İ İ İ İ İ İ
ISSN : 1301-6318
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2011 I
ENERJİ RAPORU 2011
Aralık 2011, Ankara
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2011
II
ISSN : 1301-6318
DEK-TMK YAYIN NO : 0019/2011 Baskı : Poyraz Ofset - (0312) 384 19 42
Bu kitap Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi’ne ait olup kitapdan kaynak gösterilmek şartı ile alıntı yapılabilir. Kitabın tamamı ya da bir kısmı izinsiz yayınlanamaz.
Bu kitapda yer alan görüşler DEK-TMK’nın resmi görüşünü ifade etmesini gerektirmez.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2011 III Başkan : Tülin Keskin Gerçek Kişi
Üye : Mehmet Ayerden TETAŞ Genel Müdürlüğü Üye : Çetin Koçak Gerçek Kişi
Başkan : Süreyya Yücel Özden Gerçek Kişi Başkan Yardımcısı : Prof. Dr. H. Mete Şen İTÜ Rektörlüğü Genel Sekreter : Ömer Ünver Gerçek Kişi
Sayman Üye : Ülker Aydın Gerçek Kişi
Üye : Mustafa Çetin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Üye : Mustafa Aktaş TKİ Genel Müdürlüğü
Üye : Halil Alış EÜAŞ Genel Müdürlüğü
Üye : Ali Oğuz Türkyılmaz TMMOB-Makina Mühendisleri Odası Üye : Prof. Dr. A. Orhan Yeşin Gerçek Kişi
Üye : Gültekin Türkoğlu Gerçek Kişi
Üye : Muzaffer Başaran Gerçek Kişi
Üye : Ayla Tutuş Gerçek Kişi
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi YÖNETİM KURULU
DENETİM KURULU
Temsil Ettiği Kuruluş
Temsil Ettiği Kuruluş
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2011
IV
ENERJø RAPORU – 2011 ÇALIùMA GRUBU
Konu BaúlÕklarÕ AdÕ SoyadÕ
1. Genel Enerji Ömer Ünver, DEK-TMK Genel Sekreteri
2. Kömür Çetin Koçak, DEK-TMK Denetim Kurulu Üyesi
3. Petrol ve Do÷al Gaz Baúkan Ülker AydÕn, DEK-TMK Sayman Üyesi Üye Emre Aksoy, Petrol øúleri Genel Müdürlü÷ü Üye F. Zuhal Argun, DEK-TMK Üyesi Üye Ümit Bilek, EPDK Grup BaúkanÕ Üye A.U÷ur Gönülalan, DEK-TMK Üyesi
Üye Adnan Karabulut, Petrol øúleri Genel Müdürlü÷ü Üye Erol Metin, Petrol Sanayi Derne÷i
Üye Necdet Pamir, DEK-TMK Üyesi Üye Hülya Peker, DEK-TMK Üyesi
Üye Mehmet ùüküro÷lu, TABGøS Yönetim Kurulu Üyesi
Üye Yasemin Tuntaú, ETKB Transit Petrol Boru HatlarÕ Dairesi BaúkanlÕ÷Õ
Üye Tolga Turan, EPDK
Üye O÷uz TürkyÕlmaz, DEK-TMK Yönetim Kurulu Üyesi
Üye Koray Ülger, TÜPRAù Genel Müdürlü÷ü Üye ùermin Yavuz, ODTÜ
Üye Güner Yenigün, PUøS Genel Sekreter
4. Hidrolik Baúkan Ayla Tutuú, DEK-TMK Yönetim Kurulu Üyesi Üye Ahmet Çetinkaya, DSø Genel Müdürlü÷ü, Barajlar
ve HES Dairesi Baúkan YardÕmcÕsÕ Üye Mete Ertunga, DEK-TMK Üyesi
Üye Neúe Leblebici, EPDK KamulaútÕrma Dairesi BaúkanlÕ÷Õ Enerji UzmanÕ
Üye Sibel ÖzsayÕn, Çevre ve ùehircilik BakanlÕ÷Õ, Çevresel Etki De÷erlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlü÷ü Fizik Mühendisi
Üye Mehmet Vural, EPDK KamulaútÕrma Dairesi BaúkanlÕ÷Õ Enerji UzmanÕ
5. Rüzgar Enerjisi Dr.Cenk Sevim, DEK-TMK Üyesi
6. Jeotermal Enerji Prof.Dr.A.Orhan Yeúin, DEK-TMK Yönetim Kurulu Üyesi
7. Elektrik Enerjisi Baúkan Gültekin Türko÷lu, DEK-TMK Yönetim Kurulu Üyesi
Üye Teoman Alptürk, DEK-TMK Üyesi Üye Dr.Erdal Bizkevelci, TÜBøTAK Üye Süleyman Zeki Çeri, DEK-TMK Üyesi Üye Olgun Sakarya, TEDAù Genel Müdürlü÷ü Üye Bilal ùimúek, TEDAù Genel Müdürlü÷ü
8. BiyoyakÕtlar Dr.Figen Ar, DEK-TMK Üyesi
9. Biyokütleden Enerji
Üretimi Dr.Mustafa Tolay
10. Enerji ve Çevre Selva Tüzüner, DEK-TMK Üyesi
11. Enerji Verimlili÷i Tülin Keskin, DEK-TMK Denetim Kurulu BaúkanÕ
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2011 V İÇİNDEKİLER
SUNUŞ ... XI
1. GENEL ENERJİ ...1
1.1. Dünya’da Gelişmeler ...1
1.2. Türkiye’de Gelişmeler ...3
1.3. Türkiye’nin Ana Problemi – Dışa Bağımlılık ...6
1.4. Dünya’da Nükleer Enerji ...7
1.4.1. Nükleer Güç Konusunda Ülkelerin Yeni Tavırları ...7
1.4.2. Fukushima Daiichi Nükleer Reaktörlerinde (BWR) Meydana Gelen Kazanın WEC-Japon Komitesi Tarafından Raporlara Dayanarak Açıklaması ...8
1.4.3. Nükleer Güç Santralları – Türkiye’de Gelişmeler ...10
2. KÖMÜR ...15
2.1. Dünya Kömür Rezervleri ...16
2.1.1. Dünya Kömür Üretim ve Tüketimleri ...18
2.1.2. Dünya Kömür Sektörü Pazar Durumu ...22
2.1.3. Dünya Birincil Enerji Arzı içinde Kömür Miktarı ...22
2.1.4. Dünya Enerji Üretiminde Kömürün Payı ve Türkiye’nin Durumu ...23
2.2. Türkiye Kömür Rezervleri ...26
2.2.1.Türkiye Asfaltit Rezervleri, Üretimi ve Tüketimi ...30
2.2.2.Türkiye’de Kömür Üretimi ve Tüketimi ...31
2.2.3. Kömür Rezervlerinin Termik Santral Potansiyeli ve Elektrik Arz Güvenirliği ...33
2.2.4. TKİ’de Kömür Teknolojileri ve AR-GE Faaliyetleri ...35
2.2.5. Kömür İthalatı ...37
2.2.6. Türkiye’deki Gelişmeler ve Elektrik Üretiminde Yerli Kömürlerin Teşviki ..37
3. PETROL VE DOĞAL GAZ ...43
3.1.Dünya’daki Gelişmeler ...43
3.1.1. Petrol Fiyatları ...45
3.1.2. Petrol ...48
3.1.2.1 Rezervler ...48
3.1.2.2. Petrol Üretim-Tüketimi ...49
3.1.3.Doğal Gaz ...50
3.1.3.1. Dünya Konvansiyonel Doğal Gaz Rezervleri ...50
3.1.3.2. Konvansiyonel Olmayan Gaz Rezervleri ...51
3.1.3.3. Dünya Doğal Gaz Üretim ve Tüketimi ...51
3.1.3.4. Sektörler Bazında Arz ve Talep ...53
3.1.3.5. Doğal Gaz Fiyatlarının Seyri ve Etkenler ...54
3.1.4. Rafinaj ...55
3.2.Türkiye’deki Gelişmeler ...56
3.2.1. Petrol ve Doğal Gaz Arama Faaliyetleri ...56
3.2.2.Türkiye Ham Petrol ve Doğal Gaz Rezervleri ...57
3.2.3.Türkiye’de Arama-Üretim ...58
3.2.4.Petrol ve Doğal Gaz Tüketimi ...64
3.2.4.1.Petrol Tüketimi ...64
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2011
VI
3.2.4.2.Doğal Gaz Tüketimi ...64
3.2.5. İthalat ...65
3.2.6. İhracat ...67
3.2.7. Doğal Gaz Depolama ...68
3.2.8.Uluslararası Boru Hattı Projeleri ...69
3.2.9.Petrol Kanunu ...72
3.3.Petrol Piyasası ...73
3.4. Rafinaj Sektörü ...73
3.4.1. Rafinerilerde İşlenen Ham Petrol...74
3.5. Doğal Gaz Piyasası ...77
3.6. Ülkemizde Petrol ve Doğal Gaz Arama, Üretim ve Piyasa Sektörleri için Öneriler...78
4. HİDROLİK...83
4.1. Giriş ...83
4.2. Dünya Su Kaynakları ...84
4.3. Dünya Hidroelektrik Potansiyeli ve Gelişme Durumu ...85
4.3.1.Dünya HES potansiyeli ve Gelişme Durumunun Kıtalararası Dağılımı ...86
4.3.2.2009-2010 Yılında Dünya’da En Yüksek HES Üretimi Sağlayan İlk 10 Ülke ...87
4.4. Türkiye’nin Su Kaynakları HES Potansiyeli ve Gelişme Durumu ...88
4.4.1.Su Kaynakları ...88
4.4.2.Türkiye HES Potansiyeli ve Gelişme Durum ...89
4.4.2.1.Türkiye’nin hidroelektrik potansiyeli ...89
4.4.2.2. 6200, 3096 ve 5346 Sayılı Kanunlar Kapsamında Geliştirilen HES’ler ...89
4.4.2.3. 4628 ve 5346 Sayılı Kanun Kapsamındaki HES’lerin Durumu...90
4.4.2.4. Lisans Almış Olan Projeler ve İlerleme Durumları ...91
4.4.2.5. Katkı Payları ...92
4.5 Hidroelektrik Santralların Geliştirme Süreçleri ve Yaşanılan Problemler ...94
4.5.1. Fizibilite Aşaması ...94
4.5.2. Çevresel Etki Değerlendirme Süreci ...94
4.5.2.1. ÇED’in Kapsamı ve HES Projelerinin Çevre Mevzuatında Yeri ...94
4.5.2.2. ÇED Sürecinin Aşamaları ve Bu Süreçte Yer Alan Taraflar ...95
4.5.2.3. HES’lerin Çevresel Boyutu, En Önemli Etkiler ve Öngörülen Tedbirler ...97
4.5.2.4. HES projeleri ile ilgili; Bölge Halkı ve Sivil Toplum Örgütlerinin İlettiği Sorunlar ...99
4.5.2.5. Mahkemeler Tarafından ÇED Raporlarında Görülen Eksiklikler ....99
4.5.3. Arazi Temini Süreci ve Prosedürü ...100
4.5.3.1. Kamulaştırma ...100
4.5.3.2. İrtifak Hakkı, Kullanma İzni ve Kiralama ...102
4.5.3.3. Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Ait Taşınmazların Temini ...103
4.6. Pompa Depolamalı HES’ler ...104
5. RÜZGAR ENERJİSİ ...109
5.1. Dünya Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler ...109
5.2. Afrika Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler ...114
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2011 VII
5.3. Asya Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler ...115
5.4. Avrupa Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler ...115
5.5. Güney Amerika Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler ...119
5.6. Kuzey Amerika Rüzgar Enerjisi Pazarındaki Gelişmeler ...120
5.7. Türkiye Rüzgar Enerjisi pazarındaki Gelişmeler ...120
5.8. 2011 Yılı İlk Altı Aylık Rüzgar Enerjisi Pazarı Özet Verileri ...122
5.9. Sonuç ...122
6. JEOTERMAL ENERJİ ...127
6.1.Giriş ...127
6.2. Jeotermal Enerjinin Doğrudan Kullanımı ...129
6.2.1 Dünya’da Jeotermal Enerjinin Doğrudan Kullanımı ...129
6.2.1.1. Jeotermal Isı Pompaları ...130
6.2.1.2. Bölgesel Konut Isıtılması ...130
6.2.1.3. Sera Isıtılması ...131
6.2.1.4. Balık Çiftlikleri ...131
6.2.1.5. Tarımsal Kurutma ...131
6.2.1.6. Endüstriyel Kullanım ...131
6.2.1.7. Soğutma /Kar Eritme ...131
6.2.1.8. Yüzme Havuzları/ Kaplıcalar ...132
6.2.1.9. Diğer Kullanımlar ...132
6.2.2 Türkiye’de Jeotermal Enerjinin Doğrudan Kullanımı ...132
6.2.2.1. Jeotermal Bölgesel Konut Isıtmacılığı ...133
6.3. Jeotermal Santrallar ...134
6.3.1. Dünya’da Jeotermal Santrallar ...134
6.3.2 Türkiye’de Jeotermal Santrallar ...135
6.3.2.1 Doğrudan Buharlaşma- Yoğuşma Çevrimli Jeotermal Santral ....137
6.3.2.2. İki Akışkan Çevrimli Jeotermal Santral ...138
6.4. Diğer Hususlar ...139
6.5. Sonuç ...140
7. ELEKTRİK ENERJİSİ ...145
7.1. Elektrik Enerjisinin Dünyadaki Durumu ...145
7.2. Türkiye Elektrik Sisteminin Bugünkü Durumu ...145
7.2.1.Talep Gelişimi ...145
7.2.2. Elektrik Sistemi Üretim-Tüketim İncelemesi ...147
7.2.2.1. Elektrik Üretim Tesislerinin Kuruluşlara Göre Gelişimi ...147
7.2.2.2. Elektrik Üretim Tesislerinin Birincil Kaynaklara Göre Gelişimi ...152
7.3. Türkiye Elektrik Enerjisi Sektörü ile İlgili Uygulamaların Değerlendirilmesi ...158
7.3.1. Elektrik Enerjisi Potansiyelimiz ...158
7.3.2. Uzun Dönem Arz Projeksiyonu ...159
7.3.3. Elektrik Sektöründe Özelleştirmenin Sektöre Etkileri ...159
7.4. Elektrik Sektörünün Gelecekteki Talep Artışının Karşılanma Olanakları ...160
7.5. Serbest Piyasa Düzeninde Arz Güvenilirliğinin Sağlanması ...162
7.6. Türkiye Elektrik Sektöründe Dışa Bağımlılık Giderek Artan Çari Açık Sorumu ve Yatırımların Finansmanı ...162
7.7. Elektrik Fiyatlarının Artışının Sanayi Sektörüne Etkileri ...163
7.8. Türkiye’de Elektromekanik Sanayinin Gelişimi ...164
7.9. Elektrik Dağıtımında Akıllı Şebekeler ...167
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2011
VIII
7.10. Komşu Ülkeler Elektrik Şebekeleri ile Bağlantıları ...169
7.10.1.ENTSO-E Bağlantısı ...169
7.10.2.Mevcut Enterkonneksiyon Hatlarının Net Transfer Kapasiteleri ...172
7.11.Elektrik Piyasası Yasasını Değiştirmek Neden Gereklidir? ...173
8. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE BİYOYAKIT (BİYOETANOL, BİYODİZEL ve BİYOGAZ) SEKTÖRÜ ...179
8.1. Biyoyakıtlar Hakkında Genel Bilgi ...179
8.2. Biyoyakıtların Dünyada Kullanımı ...179
8.3. Ülkelerin Biyoyakıtlara Bakış Açısı ...181
8.4. Ülkemizde Biyoyakıt Sektörü ...184
8.5. Sonuç ...187
9. BİYOKÜTLE’DEN ENERJİ ÜRETİMİ ...191
9.1. Giriş ...191
9.2. Türkiye’de Odunsu Biyokütle ...192
9.3. Türkiye’de Tarımsal Biyokütle Potansiyeli ...194
10. ENERJİ VE ÇEVRE ...201
10.1. Enerji-Çevre Etkileşimi ve Çevre Bilincinin Gelişimi ...201
10.2. Enerji Kaynakları ve Çevresel Etkileri ...202
10.3. Elektrik Üretimi ve Çevre Mevzuatı ...204
10.3.1.Türkiye Çevre Mevzuatı ...204
10.3.2. AB Çevre Mevzuatı Uyum Çalışmaları ...205
10.3.3. Mevcut Termik Santralların Çevre Mevzuatı Karşısındaki Durumu ...206
10.3.4. Çevre Mevzuatının Termik Üretime Etkileri ...207
10.3.5. Çevre Kontrol Teknolojileri ...208
10.4. İklim Değişikliği ...210
10.4.1. İklim Değişikliği nedir? ...210
10.4.2. Dünya ve Türkiye Sera Gazı Emisyon Verileri ...211
10.4.3. İklim Değişikliği ve Enerji Etkileşimi ...214
10.4.4. Sera Gazları Azaltılmasına Yönelik Yöntemler ve Teknolojiler ...215
10.4.4.1. Genel Yöntemler ve Teknolojiler ...215
10.4.4.2. Karbon Tutma ve Depolama (KTD) (Carbon Capture and Storage-CCS) ...216
10.4.5. İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Kyoto Protokolü (KP) ...217
10.4.6. Sözleşme ve Kyoto Protokolü Karşısında Türkiye’nin Pozisyonu ...219
10.4.7. Kyoto Protokolü Sürecinde 2012 Sonrası için Dünyadaki Çalışmalar 219 10.4.8. Türkiye’deki Çalışmalar ...220
11. ENERJİ VERİMLİLİĞİ ...225
2010 Yılı Genel Enerji Dengesi (Orjinal Birimler) ...232
2010 Yılı Genel Enerji Dengesi (BİN TEP) ...233
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi • Enerji Raporu 2011 IX
ÇEVRøM KATSAYILARI
Enerji KaynaklarÕnÕn TEP’ e Dönüútürülmesi
Çevrim KatsayÕsÕ(*) TEP
IsÕl De÷er (kcal/kg)
1 Ton Taúkömürü 0,6100 6100
1 Ton Linyit (teshin ve sanayi) 0,3000 3000
1 Ton Linyit (santral) 0,2000 2000
1 Ton Linyit (Elbistan) 0,1100 1100
1 Ton Asfaltit 0,4300 4300
1 Ton Kok 0,7000 7000
1 Ton Briket 0,5000 5000
1 Ton Hampetrol 1,0500 10500
103 m3 Do÷algaz 0,9100 9100 (**)
103 kwh Elektrik Enerjisi 0,0860 860 (***)
103kwh Jeotermal Enerji (elektrik) 0,8600 8600 (***)
103 kwh Nükleer Enerji 0,2606 2606 (***)
1 Ton Odun 0,3000 3000
1 Ton Hayvan ve Bitki ArtÕklarÕ 0,2300 2300
(*) IsÕl De÷er/10000 (**) kcal/103 m3 (***) kcal/kwh
Ham Petrol Dönüúüm KatsayÕlarÕ
HAM PETROL Ton Kilolitre Varil ABD galonu Ton/yÕl
Ton 1 1.165 7.33 307.86 -
Kilolitre 0.8581 1 6.2898 264.17 -
Varil 0.1364 0.159 1 42 -
ABD galonu 0.00325 0.0038 0.0238 1 -
ENERJİ BİRİMLERİ kW : Kilowatt = 103 watt MW : Megawatt = 103 kW GW : Gigawatt = 103 MW TW : Terawatt = 103 GW
kWh : Kilowatt - saat (103 watt-saat) GWh : Gigawatt - saat (106 kWh) TWh : Terawatt - saat (109 kWh) Kep : Kilogram petrol eşdeğeri TEP : Ton eşdeğer petrol
MTEP : Milyon ton petrol eşdeğer petrol
Ham Petrol Dönüúüm KatsayÕlarÕ
HAM PETROL Ton Kilolitre Varil ABD galonu
Ton 1 1.165 7.33 307.86
Kilolitre 0.8581 1 6.2898 264.17
Varil 0.1364 0.159 1 42
ABD galonu 0.00325 0.0038 0.0238 1
