1935 — 1980 A R A S I M A R M A R A B Ö L G E S İ N D E N Ü F U S
N ü f u s e t ü d ü analizlerinin m e v z u u , nü-f u s çoğalma ve tabiî artış hadleri, şehirleş-me hızı, göç hareketleri ve ö n ü m ü z d e k i yir-mi yıl içinde M a r m a r a Bölgesinin kır ve şe-hirlerinde n ü f u s artışı ile ilgili tahminlerdir.
A . N Ü F U S U N G E Ç M İ Ş T E K İ V E G Ü N Ü M Ü Z D E K İ Ö Z E L L İ K L E R İ :
1. M a r m a r a B ö l g e s i n d e , n ü f u s ' ç o ğ a l m a h a d d i :
M a r m a r a Bölgesinde n ü f u s artış haddi,
T ü r k i y e o r t a l a m a yıllık artış h a d d i n e o r a n -la yüksek o l m a k l a b e r a b e r , b u yükseklik yal-nız İstanbul, Kocaeli ile S a k a r y a illerinin n ü f u s artış h ı z ı n d a n ileri gelmektedir. M a r -m a r a Bölgesindeki diğer beş ilin n ü f u s u ,
i İAItaça' KIRKLARELİ' M AVİ A I ÜtEBURGAZ ÇATALCA > :UN*ömjO HAYRADOLU çontU IPSALA İSTANBUL I. 5CYOİLU .. »MUTA» CAL&ARA YALOVA OEMÜK Ç A N A K K A L E r-t»NVXî BALIKESİR KCLE3 OPUANCLİ-BidAOiç 1 960 Ş E H İ R - K Ö Y NÜFUS DAĞILIŞI 1 9 6 0 U R . 3 A N R u R A L P O P U L A T I C N D İST R I BUT I0N
KOY - 5000 DEN • DAHA AZ H U F U S U N OtUROUGU YERLER Rural - Populallon lıvıng ın centers undcr 5000
KAYNAK - 1960 N Ü F U S S A Y I M I I Ntsr No. <08 i. G. M.) Sourc» - 1960 Populatıon Census CPubl. No 406 C. S. 0 )
0 - 25 25 - 3 5 35-45 <5 - 5 5 55 - 6 5 65 +
Ş E H İ R - 50 0 0 VE DAHA FAZLA NÜFUSUN OTURDUĞU YERLER Urbon - Populallon l ı v ı n g in c e n l e r s S000 and over
• • •
KÖY NÜFUSU / K M R U S A L P O P U LA T I O N / K M
• •
5000 10000 20000 40000 60000 80000 100000 120000 lnj^lOO KİŞİYİ G Ö S T E R İ R - I m ^ REPRESENTS 100 URBAN POPULATION
DOĞUM YERLERİNE GÖRE ŞEHİRLİ VE KÖYLÜ NÜFUSU
URBAN RURAl POPULATION BY PLACE5 OF BIRTH KIRKLARELİ
SEHH KOY | ŞEHİR KOY ŞEHİR KOY 1935 / 131.5 « 1355 /
KUiE YBATl MARMARA /
I35ISTA
ŞEHİR KOY ŞEHİR KOY ŞEHİR KÛY 1 9 3 5 * » » 191,5 a 19Sİ
İS1ANBUL VİLAYETİ
-jSEHlR KOY "5E \ 1915 DOGU MARMARA
ÇANAKKALE
BALIKESİR
ŞEHİR KOY ŞEHİR KÖY ŞEHİR KOY 1935 ^491.5 • 1955 , - O Ü N E Y B A T b M f R M A R A YABANCI MEMLEKETLER FOREIGN Jjj COUNTRY OİĞ ER ^VİLÂYETLER T OTHER PROVINCES AYNI VİLÂYETLER KAYNAK: 1935.1915.1955 GENEL NÜFUS SAYİMİ SAME PROVINCE ŞOURCE: 1935.1915. 1955 POPULATION CENSUSES
KOLONLARIN ÜZERİNDEKİ RAKAMLAR NÜFUSU 1000 OLARAK GÖSTERİR. NUMBERS ON TOP OF BARS INOICATE TOTAL POPULATION İN THOUSANDS
ŞEHİR KOY 1935
ŞEHİR KOY 1955 MARMARA BÖLGESİ TOPLAMI
hem bölge, h e m de T ü r k i y e o r t a l a m a s ı n d a n düşük bir hızla ç o ğ a l m a k t a d ı r .
2. Ş e h i r l e ş m e :
1960 yılında M a r m a r a Bölgesinin şehirlerinde, yani 5.000 den y u k a r ı n ü f u s l u m e r -kezlerde, n ü f u s u n % 47 si y a ş a m a k t a y k e n , Türkiye n ü f u s u n u n a n c a k % 28 i şehirlerde idi. M a a m a f i h , İstanbul (şehir n ü f u s u % 78), Kocaeli ve S a k a r y a illeri hariç, diğer iller-de şehir n ü f u s u o r a n ı ya T ü r k i y e ' n i n k i y l e aynı veya d a h a düşük b u l u n m a k t a d ı r .
3. G ö ç m e s e l e s i :
1 9 5 0 - 1955 yılları a r a s ı n d a İstanbul'a göç edenler sayısı 270.000 dir. Yani ildeki n ü f u s artışının % 74 ü d ı ş a r ı d a n gelmiştir. Bununla b e r a b e r son yirmibeş yılda, İstan-bul hariç o l m a k ü z e r e M a r m a r a Bölgesi, devamlı olarak göçten n ü f u s kaybetmiştir. Bölgeye göç eden sayısı 93.000 o l m a s ı n a karşılık, b u sekiz ilden göç edenler 123.000 kişidir. Dışarı göç edenlerin yarısı İstan-bul'a ve geri kalanı d a T ü r k i y e ' n i n diğer şe-hirlerine gitmektedir. A n c a k göç hareketi b u
k a d a r l a k a l m a m a k t a d ı r . Bölgemizde, göçle-rin b ü y ü k bir kısmı iller içinde, kırlardan şehirlere doğru o l m a k t a d ı r .
4. N ü f u s u n t a b i î a r t ı ş h a d d i :
İstanbul dışında, diğer illerde tabiî artış haddi, T ü r k i y e ' n i n k i n e yakındır. T ü r k i -ye'de olduğu gibi, Bölgemizde de tabiî ar-tış h a d d i son on sene içinde, 1 9 3 5 - 1945 e n a z a r a n iki kat artmıştır. 1 9 5 0 - 1955 arasında, M a r m a r a Bölgesinde tabiî artış d o ğ u m
-l a n n ö-lüm-lerden faz-la-lığı, yı-lda 1000 nü-fusa 26 idi. Bu had kır mıntakalarında ve özellikle Trakya'da çok yüksektir. Bu saha-lardan dışarıya göçlerin çek olması, Mar-mara bölgesindeki şehirlerin ileride bu bas-kıyı daha çok hissetmelerine sebep ola-caktır.
5. İ s t a n b u l ' u n r o l ü :
Bölgede ve Türkiye'de en büyük şehir ve nüfus merkezi İstanbul'dur. Bölge nüfu-sunun % 38 i ve "şehir nüfunüfu-sunun % 62 si.
1960 yılında İstanbul'da bulunmaktaydı. İstanbul Bölgeden çok daha hızlı büyümekte ve bölgenin diğer taraflarında taşan nüfusun büyük bir kısmını massetmektedir. Maa-mat'ih, İstanbul'a göçlerin büyük bir kısmı C/c 80 i) Bölgenin dışından ve özellikle Ka-radeniz ile Orta Anadolu'dan gelmektedir. İstanbul'un tabiî artış haddi, her ne kadar düşük ise de, gene de yıllık n ü f u s artışının
% 31 ini bulmaktadır.
Kocaeli Sakarya'da nüfusun hızla art-mağa başlaması ve içeri göçlerin dışarı göç-lerden fazla olması ancak son zamanların
bir olayıdır. Marmara Bölgesinin diğer ille-rinde nüfus yavaş yavaş artmakta ve şehir gelişmeleri hızla olmamaktadır. Bu iller son yirmibeş yıl içinde devamlı olarak göç kay-nağı olmuşlardır.
B. G E L E C E K İÇİN N Ü F U S T A H -M İ N L E R İ :
M a r m a r a Bölgesi nüfusunun önümüz-deki yirmi yılda artışı dağılışı şu üç un-sura b a ğ l ı d ı r :
A D A P A Z A R I
İZ-MİL.
İSTANBUL
/ ŞEHİR SUYU VAR-66.8 with vvnter \ ŞEHİR SUYU YOK \ without. water \
MUTFAK_ VAR - 64.5 ^ İ t h kTtcfierî
MUTFAK YOK /"^vvithout kitchen KAN ALİ Z AS YON-58.1
canalization FOSSEPTİK / septik tank \ 7 DİĞERLERİ h -o t h ors K r , HELÂ VAR-95.1 wlth prlvtıte w. \ HELA YOK Vvvıthout priv. \ ELEKTRİK VAR - 83.' vvlth electricity ELEKTRİK YOK without electrıcıty / BANYO VAR-33.} wlth bâthroorn . O AN YO vo;< vvlluout BatV.rûom GAZ VAR with gas GAZ YOK - 100 t * / vvithout gas • ^ K A L O R İ F E R VAR - 2.2 wıtR central heatıng SOBA VAR - 9 6 . 0 ~wfth stove
TESİSAT BAKIMINDAN [DOLU MESKEN ÜNİTELERİNİN SINIFLANDIRILMASI 1960
STANOARDS OF OCCUPIEO OWELUNG UNITS 1960
İZMİT
BURSA ADAPAZARİ
KAYNAK: İSTATİSTİK G E N E L MÜDÜRLÜĞÜ BÜYÜK Ş E H İ R L E R D E NOT = SEKİZGEN LERİN YÜZEYLERİ DOLU MESKEN ÜNİTESİ İLE ORANTILIDIR YAPILMIŞ MESKEN ÜNİTESİ ŞARTLARİ 1960 ÇİZGİLİ YÜZEYLER ÇEŞİTLİ TESİSATI .OLAN M. ÜNİTELERİNİ GÖSTERİR lOurcB « 1960 aurvty of houalng condltlons İn majör cltl#s note: a r t a of octagon is proportional to total occupiad D.U.
conducttd by th» Ctntral Buraau of Statlstlcs ahaded areas »qual ne of D. U. *quipp*d with speclfiffd f a c l l i t t u
2. İller dahilindeki göç hareketleri. 3. Diğer t a r a f l a r d a n bölgeye göçler. Y a p m ı ş o l d u ğ u m u z incelemeler, yalnız Bölgenin tabiî artışı ve Bölge d a h i l i n d e göç-ler ile ilgili o l m u ş t u r . T ü r k i y e ' n i n diğer ta-r a f l a ta-r ı n d a n gelecek göçleta-rin m i k t a ta-r ı ve bu m i k t a r ı n Bölgece massedilip edilmiyeceği, b u n d a n s o n r a y a p ı l a c a k analizler ile çalışm a l a r k o n u s u olacaktır. M a a çalışm a f i h , T ü r k i y e -nin diğer t a r a f l a r ı n d a n gelecek göçler na-zara a l ı n m a s a bile, M a r m a r a Bölgesinin ö n ü m ü z d e k i yıllarda b ü y ü k bir n ü f u s ve şehirleşme dâvasiyle karşı karşıya kalacağı m u h a k k a k t ı r .
M a r m a r a Bölgesinin 1960 yılındaki n ü fusu 5.080.000 dir. Y a l n ı z tabiî artış b u n ü -f u s u n 1980 yılında 8.360.000 e yükselmesine sebep olacaktır.
Bu artış nasıl dağılacaktır? T a b i î ar-tış dolayısiyle İ s t a n b u l hariç, M a r m a r a Böl-gesinin 1960 d a 927.822 olan şehir n ü f u s u
1980 de 1.458.000 e ve İ s t a n b u l ' u n 1.906.709 olan n ü f u s u 1980 yılında 2.735.000 e y ü k -selmiş olacaktır. K ı r n ü f u s u ise, yılda tak-riben 95.000 kişi ç o ğ a l a r a k 1980 yılında 1.900.000 a r t m ı ş olacaktır. B u n u n l a bera-ber, bu artışın y a r ı s ı n d a n fazlasının başka yerlere göç etmesi b e k l e n m e k t e d i r .
Ö n ü m ü z d e k i yirmi yıl içinde, M a r m a r a Bölgesi kır s a h a l a r ı n d a n 1.509.000 kişinin göç edeceği t a h m i n edilmektedir. İstanbul hariç, M a r m a r a Bölgesi k ı r l a r ı n d a n yılda 70.000 in üzerinde o l m a k üzere, 1.435.000 kişinin b u m ü d d e t içinde göç etmesi beklen-mektedir.
K ı r d a n göçler nerelere olacaktır? Kır-dan şehirlere göç edecek M a r m a r a Bölgesin-deki n ü f u s fazlasının T ü r k i y e ' n i n diğer ta-r a f l a ta-r ı n a d a ğ ı l m a s ı n a ihtimal veta-rilmediğin- verilmediğin-den. şu hususlar üzerinde d u r u l m u ş t u r :
1. İstanbul hariç, M a r m a r a Bölgesi şe-hir merkezlerine göçler aynı m i k t a r d a
de-PLANLAMA F.M. Ma Cczk 1359
KARAYOLLARI PLÂNLAMA ETÜDÜ: 1960 OFFICIAL HIGHWAY IMPROVEMENT STUOY '1960
KONTROL KESİMLERİNİN GENEL İNŞAAT TERCİH SIRASI ımprovemont prlonty ot spodfled sectiorts
HALİHAZIR DEVLET YOLLARI KESİMLERİ » İNŞAAT TERCİH SIRASI Exlstıng Highvvoy Sectıons wıth theır rcıatıve ı ı r p r o v e m t n t prtorıry III II II I BESLEYİCİ YOLLAR
Feeder roads
HALİHAZIR DEVLET YOLLARI AĞINA İTHAL EDİLEN DİĞER YOLLAR «t İNŞAAT TERCİH SIRALARI
Relallve ımprovcment prıorlty of other Hıghvvays Induded ın The National Networh
aopo HALİHAZIR DZVLET YOLLARI AĞINDAN ÇIKARILAN YOLLAR $710 Hıghvvoys excl-Jd«d (rom The National N«tworl< I l İNŞA EOILMIŞ ŞTANOART ASFALT YOLLAR
Stcndard oıpholl pavement compt«ted YOLLARIN İNŞAAT TERCİH SIRASI Hlghvvay ımproverrKnt prıorıttes
v a m edecektir. 1950 - 1955 a r a s ı n d a b u şe-hirlere, yılda 27.000 g ö ç m e n gelmiş olup, b u n u n d e v a m ı halinde, 1980 y ı l m a k a d a r göç edecek 540.000 kişi b u merkezlerin n ü -f u s u n u 2.030.000 e ç ı k a r t m ı ş olacaktır. Bu d u r u m d a , İstanbul b ü y ü k bir p r o b l e m ile karşılaşmış olacaktır, ç ü n k ü geri k a l a n 900.000 g ö ç m e n i n İ s t a n b u l ' a gideceği d ü ş ü -nülürse, İ s t a n b u l ' u n n ü f u s u , 45.000 kişi yıl-lık artışla 1980 de 3.650.000 e çıkacaktır. Bu sayı, 1 9 5 0 - 1955 arası T ü r k i y e ' n i n h e r
t a r a f ı n d a n İ s t a n b u l ' a gelen yıllık g ö ç m e n sayısına y a k ı n d ı r .
2. İ s t a n b u l hariç, M a r m a r a Bölgesi şehir merkezlerine göçler 1 9 5 0 - 1955 yıl-ları arasındaki o r a n d a olacaktır. B u şehir merkezleri b u m ü d d e t içinde k ı r d a n a k ı n ı n % 70 ini çekmiştir. O r a n değişmediği t a k -dirde, 1980 yılına k a d a r t a h m i n e n 1.000.000 göçmenin gelmesi ile b u şehirlerin n ü f u s u 3.500.000 olacaktır. Bu halde, M a r m a r a k ı r s a h a l a r ı n d a n İstanbul'a göç edeceklerin
sayısı 450.000 k a d a r olacak ve İ s t a n b u l n ü -f u s u 3.185.000 e ç ı k a c a k t ı r . G ö ç m i k t a r ı o l a r a k b u sayı, 1 9 5 0 - 1955 yılları a r a s ı n d a İ s t a n b u l ' a ü l k e n i n diğer y a n l a r ı n d a n h e r yıl gelenlerin % 40 ı k a d a r d ı r . 3. K ı r d a n şehre göçlerin t ü m ü İ s t a n b u l hariç, M a r m a r a Bölgesi şehirlerine gidecek-tir. Bu şekilde bir gelişme o l d u ğ u takdirde, b u şehirlerin n ü f u s u 1980 de 3.000.000 a yükselmiş o l a c a k t ı r ki, bıı şimdiki n ü f u s u n ü ç misli k a d a r a r t m a s ı d e m e k t i r .
Z İ R A A T A R A Z İ S İ N İ N V E R İ M İ VE ÇİFTÇİ AİLEYE DÜŞEN ZİRAAT ARAZİSİ
F A R M L A N D P R O D U C T I V I T Y A N D F A R M L A N D A V A I L A 8 L E P E R F A R M I N G F A M I L Y B İ R H E K T A R Z İ R A A T A R A Z İ S İ O N E H E C T A R OF F A R M I A N D / FA M I LY Z İ R A A T A R A Z İ S İ N İ N V E R İ M İ T l / H A T O P R A K M A H S U L L E R İ İ S T İ H S A L İ N E G Ö R E . F a r m l a n d p r o d u c t i v i t y T L / H A ( B o s a d o n l l t l d c r o p p r o d u c t l o n . ) Bu k a d a r hızlı bir gelişme m ü m k ü n m ü -d ü r ? B ü t ü n bu a k ı m ı içine a l a b i l m e k için, M a r m a r a Bölgesi şehir n ü f u s u n u n yılda % 10 nispetinde a r t m a s ı g e r e k m e k t e d i r .
1 9 5 0 1955 a r a s ı n d a İ s t a n b u l hariç, M a r -m a r a Bölgesi şehirlerinde b u n a y a k ı n bir gelişme o l m u ş ve son on yıl içinde n ü f u s % 8 o r a n ı n d a a r t m ı ş t ı r . Yeterli tedbirler a l ı n m a m a s ı h a l i n d e b u o r a n ı n d a h a da yük-selmesi m ü m k ü n d ü r .
C. Ö Z E T :
1. İleride göçleri ö n l e m e k m a k s a d i y l e Devlet p r o g r a m l a n tatbik edilse bile, T ü r -kiye'nin diğer t a r a f l a r ı n d a n bir m i k t a r göç gene, M a r m a r a Bölgesine gelerek n ü f u s u n a t m a s ı n a y o l a ç a c a k t ı r .
2. A y n ı z a m a n d a M a r m a r a Bölgesin-d e n T ü r k i y e ' n i n Bölgesin-diğer y ö n l e r i n e b ü y ü k göç-ler o l m a s ı m ü m k ü n görülemediğinden,
Bölgenin hiç o l m a z s a tabiî artış s o n u n d a m e y -d a n a gelecek n ü f u s f a z l a s ı n ı massetmesi g e r e k m e k t e d i r . 3. T a b i î artış neticesi M a r m a r a Böl-gesi n ü f u s u n u n 3.304.000 f a z l a l a ş m a s ı bek-l e n m e k t e d i r . Bu artışın 2.476.500 ü, İstan-b u l h a r i ç diğer k ı s ı m l a r d a o l a c a k ve İstan-b u ade-din 556.000 i şehir merkezlerine, 1.920.000 i kır s a h a l a r ı n a dağılacaktır.
Bölgesinde çoğalacak kır n ü f u s u n u n dörtte üçü gelecek yirmi yıl içinde şehirlere akın edecektir. Bu 1.500.000 kişi, kırdan göç et-tiği takdirde bile adam başına düşen yıllık tarım geliri, bugünkü seviyenin altında ola-caktır. N ü f u s fazlasının dışarı göç etmemesi halinde ise, M a r m a r a Bölgesinde zaten yük-sek olmayan adam başına düşen tarım geliri daha da azalacaktır. Bu sebepten, 1.500.000 kişinin göç etmesi gereklidir.
5. K ı r d a n göçler nereye olacaktır? 1.500.000 kadar göçmeni yalnız İstanbul ili massedemez; dolayısiyle, göçlerin t a m a m ı olmasa bile, hiç olmazsa bir kısmının böl-genin diğer şehir merkezlerine gitmesi ge-reklidir. Bu d u r u m d a , İstanbul'un dışındaki şehirlerin nüfusları önümüzdeki yirmi yıl içinde üç misli kadar artmış olacaktır.
6. Kendi nüfuslarının tabiî artış neti-cesi çoğalması ile birlikte, kırdan «taşan»
nüfusu da massetmek mecburiyetinde ka-lacak M a r m a r a şehir merkezlerinde, önü-müzdeki yirmi yıl içinde çoğalan nüfusa iş imkânı bulmak, mesken ve sosyal hizmetler temin etmek, kifayetli ulaşım ağları kurmak, â m m e hizmetlerini görebilmek ve ortaya çı-kacak şehir gelişmelerini kontrol etmek ve sağlamak için, büyük yatırımlara ihtiyaç olacaktır.
