TARİHÎ SÜREÇ, YENİ YAKLAŞIMLAR
ENBİYA YILDIRIM
ENBİYA YILDIRIM
İstanbul’da doğdu (1965). İstanbul İmam Hatip Lisesi’ni bitirdi (1983). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu (1987). Cumhuriyet Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi’nde öğretim üyeliği yap- tı. Hâlen Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde çalışmalarını sürdürmektedir. Telif eserleri şunlar- dır: Din-Ahlâk Ekseninde Hz. Muhammed (2007), Sa- hih Hadis Bulunmayan Konular (2015), Geleneksel Ha- dis Yorumculuğu (2007), Hadis Problemleri (1996), Hadis Meseleleri (2008), Hadisçiler ve Çelişki (2009), Hadiste Metin Tenkidi (2009), Hadisler ve Zihinlerde- ki Sorular (2011). Bazı çeviri eserleri ise şunlardır:
Suyûtî’den Sünnetin İslam’daki Yeri (2010), Muham- med Hüseyin Zehebî’den Tefsir ve Hadiste İsrâiliyyât (2007), M. Abdurreşîd Nu’mânî’den İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin Hadis İlmindeki Yeri (2004), Abdulfettâh Ebû Gudde’den Mevzu Hadisler (1997), Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed ve Öğretim Metotları (2001), İs- lam Âlimlerinin Gözüyle Zamanın Kıymeti (1995).
ÖNSÖZ ... 13
GİRİŞ KONUNUN MAHİYETİ VE YAPILAN ÇALIŞMALAR ... 17
I. KONUNUN MAHİYETİ ... 17
II. METİN TENKİDİ SAHASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ... 18
A) Ülkemiz Dışında Yapılan Çalışmalar ... 18
B) Ülkemizde yapılan çalışmalar ... 23
BİRİNCİ BÖLÜM METİN TENKİDİ MESELESİ ... 25
I. METN VE NAKD KELİMELERİ ... 25
A) Metn’in Sözlük Anlamı ... 25
B) Metn’in Terim Anlamı ... 25
C) Nakd’in Sözlük Anlamı ... 26
D) Nakd’in Terim Anlamı ... 28
E) Metin Tenkidinin Tanımı ... 28
F) Metin Tenkidinin Edisyon Kritikten (Édition Critique) Farkı ... 29
II. METİN TENKİDİ KONUSUNA YAKLAŞIMLAR ... 30
A) Metinle Yeterince İlgilenildiğini Kabul Eden Yaklaşım ... 30
B) Metnin İhmal Edildiğini Düşünen Yaklaşım ... 32
C) Müsteşrıkların Bakışı ... 40
III. METİN TENKİDİ ZARURETİ ... 43
A) Metin Tenkidini Zaruri Kılan Gerekçeler ... 51
B) Son Dönemlerde Metin Tenkidi Uygulamaları ... 59
İKİNCİ BÖLÜM METİN TENKİDİNDE TARİHÎ SÜREÇ ... 63
I. KUR’AN’DA HABERLERİN TETKİK VE TENKİDİ ... 63
A) Yalandan Sakındırmak ... 63
B) Habercinin Güvenilir Olması ... 64
C) Fesatçının Haberinin Tetkiki ... 64
D) Tam Tespit Etmeden Haberin Ardına Takılmamak ... 64
E) Haberin Akla Uygunluğunun Düşünülmesi ... 65
F) Gelen Haberi Ehline Arz Etmek ... 65
G) Bilginin Teyidi İçin Referans Verilmesi ... 65
II. HADİSLERDE HABERLERİN TETKİK VE TENKİDİ ... 66
A) Hadis Uydurmanın Vebali ... 66
B) Yalan Haber Nakletmenin Haramlığı ... 66
C) Gerektiğinde Cerh ve Ta’dilde Bulunmak ... 67
D) Haberciye Yemin Ettirerek Haberin Teyidi ... 67
E) Bilginin Sağlam Kaydedilmesi ... 67
F) Bilginin Teyidi İçin Referans Verilmesi ... 68
III. SAHABEDE HABERLERİN TETKİK VE TENKİDİ ... 72
A) Sahabenin Hadisleri Tespit Etme Gayretleri ... 72
B) Sahabenin Hadis Tenkidi ... 88
IV. UYDURMA FAALİYETİNİN SERÜVENİ ... 103
A) Hz. Ali Taraftarları ... 104
B) Muâviye Taraftarları ... 106
C) Hz. Ebûbekr Taraftarları ... 107
D) Hz. Abbâs Taraftarları ... 108
E) Hariciler ... 109
F) Diğerleri ... 109
V. MEVZÛ HADİSLERE KARŞI ULEMANIN TAVRI ... 110
A) Ashab ... 110
B) Tabiin ... 111
C) Tebeu’t-Tabiin ... 113
D) Üçüncü Asır ... 115
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SENED METİN İLİŞKİSİ ... 117
I. ADALET VE ZABTIN METİNLE İLGİSİ ... 119
A) Adalet ... 119
B) Zabt ... 124
II. MECRUH RAVİLERİN TABAKALANDIRILMASI ... 128
III. ADALET VE ZABT NEREYE KADAR YETERLİDİR? ... 129
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM METNE YÖNELİK HADİS İLİMLERİ ... 135
I. MUHKEM ... 136
II. MUTEŞABİH ... 137
III. FERD ... 137
A) Ferd-i Mutlak ... 138
B) Ferd-i Nisbi ... 138
IV. GARÎB ... 140
A) Garîb Hadisin Kısımları ... 141
B) Ferd Hadisle Garîb Hadis Arasındaki Fark ... 142
C) Hükmü ... 142
D) Konuyla İlgili Eserler ... 143
V. MUTABİ VE ŞAHİD ... 143
A) Mutabi Hadisin Kısımları ... 144
B) Şahid Hadisin Kısımları ... 145
VI. MUALLEL ... 145
A) İlletin Bulunduğu Yerler ... 147
B) Hadislerdeki İlletleri Tespit Etme Yolları ... 150
C) İlletin Hadisin Sıhhatine Etkisi ... 151
D) Hadisçilerin İlletlere Değinmesi ... 152
B) Şâz Hadisin Muallelden Ayrılan Yönü ... 160
C) Hükmü ... 160
VIII. MUNKER ... 161
A) Munker Hadisin Şâzdan Ayrılan Yönü ... 163
B) Hükmü ... 163
IX. ESBÂB-I VURÛD ... 163
A) Hadisleri Sağlıklı Değerlendirmede Sebeb-i Vurud Bilgisinden Yararlanmak ... 164
B) Farklı İki Hadisi Değerlendirmede Vurud Bilgisinden İstifade Etmek ... 170
C) Esbâb-ı Vurûd Alanında Yeni Çalışmalara Duyulan İhtiyaç ... 171
X. GARÎBU’L-HADÎS ... 172
XI. MUHTELİFU’L-HADÎS ... 175
XII. NASİH-MENSUH ... 175
TEK HADİSİN TARİKLERİYLE İLGİLİ METİN İLİMLERİ ... 175
XIII. MAKLUB ... 175
A) Maklub Hadisin Kısımları ... 176
B) Hükmü ... 178
C) Konuyla İlgili Eserler ... 178
XIV. MUDREC ... 179
A) İdracın Kısımları ... 179
B) İdracın Alametleri ... 184
C) Hükmü ... 186
D) Mudrecle İlgili Eserler ... 186
XV. MUSAHHAF (MUHARREF) ... 187
A) Tashif Çeşitleri ... 188
B) Lahn ve Tashiften Korunmanın Yolu ... 192
C) Hükmü ... 193
D) Konuyla İlgili Bazı Eserler ... 194
XVI. ZİYÂDÂTU’S-SİKÂT ... 195
A) Ziyadenin Sebebi ... 195
B) Ziyadenin Kısımları ... 195
XVII. MUZTARİB ... 201
A) Iztırabın Kısımları ... 202
B) Hükmü ... 205
C) Muztarib Hadisin Neliği Üzerine ... 207
D) Konuyla İlgili Eserler ... 208
BEŞİNCİ BÖLÜM FAKİHLER VE HADİSİN METNİ ... 209
I. HABER-İ VÂHİD ... 213
A) Hanefiler ... 214
B) Malikiler ... 228
C) Şafiiler ... 232
D) Hanbeliler ... 237
E) Kelamcılar ... 238
F) Sufiler ... 240
II. MUHTELİFU’L-HADÎS ... 240
A) Hadislerarası Tearuzun (İhtilafın) Sebepleri ... 241
B) Tearuzdan Bahsedebilmenin Şartları ... 242
C) Tearuzu Giderme Yolları ... 244
D) Cem ve Te’lif ... 246
E) Nesh ... 253
F) Tercih ... 269
G) Tevakkuf ... 307
III. MANAYLA RİVAYET ... 307
A) Ulemanın Manayla Rivayete Bakışı ... 308
B) Manayla Rivayet Meselesinin Tahlili ... 309
ALTINCI BÖLÜM DİRÂYETU’L-HADÎS (METİN TENKİDİ PRENSİPLERİ) ... 311
I. TEARUZ ... 312
II. MUARAZA (KARŞILAŞTIRMA) ... 314
A) Aynı Hadisin Tariklerini Karşılaştırmak ... 314
B) Hadisi Diğer Delillerle Karşılaştırmak ... 319
METİN TENKİDİ PRENSİPLERİ ... 319
I. KUR’AN’A ARZ ETMEK ... 319
A) Kur’an-Hadis Mutabakatı Aranırken Dikkat Edilecek Hususlar ... 324
B) Arzın Sadece Kur’an’a mı Yapılacağı Sorunu ... 326
C) Hadislerin Kur’an’a arzına misaller ... 326
II. HADİSLERE ARZ ETMEK ... 336
A) Hadislerin Hadislere Arzında Takip Edilecek Yöntem ... 338
B) Hadislerin Hadislere Arzına Misaller ... 338
III. AKLA ARZ ETMEK ... 344
A) Aklın Tarifi ... 344
B) Kur’an’ın Akla Verdiği Değer ... 344
C) Şer’î Delillerle Akıl Çatışabilir mi? ... 345
D) Akıl mı Nakle, Nakil mi Akla Tabi Olacak? ... 347
E) Aklın Devreye Sokulması ... 349
F) Hangi Akıl? ... 351
G) Aklın His ve Muhakemeyle Kabul Etmediği Hadislere Misaller ... 360
H) Aklın Müşahede (Tecrübe) ile Reddettiği Hadislere Misaller ... 366
IV. TARİH(Î BİLGİLER)E ARZ ETMEK ... 371
A) Tarih İlminde Modern Usullerin Kullanılması ... 372
B) Tarihin Diğer İlimlerle Münasebeti ... 373
C) Tarihçinin Tenkidi ... 376
D) Hadisçilerin Prensiplerini Tarihçilerinkiyle Karşılaştırma ... 387
E) Hadis Perspektifinden Tarihçilerin Metotlarıyla İslam Tarihçilerinin Metotlarının Karşılaştırılması ... 390
F) Tarih Bilgisine Dayalı Metin Tenkidine Misaller ... 396
V. MÜSPET İLİMLERE ARZ ETMEK ... 403
A) Hz. Peygamber’in Tıpla İlgili Hadislerine Bakış Açıları ... 404
B) Hz. Peygamber Zamanındaki Tıp Bilgisi ... 407
C) Tıpla İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi ... 409
D) Tartışma Konusu Üç Hadis ... 413
E) Tıpla İlgili Hadislerin İncelenmesinde Karşılaşılan Zorluk ... 419
A) Hadisin Peygamber Sözüne Benzememesi ... 431
B) Ayetlerdeki Kelimelere Lügat Manası Dışında Sembolik Anlamlar Yüklenmesi ... 438
C) Genel Prensiplere Aykırılık ... 442
D) Dinin Hedeflerine Ters Olmak ... 450
E) Amele Verilen Karşılığın Aşırılığı ... 450
F) Hadisin Doktorların Sözüne Benzemesi ... 455
G) Bulmacamsı İfadeler İçermesi ... 455
VII. PEK ÇOK İNSANIN RİVAYET ETMESİ GEREKEN OLAYI BİR KİŞİNİN NAKLETMESİ ... 456
VIII. MÜKELLEF HERKESİN BİLMESİ GEREKEN BİR ŞEYİ BİR KİŞİNİN AKTARMASI ... 459
IX. İCMAYLA TESPİT ... 462
X. MEVZUAT KİTAPLARI ... 464
XI. ESERLERDE BULUNMAMASI ... 467
XII. KİTAB-I MUKADDES’E ARZ ETMEK ... 469
A) Eski Ahit Üzerindeki Çalışmalar ... 478
B) Yeni Ahit üzerindeki çalışmalar ... 480
XIII. RAVİ VASITASIYLA HADİSİN SAHİH OLMADIĞINI TESPİT ... 483
A) Ravinin İtirafı ... 483
B) Ravinin Yalancılıkla Tanınması ... 486
C) Ravinin Yetişmediği Kimseden Rivayet Etmesi ... 487
D) Ravinin Hâlindeki Karine ... 497
E) Ravinin, Mezhebini Destekleyen Hadis Rivayet Etmesi ... 498
F) Ravinin, Kendisiyle İlgili Mümkün Olmayan Bir Şey Anlatması ... 499
G) Ravinin Amelinin, Naklettiği Hadise Aykırı Olması ... 500
YEDİNCİ BÖLÜM METİN TENKİDİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER ... 503
I. TENKİT ÖNCESİ DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER ... 503
A) Samimiyet ... 503
B) Hadis Kültürü ... 504
C) İtidal, Hemen Redde Yönelmemek ... 505
II. TENKİT ESNASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER ... 507
A) Senedin ve Metnin Sıhhatinin Tespiti ... 508
B) Metni İyi Kavramak ... 508
C) Metni Derinlemesine Tahlil Etmek ... 531
SONUÇ ... 535
KİTABİYAT ... 541
DİZİN ... 563
13
ÖNSÖZ
Hamd, bizleri son kitabıyla şereflendiren kâinatın sahibi Allah’a; salat u se- lam, ümmeti olmakla şereflendiğimiz son elçisine, gönüller sultanı Muhammed Mustafa’ya olsun.
Yaşadığımız dönemde hadis problemleri denince akla ilk olarak metin tenkidi
meselesi gelmektedir. Kadim ulemanın bu soruna ne kadar eğildiği ve yeni çalış-malara ihtiyaç olup olmadığı tartışılmaktadır. Bu konuda sağlıklı ve doğru bir an- layışa sahip olabilmek için bilimsel çalışmalara ihtiyaç vardır. Elinizdeki çalışma bunlardan birisidir. Başvuru kitabı olması, lisans ve lisansüstü düzeyde okutulma- sı hedeflenerek detaylandırılan çalışma, konunun muhtevasını ana hatlarıyla sun- mayı, yapılan gayretleri sergilemeyi, nelere ihtiyaç olduğunu göstermeyi, varılan netice ve tespitleri ortaya koymayı hedeflemekte olup bir giriş, yedi bölüm ve so- nuçtan meydana gelmektedir.
Giriş bölümünde, çalışmanın mahiyeti ve bu sahada yapılan çalışmalara deği- nildikten sonra birinci bölüme geçilmiş; metin ve tenkit kelimelerinin tahlili ya- pılmıştır. Yine burada metinle ilgilenilip ilgilenilmediği sorusuna cevap aranmış, geniş bir yelpaze içerisinde seleften müsteşrıklara kadar ilim ehlinin düşünceleri aktarılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda, metin tenkidine neden ihtiyaç olduğu üze- rinde de durulmuştur.
İkinci bölümde, metin tenkidinin ilk dönemlerdeki tarihî süreci işlenmiştir.
Buna işaret sayılabilecek ayetler ile Rasulullah’ın hayatındaki uygulamalar veril- miştir. Keza ashabın, hadisleri asli halleriyle tespit etmek için gösterdikleri gayret- ler ilk metin tenkidi örnekleri olarak sunulmuştur. Ardından, mevzû hadislerin ortaya çıkışına, ulemanın bunlara tepkisine ve aldıkları tedbirlere değinilmiştir.
Üçüncü bölümde, hadisçilerin sened üzerinde bu derece durmalarının sebebi detaylı olarak ele alınmış, senede verilen önemin, metnin öneminden kaynaklan- dığı gösterilmeye çalışılmıştır.
Dördüncü bölümde, hadisçilerin geliştirdikleri metin ilimleri ele alınmış, bu
ilimlerin bugün için ihtiyacı karşılayamadığı, bazı boşluklar nedeniyle yeni çalış-
malara ihtiyaç olduğu gösterilmeye çalışılmıştır.
Beşinci bölümde, metin tenkidinin en güzel örneklerini sunan hukukçuların gayretleri ana hatlarıyla arz edilmeye gayret edilmiş, haber-i vâhidleri kabulde ara- dıkları şartlar ile hadislerin tearuzunda başvurdukları metotlar sunulmuştur. Bu arada kelamcılar ile sufilerin hadislerin metinlerini tetkikte göz önünde bulundur- dukları prensiplere de değinilmiştir.
Altıncı bölümde, metin tenkidi prensipleri geniş olarak tetkik edilmiştir. Pren- siplerin zikredilmesiyle yetinilmemiş, söz konusu prensiplerin nasıl kullanılacağı, nelere dikkat edilmesi gerektiği üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Hadislerin akla arzı, tarihten istifade, müspet ilimlere aykırılık, Kitab-ı Mukaddes’e arz, bu bölü- mün en canlı kısımlarını oluşturmaktadır.
Yedinci bölümde ise bugünün —özellikle de ülkemiz insanının— sahip olması gereken hasletler ile hadis tenkidinde göz önünde bulundurması gereken husus- lar ele alınmıştır.
Sonuç bölümünde de çalışmada varılan neticeler özetlenmeye çalışılmıştır.
Çalışmamız esnasında şu noktalara dikkat edilmiştir:
1. Özellikle selefin değerlendirmeleri aktarılırken manayla nakletmemeye, me- tin tercümesine önem verilmiştir. Bu, onların görüşlerinin öneminden, keza me- tin tenkidinde neyin yapıldığını, neyin yapılmadığını gösteren deliller olmaların- dan dolayı tercih edilmiştir.
2. Anlatılan konularda örneklendirmeye ehemmiyet verilmiştir. Bunu yapar- ken mevzunun müphem kalmaması, özellikle hadisçilerin ve hukukçuların ne tür bir uygulama gösterdiklerini sergilemek hedeflenmiştir. Misaller, metin tenkidin- de bulunulup bulunulmadığı sorusunun cevabını da ihtiva ettiğinden verilen bil- gilerin teyidine yardımcı olacağı düşünülmektedir.
3. Çalışma, katkımız ne olabilir kaygısıyla hazırlandığından; konular, irdeleyen bakış açısıyla ele alınmaktadır. Eksik görülen yerlere misallendirmelerde bulun- mak suretiyle temas edilmektedir. Anlatılan bahsi destekleyen unsurlar yeri gel- diğinde değerlendirmeye tabi tutulmakta, meselenin oturduğu zemin tahlil edil- mekte, bu yapılırken de zikredilen birtakım delillerin her zaman için yerinde ol- madığı, yeni tetkiklere ve delillere ihtiyaç olduğu gösterilmeye çalışılmaktadır.
4. Bahislerin birbirleriyle giriftliği bizleri oldukça yormuştur. Bazen bir konu- daki bir hususun diğer bir konuyu direkt ilgilendirdiği olmuştur. Böylesi durum- larda, tekrardan kaçınmak için, ilgili husus bir yerde anlatılmış, diğer yerde ora- ya atıfta bulunulmakla yetinilmiştir. Başka bir ifadeyle, böylesi durumlar bizi, ihtilâfu’l-hadîs’te başvurulan yollardan birisi olan “tercih”e sevk etmiştir. Örneğin,
“tearuz” bahsi “dirayet açısından hadis tenkidi prensipleri”nin başında giriş mahi-
yetinde zikredilirken, aynı konu “ ihtilâfu’l-hadîs” bahsinin başında “ihtilaf”ı açık-
larken anılmayı gerektirmektedir. Keza “ ihtilâfu’l-hadîs” konusu, hadislerin birbi-
riyle tearuzunu, keza hadislerin tenkidinde, “hadisin başka hadislere arz edilme-
si” bahsini de ilgilendirmektedir. Aynı şekilde, bir akıl maddesi birkaç konuyla iç
içedir. Haber-i vâhidi, kelamcıların hadisi değerlendirişini ve hadisçilerin bunu öl-
ÖNSÖZ15
çü olarak alışını ilgilendirmektedir. Bunun yanında tenkitte takip edilecek pren- sipleri belirlerken de haricî tercih sebeplerini yazarken de hadislerin müspet ilim- lere aykırılığını işlerken de velhasıl hepsinde ayrı ayrı zikredilmesi gerekmektedir.
Bütün bunlar çalışmamızı zorlaştıran etkenler olmuştur.
5. Okuyucuların doğruluğunu kontrol edebilmesi, yapılan tespite göz atabilme- si ve en önemlisi çok rahat bir şekilde ulaşabilmesi için kaynaklar dipnotlarda en geniş şekilde sunulmaya çalışılmıştır. Özellikle hadis külliyatında kitap, bab, hadis numaralarının verilmesine dikkat edilmiş; üzerlerinde numaralandırma yapılmış rical, ilel, mevzuat vb. diğer eserlerde de bu rakamlar aktarılmaya çalışılmıştır.
Ahmed b. Hanbel’in Musned’i, Beyhakî’nin es-Sunenu’l-Kubrâ’sı gibi istifade et- tiğimiz kitaplar, genelde yeni baskılar olmakla birlikte, bunlarda eski baskılara te- kabül eden sayfa numaraları kenarlarda verilmiştir. Biz, kenarda verilen sayfa nu- maralarını göz önünde bulundurduk. Bu yolu benimsememiz, ellerinde yeni bas- kı bulunmayanlara kolaylık sağlayacaktır. Ancak, birkaç yeni baskısı olan kitap- larda, hadisleri ve diğer bilgileri numaralandırmada metot farklılığı olduğu için, bazen verdiğimiz rakamlar okuyucuya faydalı olamayabilir. Böylesi durumlarda sadece cilt ve sayfa numaralarıyla iktifa edilecek demektir.
Çalışmamızın bütün gayesi, muhtevayı müdellel bir şekilde netleştirip ortaya koymak yanında, geçmişi inkâr etmeden insanın önünü açmak, son sözü söyle- me, en güzeli arama hakkının kimsenin tasarrufunda olmadığını göstermeye ça- lışmaktır. Ümit ediyoruz ki bu çalışma, daha güzellerine basamak olacak, önceki- ni geçmiş yenilere katkı sağlayacak; birkaç kişiyi ilgilendiren, raflarda tozlanma- ya mahkûm çalışmalardan ziyade, ülkemiz gerçekleri göz önünde bulundurularak yapılacak olanlara doküman temin edecektir.
Nihayet okuyucuyla buluşan bu çalışma, beş yıllık bir çalışmanın ardından 1996 yılında Bursa’da doktora tezi olarak savunulmuştu. Daha fazla bekletilmesi- nin anlamsızlığı göz önünde bulundurularak tezgâha kondu. Orijinal yapısıyla faz- la oynanmadan, çıkarma ve ilavelerle elinizdeki hâlini alarak 2009 yılında ilk bas- kısı yapıldı. Ancak, tez hâline gelene kadar pek çok insan ona katkıda bulundu.
Bu nedenle teşekkür edilmesi gerekenler var. Kıymetli danışmanım, sevgili büyü- ğüm, rabbimden hayırlı uzun ömürler niyaz ettiğim hocam M. Ali Sönmez’e olan duygularımı ifade edecek kelime bulamıyorum. Bunun yanında, çalışma sırasın- da tefsir ve fıkıh kitaplarındaki birçok nadide bilgiye ulaşmama vesile olan “kıy- met insan” Halil Günenç hocamın katkılarını; yer yer görüşlerine başvurduğum M.
Said Hatiboğlu’nu, özellikle de M. Hayri Kırbaşoğlu’nu, M. Sadık Aydın’ı anma-
mak haksızlık olur. Ayrıca ufuk açıcı fikirlerinden istifade ettiğim aziz dostum Ah-
met Yıldırım olmasaydı pek çok kaynaktan yoksun, Zaferullah Daudi de olmasay-
dı düşünce yüklü Urduca kitaplardan mahrum kalacağımı minnetle anmam gere-
kir. Bütün bunların yanında, doktora savunmamı onurlandıran, kırmadan yönlen-
dirici eleştirilerde bulunan, ahlakı ilminin önünde olan Abdullah Aydınlı Bey’e; ho-
cam olmasının ötesinde bir değere sahip büyüğüm Yunus Vehbi Yavuz’a; kıymet-
li Akif Köten hocama; güzel insan Salih Karacabey abime de şükranlarımı arz ede- rim. Tezi, kabulünden sonra eleştirel gözle titiz bir şekilde okuyan, “her dem yardı- ma amade” arkadaşım Bünyamin Erul’u da unutmamam gerekir.
İsmâîl b. Abdirrahmân es-Sâbûnî (449/1057) hadisçilerin edeplerini anlatır- ken, namazları ilk vakitte kılmaya gayret etmelerini, vakitlerin sonuna bırakma- malarını, rükû ve secdeleri hakkıyla yapmalarını, baştan savma, zoraki kılmama- larını, teheccüdü ihmal etmemelerini, sıla-i rahimde bulunmalarını, ikram etme- lerini, Müslümanların sorunlarıyla ilgilenmelerini, iffetli yaşamalarını, hayatlarını Rasulullah ve ashabına benzetmelerini, selef-i salihinin yolundan yürüyüp bidat- lere yol vermemelerini ve bu tür tavır ve hareket içinde bulunanlardan uzak dur- malarını zikreder.
1Rabbimden dileğim, bunlar ve diğer güzelliklerle bezenen, hâli kâlinden önde giden kullardan olmaktır. Şüphesiz o, gönüllerdeki niyetleri hak- kıyla bilendir, yardım edecek olan da O’dur. O ne güzel Mevla’dır.
Enbiya Yıldırım Ankara 2015
1 Bkz. Sâbûnî, Risâle, s. 112-5, rakam: 154-161.
541
KİTABİYAT
Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil, I-III, Ankara 1979-1982.
Abdulgaffâr, Şuayb Hasan, Criticism of Hadith Among Muslims with Reference to Sunan Ibn Maja, London 1986 (Criticism of Hadith).
Abdullatîf, Abdulmevcûd Muhammed, es-Sunnetu’n-Nebeviyye beyne Duâti’l-Fitne ve Ed’iyâi’l-İlm, Kahire 1990 (Sunne).
Abdurrezzâk, Ebûbekr es-San’ânî (ö. 211/826), el-Musannef, thk. Habîburrahmân el-A’zamî, I-XI+Fihrist, Ysz.-Tsz. (Abdurrezzâk).
Acâc el-Hatîb, Muhammed, el-Muhtasaru’l-Vecîz fî Ulûmi’l-Hadîs, Beyrut 1987 (Vecîz).
_____, es-Sunne kable’t-Tedvîn, Beyrut 1993.
_____, Usûlu’l-Hadîs, Beyrut 1989.
el-Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed (ö. 1162/1652), Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlu’l-İlbâs amme’ştehera mine’l-Ehâdîsi alâ Elsineti’n-Nâs, I-II, Beyrut 1351 (Keşfu’l-Hafâ).
Adam, Baki, Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, Ankara 1997.
Adams, Charles J., The Authority of The Prophetic Hadith in the Eyes of Some Modern Muslims, (Es- says on Islamic Civilization), Leiden 1976.
Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855), el-Musned, thk. Abdullâh Muhammed ed-Dervîş, I-X+I-II Fih- rist, Beyrut 1991 (Ahmed b. Hanbel).
_____, el-Musned, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, I-XX, Kahire 1980.
_____, Kitâbu’l-İlel ve Ma’rifeti’r-Ricâl, thk. Vasiyyullâh Abbâs, I-IV, Beyrut 1988 (Kitâbu’l-İlel).
Ahmed, el-Murtazâ ez-Zeyn, Menâhicu’l-Muhaddisîn fî Takviyeti’l-Ehâdîsi’l-Hasene ve’d-Daîfe, Ri- yad 1994 (Menâhicu’l-Muhaddisîn).
Akseki, Ahmed Hamdi, İslam Dini, Ankara 1989.
Aksekili, Ahmed Hamdi, Hatemü’l-Enbiya Hakkında En Çirkin Bir İsnadın Reddiyesidir, İst. 1922 (“Bir Zındık Uydurması Ğaraniq Safsatası Kur’an’a ve Peygambere Çirkin İftira” adıyla 2003 yılında İst.da tekrar basılmıştır).
Aktaş, Şerif, Edebiyatta Üslûp ve Problemleri, Ankara 1993.
Akyüz, Hüseyin, el-Câhız’ın Hadis-Sünnet Anlayışı, Ankara 2014.
el-Alâî, Ebû Saîd Halîl b. Keykeldî (ö. 761/1360), en-Nakdu’s-Sahîh li mâ U’turida aleyhi min Ehâdîsi’l-Mesâbîh, hzr. Mahmûd Saîd Memdûh, Beyrut 1990 (en-Nakdu’s-Sahîh).
Algül, Hüseyin; Çetin, Osman, İslam Tarihi, I-IV, İstanbul 1986.
el-Alî, İbrâhîm Muhammed, el-Ehâdîsu’s-Sahîha min Ahbâri ve Kasasi’l-Enbiyâ aleyhimu’s-Salâtu ve’s-Selâm, Dimaşk 1995.
Alî, Cevâd, el-Mufassal fî Târîhi’l-Arab kable’l-İslâm, I-X, Ysz.-1993 (Târîh).
el-Alûsî, Ebû’l-Fadl Şihâbuddîn (ö. 1270/1853), Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s- Seb’i’l-Mesânî, I-XXX, Dâru’l-Fikr, Beyrut Tsz. (Rûhu’l-Meânî).
el-Alûsî, Husâm Muhyiddîn, The Problem of Creation in Islamic Thought, Bağdad-The National Printing and Publishing Co. (The Problem of Creation).
el-Âmidî, Ebû’l-Hasan Alî b. Ebî Alî (ö. 613/1216), el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, hzr. İbrâhîm el- Acûz, I-IV, Beyrut 1985 (İhkâm).
el-Âmirî, Ahmed b. Abdilkerîm el-Ğazzî, el-Ceddu’l-Hasîs fî Beyâni mâ Leyse bi Hadîsin, hzr. Ebû Abdirrahmân Fevvâz, Beyrut 1997.
Arsel, İlhan, Biz Profesörler, İstanbul 1992.
el-Askerî, el-Hasan b. Abdillâh b. Sehl (ö. 382/992), Tashîfâtu’l-Muhaddisîn, thk. Ahmed Abduşşâfî, Beyrut 1988.
el-Askerî, Murtazâ, Meâlimu’l-Medreseteyn, I-III, el-Mecmeu’l-İlmî el-İslâmî, Tahran 1993.
Aşık, Nevzat, Hazreti Âişe’nin Hadisçiliği, İzmir Tsz.
_____, “Hicri VI. Asırda Sahabi Olduğunu İddia Eden Ebû’r Ridâ Reten el-Hindî ve Uydurduğu Hadisler”, Dokuz Eylül Ü. İlahiyat F. Dergisi, sayı: 7, yıl: 1992, s. 47-65.
_____, Sahâbe ve Hadîs Rivayeti, İzmir 1981.
_____, “Sünnetin Yerelliği ve Evrenselliği”, Hadis’in Dünü-Bugünü ve Geleceği Sempozyumu için- de, Samsun 1993, s. 23-37.
el-Atabekî, Ebû’l-Mehâsin Yûsuf b. Tağriberdî (ö. 874/1469), en-Nucûmu’z-Zâhire fî Mulûki Mıs- ra ve’l-Kâhire, thk. Cemâluddîn eş-Şeyyâl, Fehîm Muhammed Şeltût, I-XVI, el-Heyetu’l- Mısriyyetu’l-Âmme li’l-Kitâb, Ysz. 1972.
Atar, Fahrettin, Fıkıh Usûlü, İstanbul 1992.
Ateş, Ahmed, “Metin Tenkidi Hakkında”, Türkiyat Mecmuası, Cilt: VII-VIII, Cüz: I (1940-1942), İstanbul 1942, s. 253-265 (Metin Tenkidi).
Ateş, Süleyman, Cüneyd-i Bağdâdî Hayatı, Eserleri ve Mektupları, İstanbul 1970.
_____, Gerçek Din Bu, I-II, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul Tsz.
_____, Kur’an-ı Kerim ve Yüce Meâli, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul Tsz.
Atîk, Abdulazîz, Târîhu’n-Nakdi’l-Edebî inde’l-Arab, Beyrut 1986.
Ayasbeyoğlu, Nevzad, “Kur’ân’da Akıl”, İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi, sayı: 2, yıl: 1964, s. 47-54.
Aydın, Ali Arslan, İslam İnançları ve Felsefesi (Tevhid ve Kelam), Ankara 1964.
Aydınlı, Abdullah, Doğuş Devrinde Tasavvuf ve Hadis, Seha Neşriyat, İstanbul Tsz.
_____, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul 1987 (Istılahlar).
el-Aynî, Mahmûd b. Ahmed (ö. 855/1451), el-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye, Beyrut 1990 (Binâye).
_____, Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-XX, Kahire 1972 (Umdetu’l-Kârî).
el-A’zamî, Muhammed Mustafâ, “Buhârî”, TDV İslam Ansiklopedisi, VI, 368-72, İstanbul 1992.
_____, Dirâsât fî’l-Hadîsi’n-Nebevî ve Târîhi Tedvînih, I-II, Beyrut 1985.
_____, İlk Devir Hadis Edebiyatı, trc. Hulusi Yavuz, İstanbul 1993.
_____, Menhecu’n-Nakd inde’l-Muhaddisîn Neş’etuhû ve Târîhuh, Mektebetu’l-Kevser, Mirba 1990 (Menhec).
el-Azîmâbâdî, Muhammed Şemsulhakk, Avnu’l-Ma’bûd şerhu Suneni Ebî Dâvûd, thk. Abdurrahmân Muhammed Osmân, I-XIV, Beyrut 1979 (Avnu’l-Ma’bûd).
el-Bâcî, Ebû’l-Velîd Suleymân b. Halef (ö. 474/1081), el-Muntekâ Şerhu Muvattai İmâm Mâlik, I-VII, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut Tsz.
_____, İhkâmu’l-Fusûl fî Ahkâmi’l-Usûl, thk. Abdullâh Muhammed el-Cubûrî, Beyrut 1989 (İhkâm).
Badıllı, Abdulkadir, Risale-i Nur’un Kudsî Kaynakları, İstanbul 1992 (Kaynaklar).
el-Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir (ö. 429/1038), Kitâbu Usûli’d Dîn, Beyrut 1981.
Baltacî, Alî Abdulhamîd; Suleyman, Muhammed Vehbî; el-Mu’temed fî Fıkhi’l-İmâm Ahmed, I-II, Beyrut 1991.
Barrett; Abramoff; Kumaran; Millington, Biology, Marguette University, USA 1985.
Başaran, Selman, “İbn-i Hazm’ın Kütüb-i Sitte’ye Bakışı”, İslâmî Araştırmalar, Cilt: II, sayı: 6, Ocak 1988, s. 7-21.
_____, Sönmez, M. Ali, Hadîs Usûlü ve Tarihi, Bursa 1993.
el-Batalyevsî, Ebû Muhammed Abdullâh b. es-Seyyid (ö. 521/1127), Kitâbu’t-Tenbîh alâ’l- Esbâbi’lletî Evcebeti’l-İhtilâfe beyne’l-Muslimîn fî Ârâihim ve Mezâhibihim ve İ’tikâdâtihim, thk. Ahmed Hasan Kuhayl ve Hamza Abdullâh, Mektebetu’l-Mutenebbî 1982.
Bayraktar, İbrahim, Edebî ve İlmî Açıdan Hadîs, İzmir 1993.
Bâz, Selîm Rustem, Şerhu’l-Mecelle, I-II, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut Tsz.
KİTABİYAT543
Bedrân, Bedrân Ebû’l-Ayneyn, Usûlu’l-Fıkhi’l-İslâmî, Muessesetu Şebâbi’l-Câmia, İskenderiyye- Tsz. (Usûl).
el-Begavî, el-Huseyn b. Mes’ûd (ö. 516/1122), el-Envâr fî Şemâli’n-Nebiyyi’l-Muhtâr, thk. İbrâhîm el-Ya’kûbî, I-II, Dâru’z-Ziyâ’, Beyrut Tsz.
_____, Mesâbîhu’s-Sunne, hzr. İbrâhîm Muhammed Ramazân, I-II, Dâru’l-Kalem, Beyrut Tsz.
_____, Şerhu’s-Sunne, thk. Zuheyr eş-Şâvîş, Şuayb el-Arnavût, I-XVI, Beyrut 1983.
_____, Tefsîru’l-Begavî Meâlimu’t-Tenzîl, thk. Muhammed Abdullâh en-Nemr ve diğerleri, I-VIII, Riyad 1993.
el-Behnesâvî, Sâlim, es-Sunnetu’l-Mufterâ Aleyhâ, Kahire 1989 (Sunne).
_____, Metnu’l-Hadîsi’n-Nebevî beyne Ehli’l-İlm ve Tullâbi’l-İctihâd, es-Sunnetu’n-Nebeviyye ve Menhecuhâ fî Binâi’l-Ma’rifeti ve’l-Hadâra (Amman 1992) adlı sempozyumda sunulan tebliğler içinde, I-II. İkinci ciltte, s. 696-737 (Metnu’l-Hadîs).
Belîk, İzzuddîn, Menâhicu’s-Sâlikîn min Ehâdîsi ve Sunneti Hâtemi’n-Nebiyyîn ve’l-Murselîn, Dâru’l- Fikr, Beyrut Tsz.
el-Berzencî, Abdullatîf Abdullâh Azîz, et-Teâruz ve’t-Tercîh beyne’l-Edilleti’ş-Şer’iyye, I-II, Beyrut 1993 (Teâruz).
el-Beşîr, İsâm Ahmed, Usûlu Menheci’n-Nakd inde Ehli’l-Hadîs, Beyrut 1992 (Menhec).
el-Beydâvî, Kâdî Abdullâh b. Ömer (ö. 791/1389), Tefsîru’l-Beydâvî el-Musemmâ Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, I-II, Beyrut 1988.
el-Beyhakî, Ebûbekr Ahmed b. el-Huseyn (ö. 458/1066), Azâbu’l-Kabr ve Suâlu’l-Melekeyn, hzr.
Saîd el-Lehhâm, Beyrut 1991.
_____, Delâilu’n-Nubuvve ve Ma’rifetu Ahvâli Sâhibi’ş-Şerîa, thk. Abdulmu’tî Kal’acî, I-VII, Beyrut 1985 (Delâil).
_____, el-İ’tikâd, hzr. es-Seyyid el-Cumeylî, Beyrut 1988.
_____, el-Kadâ ve’l-Kader, thk. Ebû’l-Fidâ el-Eserî, Beyrut 1989.
_____, el-Medhal ilâ’s-Suneni’l-Kubrâ, thk. Muhammed Dıyâurrahmân el-A’zamî, Dâru’l-Hulefâ li’l-Kitâbi’l-İslâmî, Kuveyt Tsz.
_____, es-Sunenu’l-Kubrâ, thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ’, I-XI, Beyrut 1994 (Beyhakî).
_____, Kitâbu’l-Esmâ ve’s-Sıfât, Beyrut 1984.
_____, Kitâbu’z-Zuhdi’l-Kebîr, thk. Âmir Ahmed Haydar, Beyrut 1987.
_____, Ma’rifetu’s-Suneni ve’l-Âsâr, thk. Abdulmu’tî Emîn Kal’acî, I-XV, Dâru’l Va’y, Ysz.-1991 (Ma’rife).
_____, Şuabu’l-Îmân, thk. Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl, I-IX, Beyrut 1990.
el-Bikâî, Burhânuddîn Ebû’l-Hasan İbrâhîm b. Ömer (ö. 885/1480), Nazmu’d-Durer fî Tenâsubi’l- Âyâti ve’s-Suver, I-XXII, Tsz. 1984.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, I-VIII, İstanbul 1975 (Hu- kukı İslâmiyye).
Bolelli, Nusreddin, “Nahivde Hadisle İstişhad Meselesi”, Marmara Ü. İlahiyat F. Dergisi, sayı:
V-VI, yıl: 1987-8, s. 165-175.
Brockelmann, Geschichte Der Arabischen Litteratur, I-II+3 Supp., Leiden 1937 (GAL).
Bucaille, Maurice, Kitab-ı Mukaddes, Kur’ân ve Bilim, trc. Suat Yıldırım, TÖV Yayınevi, İzmir Tsz.
el-Buhârî, Abdulazîz b. Ahmed (ö. 730/1330), Keşfu’l-Esrâr an Usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî, thk.
Muhammed el-Mu’tasımbillâh el-Bağdâdî, I-IV, Beyrut 1994 (Keşfu’l-Esrâr).
el-Buhârî, İsmâîl b. İbrâhîm (ö. 256/870), el-Edebu’l-Mufred, thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ’, Beyrut 1990.
_____, Kitâbu’t-Târîhi’l-Kebîr, I-XII, Dâru’l Fikr, Beyrut Tsz. (Kebîr).
_____, Sahîhu’l-Buhârî, thk. Abdulazîz b. Abdillâh b. Bâz, I-VIII+Fihrist, Beyrut 1991 (Buhârî).
el-Bulkînî, Ebû Hafs Ömer b. Reslân (ö. 805/1402), Mehâsinu’l-Istılâh, thk. Âişe Abdurrahmân (İbnu’s-Salâh’ın Mukaddime’si ile birlikte), Dâru’l-Meârif, Kahire Tsz.
Bursevî, İsmail Hakkı (ö. 1137/1728), Kenz-i Mahfî, İstanbul 1980.
_____, Tefsîru Rûhi’l-Beyân, I-X, Beyrut 1985.
el-Bûsırî, Ahmed b. Ebîbekr (ö. 840/1436), Zevâidu İbn Mâce alâ’l-Kutubi’l-Hamse, thk. Muham- med Muhtâr Huseyn, Beyrut 1993.
el-Bûtî, M. Saîd Ramazan, Davâbitu’l-Maslaha fî’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Beyrut 1992.
----, Fıkhu’s-Sîre, trc. İstanbul Tsz.
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, I-XXIV, Milliyet Gazetesi, İstanbul Tsz.
Caetani, Leone (ö. 1354/1935), İslam Tarihi, trc. Hüseyin Cahid, I-X, İstanbul 1925.
el-Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr (ö. 255/869), el-Beyân ve’t-Tebyîn, thk. Hasan es-Sendûbî, I-IV, Beyrut 1993.
_____, Kitâbu’l-Hayevân, I-VII, Beyrut 2003.
Câmî, Abdurrahmân b. Ahmed (ö. 898/1493), Nakdu’n-Nusûs fî Şerhi Nakşi’l-Fusûs, Tahran 1370.
_____, Nefehâtu’l-Uns min Hazarâti’l-Kuds, sdl. Abdulkadir Akçiçek, İstanbul Tsz.
Cârullâh, Mûsâ (ö. 1368/1949), Büyük Mevzularda Ufak Fikirler, hzr. Musa Bilgiz, Ankara 2001.
_____, Kitâbu’s-Sunne, Ysz.-Tsz.
_____, Uzun Günlerde Oruç, hzr. Yusuf Uralgiray, Ankara 1975.
Cerâcpûrî, Mevlânâ Eslem (ö. 1375/1955), Hemârî Dinî Ulûm, Yeni Delhi 1989 (Hemârî).
_____, Mukâm-ı Hadîs, (Pervîz’in aynı adlı çalışmasıyla birlikte), Lahor 1992 (Mukâm).
el-Cârihî, Mecdî b. Avâd, Nakdu’l-Hadîs inde’ş-Şîati’l-İmâmiyye’l-İsnâ Aşeriyye, Ysz. 2008.
Cerîşâ, Alî Muhammed; ez-Zeybek, Muhammed Şerîf, Esâlîbu’l-Ğazvi’l-Fikrî, Dâru’l-İ’tisâm, Ka- hire Tsz.
Cerrahoğlu, İsmail, Tefsîr Usûlü, Ankara 1991.
el-Cessâs, Ebûbekr Ahmed b. Alî (ö. 370/981), Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî, I-IV, Beyrut 1985.
_____, el-İcmâ, thk. Zuheyr Şefîk Kubbî, Beyrut 1993.
_____, Muhtasaru İhtilâfi’l-Ulemâ, thk. Abdullâh Nezîr Ahmed, I-V, Beyrut 1995.
el-Cevâbî, Muhammed Tâhir, Cuhûdu’l-Muhaddisîn fî Nakdi Metni’l-Hadîsi’n-Nebeviyyi’ş-Şerîf, Tu- nus 1991 (Cuhûd).
el-Cevrekânî, el-Huseyn b. İbrâhîm (ö. 543/1148), el-Ebâtîl ve’l-Menâkîr ve’s-Sıhâhu ve’l-Meşâhîr, thk. Abdurrahmân Abdulcebbâr el-Ferîvâî, I-II, Benaris 1983 (Ebâtîl).
el-Ceylânî, Fazlullâh, Fazlu’llâhi’s-Samed fî Tevdîhi’l-Edebi’l-Mufred, I-II, Mektebetu Dâri’l- İstikâme, Ysz. 1995.
el-Cezâirî, Muhammed Abdulkerîm, el-Kazzâfî ve’l-Mutekavvilûne Aleyh, Beyrut 1982 (Kazzâfî).
el-Cezâirî, Tâhir b. Sâlih (ö. 1338/1920), Tevcîhu’n-Nazar ilâ Usûli’l-Eser, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut Tsz. (Tevcîh).
el-Cezerî, Muhammed b. Yûsuf (ö. 711/1311), Mi’râcu’l-Minhâc Şerhu Minhâci’l-Vusûl ilâ İlmi’l- Usûl, thk. Şa’bân Muhammed İsmâîl, I-II, Kahire 1993 (Mi’râcu’l-Minhâc).
Cheyne, Thomas Kelly, Founders of Old Testament Criticism, London 1893.
Cihan, Sadık, “Zındıkların Uydurma Hadislerle Münasebeti”, Ondokuz Mayıs Ü. İlahiyat F. Dergi- si, sayı: 4, yıl: 1990, s. 37-92.
Cottingham, John, Akılcılık, trc. Bülent Gözkan, İstanbul 1995.
el-Curcânî, es-Seyyid eş-Şerîf Aî b. Muhammed (ö. 812/1409), et-Ta’rîfât, thk. Abdurrahmân Umeyra, Beyrut 1987.
el-Curcânî, es-Seyyid eş-Şerîf Alî b. Muhammed (ö. 812/1409), Şerhu’l-Mevâkıf, I-II, İstanbul 1292.
el-Cuveynî, Ebû’l-Meâlî Abdulmelik b. Abdillâh (ö. 478/1085), el-Akîdetu’n-Nizâmiyye (Akaide Dair İki Risâle içinde), M. Ü. İlahiyat Vakfı, İstanbul Tsz.
Çakan, İsmail Lütfi, Anahatlarıyla Hadîs, İstanbul 1990.
_____, Hadîs Usûlü Şekil ve Örneklerle, İstanbul 1990.
_____, Hadîslerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları Muhtelifu’l-Hadîs İlmi, İstanbul 1982 (Muhtelifu’l-Hadîs).
_____, Hadiste ve Tarihte Metod, basılmamış tebliğ.
_____, Sıra Bizde, İstanbul 1995.
KİTABİYAT545
Çakın, Kamil, “Hadisin Kur’ân’a Arzı Meselesi”, A. Ü. İlahiyat F. Dergisi, sayı: 34, yıl: 1993, s.
237-262.
_____, İlk Hicri Asırda Hadis Etrafındaki Şüpheler ve Hadis İnkârcılığı, doktora tezi, Ankara 1990 (Hadis İnkârcılığı).
Çelebi, Kâtip (ö. 1067/1657), Keşfu’z-Zunûn, I-VI, Beyrut 1982.
Çubukçu, İbrahim Agâh, “Mu’tezile ve Akıl Meselesi”, Ankara Ü. İlahiyat F. Dergisi, sayı: 12, yıl:
1964, s. 51-61.
ed-Dârekutnî, Ebû’l-Hasan Alî b. Ömer (ö. 385/995), el-İlelu’l-Vâride fî’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyye, thk. Mahfûzurrahmân Zeynullâh es-Selefî, I-IX, Riyad 1414 (İlel).
_____, el-İlzâmât ve’t-Tetebbu’, thk. Ebû Abdirrahmân Mukbil b. Hâdî el-Vâdiî, Beyrut 1985.
_____, Sunenu’d-Dârekutnî, hzr. Ebû’t-Tayyib Muhammed Abâdî, I-IV, Beyrut 1993 (Dârekutnî).
ed-Dârimî, Abdullâh b. Abdirrahmân es-Semerkandî (ö. 255/869), Sunenu’d-Dârimî, thk. Fevvâz Ahmed Zemrelî, Hâlid es-Seb’ el-Âlemî, I-II, Beyrut 1987 (ed-Dârimî).
Daudi, Zaferullah, Şâh Veliyyullâh Dehlevî’den Günümüze Pakistan ve Hindistan’da Hadis Çalışma- ları, İstanbul 1995 (Hadis Çalışmaları).
Dâvûd, Ahmed Muhammed Alî, Ulûmu’l-Kur’ân ve’l-Hadîs, Amman 1984.
Davudoğlu, Ahmed (ö. 1983), Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi, I-X, İstanbul 1977.
ed-Dâye, Muhammed Rıdvân, Târîhu’n-Nakdi’l-Edebî fî’l-Endelus, Beyrut 1993.
Dekr, Abdulğani, Ahmed b. Hanbel İmâmu Ehli’s-Sunne, Dimaşk 1993.
_____, el-İmâm Mâlik b. Enes İmâmu Dâri’l-Hicre, Dimaşk 1990.
_____, Sufyân b. Uyeyne Şeyhu Şuyûhi Mekke fî Asrih, Dimaşk 1992.
Demirci, Ahmet (ö. 2009), “İslam’da Tenkidcilik”, Erciyes Ü. Sosyal Bilimler E. Dergisi, sayı: 1, yıl: 1987, s. 239-69.
Demirci, Kürşat, Dinler Tarihinin Meseleleri, İstanbul 2002.
Denizkuşları, Mahmud, Kur’an-ı Kerim ve Hadîslerde Tıb, İstanbul 1982.
ed-Derdîr, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed, eş-Şerhu’s-Sağîr alâ Ekrabi’l-Mesâlik ilâ Mezhebi’l- İmâm Mâlik, hzr. Mustafa Kemal Vasfî, I-IV, Dâru’l-Meârif, Kahire Tsz.
ed-Devâlibî, Muhammed Ma’rûf, el-Medhal ilâ Usûli’l-Fıkh, Dimaşk 1959.
ed-Deylemî, Şîrûye b. Şehredâr (ö. 509/1115), Kitâbu Firdevsi’l-Ahbâr, thk. Fevvâz Ahmed Zemrelî, Muhammed el-Mu’tasımbillâh el-Bağdâdî, I-V, Beyrut 1987 (Deylemî).
ed-Dihlevî, Abdulazîz (ö. 1239/1823), el-Ucâletu’n-Nâfia, thk. Abdurreşîd b. Abdilazîz Ezhar es- Selefî, Hânîvâl 1975.
ed-Dihlevî, Şâh Veliyyullâh (ö. 1176/1762), Huccetu’llâhi’l-Bâliğa, hzr. Muhammed Şerîf Suk- ker, I-II, Beyrut 1992.
ed-Dimaşkî, Alî b. Alî (ö. 792/1390), Şerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye, thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Turkî, Şuayb el-Arnavût, I-II, Beyrut 1992.
ed-Dimyâtî, Ebûbekr b. Muhammed Şatta, Hâşiyetu İâneti’t-Tâlibîn, I-IV (Şamile Programı).
ed-Dirîs, Hâlid b. Mansûr b. Abdillâh, Nakdu’l-Metni’l-Hadîsiyyi ve Eseruhû fî’l-Hukmi alâ’r-Ruvâti inde Ulemâi’l-Cerhi ve’t-Ta’dîl..., Riyad 1428.
ed-Diyobendî, Mahmûd Hasan (ö. 1339/1920), et-Takrîr li’t-Tirmizî, Karaçi Tsz.
Dozy, Reinhart (ö. 1300/1883), Tarih-i İslâmiyyet, trc. Abdullah Cevdet, I-II, İstanbul 1908.
ed-Dumeynî, Misfir Garamullah, Mekâyîsu Nakdi Mutûni’s-Sunne, Riyad 1984 (Mekâyîs).
Dûrî, Abdulazîz, İlk Dönem İslam Tarihi, trc. Hayrettin Yücesoy, İstanbul 1991.
Dursun, Turan, Din Bu, I-IV, Kaynak Yayınları, İstanbul Tsz.
Ebû Avâne, Ya’kûb b. İshâk el-İsferâînî (ö. 316/928), Musnedu Ebî Avâne, I-II, Dâru’l-Ma’rife, Bey- rut Tsz. (Ebû Avâne).
Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eş’as (ö. 275/888), el-Merâsîl, thk. Şuayb el-Arnavût, Beyrut 1988.
_____, Sunenu Ebî Dâvûd, hzr. Kemâl Yûsuf el-Hût, I-II+Fihrst, Beyrut 1988 (Ebû Dâvûd).
Ebû’l-Ferec el-Bağdâdî, Kudâme b. Ca’fer (ö. 337/948), Nakdu’ş-Şi’r, hzr. Kema Mustafâ, Kahi- re 1979.
Ebû Gudde, Abdulfettâh, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed ve Öğretim Metodları, trc. Enbiya Yıl- dırım, İstanbul 1998.
_____, es-Sunnetu’n-Nebeviyye ve Beyânu Medlûlihâ’ş-Şer’iyye, Beyrut 1992 (Sunne).
_____, Mevzû Hadisler, trc. Enbiya Yıldırım, İstanbul 1995.
Ebû Hanîfe (150/767), el-Âlim ve’l-Muteallim (İmam-ı Azam’ın Beş Eseri içinde), trc. Mustafa Öz, İstanbul 1992.
Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh el-Isfahânî (ö. 430/1039), Hilyetu’l-Evliyâ ve Tabakatu’l-Esfiyâ, I-X+Fihrist, Dâru’r-Reyhân li’t-Turâs, Kahire Tsz. (Hilye).
_____, Ma’rifetu’s-Sahâbe, thk. Muhammed Râdî b. Hâc Osmân, I-III, Medine 1988.
Ebû Reyye, Mahmûd (ö. 1390/1970), Edvâ’ alâ’s-Sunneti’l-Muhammediyye, Kahire 1980 (Edvâ’).
Ebû Şehbe, Muhammed b. Muhammed, Difâ’ ani’s-Sunne, Beyrut 1991 (Difâ’).
_____, el-İsrâiliyyât ve’l-Mevdûât fî Kutubi’t-Tefsîr, Kahire 1408 (İsrâîliyyât).
_____, Havle Sahîhi’l-Buhârî, Cemiyyetu’l-İslâhi’l-İctimâî’nin Kullu mâ fî’l-Buhârî Sahîh adıyla bastığı kitapçığın içinde, Kuveyt 1966, s. 22-25.
Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Alî (ö. 307/919), Musnedu Ebî Ya’lâ el-Mevsılî, thk. Huseyn Selîm Esed, I-XVI, Beyrut 1989 (Ebû Ya’lâ).
Ebû Yûsuf, Ya’kûb b. İbrâhîm (ö. 182/798), Kitâbu’l-Harâc, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut Tsz.
_____, er-Redd alâ Siyeri’l-Evzâî, hzr. Ebû’l-Vefâ el-Efğânî, Kahire Tsz.
Ebû Zehv, Muhammed Muhammed, el-Hadîs ve’l-Muhaddisûn ev İnâyetu’l-Eimmeti’l-İslâmiyyeti bi’s-Sunneti’n-Nebeviyye, Beyrut 1984.
Ebû Zuhra, Muhammed, Mâlik, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire Tsz.
_____, Usûlu’l-Fıkh, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire Tsz.
Ebû’ş-Şeyh, Abdullâh b. Muhammed el-Esbehânî (ö. 369/979), Kitâbu’l-Azame, thk. Muham- med Fâris, Beyrut 1994.
_____, Tabakâtu’l-Muhaddisîn bi Esbehân ve’l-Vâridîne Aleyhâ, thk. Abdulğafûr Abdulhakk, Bey- rut 1992.
Ebûbekr, es-Seyyid Sâlih, el-Edvâu’l-Kur’âniyye fî İktisâhi’l-Ehâdîsi’l-İsrâîliyye ve Tathîri’l-Buhârî minhâ, Ysz.-Tsz. (Edvâ’).
el-İdlibî, Salâhuddîn b. Ahmed, Menhecu Nakdi’l-Metn inde Ulemâi’l-Hadîsi’n-Nebevi, Beyrut 1983 (Menhec).
el-Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn (ö. 1999), Ahkâmu’l-Cenâiz ve Bidauhâ, Riyad 1992.
_____, Hadîs Üzerine (Selefî Bir Yaklaşım), trc. Mehmet Kubat, Konya 1992.
_____, İrvâu’l-Ğalîl fî Tahrîci Ehâdîsi Menâri’s-Sebîl, I-X, Beyrut 1979.
_____, Sahîhu’l-Câmii’s-Sağîr ve Ziyâdetih, I-II, Beyrut 1986.
_____, Silsiletu’l-Ehâdîsi’d-Daîfe ve’l-Mevdûa ve Eseruhâ’s-Seyyiu fî’l-Umme, I-IV, Riyad 1988 (Daîfe).
_____, Silsiletu’l-Ehâdîsi’s-Sahîha ve Şey’un min Fıkhıhâ ve Fevâidihâ, I-V, Riyad 1991 (Sahîha).
_____, Tevessül, trc. M. Emin Akın, İst. 1995.
Emhazûn, Muhammed, Tahkîku Mevâkıfi’s-Sahâbe fî’l-Fitne min Rivâyâti’l-İmâm et-Taberî ve’l- Muhaddisîn, I-II, Riyad 1994 (Tahkîk).
Emîn, Ahmed (ö. 1374/1954), Duhâ’l-İslâm, I-III, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut Tsz.
_____, Fecru’l-İslâm, Beyrut 1975.
_____, Zuhru’l-İslâm, I-IV, Ysz.-Tsz.
Emînî, Mevlânâ Muhammed Takî, Hadîs Kâ Dirâyetî Mi’yâr, Karaçi 1986 (Mi’yâr).
el-Emîr el-Kebîr, Muhammed (ö. 1232/1817), en-Nuhbetu’l-Behiyye fî’l-Ehâdîsi’l-Mekzûbe alâ Hayri’l-Beriyye, thk. Zuheyr eş-Şâvîş, Beyrut 1988 (Nuhbe).
el-Ensârî, Abdulalî Muhammed b. Nizâmuddîn, Kitâbu Fevâtihi’r-Rahamût (el-Mustasfâ ile birlik- te), I-II, Dâru’l-Fikr, Beyrut Tsz. (Fevâtih).
el-Ensârî, Zekeriyyâ b. Muhammed (ö. 925/1519), Fethu’l-Bâkî alâ Elfiyyeti’l-Irâkî (el-Irâkî’nin Şerhu Elfiyyeti’l-Irâkî’siyle birlikte), I-III, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut Tsz. (Fethu’l- Bâkî).
Erdoğan, Mehmet, Akıl-Vahiy Dengesi Açısından Sünnet, İstanbul 1995.
_____, İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, İstanbul 1990.
Ergün, Ahmed, “Hz. Peygamber (sas.) ve O’nun Sünnetine Olan İhtiyaç”, Parantez Dergisi, İlk- bahar 1995, s. 28-37.
KİTABİYAT547
Erul, Bünyamin, Sahabenin Sünnet Anlayışı, Ankara 1999.
Ertürk, Mustafa, Metin Tenkidi (Gayb ve Fiten Hadisleri Örneği), Ankara 2005.
_____, Metin Tenkidi Prensipleri Açısından Sahîh-i Buhârî’deki Bazı Fiten Hadislerinin Değerlendiril- mesi, doktora tezi, İstanbul 1995, (Fiten Hadisleri).
el-Eserî, Alî Hasan, Dirâsâtun İlmiyye fî Sahîhi Muslim, Riyad 1992.
el-Fârisî, Ebû’l-Feyz Muhammed b. Muhammed (ö. 837/1433), Cevâhiru’l-Usûl fî İlmi Hadîsi’r- Rasul, thk. Ebû’l-Meâlî Ethar el-Mubârekfûrî, ed-Dâru’s-Selefiyye, Bombay Tsz.
Fazlurrahmân (ö. 1409/1988), İslam, trc. Mehmed Dağ, Mehmed Aydın İstanbul 1981.
_____, Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu, trc. Salih Akdemir, Ankara 1995 (Metodoloji).
Fellâte, Ömer b. Hasan Osmân, el-Vad’ fî’l-Hadîs, I-III, Beyrut 1981 (Vad’).
el-Ferrâ, Ebû Ya’lâ Muhammed b. el-Huseyn el-Hanbelî (ö. 458/1066), el-Udde fî Usûli’l-Fıkh, thk. Ahmed el-Mubârekî, I-V, Riyad 1990 (Udde).
el-Fettenî, Muhammed Tâhir b. Alî (ö. 986/1578), Tezkiretu’l-Mevdûât, Emin Demec neşri, Bey- rut Tsz.
el-Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya’kûb (ö. 817/1414), el-Kâmûsu’l-Muhît, I-IV, Beyrut 1991.
_____, Sifru’s-Seâde, thk. Halîl el-Meys, Beyrut 1986.
Freund, Julien, Beşerî Bilim Teorileri, trc. Bahaeddin Yediyıldız, Ankara 1991.
Friedman, Richard Elliott, Kitabı Mukaddes’i Kim Yazdı?, trc. Muhammet Tarakçı, İst. 2005.
el-Gavecî Vehbî Suleymân, Ebû Hanîfe en-Nu’mân İmâmu’l-Eimmeti’l-Fukahâ, Dımaşk Tsz.
el-Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111), Kânûnu’t-Te’vîl (Mecmûatu Resâili’l-İmâm el-Gazâlî, VII. Cilt içinde), hzr. Ahmed Şemsuddîn, Beyrut 1988.
_____, el-Menhûl min Ta’lîkâti’l-Usûl, thk. Muhammed Hasan Heyto, Beyrut 1980 (Menhûl).
_____, el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, I-II, Dâru’l-Fikr, Beyrut Tsz. (Mustasfâ).
_____, Hakikat Bilgisine Yükseliş Meâricu’l-Kuds, trc. Serkan Özburun, İstanbul 1995.
_____, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, I-V, Beyrut 1992 (İhyâ).
el-Gazâlî, Muhammed (ö. 1996), es-Sunnetu’n-Nebeviyye beyne Ehli’l-Fıkh ve Ehli’l-Hadîs, Kahi- re 1992 (Sunne).
_____, Turâsune’l-Fikrî fî Mîzâni’ş-Şer’i ve’l-Akl, Kahire 1992 (Turâsune’l-Fikrî).
Gibb, Hamilton A. R., İslam Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, trc. heyet, İstanbul 1991.
Goldziher, Ignaz (ö. 1340/1921), el-Akîde ve’ş-Şerîa fî’l-İslâm, trc. Muhammed Yûsuf Mûsâ ve di- ğerleri, Dâru’r-Râidi’l-Arabî, Beyrut 1946’dan ofset.
_____, “İslam’da Hadisin Yeri Etrafında Mücadeleler”, trc. Cihad Tunç, Ankara Ü. İlahiyat F. Der- gisi, sayı: XIX, yıl: 1973, s. 223-235.
_____, “İslamiyet’in İlk Zamanlarında Zühd”, trc. Hayrani Altıntaş, Ankara Ü. İlahiyat F. Dergisi, sayı: XXVII, yıl: 1985, sayfa: 111-122.
_____, Muslim Studies, trc. C. R. Barber, S. M. Stern, I-II, London 1971.
Gökbilgin, M. Tayyib, Osmanlı Paleografya ve Diplomatik İlmi, İstanbul 1992.
Görmez, Mehmet, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, doktora tezi, Ankara 1995 (Metodoloji).
Guilllaume, Alfred, The Traditions of Islam, Lahor 1977.
el-Gumârî, Ahmed b. Muhammed, Muhtasaru Mutâbakati’l-İhtirââti’l-Asriyye li-mâ Ehbara bihî Seyyidu’l-Beriyye, Beyrut 1989.
Gülen, M. Fethullah, Sonsuz Nur, I-II, Feza Yayıncılık, 1994.
Günenç, Halil, el-Mevsûatu’l-Fıkhiyyetu’l-Muyessere, I-II, İstanbul 1992.
Hummel, Horace D., Bible, Encylopedia Judaica, IV, 903-15, Jerusâlem Tsz.
el-Haddâd, Ahmed Abdulazîz Kâsım, el-İmâm en-Nevevî ve Eseruhû fî’l-Hadîs ve Ulûmih, Bey- rut 1992.
Hague, Canon Dyson, Who Are The Higher Critics And What Is The Higher Criticism, Ontario 1905.
el-Hakîm Tirmizî, Ebû Abdillâh Muhammed (ö. 320/932), Nevâdiru’l-Usûl fî Ma’rifeti Ehâdîsi’r- Rasûl, thk. Mustafâ Abdulkâdir Atâ’, I-II, Beyrut 1992 (Nevâdir).
el-Hâkim en-Neysâbûrî, Muhammed b. Abdillâh (ö. 405/1014), el-Medhal fî Usûli’l Hadîs, (Ahmed Abduşşâfî’nin tahkikiyle basılan el-Menâru’l-Munîf’in sonunda), Beyrut 1988 (Medhal).
_____, el-Mustedrek alâ’s-Sahîhayn, thk. Mustafâ Abdulkâdir Atâ’, I-IV+Fihrist, Beyrut 1990 (Mustedrek)
_____, Kitâbu Ma’rifeti Ulûmi’l-Hadîs, thk. Muazzam Huseyn, Medine 1977 (Ma’rife).
Halef, Necm Abdurrahmân, Nakdu’l-Metn beyne Sınâati’l-Muhaddisîn ve Metâini’l-Musteşrikîn, Ri- yad 1989.
Halkın, Léon E., Tarih Tenkidinin Unsurları, Trc. Bahaeddin Yediyıldız, Ankara 1989 (Tarih).
Hallâf, Abdulvehhâb, İslâm Hukuk Felsefesi (İlmu Usûli’l-Fıkh), trc. Hüseyin Atay, Ankara 1985.
Hamâde, Fârûk, el-Menhecu’l-İslâmî fî’l-Cerh ve’t-Ta’dîl, Rabat 1989 (Menhec).
el-Hamevî, Yâkût (ö. 626/1229), Mu’cemu’l-Buldân, thk. Abdulazîz el-Cundî, I-VII, Beyrut 1990.
Hamîdullâh, Muhammed, Introduction to Islam, Secunderabad 1969.
_____, İslam Peygamberi, trc. Salih Tuğ, I-II, İstanbul 1980.
el-Hanbelî, Şâkir, Usûlu’l-Fıkhi’l-İslâmî, Güven Matbaacılık, İstanbul Tsz.
Hanefî, Hasan, İslâmî İlimlere Giriş, trc. Muharrem Tan, İstanbul 1994.
Hânî, Muhammed b. Abdillâh, Âdâb, trc. Ali Hüsrevoğlu, İstanbul 1980.
Hasan, Huseyn el-Hâc, Nakdu’l-Hadîs fî İlmi’r-Rivâye ve İlmi’d-Dirâye, I-II, Beyrut 1985 (Nakd).
el-Hâşimî, Sa’dî, Ebû Zur’a er-Râzî ve Cuhûduhû fî’s-Sunneti’n-Nebeviyye, I-III, Medine 1989 (Ebû Zur’a).
Hatemi, Hüseyin, Hukuk Devleti Öğretisi, İstanbul 1989.
_____, İnsanlık ve Sevgi Dini İslâm, İstanbul 1995.
_____, İslam Hukuku Dersleri, İstanbul 1994.
_____, Temel Kaynaklardan Yararlanmada Yöntem, İstanbul 1988.
el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebûbekr Ahmed b. Alî (ö. 463/1071), el-Câmi’ li-Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbi’s- Sâmi’, thk. Muhammed Acâc el-Hatîb, Beyrut 1991 (Câmi’).
_____, el-Kifâye fî İlmi’r-Rivâye, thk. Ahmed Ömer Hâşim, Beyrut 1986 (Kifâye).
_____, er-Rihle fî Talebi’l-Hadîs, thk. Nûruddîn Itr, Beyrut 1975.
_____, Kitâbu İktizâi’l-İlmi’l-Amel, thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî, Kuveyt 1405.
_____, Kitâbu’l-Fakîh ve’l-Mutefakkih, hzr. İsmâîl el-Ensârî, Beyrut 1980.
_____, Muhtasaru Nasîha ilâ Ehli’l-Hadîs (Mecmûâtu Resâil fî Ulûmi’l-Hadîs içinde), thk. Nasr Ebû Atâyâ, Beyrut 1993 (Nasîha).
_____, Muveddihu Evhâmi’l-Cem’ ve’t-Tefrîk, thk. Abdulmu’ti Emîn Kal’acî, I-II, Beyrut 1987.
_____, Şerefu Ashâbi’l-Hadîs, thk. M. Saîd Hatiboğlu, Ankara 1991.
_____, Târîhu Bağdâd, I-XIX+Fihrist, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut Tsz.
el-Hatîb, İzzuddîn, Ta’kîb alâ mâ Nuşir fî Mecelleti’l-Arabî, Cemiyyetu’l-Islâhi’l-İctimâî’nin Kullu mâ fî’l-Buhârî Sahîh adıyla bastığı kitapçığın içinde, Kuveyt 1966.
Hatiboğlu, M. Said, A. Ü. İlahiyat Fakültesi V. Sınıf Hadis-Tefsir Bölümü Hadis Notları (Gaybî Ha- disler), Ankara Tsz.
_____, “Batı’daki Hadis Çalışmaları Üzerine”, Uluslararası Birinci İslam Araştırmaları Sempozyu- mu içinde, İzmir 1985, s. 81-96.
_____, “Hazret-i Âişe’nin Hadis Tenkidciliği”, Ankara Ü. İlahiyat F. Dergisi, sayı: 19, yıl: 1973, s.
59-74 (Hazret-i Âişe).
_____, Hazreti Peygamber’in Vefatından Emevîlerin Sonuna Kadar Siyasi İctimâî Hadiselerle Hadis Münasebeti, doçentlik tezi, Ankara 1968 (Siyasi İctimâî Hadiseler).
_____, “İslam’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik Hilafetin Kureyşliliği”, Ankara Ü. İlahiyat F. Dergisi, XXIII, yıl: 1978, s. 121-213.
_____, “İslam’da Kadın Eğitiminin Doğuşu”, (Türkiye 1. Din Eğitimi Semineri içinde), Ankara 1981, s. 90-4.
_____, İslâmî Tenkid Zihniyeti ve Hadîs Tenkidinin Doğuşu, doktora tezi, Ankara Tsz. (Tenkid).
Hatipoğlu, Haydar, Sünen-i İbni Mâce Tercemesi ve Şerhi, I-X, İstanbul 1992.
el-Hattâbî, Ebû Suleymân (ö. 388/998), Beyânu İ’câzi’l-Kur’ân, (Muhammed Halefullâh ile Mu- hammed Zağlûl Selâm’ın hazırladığı Selâsu Resâil fî İ’câzi’l-Kur’ân içinde), Dâru’l-Meârif, Kahire Tsz.
_____, Garîbu’l-Hadîs, thk. Abdulkerîm İbrâhîm el-Azbâvî, I-II, Dimaşk 1402.
KİTABİYAT549
_____, Islâhu Ğalati’l-Muhaddisîn, thk. Muhammed Alî Abdulkerîm er-Redinî, Dimaşk 1987.
_____, İ’lâmu’l-Hadîs fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, hzr. Muhammed b. Sa’d b. Abdirrahmân Âl-Suûd, I-IV, Mekke 1988.
_____, Meâlimu’s-Sunen (el-Munzirî’nin Muhtasaru Suneni Ebî Dâvûd’u ile birlikte), thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed Hâmid el-Fakî, I-VIII, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut Tsz.
Havva, Saîd, Allah Resûlü Hz. Muhammed, trc. Halil Günenç, Ankara 1979.
Haydar, Ali, Dureru’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, I-IV, İstanbul 1330.
el-Hâzimî, Ebûbekr Muhammed b. Mûsâ (ö. 584/1188), el-İ’tibâr fî’n-Nâsih ve’l-Mensûh mine’l- Âsâr, thk. Abdulmu’tî Emîn Kalacî, Kahire 1989 (İ’tibâr).
el-Hâzin, Alâuddîn Alî b. Muhammed (ö. 741/1340), Lubâbu’t-Te’vîl fî Meâni’t-Tenzîl (Kitâbu Mecmûatin mine’t-Tefâsîr içinde), I-IV, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut Tsz.
Hekim, Muhammed Tâhir, Sünnetin Etrafındaki Şüpheler, trc. Hüseyin Aslan, İstanbul 1985.
Hemmâm b. Munebbih, Sahîfetu Hemmâm b. Munebbih, thk. Rif’at Fevzî Abdulmuttalib, Kahi- re 1985.
el-Heysemî, Alî b. Ebîbekr (ö. 807/1404), Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l Fevâid, I-X, Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut Tsz. (Mecmeu’z-Zevâid).
_____, Mevâridu’z-Zam’ân ilâ Zevâidi İbn Hibbân, thk. Huseyn Selîm Esedu’d-Dârânî, Abduh Alî el-Kûşek, I-IX, Beyrut 1990.
el-Heytemî, Ahmed Şihâbuddîn b. Hacer (ö. 974/1566), el-Fetâvâ’l-Hadîsiyye, Kahire 1989.
Heyto, Muhammed Hasan, el-Mutefeyhikûn, Beyrut 1994.
Hilâl, Muhammed Ğanîmî, en-Nakdu’l-Edebî el-Hadîs, Ysz.-Tsz.
el-Hin, Mustafa Saîd, Eseru’l-İhtilâf fî’l-Kavâidi’l-Usûliyye fî İhtilâfi’l-Fukahâ, Beyrut 1994 (Eseru’l- İhtilâf).
el-Hindî, Alî el-Muttakî (ö. 975/1567), Kenzu’l-Ummâl fî Suneni’l-Akvâli ve’l-Ef’âl, hzr. Bekrî Hayyânî, Safvet es-Sekkâ, I-XVIII, Beyrut 1993 (Kenzu’l-Ummâl).
Hizmetli, Sabri, İslam Tarihi (Başlangıçtan İlk Dört Halife Devri Sonuna Kadar), Ankara 1991.
_____, İslâm Tarihçiliği Üzerine, Ankara 1991.
el-Humeydî, Abdullâh b. ez-Zubeyr (ö. 219/834), el-Musned, thk. Habîburrahmân el-A’zamî, I-II, Beyrut 1988 (Humeydî).
Hurtado, W. Larry, Yeni Anlaşma (İncil) Günümüze Nasıl Ulaştı (Kolektif çalışma Hıristiyanlık Tari- hi içinde), trc. Sibel Sel, Levent Kınran, İst. 2004, s. 132-8.
el-Huseynî, Abdulmecîd Hâşim, Kullu mâ fî’l-Buhârî Sahîh, Cemiyyetu’l-Islâhi’l-İctimâî’nin Kullu mâ fî’l-Buhârî Sahîh adıyla bastığı kitapçığın içinde, Kuveyt 1966, s. 11-4.
el-Hût el-Beyrûtî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Dervîş (ö. 1276/1859), Esne’l-Metâlib fî Ehâdîse Muhtelifeti’l-Merâtib, thk. Abdurrahmân Muhammed b. Dervîş el-Hût el-Beyrûtî, Beyrut 1991 (Esne’l-Metâlib).
el-Huveynî el-Eserî, Ebû İshâk, Cunnetu’l-Murtâb bi Nakdi’l-Muğnî ani’l-Hıfzi ve’l-Kitâb, I-II, Bey- rut 1987 (Cunnetu’l-Murtâb).
el-Irâkî, Abdurrahîm b. el-Huseyn (ö. 806/1403), et-Takyîd ve’l-İzâh li-mâ Utlika ve Uğlika min Mukaddimeti İbni’s-Salâh, hzr. Muhammed Râgıb et-Tabbâh, Muessesetu’l-Kutubi’s- Sekâfiyye, Ysz.-Tsz. (Takyîd).
_____, Fethu’l-Muğîs bi Şerhi Elfiyyeti’l-Hadîs, thk. Mahmud Rebî’, Beyrut 1988 (Fethu’l-Muğîs).
Islâhî, Emîn Ahsen (ö. 1997), Mebadi Tedebbüri Hadis, tertîb: Mâcid Hâvir, Lahor 1989 (Tedeb- bür).
Itr, Nûruddîn, es-Sunnetu’l-Mutahhara ve’t-Tehaddiyât, Halep 1986 (Sunne).
_____, Menhecu’n-Nakd fî Ulûmi’l-Hadîs, Dimaşk 1992 (Menhec).
Iyaz, Kâdî Ebû’l-Fadl el-Yahsubî (ö. 544/1149), el-İlmâ’ ilâ Ma’rifeti Usûli’r-Rivâye ve Takyîdi’s- Semâ’, thk. Ahmed Sakr, Kahire 1978 (İlmâ’).
_____, eş-Şifâ bi-Ta’rîfi Hukûki’l-Mustafâ, I-II, Beyrut 1988 (Şifâ).
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf (ö. 463/1071), Câmiu Beyâni’l-İlm ve Fadlih, thk. Ebû’l-Eşbâl ez- Zuheyrî, I-II, Demmâm 1994 (Câmi’).
_____, el-İntikâ fî Fedâili’l-Eimmeti’s-Selâseti’l-Fukahâ, hzr. Abdulfettâh Ebû Gudde, Beyrut 1997.
_____, el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb, thk. Al Muhammed el-Becâvî, I-IV, Dâru Nehdati Mısr, Kahi- re Tsz.
_____, et-Temhîd li-mâ fî’l Muvattai mine’l-Meânî ve’l-Esânîd, thk. heyet, I-XXVI, Mektebetu İbn Teymiyye, Ysz. 1967 (Temhîd).
İbn Abdilkâdir, Muvaffak b. Abdillâh, Tevsîku’n-Nusûs ve Dabtihâ inde’l-Muhaddisîn, Beyrut 1993.
İbn Abdirabbih el-Endelûsî, Ahmed b. Muhammed (ö. 328/940), Kitâbu’l-İkdi’l-Ferîd, hzr. Ah- med Emîn vd., I-VII, Beyrut Tsz.
İbn Abdisselâm, İzzuddîn ((ö. 660/1262), Kavâidu’l-Ahkâm, I-II, Beyrut 1990.
İbn Abdişşekûr, Muhibbullâh (ö. 1119/1707), Musellemu’s-Subût fî Usûli’l-Fıkh (el-Mustasfâ ile birlikte), I-II, Dâru’l-Fikr, Beyrut Tsz. (Musellem).
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer (ö. 1252/1836), Hâşiyetu Nesemâti’l-Eshâr alâ Şerhi İfâzati’l-Envâr alâ Metni Usûli’l-Menâr, Kahire 1979 (Hâşiye).
İbn Adiyy, Ebû Ahmed el-Curcânî (ö. 365/975), el-Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl, thk. Suheyl Zekkâr, Yahyâ Muhtâr Gazzâvî, I-VIII, Beyrut 1988 (Kâmil).
İbn Akîl, Behâuddîn Abdullâh (ö. 769/1367), Şerhu İbn Akîl, thk. Kâsım eş-Şemmâî er-Rifâî, I-II, Beyrut 1987.
İbn Arabî, Muhyiddîn (ö. 638/1240), el-Futuhâtu’l-Mekkiyye, thk. Osmân Yahyâ, I-XIII, Kahi- re 1990.
İbn Arrâk, Alî b. Muhammed el-Kinânî (ö. 963/1556), Tenzîhu’ş-Şerîa ani’l-Ehâdîsi’ş-Şenîati’l- Mevdûa, thk. Abdulvehhâb Abdullatîf, Abdullâh Muhammed es-Sıddîk, I-II, Beyrut 1981 (Tenzîhu’ş-Şerîa).
İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir, Keşfu’l-Muğattâ fî’l-Meânî ve’l-Elfâzi’l-Vâkıa fî’l-Muvatta’, eş- Şirketu’t-Tûnisiyye li’t-Tevzî’, Tunus 1975.
İbn Balaban, Alâuddîn el-Fârisî (ö.739/1338), el-İhsân fî Takrîbi Sahîhi İbn Hibbân, thk. Şuayb el- Arnavût, I-XVIII, Beyrut 1991 (İhsân).
İbn Cemâa, İzzuddîn el-Kinânî (ö. 767/1366), Hidâyetu’s-Sâlik ilâ’l-Mezâhibi’l-Erbaa fî’l-Menâsik, thk. Nûruddîn Itr, I-III, Beyrut 1993.
İbn Ebî Hâtim, Muhammed Abdurrahmân b. Ebî Hâtim er-Râzî (ö. 327/939), İlelu’l-Hadîs, I-II+Fihrist, Beyrut 1985.
_____, Kitâbu’l-Cerh ve’t-Ta’dîl, I-IX, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut (1952 Haydarâbâd baskı- sından ofset) (Kitâbu’l-Cerh).
İbn Ebî Şeybe, Abdullâh b. Muhammed (ö. 235/849), el-Musannef fî’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâr, thk. Saîd Muhammed el-Lehhâm, I-IX, Beyrut 1989 (İbn Ebî Şeybe).
İbn Ebî’l Hadîd, Ebû Hâmid (ö. 655/1257), Şerhu Nehci’l-Belâğa, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm, I-XX, Beyrut 1967.
İbn Emîri’l-Hâc, Şemsuddîn Muhammed (ö. 879/1474), et-Takrîr ve’t-Tahbîr Şerhu’t-Tahrîr, I-III, Beyrut 1983.
İbn Fûrek, Ebûbekr Muhammed (ö. 406/1015), Muşkilu’l-Hadîs ve Beyânuh, thk. Mûsâ Muham- med Alî, Beyrut 1985 (Muşkilu’l-Hadîs).
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî (ö. 852/1448), ed-Dirâye fî Tahrîci-Ehâdîsi’l-Hidâye, thk.
Abdullâh Hâşim el-Yemânî el-Medenî, I-II, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut Tsz. (Dirâye).
_____, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, thk. Alî Muhammed el-Becâvî, I-VIII, Beyrut 1992 (İsâbe).
_____, el-Metâlibu’l-Âliye bi Zevâidi’l-Mesânîdi’s-Semâniye, thk. Habîburrahmân el-A’zamî, I-IV, Dâru’l-Bâz, Ysz.-Tsz. (el-Metâlibu’l-Âliye).
_____, en-Nuket alâ Kitâbi İbni’s-Salâh, thk. Rebî’ b. Hadî Umeyr, I-II, Riyad 1988 (Nuket).
_____, Fethu’l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Abdulazîz b. Abdillâh b. Bâz, I-XV+Fihrist, Beyrut 1993 (Fethu’l-Bârî).
_____, Hedyu’s-Sârî Mukaddimetu Fethi’l-Bârî, thk. Abdulazîz b. Abdillâh b. Bâz, Beyrut 1993 (Hedyu’s-Sârî).
_____, Lisânu’l-Mîzân, I-VII, Beyrut 1986.
_____, Şerhu’n-Nuhbe Nuzhetu’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker, thk. Nûruddîn Itr, Beyrut 1993 (Şerhu’n-Nuhbe).
KİTABİYAT551
_____, Tağlîku’t-Ta’lîk alâ Sahîhi’l-Buhârî, thk. Saîd Abdurrahmân Mûsâ el-Kazakî, I-V, Beyrut 1985.
_____, Takrîbu’t-Tehzîb, thk. Muhammed Avvâme, Dimaşk 1992.
_____, Tehzîbu’t-Tehzîb, thk. Mustafâ Abdulkâdir Atâ’, I-XII, Beyrut 1994 (Tehzîb).
İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed (ö. 809/1406), Mukaddimetu İbn Haldûn, thk. Alî Abdulvâhid Vâfî, I-III, Dâru Nehdati Mısr, Kahire Tsz. (Mukaddime).
İbn Hamza el-Huseynî, İbrâhîm b. Muhammed (ö. 1120/1708), el-Beyân ve’t-Ta’rîf fî Esbâbi Vurûdi’l-Hadîsi’ş-Şerîf, thk. Seyfuddin el-Kâtib, I-II, Beyrut 1981.
İbn Hayr, Muhammed b. Hayr el-İşbîlî (ö. 575/1179), Fehresetu mâ Ravâhu an Şuyûhihî mine’d- Devâvîni’l-Musannefe fî Durûbi’l-İlm ve Envâi’l-Meârif, thk. Francisco Codera, Kahire 1963.
İbn Hazm, Alî b. Ahmed el-Endelûsî (ö. 456/1064), Cevâmiu’s-Sîreti’n-Nebeviyye, Beyrut 1983.
_____, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, I-VIII, Kahire 1984 (İhkâm).
_____, el-Muhallâ bi’l-Âsâr, thk. Abdulgaffâr Suleymân el-Bundârî, I-XII, Dâru’l-Fikr, Beyrut Tsz. (Muhallâ).
_____, Usûl-i Dîn Dinin Kaynaklarına Bir Bakış, trc. İbrahim Aydın, İstanbul 1991.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim el-Bustî (ö. 354/965), Kitâbu’l-Mecrûhîn, thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyed, I-III, Beyrut 1992 (Mecrûhîn).
İbn Himmât ed-Dimaşkî (ö. 1175/1761), et-Tenkît ve’l-İfâde fî Tahrîci Ehâdîsi Hâtimeti Sifri’s- Seâde, thk. Ahmed el-Bezere, Beyrut 1987 (Tenkid).
İbn Huzeyme, Muhammed b. İshâk en-Neysâbûrî (ö. 311/923), Sahîhu İbn Huzeyme, thk. Mu- hammed Mustafâ el-A’zamî, I-IV, Beyrut 1992 (İbn Huzeyme).
İbn İshâk, Muhammed b. İshâk b. Yesâr (ö. 151/768), Sîretu İbn İshâk, thk. Muhammed Hamîdullâh, Ysz. 1981.
İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebîbekr (ö. 751/1350), el-Furûsiyye, hzr.
Semîr Huseyn el-Halebî, Tanta 1991.
_____, el-Menâru’l-Munîf fî’s-Sahîhi ve’d-Daîf, thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, Mektebetu’l- Matbûâti’l-İslâmiyye, Beyrut Tsz. (Menâr).
_____, el-Menâru’l-Munîf, trc. Muzaffer Can, İstanbul 1992.
_____, İ’lâmu’l-Muvakkiîn an Rabbi’l-Âlemîn, hzr. Tâhâ Abdurraûf Saîd, I-IV, Beyrut 1973 (İ’lâm).
_____, İğâsetu’l-Lehfân min Mesâyidi’ş-Şeytân, thk. Muhammed Hâmid el-Fakî, I-II, Dâru’l- Ma’rife, Beyrut Tsz. (İğâsetu’l-Lehfân).
_____, Zâdu’l-Meâd fî Hedyi Hayri’l-İbâd, thk. Şuayb el-Arnavut, Abdulkâdir el-Arnavût, I-VI, Beyrut 1992 (Zâdu’l-Meâd).
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ’ (ö. 774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye, thk. Ahmed Ebû Mulhim ve diğerle- ri, I-XIV+Fihrist, Beyrut 1988 (Bidâye).
_____, İhtisâru Ulûmi’l-Hadîs (el-Bâisu’l-Hasîs içinde), Beyrut 1408 (İhtisâr).
_____, Menâkıbu’l-İmâm eş-Şâfiî, thk. Halîl İbrâhîm Molla Hâtır, Riyad 1992.
_____, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Muhammed İbrâhîm el-Bennâ ve diğerleri, I-VIII, Dâru’ş- Şa’b, Kahire Tsz. (Tefsîr).
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed (ö. 620/1223), el-Muğnî (Ebû’l-Ferec İbn Kudâme’nin (682/1283) eş-Şerhu’l-Kebîr’i ile birlikte), I-XII, Beyrut 1992.
İbn Kunfuz, Ahmed b. Hasan el-Kusantînî (ö. 809/1406), Kitâbu’l-Vefeyât, thk. Âdil Nuveyhiz, Beyrut 1983.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed ed-Dîneverî (ö. 276/889), Garîbu’l-Hadîs, I-II, Beyrut 1988.
_____, Kitâbu Te’vîli Muhtelifi’l-Hadîs, thk. Abdulkâdir Ahmed Atâ’, Beyrut 1988 (Te’vîl).
_____, Te’vîlu Muşkili’l-Kur’ân, hzr. Seyyid Ahmed Sakr, Beyrut 1981.
_____, Uyûnu’l-Ahbâr, hzr. Yûsuf Alî Tavîl, I-II, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut Tsz.
İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 275/888), Sunenu İbn Mâce, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, I-II+Fihrist, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut Tsz. (İbn Mâce).
İbn Mansûr, Saîd (ö. 227/842), Sunenu Saîd b. Mansûr, thk. Habîburrahmân el-A’zamî, I-II, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut Tsz.
İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem el-Mısrî (ö. 711/1311), Lisânu’l-Arab, I-XV, Dâru Sâdır, Beyrut Tsz.
_____, Muhtasaru Târîhi Dimaşk li’bni Asâkir, thk. Rûhiyye en-Nehhâs ve diğerleri, I-XXIX, Bey- rut 1984.
İbn Muflih el-Makdisî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed (ö. 763/1362), el-Âdâbu’ş-Şer’iyye, hzr. Şuayb el-Arnavût, Ömer el-Kayyâm, I-III, Beyrut 1996.
İbn Nuceym, Zeynuddîn, el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, I-VIII, Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, Ka- hire Tsz.
İbn Receb el-Hanbelî, Abdurrahmân b. Ahmed (ö. 795/1393), Şerhu İleli’t-Tirmizî, thk. Hemmâm Abdurrahîm Saîd, I-II, Ürdün 1987 (Şerh).
İbn Reşîk el-Kayravânî, Ebû Alî el-Hasan (ö. 456/1063), el-Umde fî Mehâsini’ş-Şi’r ve Âdâbih, hzr.
Muhammed Karkazân, I-II, Beyrut 1988.
İbn Ruşd, Muhammed b. Ahmed (ö. 595/1199), Bidâyetu’l-Muctehid ve Nihâyetu’l-Muktesid, thk.
Muhammed Subhî Hasan Hallâk, I-III, Kahire 1415.
_____, Felsefe-Din İlişkileri, hzr. Süleyman Uludağ, İstanbul 1985.
İbn Sa’d, Muhammed (ö. 230/844), et-Tabakâtu’l-Kubrâ, I-VIII+Fihrist, Dâru Sâdır, Beyrut Tsz.
(Tabakât).
İbn Teymiyye, Takıyyuddîn Ahmed (758/1357), Ehâdîsu’l-Kussâs, thk. Muhammed b. Lutfî es- Sabbâğ, Beyrut 1988.
_____, el-Fetâvâ’l-Kubrâ, thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ’, Mustafâ Abdulkâdir Atâ’, I-VI, Bey- rut 1987.
_____, İktizâu’s-Sırâti’l-Mustakîm Muhâlefetu Ashâbi’l-Cahîm, thk. Muhammed Hâmid el-Fakî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut Tsz. (İktizâ).
_____, Mecmûatu’r-Resâili’l-Munîriyye, I-V, Mısır 1346.
_____, Mecmûu Fetâvâ Şeyhi’l-İslâm Ahmed b. Teymiyye, tertîb: Abdurrahmân b. Muhammed el- Asımî, I-XXXVII, Riyad 1991 (Mecmûu Fetâvâ).
_____, Minhâcu’s-Sunneti’n-Nebeviyye, I-IV, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut Tsz. (Minhâc).
_____, Risâletu Ref’i’l-Melâm ani’l-Eimmeti’l-A’lâm, Riyad-1413.
İbn Tolun, Muhammed b. Alî (ö. 953/1546), eş-Şezra fî’l-Ehâdîsi’l-Muştehira, thk. Kemâl b.
Besyûnî Zağlûl, I-II, Beyrut 1993.
İbnu’l-Arabî el-Mağribî, Alî Hârezm, Kitâbu Cevâhiri’l-Meânî ve Bulûği’l-Emânî fî Feyzi Seyyidî Ebî’l-Abbâs et-Ticânî, I-II, Beyrut 1973.
İbnu’l-Arabî, Ebûbekr Muhammed b. Abdillâh (ö. 543/1148), Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Alî Mu- hammed el-Becâvî, I-IV, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Ysz.-Tsz.
_____, Ârizetu’l-Ahvezî bi Şerhi Câmii’t-Tirmizî, hzr. Sıdkî Cemîl el-Attâr, I-VII, Beyrut 1995.
_____, en-Nâsih ve’l-Mensûh fî’l-Kur’âni’l-Kerîm, thk. Abdulkebîr el-Alevî el-Medğarî, I-II, Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, Ysz.-Tsz. (en-Nâsih ve’l-Mensûh).
_____, Kitâbu’l-Kâbes fî Şerhi Muvattai İbn Mâlik, thk. Muhammed Abdullâh Veled Kerîm, I-III, Beyrut 1992.
İbnu’l-Attâr, Alâuddîn, Fetâvâ’l-İmâm en-Nevevî, thk. Muhammed el-Haccâr, Beyrut 1990.
İbnu’l-Ca’d, Ebû’l-Hasan Alî el-Cevherî (ö. 230/844), Musnedu İbni’l-Ca’d, hzr. Âmir Ahmed Haydâr, Beyrut 1990.
İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahmân (ö. 597/1201), Def’u Şubehi’t-Teşbîh bi Ekeffi’t-Tenzîh, thk. Hasan es-Sekkâf, Amman 1992 (Def’).
_____, el-İlelu’l-Mutenâhiye fî’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye, thk. İrşâdu’l-Hakk el-Eserî, I-II, Beyrut 1983 (İlel).
_____, et-Tahkîk fî Ehâdîsi’l-Hılâf, thk. Mes’ad Abdulhamîd Muhammed es-Sa’denî, I-II, Beyrut 1994.
_____, Garîbu’l-Hadîs, thk. Abdulmu’tî Emîn Kal’acî, I-II, Beyrut 1985.
_____, İhbâru Ehli’r-Rusûh fî’l-Fıkhi ve’t-Tahdîs bi-Mikdâri’l-Mensûh mine’l-Hadîs, thk. Alî Rızâ Abdullâh Alî Rızâ, Beyrut 1992 (İhbâr).
_____, Kitâbu Ahkâmi’n-Nisâ, thk. Ziyâd Hamdân, Beyrut 1988.
_____, Kitâbu’d-Duafâ ve’l-Metrûkîn, thk. Abdullâh el-Kâdî, I-III, Beyrut 1986 (Duafâ).
_____, Kitâbu’l-Mevdûât, I-III, Beyrut 1983 (Mevdûât).
