Kervansarayın eski bir fotoğrafı
öküz mehmetpaşa
kervansarayı
turistik
hoteli
Kuşadası
TÜRKÎYE VAKIFLAR FEN HEYETİ
Bu yazımızda sizlere bir deniz hanını tanıtacağız. Kuşadası Avdm'ın bir sahil ka-sahasıdır. İzmir - Selçuk yolu üe ulaşımı daha kolaydır. İyi bir asfalt yol ile buraya bağlanır. Kuşadası Ege sahillerimizin'canlı, hareketli, denizi ve güneşi ile yabancı tu-ristlerin çok rağbet ettiği turistik bir yer-dir. Den'z mevsiminde otellerde yer bulun-maz, kışm sakin ve sessizdir.
Sclçuk'a 5 Km. mesafedeki Meryem Ana evinin Hristiyanlık alemince kesinlik-le kabulünden sonra ve ayrıca tarihi Efes harate'erine yakınlığı yüzünden Kuşadası deniz yolu ile yabancı turistleri çekmekte-dir. Eüyük yolcu vapurlarının yanaşabilece-ği rıhtım vc iskelesi sayesinde bu bölgenin limanı haline gelmiştir.
Zamanın deniz yolcularına hizmet için yapılan bu han aslında Kuşadasmm bir çe-kirdek kalesidir. Diğer bir değimle kalenin çekirdeğidir. Denize bakan kuzey duvarının devamıyla şehri saran ka'.e duvarları bir
dan zamanımıza kadar sağlam kalabilmiş parçaları vardır. Etrafını evler sarmış olup ayrıca Kervansarayın Kuzey - Doğu köşe-sinde, şehre girişi sağlayan dış ana kapıya ait kemer izleri ile merdiveni halen dur-maktadır.
Kervansaray Öküz Mehmet Paşanın vak-fidir. Adımda buradan alır. Klasik tipte bir Osmanlı hanıdır. 17. yüzyıla ait bu bi-nanın 28,50 X 21,47 m. ölçüde iç avlulu, re-vaklar arkasında sıra odaları olan bir plâ-nı vardır. Köşe odalarına 45 derecelik ge-çitle girilir. Kuzey cephesi denize karşı olup mermer kaplamalı esas giriş kapısı da bu-radadır. Girişte odalar hizasında sağ ve sol-daki nişler burayı ferah göstermektedir Revaklardaki değişik aksların en genişide buraya raslar. Revak kemerlerinde kemer özengi ve kilit taşı hiları değişmediğinden
basıklaşan kemerler yatay uzanarak bu de-ğişik ölçüleri kaybederler.
Zemin katta 28 oda vardır. Kapıları ya-nında revaklara bakan birer penceresi var-dır. Birer basamak ile içeri girilir. Ocaklar ara duvarlarda olup sağ ve solunda birer ufak gömme dolapları vardır.
Kervansarayın diğer kapısı doğu cephe-sinde olup doğrudan doğruya kasabanın çarşısına açılır, mermer kaplıdır, kitabesiz-dir. Esas kapısı ile ayni biçimde olup öl-çü'.eride biribirine yakındır.
Avluda bir tam ve bir yarım kemere dayanan iki ayrı merdiven ile açıktan üst kata çıkılır. Deniz kapısı girişinde sağda kalan merdiven 19 basamak iken çarşı ka-pısının girişindekinin solundaki 21 basa-maktır. Basamak yükseklikleri bu yüzden farklıdır.
Zemin ve üst katlarda hela hacimleri kitlenin kuzey - batı köşesindedir. Bu gün tesisatından yana en ufak bir ize raslan-mamaktadır.
Üst katta revaklardan birer basamak ile odalara girilir. Dışarıya açılan birer pen-cereleri vardır. Kemer aynaları dolgu olup içeride ve dışarıda yüzey farkı yaparlar. Pencere ve kapılara lento vazifesi gören ahşap hatıllar binayı baştan başa çevreler Zemin kattan gelen bacalar yüzünden bu katta ocaklar ara duvarlar yerine revakla-ra bakan duvarlarevakla-ra yerleştirilmiş ve sol vanmda gömme dolap yapılmıştır. Köşe odalar, girişler ve üstündeki odalar revak-lar çapraz tonoz diğer odarevak-lar tonoz örtülü-dür. Esas girişin sağ ve solundaki nişler üst kat tada tekrar edilerek orta odaya da-hil edilmiştir.
Sağdaki nişten duvar içinde yerleştiril-miş gizli ve dar bir merdiven ile terasa çı-kılır. Bu odanın pencereside diğer pence-relerden büyüktür. Gerisinde bir seki var-dır. Denize karşı geniş ve ferah olan bu ha-cim diğer odalardan itibarlı olarak inşa edilmiştir. Odalardaki çapraz tonoz ve yan nişlerin aynalı tonozları, diğerlerinden yük-sek o'up cephedede burçları bu yüzden di-ğerlerinden farklıdır. Kayıtlardan bu oda-nın gümrük emirinc ayrıldığını öğrenmek-teyiz.
Terasta don - danlı cephe kalkan duvar-ları arkasında 0.90 m eninde gezinti yeri vardır. Buralarda kızgın yağ dökmeye el-verişli de'ikler bırakılmıştır. Denizden ge-lecek saldırıyı önlemek düşüncesiyle Ker-vansarayın kuzey batı ve kuzey doğu köşe-lerine ayrı bir önem verilmiştir. Döşemesi kaygan taş'.aı- ile kaplı olan kuzey batı kö-şesi orijinal halini halen korur. Revakların buraya raslayan köşe tonozundada teras'a çıkmak için yer bırakılmıştır. Ayrıca ayni köşedeki odanın tonozundada merdiven boşluğu iz'eri vardır. Kuzey doğu köşede ise burçlar yüksek olup bir gözetleme oda-sı. havası vard:r. Burası değişik yönlere çev-rili mahzen pencereleri olan savunmaya elverişli bir hacimdir. Döşemecide gene orijinal kaygan taşları ile kaplıdır. Üst ör-tüye ait bil' ize raslanmr.mıştır.
Avluda saçak kornişinin yere olan yük-sekliği 1G.60 m. dir. Zamanında avluyu 4 cephede saran birer saçağın mevcut olduğu izlerden anlaşılmaktadır.
Dış cephelerde burç üslerinin yere yük-seklikleri ortalama 12.63 m. dir 43.63 X 51.00 m. dış ölçülü kitle, üst kat pencereleri bun-ların kemer ve ayna'arı, dendanları, çör-ten ve savunma delikleri ile gayet ahenkli
bir görünüşte olup hiç bir şekilde ağır, sı-kıcı durmamaktadır. Zamanın savaş ve sa-vunma düzenine göre hazırlandığı çok açık olarak görünen Kervansaray bütünü ile bir burç havasmdadır.
Evliya Çelebi Seyahatnamesinde bu ko-nuda faydalı bilgiler bulmaktayız. Deniz yolcuları için gümrük hanı olarak kulla-nılmakta olduğundan, gümrük emirinin de-niz kapısı üstündeki odada oturduğundan, teras'm kuzey lıatı ve kuzey doğu köşeleri-nin kaygan taşlar ile kaplı olduğundan, kitlenin bütünüyle kuvvetli bir kale olduğun-dan, avluda 2 katlı bir köşk mescidinden süz edilmektedir. Bugün avlu döşemesinde şadırvana ait değerlendiremiyecek kadar az iz vardır. Üst örtünün zamanında kur-şun kaplı olması gerekmektedir. Tonozlarda bir iki tane kurşun çivisine raslanmıştır. Odalar 0.24 X 0.36 m. dikdörtgen tuğlalarla kaplı imiş, bazı odalarda numuneleri kal-mıştır. Revaklaı- ve avlunun çokgen taş-larla plak o'arak kaplandığı görülmektedir.
19J4 yılında Vakıflar Genel Müdürlü-ğünce Kervansaray onarımına başlandığı zaman revaklaı- her iki kattada tamamen vıkı'mıştı. Yanhz deniz kapısından girişte sağdaki merdivenin dayandığı 2 revak hac-mi üst örtüsü ile yarı sağlam bir vaziyette durmakta idi. Duvarlarda dış etkiler ile ufak çatlaklıklar ve iki odanın üst örtüsün-de göçmeler olmuş idi. Bunlara rağmen kit-le taşıyıcı unsurları ikit-le sağlam denikit-lebikit-lecek şekilde ayakta idi.
Odaların revaklara bakan yüzlerindeki dikine kemerlerin özengi taşları, gergi yuva ve ölçüleri, tonoz başlangıçları ile zamanı-mıza ulaşabilen zemin ve üst kattaki 2 re-vak hacmi, bun'arın tonozları ve daha bir çok izler titiz bir inceleme ile tesbit
edil-mek suretiyle onarıma esas olmuştur. De-nilebillrki onarımını gerektiren bütün bilgi ve kotlar mevcut iz'er değerlendirilerek el-de edilmiştir.
Kervansaray'a bu güne kadar 2.100.000,— Lr. civarında yatırım yapılmıştır. Özellikle kuzey, doğıı ve güney cephelerini saran ge-cekonduları yıkmak ve eseri meydana çı-karmak için yapılan kamulaştırma giderle-ri bunun dışındadır.
Vakıflar Genel Müdürlüğü; CLUB A4EDİTERRANEE adlı bir Fransız firması ile anlaşarak 196S turizm mevsiminde otel olarak açılmak üzere Kuşadası Öküz Meh-met Paşa Kervansarayı ve Edirne Rüstem Paşa Kervansarayı için anlaşmış bulunmak-tadır. 1969 yılında Kayseri Çifte Medrese ve İstanbul Haseki Külliyesi için 1970 yılın-da Aksaray Sultan I-Ian'm yılın-da otel olarak kullanılması ayni sözleşmeye dahil edilmiş-tir. Binaların tarihi değer ve biçimlerine zarar vermiyecek şekilliklerle bu hizmete yönetilmesi, tarihi dekeru içinde hizmete açılması esasına öncelik verilmiştir. Turist-lerin mahalli şekil, düzen ve yaşayışa deko-ra önem verdik'eri düşünülürse 17. yüzyıla ait böyle bir eserin devrine ait bir biçimde otel olarak sunu'uşu oldukça ilginç ve heyecan vericidir. Vakıflar Genel Müdür-lüğünün elindeki tarihi eserlerden bir kıs-mını eski eserler değerini bozmadan turizm hizmetine açması olumlu bir adım niteliğin-dedir. Tarihi değeri dışında bir gayrimen-kul'un yük olma durumdan gelir elde et-mek durumuna geçmesi diğer kuruluşlara-da iyi bir örnek olacaktır.
Bu çabaların devamım ve memleketi-mize hayırlı olmasını dileriz.
Orhan TUNÇER
