ BÖLÜM EĞİTİMDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN GENEL ÇERÇEVESİ

vii

İÇİNDEKİLER

Yazar ... iii

Önsöz ... v

İçindekiler (Özet) ... vi

Tablolar ... xiii

Şekiller ... xiv

Kısaltmalar ... xv

BİRİNCİ BÖLÜM

Eğitimde İnsan Kaynakları Yönetimi İşlevleri ... 4

Eğitimde İnsan Kaynakları Yönetiminin Amaçları ... 6

Verimlilik... 6

İş Yaşamının Kalitesi ... 6

Hukuksal Uyum ... 7

Rekabet Avantajı Kazanmak ... 7

İşgücünün Uyum Yeteneği ... 8

Eğitimde İnsan Kaynakları Yönetiminin Dayandığı İlkeler ... 8

Liyakat İlkesi ... 8

Kariyer İlkesi ... 9

Eşitlik İlkesi ... 9

Güvence İlkesi ... 9

Tarafsızlık İlkesi ... 10

İnsan Kaynakları Yönetiminin Tarihsel Gelişimi ... 10

Türk Eğitim Sisteminde İnsan Kaynakları Yönetiminin Örgütlenmesi ... 14

MEB Merkez Teşkilatında İnsan Kaynakları Yönetimi Birimi ... 15

MEB Taşra Teşkilatlarında İnsan Kaynakları Yönetimi Birimi ... 16

İnsan Kaynakları Birimlerinin Rolü ... 17

Eğitimde İnsan Kaynakları Yönetimini Etkileyen Etmenler ... 19

Dış Çevresel Etmenler ... 19

İç Çevresel Etmenler ... 21

İKİNCİ BÖLÜM

İş Analizinin Amacı ... 28

İş Analizi Süreci ... 29

İşlerin Belirlenmesi ve Mevcut Dokümanların İncelenmesi ... 30

Yönetici ve Çalışanların Süreç Hakkında Bilgilendirilmesi ... 30

İş Analizi Çalışmasının Yürütülmesi ... 31

Anket ... 31

Görüşme ... 31

Gözlem ... 32

İş Tanımı ve İş Gereklerinin Belirlenmesi ... 34

İş Tanımı ... 34

İş Gerekleri ... 36

İş Tanımı ve Gereklerinin Gözden Geçirilmesi ve Güncellenmesi 39 İş Tasarımı ... 39

İş Tasarımı Yaklaşımları ... 40

Klasik Yaklaşım: Yapı-Odaklı Model ... 40

İş Özellikleri Yaklaşımı: Birey-Odaklı Model ... 42

Ekibe Yönelik İş Tasarımı Yaklaşımı: Grup-Odaklı Model ... 43

İş Tasarımı Teknikleri ... 44

İş Basitleştirme ... 44

İş Genişletme ve İş Rotasyonu ... 44

İş Zenginleştirme ... 45

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İnsan Kaynakları Planlamasında Rol Oynayan Çevresel Etmenler ... 49

Dış Çevresel Etmenler ... 49

İç Çevresel Etmenler ... 50

İnsan Kaynağı Planlama Süreci ... 51

İnsan Kaynağı Arzının Belirlenmesi ... 54

İnsan Kaynağı İhtiyacının Belirlenmesi... 54

İnsan Kaynağı İhtiyacının Tahmininde Kullanılan Teknikler ... 55

Arz ve İhtiyacın Karşılaştırılıp Planın Hazırlanması ... 56

Eğitimde İnsan Kaynağı Planlaması ... 57

Eğitimde İnsan Kaynağının Arz ve İhtiyaç Durumu ... 57

Eğitimde İnsan Kaynağı İhtiyacının Tahmin Edilmesi ... 59

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

İnsan Kaynağını Bulma Sürecini Etkileyen Etmenler... 64

ix

İnsan Kaynağını Bulma Süreci ... 66

İç Kaynakları ... 67

Dış Kaynaklar ... 68

İnsan Kaynakları Bulunmasında Kullanılan Yöntemlerin Karşılaştırılması ... 71

İnsan Kaynağını Seçme ... 72

İnsan Kaynağı Seçim Süreci ... 73

Milli Eğitim Bakanlığında İnsan Kaynağı Seçme ve Atama Süreci ... 77

Öğretmen Seçme ve Atama Süreci ... 77

Yönetici Seçme ve Atama Süreci ... 80

BEŞİNCİ BÖLÜM

Eğitim, Yetiştirme ve Geliştirme Kavramlarının Tanımı ... 86

Yetiştirme ve Geliştirmenin Çalışanlar ve Örgüt Açısından Yararları ... 87

Yetiştirme ve Geliştirme Süreci ... 88

Örgütsel Hedeflerin ve Yetiştirme İhtiyacının Değerlendirilmesi. 89 Yetiştirme ve Geliştirme İhtiyacının Belirlenmesi ... 89

İhtiyacın Belirlenmesinde Kullanılan Yöntemler ... 91

Yetiştirme Programının Hazırlanması ... 93

Eğitim Programlarının Uygulanması ... 93

İş Başında Eğitim ... 93

İş Dışında Eğitim ... 95

Teknoloji Temelli Eğitim ... 98

MEB’de İnsan Kaynağını Yetiştirme ve Geliştirme Faaliyetleri ... 99

Hizmet İçi Eğitim Türleri ... 101

Adaylık Süresince Verilen Eğitim ... 102

Asli Memurluk Süresince Verilen Eğitim ... 105

ALTINCI BÖLÜM

Performans Yönetim Sistemi ... 111

Performans Değerlendirme ... 113

Performans Değerlendirmenin Amaçları ... 114

Performans Standartlarının Belirlenmesi ... 116

Performans Değerlendirme Yaklaşımları ... 118

Yargıya Dayalı Değerlendirme Yaklaşımları ... 118

Yargıya Dayalı Değerlendirmede Karşılaşılan Hatalar . 120 Objektif Değerlendirme Yaklaşımları ... 122

Performans Değerlendirmede Kullanılan Yöntemler... 124

YEDİNCİ BÖLÜM

İş Değerlemenin Amaçları... 130

İş Değerleme Yöntemleri ... 131

Sıralama Yöntemi... 132

Sınıflama Yöntemi ... 132

Faktör Karşılaştırma Yöntemi ... 133

Puanlama Yöntemi ... 134

Ücret Yönetimi ... 135

Ücretin Tanımı ve Önemi ... 135

Ücretin Bileşenleri ... 136

Ücretlemenin İlkeleri ... 137

Eşit İşe Eşit Ücret İlkesi ... 137

Dengeli Ücret İlkesi ... 138

Cari Ücrete Uygunluk İlkesi ... 139

Yükselmeyle Ücret Artışı Sağlanması İlkesi ... 139

Bütünlük İlkesi ... 139

Nesnellik İlkesi... 140

Açıklık İlkesi ... 140

Ücret Sistemleri ... 140

Götürü Ücret Sistemi ... 140

Zaman Ücret Sistemi ... 141

Parça Başı Ücret Sistemi ... 141

Akord Ücret Sistemi ... 141

Halsey Ücret Sistemi... 142

Rowan Ücret Sistemi ... 142

Değişken Parça Başı Ücret Sistemi ... 142

Etkili Bir Ücret Sisteminin Özellikleri ... 143

xi

SEKİZİNCİ BÖLÜM

ÖDÜL VE DİSİPLİN

Ödül ... 146

Ödül Kavramının Tanımı ve Çerçevesi ... 146

Ölçülebilenin Ödüllendirilmesi ... 146

Ödüllendirmenin Uygulanabilir Olması ... 147

Tüm Çalışanların Ödüllendirilebilir Olması ... 147

Ödüllerin Görülebilir Olması ... 147

Ödüllerin Performansa Bağlı Olması ... 147

Ödüllerin Zamanında Verilmesi ... 148

Ödüllerin Geri Alınabilir Olması ... 148

Ödüllerin Kişileri Geliştirici Olması ... 148

Ödül Sistemleri ... 148

Eğitim Personelinin Ödüllendirilmesi ... 150

Disiplin ... 151

Devlet Memurları Kanununda Sıralanan Disiplin Cezaları ... 151

Uyarma ... 152

Kınama ... 153

Aylıktan Kesme ... 153

Kademe İlerlemesinin Durdurulması... 154

Devlet Memurluğundan Çıkartma ... 155

Eğitimle İlgili Özel Mevzuatta Sıralanan Disiplin Cezaları ... 156

Disiplin Soruşturması ve İtiraz ... 157

DOKUZUNCU BÖLÜM

Davranış Odaklı Liderlik Yaklaşımları ... 162

Iowa Liderlik Çalışmaları ... 162

Ohio Liderlik Çalışmaları ... 163

Michigan Liderlik Çalışmaları ... 164

Blake ve Mouton Yönetim Tarzı Matris Modeli ... 164

McGregor’un X ve Y Kuramı ... 166

Likert’in Sistem 4 Kuramı ... 167

Koşul Odaklı Liderlik Çalışmaları ... 167

Fiedler’in Koşul Odaklı Liderlik Modeli ... 168

Vroom ve Yetton’un Normatif Karar Verme Modeli .... 169

Yol-Amaç Kuramı ... 169

Dönüşümsel Liderlik... 170

ONUNCU BÖLÜM

GÜDÜLEME VE PSİKOLOJİK SÖZLEŞME

Güdüleme ... 174

İçerik Kuramları ... 174

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı ... 174

Alderfer’in ERG Kuramı ... 176

Herzberg’in İkili Etmen Kuramı ... 177

McClelland’ın Başarı İhtiyacı Kuramı ... 178

Süreç Kuramları ... 178

Eşitlik Kuramı ... 179

Beklenti Kuramı ... 180

Amaç Kuramı ... 180

Psikolojik Sözleşme ... 181

Kaynakça ... 184

Konu Dizini ... 191

xiii

TABLOLAR

Tablo 1. 1. Personel Yönetimi ve İnsan Kaynakları Yönetimi Arasındaki

Farklar ... 13

Tablo 2. 1. İş Analizinde Kullanılan Yöntemlerin Karşılaştırılması ... 33

Tablo 2. 2. İş Tanımı Formu Örneği ... 35

Tablo 2. 3. Örnek İş Gerekleri Formu ... 38

Tablo 4. 1. Yönetici Atama Ek 1 Formu ... 81

Tablo 5. 1. Eğitim İhtiyacının Belirlenmesinde Kullanılan Yöntemlerin Karşılaştırılması ... 88

Tablo 6. 1. Firmaların Performans Değerlendirmeyi Kullandığı Alanlar... 92

Tablo 6. 2. Örnek Grafik Değerlendirme Ölçeği ... 115

Tablo 9. 1. Etkili Liderlerin Özellikleri ... 162

ŞEKİLLER

Şekil 1. 1. İnsan Kaynakları Yönetimi İşlevleri ... 5

Şekil 2. 1. İş Terminolojisi ... 27

Şekil 2. 2. İş Analizi ve İKY İşlevleri Arasındaki İlişki ... 29

Şekil 2. 3. İş Analizi İşlem Basamakları ... 30

Şekil 2. 4. İş Gerekleri... 36

Şekil 2. 5. İş Basitleştirme Süreci ve Sonuçları... 41

Şekil 2. 6. İş Özellikleri Modeli ... 42

Şekil 3. 1. İKY Planlamasında Rol Oynayan İç ve Dış Çevresel Etmenler ... 49

Şekil 3. 2. İnsan Kaynağı Planlama Basamakları... 51

Şekil 3. 3. İnsan Kaynağı Arzının Belirlenmesine Yararlanılan Kaynaklar ... 52

Şekil 4. 1. İnsan Kaynağını Bulma Sürecinde Rol Oynayan Etmenler ... 65

Şekil 4. 2. İnsan Kaynağı Sağlama Süreci ... 66

Şekil 4. 3. Personel Seçme ve Karar Verme Süreci ... 73

Şekil 5. 1. Yetiştirme ve Geliştirmenin Birey ve Örgüt Üzerindeki Etkisi ... 88

Şekil 5. 2. Yetiştirme Süreci ... 89

Şekil 5. 3. Yetiştirme ve Geliştirme İhtiyacı ... 90

Şekil 5. 4. Eğitim İhtiyacının Belirlenmesi ... 91

Şekil 6. 1. Performansın Belirleyicileri ... 109

Şekil 6. 2. Performans Yönetimi Süreci ... 110

Şekil 6. 3. Performans Yönetim Sisteminin Amaçları ... 112

Şekil 6. 4. Performans ve Örgütsel Etkililik Arasındaki İlişki ... 116

Şekil 6. 5. Performans Değerlendirme Standartları ... 117

Şekil 6. 6. Performans Değerlendirme Kaynakları ... 118

Şekil 7. 1. İş Değerleme Yöntemleri ... 131

Şekil 7. 2. Ücret Bileşenleri ... 136

Şekil 7. 3. Ücret Eşitliğini Sağlama Araçları ... 138

Şekil 8. 1. Ödül Sistemleri ... 150

Şekil 8. 2. DMK’da Sıralanan Disiplin Cezaları... 152

Şekil 9. 1. Liderlik Yaklaşımları... 161

Şekil 9. 2. Totaliter, Demokratik ve Liberal Liderlik ... 163

Şekil 9. 3. Liderlik Ağı... 165

Şekil 9. 4. Fiedler’in Koşul Odaklı Liderlik Kuramı ... 168

Şekil 10. 1. Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi ... 176

xv

KISALTMALAR

ASO : Akşam Sanat Okulları BDA : Amerika Birleşik Devletleri DMK : Devlet Memurları Kanunu DPB : Devlet Personel Başkanlığı

GSGM : Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü GSMH : Gayri Safi Milli Hâsıla

ILO : Uluslar arası Çalışma Örgütü (International Labour Organization) İKGM : İnsan Kaynakları Genel Müdürlüğü

İKY : İnsan Kaynakları Yönetimi İŞKUR : Türkiye İş Kurumu

KMYKK : Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu KPSS : Kamu Personeli Seçme Sınavı

MEB : Milli Eğitim Bakanlığı

MEBBİS : Milli Eğitim Bakanlığı Bilişim Sistemleri MEM : Milli Eğitim Müdürlüğü

OGYE : Okul Gelişim Yönetim Ekibi

OSYM : Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi

ÖYGGM : Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü PDO : Personel Devir Oranı

PY : Personel Yönetimi

RAM : Rehberlik Araştırma Merkezi

SİİGB : Sendikal İlişkiler ve İşlemler Grup Başkanlığı TDK : Türk Dil Kurumu

TTKB : Talim ve Terbiye Kurul Başkanlığı

YETGM : Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü YÖK : Yükseköğretim Kurulu