Şehirleşme
sorunları
karşısında
yeni
gelişmeler
ERTUGRUL MENTEŞE Mimar D. P. L. G. A NORTHERN b y o r k s a n d humbersıde c e a s t m o l a h o s De a s t a n s u a Es o u t h east Fs o u t m w e s t Gw e s t miolands h n o r t h w e s t c u m b e r n a u l d - v s l e n r o t h e s ( /u j t r v ı n e ^ " ' - a . J hVrftjiAVİ ^ WAC UıM C T A N * • » a s u i n s t o n " • p e t e r l e e - n e w t o n a v c l ı f f e I SKELHERSDA RUNCORN B-rminjhjm W E I W Y N C AR DEN STEVENACEy H E M E l C I T Y " " t "1 0 1! NEMPSTEAD 0% ngASUDON LD R " 'İngiltere'de bölgeleme haritası
Bugüne kadar muhtelif yerlerde inşa edilmiş şehirler.
Mimarî, devletlerin icra mevkilerinde bulunan kişilerin ihmal ettikleri bir bilim dalıdır.
Oysa şehir planlanması veya ammeye ait yapı projelerini inceleyen, kabul eden hatta uygulanmalarına karar verenler ken-dileridir.
Deniş Diderot (Fransız düşünürü) 1713 - 1784 Diderot'un iki yüz elli sene evvel dostu Alman Baron'u Grimm'e yazmış olduğu mektuptan alınan cümle bugün dahi gerçek niteliğini taşır.
Günümüzde şehirlerde oturanların şikâ-yetleri, at arabası devrine göre kurulmuş kentlerde 20. asrın nimetlerini aramaların-dan ileri gelir. Vaktiyle komşu saldırıları durdurmaya yarayan «kale - şehirlerin» bu-gün hiç değeri kalmamıştır. Kıt'alar ve ülke-ler arası kara ve deniz ticaret yolları üze-rinde kurulmuş eski «pazar - kentleri», «li-man - kentleri» nin bazıları bugün ya çok ge-lişmiş, veya yok olmuşlardır.
19. asırda demiryollarının inşası ulaşı-mı uygulaması sırasında, hat boyu köyler kısa zamanda 50 bin nüfuslu şehirsel toplu-luklar haline gelivermiştir. Birçok Amerikan
şehirleri bu durumun örnekleridir. Hat boyu sıralanmış fabrika ve antrepolar, alelacele kurulmuş banliyölerin çirkinlikleri, Amerikan şehirlerinin tipik göstergeleridir. Altıncı ve Ondokuzuncu asır arasında, 1300 sene zar-fında 180 milyon civarında olan Avrupa nü-fusu 1800 - 1914 seneleri arasında bir asır zarfında 460 milyona varmıştır. Bunun 100 milyonu Amerika kıt'asına göç etmiş, 300 milyonu kırsal alanlardan şehirlere akın et-miştir. Bu hâdise, 19. asır düşünürlerinin muasır şehircilik prensiplerini vazetmelerine sebep olmuştur. Günümüzde 2,5 milyarın üstünde bir rakama ulaşan dünya nüfusu ulaşım kolaylıkları, sanayileşmenin süratle gelişmesi, şehirlerin metropolis halinde büyü-meleri; şehircilikte yeni çareler aramak zo-runluluğunu meydana getirmiştir. Bu me-yanda en kalabalık kentlerden Londra'nın merkez çekirdeği «City» etrafında, kapalı ve radyokonsantrik bir sistemde yayılarak de-vamlı olarak büyümesi Londra'yı «Green Belt» yeşil kuşakla çevrelenmesini ve bunun ötesinde 40 km. mesafede kendi kendine ye-terli 25.000 ilâ 40.000 kişilik şehirler kurul-ması prensibini doğurmuştur. İngiltere genel-likle yeni şehirler yaratma hususunda çok tecrübe sahibidir. Orada planlama hem
eko-nomik, yönden, hem fizikî yönden ele alına-bilmiştir. Bu sayede yeni kurulan şehirler sırf konutlardan ibaret «dortoire» şehir ka-rakterinde olmayıp, aynı zamanda okul, ma-ğaza, sosyal ve kültürel yapıtlarla teçhiz edilmiş, faal nüfusa iş temin edebilecek şe-kilde kendi kendine yeterli (Self suporting) türde düşünülmüştür. Londra'dan başka di-ğer bölgelerde 22 yeni şehir, 1946 kanununa dayanılarak, inşa edilebilmiştir.
Bölgelerin kalkınma planlarını hazırla-yabilmek maksadıyle Büyük Britanya adası 8 bölgeye ayrılmıştır.
İskoçya, Gal eyaleti ve Şimalî İrlanda bunların dışında kalır. Bu ayırıma rağmen, bölgelerin iktisaden birbirleriyle ilişkili alış verişleri, kalkınma programlarında bunların her birinin ayrı mütalâa edilmesine mani bir husustur. Çoğu zaman şeklen tesbit edilen bu sınırlar bölgelerin birbirine girift «iş konuları» dolayısıyle hesaplara yaklaşılma-sında tesbit edilen 5 senelik kalkınma prog-ramlarında kaldırılır. Bu sınır ayrıntıları sadece araştırmaların daha kolayca yapıla-bilmesine yarar.
İngiltere hükümeti bölgesel kalkınma stratejisini, mahallî idarelerle ilgili bakan-lıklar arasındaki koordinasyon boşluğunu
•doldurmak üzere iki ayrı örgüt üzerine oturt-muştur.
a) Bölge kamu programlarını tesbit eden ofisler,
b) Bölge fizikî planlama konseyleri. a — Yatırımla ilgili bakanlıkların böl-gedeki temsilcilerinden ibarettir.
b — Mahallî idareler, iş veren ve işçi temsilcileri, Üniversiteler ve bazı önemli ka-mu kuruluşları temsilcilerinden ibarettir.
Her iki örgütün görevi bölgenin fizikî, ekonomik ve sosyal dokusuna ait karakteris-tikleri meydana koymak ve böylelikle işgücü bünyesi, fert başına düşen gelir gibi bazı eğilimlerin istatistikî verilerini topladıktan sonra istikbale dair tahminleri hesaplamak-tır.
Bölge planlama ofisi ve bölge fizikî planlama konseyi.
Bu bilgiler elde edildikten sonra D.P.D. esaslarını, muhtelif mahallî idare tekliflerini telif eder mahiyette bir ön bölge plan pro-jesini birlikte hazırlarlar. Ve ilgili bakan-lıklar ile mahallî idareler bu tavsiyelere gö-re uygulamaya girişirler. İngiltegö-re'de en son temayül bölgede kurulu ve aracı durumun-da olan bu örgütün icracı mevkie yüksele-bilmesi yönündedir.
(Board of trade) Ticaret Bakanlığı sa-nayicileri teşvik edici usullerde bazı yenilik-lere gitmiştir. Yerleşme düzenlenmesinde sa-nayi sahaları seçiminin önemli rolü malûm-dur. Evvelce bu gibi tesislerin en fazla işsiz-lik olan mıntakalarda yapılması öngörülür-ken bugün enfrastrüktürü eskimiş ve yeter-siz alanların teşvik edilmesi yerine,
ekono-mik bakımından gelişme potansiyeli yüksek değerde olan kesimler tercih edilmektedir. Teşvike sebep teşkil eden diğer bir kriter ise (Ordinatör) lerin kullanılmasıdır.
Elektronik beyin makineleriyle çalışıl-ması, işletmede modernleşme ve rasyonel im-kânlar tevlit ettiğinden, özel «sübvansiyon» larla bu makinelere alışılmasına yardım edil-mektedir.
Ek tablo: Her iş sektöründe yapılan taviz ve teşviklerin oranlarını gösterir.
Dev firmaların işletmesinde elektronik beyin makinelerinin, ordinatörlerin getirdik-leri yenilik asrımızın en önemli bir olayı ka-bul edilir.
19. asırda bedenî kuvvetin yerini motör almıştır. 20. asrın sınaî ihtilâli, insan beyni yerini alan ordinatörlerin keşfidir. En bil-ginç, iktisadî bahislerde ordinatör yapımında ve ordinatörlerin kullanılmasında geç kala-cak olan milletlerin bir nesil zarfında az ge-lişmiş ülkeler seviyesine düşecekleri iddia edilmektedir.
Bundan böyle bugün gelişmiş ülkeler sırasına giren İngiltere gibi ülkeler ve bil-hassa uygarlık niteliğini kaybetmemek üze-re güçlerini birleştiüze-ren ortak pazar devlet-leri, ordinatörlerin yapımına ve kullanılma-sına önem ve hız vermişlerdir.
İngiltere bölgesel planlaması tutumu ve neticeleri hakkında katî hükümlere varmak için vakit çok erken olmakla beraber, bölge-sel araştırmalara verilen ehemmiyet, ekono-mik, sosyal ve fizikî planlama usul ve telâk-kilerinde yepyeni prensipler meydana getire-ceği umulur.
Örneğin, daha yukarıda sözü geçen 25 ilâ 40.000 kişilik «self supporting» tipinde yeni peyk şehirlerce istenen neticeye varıla-mayacağı araştırmalar sonucu anlaşılmış ve bundan tamamen vaz geçilmiştir.
60.000 kişilik şehirsel merkezlerin dahi çevrede yaratılmak istenen üç ana iş sektörü gelişmesinde yeterli etkileri bulunmadığı, sosyal ve kültürel aktivitelere dinamizm kat-madığı, bölge içerisinde herhangi bir kımıl-dama alışveriş hareketi yaratamadığı tecrübe ile sabit olduğundan, İngiltere yeni kurula-cak şehirlerin en az 250.000 kişilik olması lüzumunu anlamış ülke ve bölge kalkınma fizikî ve iktisadî projelerini bu açıdan düşün-meye başlamıştır. «Buckinghamshir» de 250.000 kişilik «milton keynes» sitesi tatbi-katına başlanılmıştır.
Fransa İngiltere'nin tecrübelerinden faydalanılmasını bilmiş, Paris ve bölgesi nazım planında «Havre» limanına doğru Seine vadisinin iki yamaçlarına 250.000 -500.000 ve 1 milyonluk şehirler kurulması şeklinde bir yerleşme düzeni esası kabul et-miştir.
İkinci beş yıllık Kalkınma Planımızda gelişmiş ülkelerin vardıkları en son netice-lerden, teknolojinin bütün imkânlarından diğer memleketlerin tecrübelerinden Türki-ye'nin bir an evvel kalkınabilmesi için fay-dalanmak, esas olarak kabul edildiğinden yukarıda şehirleşme sorunlarında hâsıl olan ve genel yerleşme düzeninde önemli rol oy-nayan I. B. M. makinelerinden bahsedilme-sini faydalı buldum.
Ertuğrul MENTEŞE
RAB AK
ELOKTROLİTİK BAKIR VE MAMULLERİ A. Ş.
TESİSLERİNDE YAPİLAN MAMULLER
BAKIR
ÖRGÜLÜ TELLER
10 m m2 Kesitten itibarenSOM TELLER
0.20 mm. kalınlıktan itibarenLAMÂ VE ÇUBUKLAR
Muhtelif ebattaBORULAR
6 mm. - 65 mm." GÖZ TAŞ = BAKIR SÜLFAT
PİRİNÇ
ÇUBUKLAR
Yuvarlak - Altı köşeBORULAR
6 mm. - 65 m m .TELLER
Muhtelif çaplardaALÜMİNYUM LEVHA YE DİSK
(Her kalınlık ve çapta)
R A B A K MEMLEKET İHTİYACI ARTTIKÇA TESİSLERİNİ GENİŞLETMEK
SURETİLE YURT HİZMETİNDE GÖREVİNİ YAPMAKTADIR.
ARK. — 57
